9789740336129

1. Boesenbergia pandurata (Roxb.) Schltr. Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm. Rhodomyrtus tomentosa (Aiton) Hassk.
Sandoricum indicum Cav. Mitragyna speciosa (Korth.) Havil. Eclipta prostrata (L.) L.
Murraya paniculata (L.) Jack Curcuma longa L. Curcuma zedoaria (Christm.) Roscoe
Alpinia galanga (L.) Willd. Walsura robusta Roxb. Pluchea indica (L.) Less.
Vitex trifolia L. Dracaena loureiroi (Lour.) Gagnep. Piper sarmentosum Roxb.

2. Camellia sinensis (L.) Kuntze Cassia alata L. Piper chaba Hunter
Coccinia grandis (L.) Voigt Derris scandens (Roxb.) Benth.
Cinnamomum porrectum (Roxb.) Kosterm. Impatiens balsamina L. Peltophorum pterocarpum (DC.) Backer
Euphorbia thymifolia L. Pteridrys syrmatica (Willd.) C. Chr. & Ching Centella asiatica (L.) Urb.
Quercus infectoria Olivier Millingtonia hortensis L. f. Spilanthes acmella (L.) L.
Punica granatum L.

3. Coriandrum sativum L. Psidium guajava L. Alstonia scholaris (L.) R. Br.
Piper nigrum L. Piper betle L. Ardisia colorata Roxb.
Oroxylum indicum (L.) Benth. ex Kurz Andrographis paniculata (Burm. f.) Wall. ex Nees Asclepias curassavica L.
Tamarindus indica L. Aegle marmelos (L.) Corrêa Momordica charantia L.
Garcinia mangostana L. Wrightia tomentosa (Roxb.) Roem. & Schult. Holarrhena antidysenterica (L.) Wall. ex A. DC.

4. Mimosa pudica L. Morinda citrifolia L. Brucea javanica (L.) Merr.
Phyllanthus amarus Schumach. & Thonn.
Terminalia chebula Retz.
Quisqualis indicaL.
Acacia catechu (L. f.) Willd.
Eleutherine americana Merr. Desmos chinensis Lour.
Adhatoda vasica Nees Barleria lupulina Lindl.
Acanthus ebracteatus Vahl Blumea balsamifera (L.) DC. Cinnamomum spp.
Gynura pseudochina (L.) D.C.

5. 1
กระชาย
ชื่อวิทยาศาสตร์ Boesenbergia pandurata (Roxb.) Schltr.
ชื่อวงศ์ Zingiberaceae
ชื่อสามัญ Fingerroot, Krachai
ชื่อท้องถิ่น กะชายกะแอนกระชายด�ำขิงทรายชี้พู้ซีพูโป้ตาวอเป๊าะซอเร๊าะเป๊าะสี่ละแอน
ว่านพระอาทิตย์
การปลูกและการขยายพันธุ์
ชอบดินปนทราย ปลูกได้ทั่วไป โดยใช้เหง้าฝังใต้ดิน รดน�้ำให้ชุ่มเฉพาะระยะแรก
ของการปลูกเท่านั้นต่อไปไม่จ�ำเป็นต้องรดน�้ำและไม่ต้องฉีดยาเพราะไม่มีโรคหรือ
แมลงรบกวน
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ดอก : ออกเป็นช่อระหว่างกาบใบที่โคนต้น กลีบดอกสีขาวอมชมพู
ต้น : พืชล้มลุก สูง 30-80 ซม.
ใบ : ใบเดี่ยว รูปรีปลายแหลม สีม่วงแดง เรียงสลับเป็นระนาบเดียวกัน กว้าง 5-10 ซม.
ยาว 13-15 ซม.
เหง้า : เหง้าสีน�้ำตาลแตกออกเป็นกระจุก อวบน�้ำ ตรงกลางพองกว่าส่วนหัวและท้าย
สารส�ำคัญ alpinetin,cadamonin,camphene,camphor,dihydro-5,6-dehydrokawain,
geraniol, helichrysetin, hydroxypanduratin A, methylcinnamate,
ß-ocimene, panduratins A, piocembrin, pinostrobin, sakuranetin,
2',4',6'-trihydroxyhydrochacone, uvangoletin
ส่วนที่ใช้เป็นยา
เหง้า : แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ท้องเสีย รักษาล�ำไส้ใหญ่อักเสบ รักษาโรคงูสวัด รักษาโรค
ในช่องปาก ขับระดูขาว ขับปัสสาวะ บ�ำรุงหัวใจ

