9. • Vazirlar Mahkamasi 06.07.2020 yildagi «Umumiy oʼrta taʼlim
muassasalarida «Tarbiya» fanini bosqichma-bosqich
amaliyotga joriy etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida»gi 422-son
qarorni qabul qildi.
10. HUJJATDA BELGILANISHICHA:
• «Tarbiya» fanidan darsliklar va oʼquv-metodik majmualarni nashrga tayyorlash va chop etish, yetkazib
berish, tuzuvchilarga haq toʼlash bilan bogʼliq xarajatlar darslik va oʼquv-metodik majmualarning umumiy
narxiga kiritiladi;
• «Tarbiya» fanidan darsliklar va oʼquv majmualarini xarid qilish va yetkazib berish xarajatlari umumiy oʼrta
taʼlim muassasalarining 1-sinf, Mehribonlik uylari, jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni boʼlgan bolalar
uchun ixtisoslashtirilgan maktablar va maktab-internatlari oʼquvchilarini, ijtimoiy yordamga muhtoj oilalar
farzandlarini hamda oʼqituvchilar uchun «Tarbiya» fanidan darsliklar, mulьtimedia ilovalari va oʼquv-
metodik majmualar nashr etilishi, shuningdek, ijara asosida darsliklar bilan birlamchi taʼminlash – Respublika
byudjeti mablagʼlari hisobidan;
• oʼquvchilarni ijara asosida darsliklar bilan taʼminlash – Xalq taʼlimi vazirligi huzuridagi Respublika maqsadli
kitob jamgʼarmasi mablagʼlari hisobidan qoplanadi.
11. “UZLUKSIZ MAʼNAVIY TARBIYA” KONSEPSIYASI TO‘RT BOSQICHDAAMALGA OSHIRILADI:
BIRINCHI BOSQICH – OILALARDA (IKKI DAVR: 1-DAVR – HOMILA DAVRI,
2-DAVR – (BOLA TUG‘ILGANIDAN 3 YOSHGACHA BO‘LGAN DAVR);
IKKINCHI BOSQICH – MAKTABGACHA TAʼLIM 3-6 (7) YOSHGACHA BO‘LGAN DAVR;
UCHINCHI BOSQICH – UMUMIY O‘RTA TAʼLIM TIZIMIDA (IKKI DAVR: 1-DAVR –
7 (6)-10 YOSH BOSHLANG‘ICH SINF, 2-DAVR – 11-17 YOSH O‘RTA VA YUQORI SINFLAR);
TO‘RTINCHI BOSQICH – ISHLAB CHIQARISHDA FAOLIYAT KO‘RSATAYOTGAN VA BAND
BO‘LMAGAN YOSHLAR, SHUNINGDEK, O‘RTA MAXSUS KASB-HUNAR, OLIY TAʼLIM MUASSASALARI
TIZIMIDA (IKKI DAVR: 1-DAVR – O‘RTA MAXSUS KASB-HUNAR VA OLIY TAʼLIM BILAN QAMRAB
OLINMAGAN, SHUNINGDEK, ISHLAB CHIQARISHDA FAOLIYAT KO‘RSATAYOTGAN VA BAND
BO‘LMAGAN YOSHLAR – 17-30 YOSH, 2-DAVR – O‘RTA MAXSUS KASB-HUNAR, OLIY TAʼLIM
MUASSASALARINING O‘QUVCHI-TALABALARI 15-22 (24) YOSH).
12. • Barchamizga ma’lumki, ma’naviy-ahloqiy rivojlanish shaxsning
butun hayoti davomida yuz beradi. Ma’naviyat shunday
jarayonki, unda dastlab vujudga kelgan shakllar keyingi
bosqichlarda boyitib va to‘ldirib boriladi. Ma’naviy-ahloqiy
rivojlanish shaxs rivojining senzitiv davrlarida, ayniqsa, faol yuz
beradi. Bunday hol shaxsning o‘z hayotidagi muayyan davrda
yuksak darajadagi ma’naviy, ahloqiy, estetik va bilish ehtiyojlari
bilan bog‘langan bo‘ladi. O‘smirlik davrida shaxs o‘zining
ma’naviy-ahloqiy rivojlanishida hal qiluvchi qadamlarni qo‘yadi.
Bunga mazkur jarayonning rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan
shartsharoitlarning muvofiqligi katta ta’sir o‘tkazadi.
