1. มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค
เครือข่ายองค์กรผู้บริโภค 8 จังหวัด
และศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์จังหวัดอุบลราชธานี
โครงการพัฒนากลไกการเฝ้ าระวัง
ความปลอดภัยด้านอาหารของผู้บริโภค
(Food Alert System for Thai Consumers)
เครือข่ายสถาบันอุดมศึกษา
สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล
สถาบันโภชนาการ
มหาวิทยาลัยมหิดล
นาเสนอโดย ผศ.ดร.พรรัตน์ สินชัยพานิช

3. บทบาทของหน่วยงานในการควบคุมความปลอดภัยตลอดห่วงโซ่อาหาร
ที่มา : ชนินทร์ เจริญพงศ์ (2548)
กระทรวงเกษตรฯ

4. 1.นาเข้า
(พันธุ์,ปุ๋ ย,สารกาจัด
ศัตรูพืช,ฮอร์โมน)
อาหาร
2.แปลงเพาะ
ปลูก
3.แหล่ง
รวบรวม
4.แปรรูป
เบื้องต้น
5.แปรรูป
ผลิตภัณฑ์
6.จาหน่าย
หาบ/เรือ/รถเร่
ตลาดสด
ตลาดนัด
ซุปเปอร์มาเก็ต
ร้านอาหาร
ขนส่ง ขนส่ง ขนส่ง
ขนส่ง
โฆษณา
กลุ่มพืช
ผู้บริโภค
1
3
4
54
5 7
6
7
พ่อค้าคนกลาง
1.พรบ.อาหาร 4.พรบ.กักพืช 7.พรบ. วัตถุอันตราย
2.พรบ. การสาธารณสุข 5.พรบ.ปุ๋ ย 8.พรบ.คุ้มครองผู้บริโภค
3.พรบ. มาตรฐานสินค้าเกษตร 6.พรบ. มาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตฯ (เฉพาะสับประรดกระป๋ อง)
3
4
7
1
6
1
2
3
3 22
3
8

5. ให้ความสาคัญความปลอดภัยอาหารส่งออก>การบริโภคในประเทศ
มีความซ้าซ้อนในการกากับดูแลอาหาร
มีจุดอ่อนในการประสานงานระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
ระบบการตรวจสอบย้อนกลับของผลิตภัณฑ์ขาดประสิทธิภาพ
ระบบการควบคุมการนาเข้ายังไม่มีประสิทธิภาพ
ระบบการบริหารจัดการในภาวะวิกฤตยังไม่มีประสิทธิภาพ
การนาระบบควบคุมคุณภาพมาใช้ไม่ครอบคลุมอาหารทุกประเภท
ต้องประเมินภาพรวมระบบกากับดูแล และการเฝ้ าระวังความ
ปลอดภัยด้านอาหารอย่างเป็นระบบ และการทวนสอบระบบ ให้เหมาะสม
กับสถานการณ์

6. พลังผู้บริโภค
กลไกอาหาร
ปลอดภัย
อาหาร
ปลอดภัย
สร้างองค์ความรู้
พลังและแนวร่วม
ภาคประชาชน
หน่วยงานกากับด้าน
อาหารปลอดภัย
อาหาร
ปลอดภัย

7. วัตถุประสงค์โครงการ
พัฒนากลไกการเฝ้าระวังความปลอดภัยด้านอาหารโดย
ผู้บริโภค
การคุ้มครองสิทธิผู้บริโภคจากปัญหาความไม่ปลอดภัยด้าน
อาหาร
พัฒนาเครือข่ายองค์กรผู้บริโภคในการเฝ้าระวังความปลอดภัย
ด้านอาหาร

8. สถาบันโภชนาการ
ม. มหิดล
ม.เชียงใหม่
ม.ขอนแก่น
ม.สงขลา
เครือข่ายผู้บริโภค
มูลนิธิฯ
เชียงใหม่
พะเยา
กรุงเทพ
สมุทรสงคราม
ขอนแก่น
มหาสารคาม
สงขลา
สตูล
กรมวิทย์ฯ
การแพทย์
ศูนย์อุบล