6. 2
ภาพที่ 1 ส่วนต่าง ๆ ของกระชาย
ลักษณะเหง้า ราก และล�ำต้น
ของกระชาย
ดอกของกระชาย เหง้าและรากของกระชาย
ต้นกระชายดอกกระชาย

7. 3
ตารางที่ 1 ฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ของสารสกัดและสารส�ำคัญจากส่วนต่าง ๆ ของกระชาย
เชื้อจุลินทรีย์ สารสกัด/ ฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ เอกสารอ้างอิง
สารส�ำคัญ
แบคทีเรียกรัมบวก
Bacillus cereus เหง้าc
MIC/MBC Voravuthikunchai
0.01/0.02 มก./มล. และคณะ (2006)
เหง้าe,w
MIC 12.5 มก./มล. Norajit และคณะ
(2007)
เหง้าpe
โซนยับยั้ง 12 มม. Norajit และคณะ
(100 มก./มล.) (2007)
Bacillus licheniformis เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Phattayakorn และ
(5 มก./หลุม) Wanchaitanawong
(2009)
Listeria monocytogenes เหง้าe,w
MIC 6.25 มก./มล. Norajit และคณะ
(2007)
เหง้าh,i
MIC 0.1-0.2% Thongson และคณะ
(ปริมาตร/ปริมาตร) (2004)
เหง้าpe
โซนยับยั้ง 13 มม. Norajit และคณะ
(100 มก./มล.) (2007)
Methicillin-resistant เหง้าc
MIC/MBC Voravuthikunchai
Staphylococcus aureus 0.01/3.13 มก./มล. และคณะ (2006)
เหง้าc,m
โซนยับยั้ง 10 มม. Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
เหง้าe
โซนยับยั้ง 9-11 มม. Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004b)
เหง้าw
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
Staphylococcus aureus เหง้าc
MIC/MBC Voravuthikunchai
0.01/6.25 มก./มล. และคณะ (2006)
เหง้าc,m
โซนยับยั้ง 10-11 มม. Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)

8. 4
เชื้อจุลินทรีย์ สารสกัด/ ฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ เอกสารอ้างอิง
สารส�ำคัญ
เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004b)
เหง้าe,w
MIC 12.5 มก./มล. Norajit และคณะ
(2007)
เหง้าpe
โซนยับยั้ง 14 มม. Norajit และคณะ
(100 มก./มล.) (2007)
เหง้าw
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
Streptococcus mutans เหง้าc,m
โซนยับยั้ง 8 มม. Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
เหง้าw
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
Streptococcus pyogenes เหง้าc
MIC 7.81 ไมโครกรัม/มล. Limsuwan และ
Voravuthikunchai
(2008)
แบคทีเรียกรัมลบ
Enterobacter cloacae เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Phattayakorn และ
(5 มก./หลุม) Wanchaitanawong
(2009)
Escherichia coli เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004a)
เหง้าe,pe
ไม่มีโซนยับยั้ง Norajit และคณะ (2007)
(100 มก./มล.)
เหง้าw
MIC 50 มก./มล. Norajit และคณะ (2007)
Escherichia coli O157:H7 เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004a)
Klebsiella pneumoniae เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Phattayakorn และ
(5 มก./หลุม) Wanchaitanawong
(2009)

