Քիմիա

1. Երկաթ Fe (լատ.՝ Ferrum)։

2. Երկաթ
 Երկաթ, քիմիական
նշանը՝ Fe (լատ.՝ Ferrum)։ Երկաթը
d-տարր է, պարբերական
համակարգիութերորդ խմբի
երկրորդական ենթախմբում է,
ատոմային համարը՝ 26։ Այն
սպիտակ-արծաթափայլ մետաղ է։
Ատոմի էլեկտրոնային բանաձևն է
1s22s22p63s23p63d64s2։ Բացի
Էներգիական չորրորդ մակարդակի
2 էլեկտրոնից, քիմիական կապերի
առաջացմանը կարող են
մասնակցել նաև երրորդ
մակարդակի d-էլեկտրոնները։

3.  Երկաթին բնորոշ են
գերազանցապես +2 և +3
օքսիդացման աստիճանները։
Սակայն կան շատ քիչ թվով խիստ
անկայուն միացություններ,
որոնցում դրսևորվում է +6
օքսիդացման աստիճան։ Բնության
մեջ տարածվածությամբ (4,65%)
զբաղեցնում է չորրորդն է՝
թթվածնից(O), սիլիցիումից (Si) և
ալյումինից (Al[2]).) հետո։ Ազատ
վիճակում երբեմն հանդիպում է
միայն որոշ երկաթաքարերի
տեսքով։

4.  Գտնվում է հիմնականում
օքսիդային հանքաքարերում,
որոնցից կարևորներն են
գորշ երկաթաքարը (լիմոնիտ)(Fe2O3
. nH2O), կարմիր երկաթաքարը
(հեմատիտ)(Fe2O3), մագնիսական
երկաթաքարը (մագնետիտ)
(Fe3O4), սիդերիտը (FeCO3), պիրիտ
(հրաքար)՝ FeS2 և այլն։ Մարդու
օրգանիզմում կա ~ 3գ երկաթ տարր
գերազանցապես հեմոգլոբինի
բաղադրության մեջ։

5. Անվան ծագումը
 Սլավոներենում *želězo (բելառուս․՝ жалеза, ուկր. залізо, հի
ն
սլավոներեն՝ желѣзо, բուլղար․՝ желязо, լեհ.՝żelazo, չեխ․՝ žele
zo, սլովեն.՝ železo) ունի հստակ զուգահեռներ Բալթյան
Լեզունե հետ (լիտ. geležis, լատիշ․ dzelzs)։ Կա մի քանի
տարբերակներ նաև բալթո-սլավոնական բառերի
ստուգաբանությունում։ Դրանցից մեկը կապվում է
հունարեն բառի՝ χαλκός հետ, որը նշանակում է երկաթ ու
պղինձ, համաձայն մի ուրիշ
վարկածի*želězo բառը *žely նշանակում է «կրիա» և *glazъ-
«ժայռ», ընդհանուր անվամբ «քար»[3][4].[5]։ Ռոմանական
լեզուներում՝
(իտալ.՝ ferro, ֆր.՝ fer, իսպ.՝ hierro, պորտ.՝ ferro, ռում.՝ fier)
շարունակվում է լատ.՝ ferrum ։ Լատրներենում՝ ferrum
(< *ferzom), ամենայն հավանականությամբ, վերցված է որոշ
արևելյան լեզուներից, երևի փյունիկյան լեզուներից։

6. Իզոտոպներ
 Բնական երկաթը ունի չորսը կայուն
իզոտոպներ. 54Fe (իզոտոպի
տարածվածությունը 5,845 %), 56Fe
(91,754 %), 57Fe (2,119 %) և 58Fe (0,282 %)։
Հայտնի է ավելի քան 20 անկայուն երկաթի
իզոտոպներ հետևյալ զանգվածային թվերով
45-ից 72, որոնցից առավել կայուն է 60Fe
իզոտոպը։ 56Fe երկաթի իզոտոպը
պատկանում է առավել կայուն միջուկների
թվին. հետևյալ բոլոր տարրերը կարող
ենփոքրացնել էներգիայի կապը մեկ նուկլոնի
անկման միջոցով, իսկ բոլոր նախորդ
տարրեր, սկզբունքորեն, կարող են նվազեցնել
պարտադիր էներգիայի կապը մեկ նուկլոնի
սինթեզի միջոցով։

7. Երկաթի ստացումը
 Արդյունաբերությունում երկաթը ստանում են
երկաթի հանքաքարից հիմնականում
հեմատիտից (Fe2O3) և մագնիտից (FeO·Fe2O3)։
Գոյություն ունեն տարբեր որակական
եղանակներ երկաթը հանքաքարից
ստանալու համար։ Առավել տարածված
եղանակներից է, երբ երկաթը ստանում են
բացառապես հրամետաղարտադրական
եղանակով՝ դոմնային վառարանում։
 Արտադրության առաջին փուլ
 Երկաթը վերականգնում են ածխածնով
դոմնային վառարանում 2000 °C
ջերմաստիճանում։ Ստանում են ածխածնով
կամ ածխածնի օքսիդով օքսիդներից
վերականգնման միջոցով։ Վառարանում
ածխածինը օքսիդանում է մինչև ածխածնի
մոնօքսիդը.

8.  Իր հերթին ածխածնի մոնօքսիդը
վերականգնում է երկաթը
հանքաքարից։ Որպեսզի հետևյալ
ռեակցիան ընթանա արագ,
տաքացված շմոլ գազը բաց են
թողնում երկաթի(III) օքսիդի վրայով.
Օդում, խոնավության
առկայությամբ, հեշտությամբ
օքսիդանում է (ժանգոտում է).

9. Նյութը պատրաստեց Տիգրան Արամյանը