9. เผยแพร่
ประสานงาน
 ผลิตภัณฑ์ทตรวจสอบ
จากมูลนิธิ ฯ /สสจ
สถาบันวิจัยโภชนาการ
 ผลิตภัณฑ์ทถูกร้องเรยน
 ข้อมูลทตรวจสอบจาก
พื้นท
- การแจ้งเตือนป หา
- ความตืนตัวของผู้บริโภค
- ป ิบัติการและมส่วนร่วม
ในการแก้ไขป หา
ผู้ประกอบการ
- ความรับผิดชอบต่อ
ความปลอดภัย
- ปรับปรุงมาตร าน
ผลิตภัณฑ์
/ .
8
- วารสารฉลาดซื้อ
- ศูนย์พิทักษ์สิทธิผู้บริโภค
- สนับสนุนการทดสอบ
- การทาข้อเสนอต่อ
ผู้ประกอบการในการปรับปรุง
การ
- การสุ่มตรวจอาหารประจาป
- การสุ่มตรวจเมือเกิดป หา
- การรับเรืองร้องเรยน
- การสุ่มตรวจคุณภาพอาหาร
ความ
ปลอดภัย
ด้านอาหาร
มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค

10. การคุ้มครองสิทธิผู้บริโภคปัญหาความไม่ปลอดภัยด้านอาหาร
มีการร้องเรียน ๔๙ กรณี (๘ จังหวัด) ๔๔ กรณีเสร็จสิ้นและได้รับการ
ช่วยเหลือเยียวยาความเสียหาย และอยู่ระหว่างดาเนินการอีก ๕ กรณี
คิดเป็นร้อยละ ๘๙.๕ ของความสาเร็จในการแก้ไขปัญหาให้ผู้บริโภค
การเฝ้าระวังความปลอดภัยอาหาร โดยสุ่มตรวจสินค้าอาหารที่จาหน่าย
ในประเทศ ๔ ครั้ง/ปี
1. กลุ่มอาหารที่เป็นปัญหาสาคัญต้องเก็บตัวอย่างร่วมกันทุกจังหวัด
2. กลุ่มอาหารท้องถิ่นที่เก็บตัวอย่างตามความสนใจของพื้นที่
3. กลุ่มอาหารกระแสที่เก็บตัวอย่างตามกระแสความไม่ปลอดภัยที่
เกิดขึ้น ณ ช่วงเวลาหนึ่ง (current issue)
4. กลุ่มอาหารร้องเรียน

12. ตัวอย่างนม จานวนสุ่ม จุลินทรีย์ ปริมาณโปรตีน
>2.8%
พาสเจอร์ไรซ์ 59 25% NA
UHT 59 5% 24%
พาสเจอร์ไรซ์* 5 0 0
UHT* 6 16.6% (1 ตย) 0
กลุ่ม 1 ตัวอย่างนม(โรงเรียน)ที่ไม่ผ่านมาตรฐาน
NA = ไม่ได้วิเคราะห์
* สุ่มตัวอย่างนมที่จาหน่ายในซุปเปอร์มาเก็ต

13. ตัวอย่าง จานวนสุ่ม สารกันบูด
mg/kg
สีสังเคราะห์ ไนเตรท/
ไนไตรท์
บอแรกซ์
ไส้กรอกหมู 53 36% (20-1200) 8% 0% NA
ไส้กรอกไก่ 8 75%(44-1253) 0% 0% NA
ลูกชิ้นหมู 46 100%(10-9536) NA 33% 0%
ลูกชิ้นไก่ 12 100%(20-5800) NA 100% 0%
ลูกชิ้นปลา 16 75%(170-1230) NA 0% 0%
กุนเชียง 9 56%(5-1205) 0% 0% NA
กลุ่ม 1(ต่อ) ตัวอย่างไส้กรอกและลูกชิ้นที่ไม่ผ่านมาตรฐาน