9. 5
เชื้อจุลินทรีย์ สารสกัด/ ฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ เอกสารอ้างอิง
สารส�ำคัญ
Pseudomonas aeruginosa เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004)
Salmonella Typhi เหง้าc,w
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004b)
เหง้าm
โซนยับยั้ง 8 มม. Voravuthikunchai
(250 ไมโครกรัม/แผ่นยา) และคณะ (2005)
Shigella sonnei เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Voravuthikunchai
(2.5 มก./แผ่นยา) และคณะ (2004b)
ยีสต์
Candida albicans เหง้าc,m
MIC >512 ไมโครกรัม/มล. Phongpaichit
และคณะ (2005)
Candida lusitaniae เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Phattayakorn และ
(5 มก./หลุม) Wanchaitanawong
(2009)
Candida tropicalis เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Phattayakorn และ
(5 มก./หลุม) Wanchaitanawong
(2009)
Cryptococcus neoformans เหง้าc,m
MIC Phongpaichit
64-128 ไมโครกรัม/มล. และคณะ (2005)
Saccharomyces cerevisiae เหง้าes
โซนยับยั้ง 21 มม. Jantan และคณะ
(ไม่ระบุความเข้มข้น) (2003)
Trichosporon mucoides เหง้าe
ไม่มีโซนยับยั้ง Phattayakorn และ
(5 มก./หลุม) Wanchaitanawong
(2009)

10. 6
เชื้อจุลินทรีย์ สารสกัด/ ฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ เอกสารอ้างอิง
สารส�ำคัญ
รา
Aspergillus fumigatus เหง้าes
MIC 1-1.25 ไมโครกรัม/มล. Jantan และคณะ
(2003)
Aspergillus niger เหง้าes
MIC 1-1.25 ไมโครกรัม/มล. Jantan และคณะ
(2003)
Epidermophyton floccosum เหง้าes
MIC 1-2.5 ไมโครกรัม/มล. Jantan และคณะ
(2003)
Microsporum gypseum เหง้าc
MIC 64 ไมโครกรัม/มล. Phongpaichit
และคณะ (2005)
Mucor spp. เหง้าes
MIC 0.63-1 ไมโครกรัม/มล. Jantan และคณะ
(2003)
Trichophyton rubrum เหง้าes
MIC 1-2.5 ไมโครกรัม/มล. Jantan และคณะ
(2003)
ปรสิต
Entamoeba histolytica เหง้าc
IC50 45.8 ไมโครกรัม/มล. Sawangjaroen
และคณะ (2006)
Giardia intestinalis เหง้าc,m
MIC 250 ไมโครกรัม/มล. Sawangjaroen
และคณะ (2005)
เหง้าw
MIC >1,000 ไมโครกรัม/มล. Sawangjaroen
และคณะ (2005)
ไวรัส
HIV type 1 เหง้าc
ยับยั้ง 51% Tewtrakul และคณะ
(HIV-1 integrase) (100 ไมโครกรัม/มล.) (2006)
เหง้าm,w
ยับยั้ง 13-29% Tewtrakul และคณะ
(100 ไมโครกรัม/มล.) (2006)
HIV type 1 compound IC50 >100 ไมโครโมล/ล. Cheenpracha
(HIV-1 protease) 1, 4-7 และคณะ (2006)