13. • Shaxs taraqqiyotining har bir davri psixik rivojlanishning o‘ziga xos
sifat ko‘rsatkichlariga ega bo‘ladi. Ko‘pchilik psixik
xususiyatlar birgalikda shaxsning rivojlanishidagi vaziyatlar majmuasi
bilan bog‘liq bo‘lib, ular jumlasiga shaxsning turmush tarzi, ijtimoiy
shart-sharoitlari, tarbiyasi va faoliyati xususiyatlari, jinsiy, tipologik va
individual xususiyatlarni kiritish mumkin. Insonning, jumladan
o‘smirning ijtimoiy mavqeyi (uning o‘quv-tarbiya muassasadagi,
oiladagi o‘rni) muloqot shakllari va faoliyat turlari bilan belgilanadi.
14. • Finlyandiya dunyodagi eng bolajon mamlakat, desak, yanglishmagan bo‘lamiz. Unda
jismoniy imkoniyati chegaralangan bolalar oddiy bog‘cha va maktablarga borishadi.
Bu yerda nogiron va sog‘lom bolaga ajratish qabul qilinmagan. O‘yin bolani
rivojlantiruvchi asosiy vositadir. Ota-onalar ham bunga katta e’tibor berishadi.
• Fransiyada bolalarni chaqaloqlik davridanoq bolalar bog‘chasiga berish odatiy holdir.
Birinchidan, bu fransuz ayollariga ishlash imkoniyatini bersa, ikkinchidan, ular
go‘dakligidanoq jamoaga moslashadi va mustaqil bo‘lib o‘sadilar. 6 yoshidanoq
fransuz bolakay o‘zi mustaqil maktabga boradi, do‘kondan narsa xarid qiladi, uyda
yolg‘iz qoladi. Shunga qaramay, fransuzlar 30-35 yoshgacha ota-ona uyida
yashashlari va o‘z oilasiga ega bo‘lishga shoshilmasliklari mumkin. Onalar o‘z
farzandlariga ovozlarini ko‘tarib urishishsa-da, hech qachon urmaydilar. Jamiyat qator
qonunlar orqali bola huquqlarini himoya qiladi. Ota-onalar va vasiy shaxslar birinchi
galda bolalarning rivoji hamda sog‘ligi uchun mas’uldirlar.
15. • Germaniyada bolalarning rivojiga 3 yoshdan boshlab katta e’tibor beriladi.
Onalar o‘z farzandlarini boshlang‘ich bosqichda haftada bir marta, kattaroq
bo‘lganlarida bir necha marotaba maxsus rivojlantirish guruhlariga olib borishadi.
Maqsad jamoa bo‘lib o‘ynash, o‘zaro muloqotga o‘rgatishdir. Faqatgina mazkur
guruhlarga bola borganidan so‘nggina uni bolalar bog‘chasiga berishadi. Chunki
farzandning bog‘chaga ko‘nikishi oson kechadi va bolalar bu erda o‘zlarini erkin
his qiladilar. Bog‘chada bolaga o‘z huquqlarini, ularni hech kim xafa qilishi
mumkin emasligini o‘rgatishadi
16. • Angliyada bolalar bosqichma-bosqich tarbiyalanishadi. Chunki bu erda kech
turmushga chiqish yoki uylanish odatiy hol. Ko‘pincha inglizlar 35-40 yoshlarida
ota-onalik baxtiga erishishadi. Shuning uchun ham farzand tarbiyasiga juda katta
va jiddiy e’tibor berishadi. 2-3 yoshidan boshlab unga dasturxon atrofida o‘zini
tutishni, tevarakdagi odamlar bilan muomalada bo‘lishni, o‘z hissiyotlarini
yashirishni o‘rgatishadi. Angliya shaharlarining ko‘chalarida bolasini erkalayotgan
ota-onani kamdan-kam uchratish mumkin. Ma’naviy-ahloqiy rivojlanish shaxs
rivojining senzitiv davrlarida, ayniqsa, faol yuz beradi. Bunday hol shaxsning o‘z
hayotidagi muayyan davrda yuksak darajadagi ma’naviy, ahloqiy, estetik va bilish
ehtiyojlari bilan bog‘langan bo‘ladi. O‘smirlik davrida shaxs o‘zining ma’naviy-
ahloqiy rivojlanishida hal qiluvchi qadamlarni qo‘yadi. Bunga mazkur jarayonning
rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan shartsharoitlarning muvofiqligi katta ta’sir
o‘tkazadi.
17. • Shaxs taraqqiyotining har bir davri psixik rivojlanishning o‘ziga xos
sifat ko‘rsatkichlariga ega bo‘ladi. Ko‘pchilik psixik xususiyatlar
birgalikda shaxsning rivojlanishidagi vaziyatlar majmuasi bilan bog‘liq
bo‘lib, ular jumlasiga shaxsning turmush tarzi, ijtimoiy shart-sharoitlari,
tarbiyasi va faoliyati xususiyatlari, jinsiy, tipologik va individual
xususiyatlarni kiritish mumkin. Insonning, jumladan o‘smirning
ijtimoiy mavqei (uning o‘quv-tarbiya muassasadagi, oiladagi o‘rni)
muloqot shakllari va faoliyat turlari bilan belgilanadi.