14. ตัวอย่าง จานวนสุ่ม
ตัวอย่าง
สารเคมีตกค้าง
บร๊อคโคลี่ 16 44%
คะน้า 24 33%
กะหล่าปลี 8 38%
กะหล่าดอก 8 50%
ถั่วฝักยาว 8 50%
ส้ม 16 63%
แอ๊ปเปิ้ล 16 25%
กลุ่ม 1(ต่อ) ตัวอย่างผักผลไม้ที่มีสารเคมีตกค้างไม่ผ่านมาตรฐาน

15. ตัวอย่าง จานวน
สุ่ม
สารเคมี
ตกค้าง
อัลฟา
ท๊อกซิน
ซัลเฟอร์
ไดออกไซด์
โลหะหนัก สี
สังเคราะห์
เห็ดหอม 25 60% 0 NA NA NA
เห็ดหูหนูขาว 32 9% 0 56% NA NA
สาหร่ายแกง 22 36% 0 NA 73% NA
กุ้งแห้ง 11 64% 0 NA NA 45%
หมึกแห้ง 8 62% 0 NA 71% NA
พริกป่น 7 100% 0 NA NA NA
กลุ่ม 1(ต่อ) ตัวอย่างอาหารแห้งที่ไม่ผ่านมาตรฐานความปลอดภัย

16. ตัวอย่าง จานวนที่สุ่ม จุลินทรีย์ สารเร่งเนื้อแดง สารกันบูด ไนเตรท
ข้าวปั้นปลาดิบ 5 0% NA NA NA
ข้างกล่อง CPF 4 0% NA NA NA
หมูย่างเกาหลี(ดิบ) 16 63% 50% NA NA
ไส้กรอกอิสาน(ดิบ) 4 50% NA NA NA
น้าปลาร้าขวด 4 100% NA NA NA
ปลาส้ม 5 NA NA 0% 0%
แหนม 16 38% NA NA 0%
กะปิ 14 0% NA 43% NA
น้าดื่มขวด 16 13% NA NA NA
น้าดื่มตู้หยอด 13 8% NA NA NA
กลุ่ม 2 ตัวอย่างอาหารที่ไม่ผ่านมาตรฐานความปลอดภัย

17. ตัวอย่าง จานวน
ที่สุ่ม
สาร
กันบูด
จุลินทรีย์ อัลฟา
ท๊อกซิน
โลหะหนัก สี
สังเคราะห์
สาหร่ายขนม 26 NA 8% 8% 75% NA
ก๋วยเตี๋ยวใหญ่ 8 88% 12% 0 NA NA
ก๋วยเตี๋ยวเล็ก 8 75% NA 12% NA NA
เส้นหมี่ 5 40% NA 0 NA NA
บะหมี่ 6 50% NA 0 NA NA
กลุ่ม 3 ตัวอย่างอาหารที่ไม่ผ่านมาตรฐานความปลอดภัย

18. ตัวอย่าง ข้อร้องเรียน ผลวิเคราะห์ความไม่ปลอดภัย จานวน
(ตัวอย่าง)
หน่อไม้ปี๊บ รับประทานแล้วท้องเสีย Salicylic acid 43.2 mg/kg 1
มหาสารคาม
Sorbic acid, Sulfurdioxide
(<10mg/kg)
S.aureus < 10 cfu/g
ชาโออิชิขวด มีตะกอนที่ก้นขวด คุณภาพจุลินทรีย์เป็นไปตาม 1
เกณฑ์มาตรฐาน ประกาศ 214
นมโรงเรียน รสชาติไม่ปกติ TPC >3 x106 cfu/ml 2
พาสเจอร์ไรซ์ Coliform >102-107 cfu/ml
นมโรงเรียน รสชาติไม่ปกติ คุณภาพตามประกาศนมโค 2
UHT ฉบับที่ 265
กลุ่ม 4 ตัวอย่างอาหารที่มีการร้องเรียนมายังเครือข่ายผู้บริโภค