11. 7
เชื้อจุลินทรีย์ สารสกัด/ ฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ เอกสารอ้างอิง
สารส�ำคัญ
compound 2 IC50 18.7 ไมโครโมล/ล. Cheenpracha
และคณะ (2006)
compound 3 IC50 5.6 ไมโครโมล/ล. Cheenpracha
และคณะ (2006)
Japanese encephalitis virus compound 8 ยับยั้ง flaviviral Seniya และคณะ
NS2B/NS3 protease (2013)
สารตัวท�ำละลายที่ใช้ในการสกัด : c = คลอโรฟอร์ม; e = เอทานอล; es = น�้ำมันหอมระเหย; h = เฮกเซน;
i = ไอโซโพรพานอล; m = เมทานอล; pe = ปิโตรเลียมอีเทอร์; w = น�้ำ
สารส�ำคัญ:compound 1=panduratin C;compound 2=panduratin A;compound 3=hydroxypanduratin
A; compound 4 = helichrysetin; compound 5 = 2',4',6'-trihydroxyhydrochalcone; compound 6 =
uvangoletin; compound 7 = cardamonin; compound 8 = 4-hydroxypanduratin A
สรุป
น�้ำมันหอมระเหยที่สกัดจากเหง้ากระชายมีฤทธิ์ดีมากในการต้านเชื้อรา ได้แก่ Aspergillus
fumigatus, Aspergillus niger, Epidermophyton floccosum, Mucor spp. และ Trichophyton
rubrum โดยมีค่า MIC อยู่ในช่วง 1-1.25 ไมโครกรัม/มล. (Jantan และคณะ, 2003) ส่วนเหง้าที่สกัด
ด้วยเอทานอลพบว่ามีฤทธิ์ในการต้านเชื้อแบคทีเรียก่อโรคกรัมบวกได้ดีกว่าแบคทีเรียกรัมลบ เช่น
Bacillus cereus, methicillin-resistant Staphylococcus aureus, Staphylococcus aureus
และStreptococcus pyogenes โดยมีค่าMIC อยู่ในช่วง7.81-10ไมโครกรัม/มล.(Voravuthikunchai
และคณะ, 2006; Limsuwan และ Voravuthikunchai, 2008) นอกจากนี้ สารสกัดดังกล่าวยังมีฤทธิ์
ที่ดีในการต้านเชื้อราสาเหตุโรคกลาก (Microsporum gypseum) และปรสิตสาเหตุของโรคท้องร่วง
(Entamoeba histolytica)โดยมีค่าMIC เท่ากับ64ไมโครกรัม/มล.(Phongpaichit และคณะ,2005)
และ IC50 เท่ากับ 45.8 ไมโครกรัม/มล. (Sawangjaroen และคณะ, 2006) ตามล�ำดับ นอกจากนี้
panduratin A และ hydroxypanduratin A ซึ่งเป็นสารบริสุทธิ์ที่แยกได้จากเหง้ากระชายมีฤทธิ์ดี
ในการต้านเชื้อไวรัส HIV type 1 โดยมีค่า IC50 อยู่ในช่วง 5.6-18.7 ไมโครโมล/ล. (Cheenpracha
และคณะ, 2006) ส่วนสารสกัดและสารบริสุทธิ์จากเหง้ากระชายที่สกัดด้วยตัวท�ำละลายชนิดอื่น
พบว่ามีฤทธิ์ในการต้านเชื้อจุลินทรีย์ได้ในระดับต�่ำ-ไม่มีฤทธิ์ (มีค่า MIC >1,000 ไมโครกรัม/มล. หรือ
มีค่าโซนยับยั้ง <20 มม.)

12. 8
เอกสารอ้างอิง
1. Cheenpracha S, Karalai C, Ponglimanont C, Subhadhirasakul S, Tewtrakul S. 2006.
Anti-HIV-1protease activity of compounds from Boesenbergia pandurata.Bioorganic
and Medicinal Chemistry 14: 1710-1714.
2. Jantan IB, Yassin MSM, Chin CB, Chen LL, Sim NL. 2003. Antifungal activity of the
essential oils of nine Zingiberaceae species. Pharmaceutical Biology 41: 392-397.
3. Limsuwan S, Voravuthikunchai SP. 2008. Boesenbergia pandurata (Roxb.) Schltr.,
Eleutherine americana Merr.and Rhodomyrtus tomentosa (Aiton)Hassk.as antibiofilm
producing and antiquorum sensing in Streptococcus pyogenes. FEMS Immunology
and Medical Microbiology 53: 429-436.
4. Norajit K, Laohakunjit N, Kerdchoechuen O. 2007. Antibacterial effect of five
Zingiberaceae essential oils. Molecules 12: 2047-2060.
5. Phattayakorn K,Wanchaitanawong P.2009.Antimicrobial activity of Thai herb extracts
against coconut milk spoilage microorganisms. Kasetsart Journal: Natural Science
43: 752-759.
6. Phongpaichit S,Subhadhirasakul S,Wattanapiromsakul C.2005.Antifungal activities
of extracts from Thai medicinal plants against opportunistic fungal pathogens
associated with AIDS patients. Mycoses 48: 333-338.
7. Sawangjaroen N, Subhadhirasakul S, Phongpaichit S, Siripanth C, Jamjaroen K,
Sawangjaroen K. 2005. The in vitro anti-giardial activity of extracts from plants that
are used for self-medication by AIDS patients in southern Thailand. Parasitology
Research 95: 17-21.
8. Sawangjaroen N, Phongpaichit S, Subhadhirasakul S, Visutthi M, Srisuwan N,
Thammapalerd N. 2006. The anti-amoebic activity of some medicinal plants used
by AIDS patients in southern Thailand. Parasitology Research 98: 588-592.
9. Seniya C, Mishra H, Yadav A, Sagar N, Chaturvedi B, Uchadia K, Wadhwa G. 2013.
Antiviral potential of 4-hydroxypanduratin A, secondary metabolite of fingerroot,
Boesenbergia pandurata (Schult.), towards Japanese encephalitis virus NS2B/NS3
protease. Bioinformation 9: 54-60.