18. • O‘smirlik davrida bola hayotiy makonining kengayishi faqat geografik ma’noda emas
(sayohat, turizm va h. konsepsiyalarga intilish), shuningdek, ijtimoiy muhitning (o‘smir
kirayotgan guruhning soni ko‘pligi, unda adabiyot, sa’nat, siyosat, iqtisod va h.
• konsepsiyaga qiziqish kuchayishi) ham yuz beradi. Lekin hayotiy makonning jiddiy
o‘zgarishi zamon o‘lchovida yuz beradi. Endi bola kelajakni tasvirlashga intila boshlaydi.
Yosh ulg‘ayishi bilan hayotiy istiqbol masalalalari bola ma’naviy hayotida ko‘proq o‘rin
egallay boshlaydi va bu hol shaxs rivojlanishidagi eng dolzarb masalaga aylanadi.
Shuning uchun ham o‘smirlik davrida kelajakka munosabatdagi xira va noaniq
tasavvurlar endi aniq rejalar va harakatlar bilan almashinadi. Kelajakdagi faoliyatni
o‘ylar ekan, o‘smir o‘zi tuzgan rejadan kelib chiqadi
19. • Katta yoshlilarning kelajakka munosabati ham xuddi shunday shaklda yuz beradi. Uning
kitoblardan olgan bilimlari ko‘pincha mavhum va ziddiyatlarga to‘la. Masalan, badiiy asarlarda
hayotda amalga oshirish mumkin bo‘lmagan yumushlarni xam bajargan qahramonlar madh
etiladi. Ikkinchi tomondan esa hayotdan uzilib qolmaslik targ‘ib qilinadi. Kattalardan ibrat olish
ham aksari xollarda qiyin bo‘ladi. Chunki ular og‘zida bir gapni aytishsa, ko‘pincha amalda
bunga zid ishlarni bajarishadi. Jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlar jamiyat va shaxs ongida
aks etadi. Ikkinchi tomondan, ma’naviyat sohasidagi o‘zgarishlar jamiyatda yuz berayotgan
o‘zgarishlarning miqyosiga, yo‘nalishiga va sur’atlariga jiddiy ta’sir o‘tkazishi mumkin.
Shuning uchun mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy sohalarida amalga oshirilayotgan tub
o‘zgarishlar jamiyatimiz, ijtimoiy guruhlar va alohida fuqarolar ongida o‘z in’ikosini topmoqda.
O‘z navbatida mamalakatimizdagi islohotlar ko‘lami va sur’atlari ma’naviyatimizning ham tez
sur’atlar bilan rivojlanishini, aksariyat hollarda esa ijtimoiy-iqtisodiy soha rivojidan ildamroq va
oldinroq yurishini taqozo etmoqda
20. • Katta yoshlilarning kelajakka munosabati ham xuddi shunday shaklda yuz beradi. Uning kitoblardan olgan
bilimlari ko‘pincha mavhum va ziddiyatlarga to‘la. Masalan, badiiy asarlarda hayotda amalga oshirish
mumkin bo‘lmagan yumushlarni xam bajargan
• qahramonlar madh etiladi. Ikkinchi tomondan esa hayotdan uzilib qolmaslik targ‘ib qilinadi. Kattalardan
ibrat olish ham aksari xollarda qiyin bo‘ladi. Chunki ular og‘zida bir gapni aytishsa, ko‘pincha amalda
bunga zid ishlarni bajarishadi. Jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlar jamiyat va shaxs ongida aks etadi.
Ikkinchi tomondan, ma’naviyat sohasidagi o‘zgarishlar jamiyatda yuz berayotgan o‘zgarishlarning
miqyosiga, yo‘nalishiga va sur’atlariga jiddiy ta’sir o‘tkazishi mumkin. Shuning uchun mamlakatimiz
ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy sohalarida amalga oshirilayotgan tub o‘zgarishlar jamiyatimiz, ijtimoiy guruhlar
va alohida fuqarolar ongida o‘z in’ikosini topmoqda. O‘z navbatida mamalakatimizdagi islohotlar ko‘lami
va sur’atlari ma’naviyatimizning ham tez sur’atlar bilan rivojlanishini, aksariyat hollarda esa ijtimoiy-
iqtisodiy soha rivojidan ildamroq va oldinroq yurishini taqozo etmoqda