19. • สรุปผลการทดสอบผลิตภัณฑ์อาหารทั้ง 4 กลุ่ม รวม ตัวอย่าง
๑ ใน ๓ ของอาหารที่สุ่มเก็บ พบว่ามีการปนเปื้อนอันตราย
(วัตถุเจือปนอาหาร จุลินทรีย์ สารเคมี) เกินมาตรฐาน
ข้อเสนอ
มาตรฐานอาหาร ยากต่อการตีความ/เข้าใจ ขาดความชัดเจน และไม่
ครอบคลุมทุกผลิตภัณฑ์อาหาร รวมทั้งมีบทลงโทษที่ไม่รุนแรง

20. ผลลัพธ์จากโครงการฯwww.tumdee.org/food
www.consumerthai.org
และเชื่อมต่อ
รายงานและเผยแพร่ความไม่ปลอดภัยด้านอาหาร
ที่สอดคล้องกับปัญหาและความต้องการของผู้บริโภค

22. การจัดตั้งศูนย์เฝ้าระวังความปลอดภัยด้านอาหารในระดับจังหวัด ๘ จังหวัด
ได้แก่ กรุงเทพฯ สมุทรสงคราม ขอนแก่น มหาสารคาม เชียงใหม่ พะเยา
สงขลาและสตูล มีสมาชิกเครือข่ายมากกว่า 500 คน
– หน่วยประสานงาน มีความรู้ความเข้าใจในการดาเนินงานพิทักษ์สิทธิผู้บริโภค
และเฝ้าระวังความปลอดภัยด้านอาหาร สุ่มเก็บตัวอย่างอาหารได้ถูกต้องตาม
หลักการทางวิทยาศาสตร์
– ขยายผลรายงานการทดสอบในพื้นที่และระดับประเทศ
– แลกเปลี่ยนสถานการณ์ปัญหา ขับเคลื่อนกลไกการเฝ้าระวังระดับประเทศ
– พัฒนาข้อเสนอนโยบายด้านความปลอดภัยของอาหาร ในงานสมัชชาผู้บริโภค
ผลลัพธ์จากโครงการฯ (ต่อ)

23. กรุงเทพฯ – สมาชิกนิตยสารฉลาดซื้อ สมาชิกกินเปลี่ยนโลก เครือข่ายเกษตรกรรม
ทางเลือก สื่อมวลชน >100 คน การจัดงานรณรงค์ส่งเสริมความปลอดภัยด้านอาหาร
เวทีเสวนาฉลาดซื้อ กินเปลี่ยนโลก
สมุทรสงคราม – เครือข่ายเฝ้าระวัง ผู้บริหารและเจ้าหน้าที่ สสจ. เครือข่ายผู้บริโภคระดับ
อาเภอ 3 อาเภอ (อัมพวา บางคนที และอาเภอเมือง) กลุ่มสาระในสวน เทศบาลเมือง
สมุทรสงคราม และกลุ่มวิทยุชุมชน > 30 คน
ขอนแก่น – เครือข่ายเฝ้าระวังระดับอาเภอใน 26 อาเภอ อาจารย์ในสถานศึกษา สสจ.
สื่อวิทยุชุมชน และ ผู้ประกอบการท้องถิ่น > 30 คน
มหาสารคาม – ภาคีเครือข่ายเฝ้าระวัง ชมรมคุ้มครองผู้บริโภค 16 ตาบล เครือข่าย
เยาวชนคุ้มครองผู้บริโภคในสถานศึกษาและในชุมชน 7 แห่ง กลุ่มเยาวชนตาบลหัวเรือ
อีก 1 กลุ่ม สสจ อนุกรรมการคุ้มครองผู้บริโภค สคบ และอบต.หนองแสง > 50 คน