13. 9
10. Tewtrakul S, Subhadhirasakul S, Summee S. 2006. Anti-HIV-1 integrase activity of
medicinal plants used as self medication by AIDS patients. Songklanakarin Journal
of Science and Technology 28: 785-790.
11. Thongson C,Davidson PM,Mahakarnchanakul W,Weiss J.2004.Antimicrobial activity
of ultrasound-assisted solvent-extracted spices. Letters in Applied Microbiology
39: 401-406.
12. Voravuthikunchai SP,Limsuwan S,Supapol O,Subhadhirasakul S.2006.Antibacterial
activity of extracts from family Zingiberaceae against foodborne pathogens.Journal
of Food Safety 26: 325-334.
13. Voravuthikunchai SP,Lortheeranuwat A,Jeeju W,Sririrak T,Phongpaichit S,Supawita
T. 2004a. Effective medicinal plants against enterohaemorrhagic Escherichia coli
O157:H7. Journal of Ethnopharmacology 94: 49-54.
14. Voravuthikunchai SP, Phongpaichit S, Subhadhirasakul S. 2005. Evaluation of
antibacterial activity of medicinal plants widely used among AIDS patients in Thailand.
Pharmaceutical Biology 43: 701-706.
15. Voravuthikunchai SP, Popaya V, Supawita T. 2004b. Antibacterial activity of crude
extracts of medicinal plants used in Thailand against pathogenic bacteria.
Ethnopharmacologia 33: 60-70.

14. 10
กระทือ
ชื่อวิทยาศาสตร์ Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm.
ชื่อวงศ์ Zingiberaceae
ชื่อสามัญ Broad-leaved ginger, Ginger, Pinecone ginger, Pine cone ginger,
Shampoo ginger, Wild ginger, Zerumbet ginger
ชื่อท้องถิ่น กะแวน กะแอน กระทือป่า เปลเพ้อ แสมด�ำ แฮวด�ำ เฮียวแดง เฮียวด�ำ
การปลูกและการขยายพันธุ์
พบได้ทั่วไปใช้เหง้าในการขยายพันธุ์โดยตัดใบออกให้เหลือประมาณ15ซม.ปลูก
ลึกประมาณ 10 ซม. รดน�้ำให้ชุ่มจนกว่าจะแตกใบใหม่
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
ดอก : ลักษณะเป็นช่อรูปทรงกระบอกแทงจากใต้ดินกลีบดอกสีขาวหรือสีแดงใบประดับ
สีเขียวแกมแดง
ต้น : ไม้ล้มลุก สูง 1-1.5 ม.
ใบ : ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปหอก ปลายแหลม ขอบเรียบ กว้าง 5-7 ซม. ยาว 20-30 ซม.
เหง้า : เหง้าใต้ดิน เปลือกนอกสีน�้ำตาลแกมเหลือง เนื้อในสีเหลืองอ่อนและมีกลิ่นหอม
สารส�ำคัญ camphene,camphor,ß-caryophyllene,1,8-cineol,curzerenone,diferuloyl
methane, di-p-coumaroylmethane, feruoyl-p-coumaroyl, ß-humulene,
p-hydroxybenzaldehyde, isoborneol, kaempferols, linalool, stigmast-
4-en-3-one, vanillin, zerumbone, zerumbone epoxide
ส่วนที่ใช้เป็นยา
ดอก : แก้ไข้เรื้อรัง แก้ลม รักษาโรคผอมแห้ง บ�ำรุงธาตุ
ต้น : แก้ไข้ ช่วยเจริญอาหาร
ใบ : ขับเลือด
ราก : แก้ไข้ แก้เคล็ดขัดยอก
ล�ำต้น : ช่วยเจริญอาหาร
เหง้า : แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้จุกเสียด แก้ปวดท้อง แก้ฝี ขับปัสสาวะ ขับลม บ�ำรุงน�้ำนม
บ�ำรุงธาตุ บ�ำรุงก�ำลัง ช่วยเจริญอาหาร