24. พะเยา-มีภาคี(13 ภาคี) เครือข่ายผู้บริโภคระดับอาเภอและระดับตาบล ผู้ติดเชื้อเอช
ไอวี คณะทางานส่งเสริมบทบาทหญิงชาย เครือข่ายแรงงานนอกระบบ สภาองค์กร
ชุมชน เกษตรกรยั่งยืน เครือข่ายผู้พิการ สื่อท้องถิ่น สสจ สานักงานท้องถิ่นจังหวัด
องค์การปกครองส่วนท้องถิ่น นักวิชาการท้องถิ่น(ม.นเรศวร พะเยา)นักวิชาการ
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์สุขภาพ ม.เชียงใหม่ > 200 คน
เชียงใหม่ –ภาคีเครือข่ายคุ้มครองสิทธิผู้บริโภคระดับอาเภอ 16 อาเภอ โรงเรียน
จานวน 9 โรงเรียน อปท.ตาบลศรีดงเย็น เทศบาลตาบลสันทราย สมาคมมาตรฐาน
เกษตรอินทรีย์ภาคเหนือ และผู้บริโภคเกษตรอินทรีย์> 30 คน

25. จังหวัดสงขลา – ภาคีเครือข่าย อาสาสมัครเฝ้าระวังความปลอดภัยด้านอาหารระดับ
อาเภอ ๑๐ อาเภอ ศูนย์เด็กเล็กจังหวัดสงขลา เครือข่ายสร้างเสริมสุขภาพ
นักวิชาการมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ สถานีวิทยุกระจายเสียง มอ. และสถานี
วิทยุมวลชนหาดใหญ่ > 30 คน
สตูล- ภาคีต่าง ๆ คณะกรรมการเครือข่ายผู้บริโภค แกนนาผู้สูงอายุ ผู้นาศาสนา
ชมรมประมงพื้นบ้าน เกษตรทางเลือก ชมรมวิทยุสมัครเล่น ชมรมอสม. ชมรม
พอช. แกนนาเยาวชน ผู้นาท้องถิ่น ชมรมแอโรบิค แกนนาผู้ติดเชื้อ แกนนาผู้พิการ
ครู พยาบาลวิชาชีพ เจ้าหน้าที่สาธารณสุข เจ้าหน้าที่งานป้องกันเอดส์
ผู้อานวยการโรงพยาบาลละงู และผู้นาอบต. 2 ตาบล > 30 คน

26. การพัฒนาศักยภาพศูนย์เฝ้าระวังความปลอดภัยด้านอาหารในระดับจังหวัด
– จัดอบรมการใช้ฐานข้อมูล และการรายงานข้อมูลความไม่ปลอดภัยด้านอาหาร
แก่เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง
• มีคู่มือการใช้ฐานข้อมูลและการรายงานข้อมูล
– การติดตามความก้าวหน้า รวมไปถึงสรุปบทเรียน ปัญหาและอุปสรรค
– คู่มือทางานคุ้มครองผู้บริโภคด้านอาหาร: ทาอย่างไรให้อาหารปลอดภัย
(Make Our Food Safe)
ผลลัพธ์จากโครงการฯ (ต่อ)

27. • ศูนย์รับเรื่องร้องเรียนและแก้ไขปัญหาเกี่ยวกับความไม่ปลอดภัยด้าน
อาหารเพื่อคุ้มครองสิทธิผู้บริโภค
√คู่มือรับเรื่องร้องเรียนความปลอดภัยด้านอาหาร
√อบรมกฎหมายด้านอาหาร
√ปฏิบัติการรับเรื่องร้องเรียน การแก้ไขปัญหาข้อร้องเรียนที่เกิดขึ้นจริง
ผลลัพธ์จากโครงการฯ (ต่อ)

28. ผลลัพธ์จากโครงการฯ (ต่อ)
• เครือข่ายสถาบันอุดมศึกษา 4 สถาบัน/ภูมิภาค
√ สนับสนุนองค์ความรู้ด้านวิชาการ
√ ดาเนินการด้านปฏิบัติการวิเคราะห์ ให้ได้มาตรฐาน ความแม่นยา
และถูกต้องเป็นที่ยอมรับ
√ ประเมินและสรุปผลก่อนนาเสนอผ่านสื่อหรือประชาสัมพันธ์
เผยแพร่ข้อมูล
√ ร่วมปรึกษาวางแผนการดาเนินงาน
√ ส่งเสริมกิจกรรมอื่นๆทางด้านวิชาการ ได้แก่ คู่มือการสุ่มตัวอย่าง
อาหารและการจัดส่งตัวอย่าง เพื่อการวิเคราะห์

29. การเผยแพร่ข้อมูล แจ้งเตือนผู้บริโภค
• สื่อมวลชนทั่วไป
• นิตยสารฉลาดซื้อ
• รายการโทรทัศน์
• รายการวิทยุ
• เวที กิจกรรมเสวนา
• Website : www.consumerthai.org
• Website: ww.tumdee.org/food

30. ฉลาดซื้อ
มูลนิธิเพื่อ
ผู้บริโภค
เครือข่ายผู้
บริโภค 8 แห่ง คู่มือการสุ่ม
ตัวอย่าง
คู่มือการสุ่ม
ตัวอย่าง
เว็บไซด์
ห้องปฏิบัติการวิเคราะห์
มหาวิทยาลัยมหิดล
มหาวิทยาลัยขอนแก่น
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
สถาบันโภชนาการ
มหาวิทยาลัยมหิดล
ศูนย์วิทยาศาสตร์
การแพทย์
อุบลราชธานี
ประเมินผล
วิเคราะห์
คู่มือการจัด
ส่งตัวอย่าง
ตัวอย่างอาหาร
ผู้บริโภค
ตลาด, ร้านค้า
ซุปเปอร์
มาร์เกต

31. ผลกระทบด้านอื่น ๆ ที่เกิดขึ้น
1. ความตื่นตัวของผู้ประกอบการที่มีต่ออาหารที่ตกมาตรฐานภายหลัง
จากผลการทดสอบตัวอย่างอาหารถูกเผยแพร่
2. ความสนใจของผู้บริโภคในการรับรู้ข้อมูลเกี่ยวกับอาหารปลอดภัย
และสิทธิการคุ้มครองผู้บริโภค
3. การได้รับความร่วมมือในการทางานเฝ้าระวังความปลอดภัยด้าน
อาหารจากสานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)
4. พลังขับเคลื่อนภาคประชาชน นโยบายอาหารปลอดภัย

32. สิ่งที่จะดาเนินการในอนาคต
1. สร้างความเข้มแข็งของเครือข่ายผู้บริโภคให้เกิดเครือข่ายพิทักษ์สิทธิ
ผู้บริโภคในระดับจังหวัดทั้ง 8 จังหวัด ทาหน้าที่รับเรื่องร้องเรียน
แก้ไขปัญหา รณรงค์ให้ความรู้ พัฒนาข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อนาไปสู่
การแก้ไขปัญหาสาธารณะ รวมทั้งการทางานเชิงรุกในการเฝ้าระวัง
ความไม่ปลอดภัยทางอาหาร
2. สร้างและขยายความร่วมมือกับภาคีต่าง ๆ ทั้งภาครัฐที่มีหน้าที่กากับ
ดูแลด้านอาหารปลอดภัย(อย. สสจ.) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
สถาบันวิชาการ สื่อมวลชน องค์กรผู้บริโภค ภาคประชาสังคม และ
ภาคเอกชน เพื่อร่วมดาเนินงานและขับเคลื่อนความมั่นคงและความ
ปลอดภัยทางอาหาร

33. สิ่งที่จะดาเนินการในอนาคต (ต่อ)
3. ผลักดัน นโยบาย มาตรการต่าง ๆ ที่เกี่ยวกับความปลอดภัยด้านอาหาร
เช่น ฉลากภาษาไทยที่อ่านและเข้าใจง่าย การระบุวัตถุเจือปน การ
รณรงค์ส่งเสริมการผลิตและการบริโภคอาหารทางเลือก
4. ขยายการดาเนินงานและการสื่อสารกับผู้บริโภคในพื้นที่ให้มีความ
ครอบคลุมมากขึ้น