คู่มือการออกกำลังกาย แบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต(ความรู้เบื้องต้นฯ)

1. _12-14(001-054)P3.indd 1 8/23/12 8:45:08 PM

2. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
ความหมายของการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ
การออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ คือ การใช้แรงกระทำจากภายนอก
ในการช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อหรือส่วนต่าง ๆ ของร่างกายในองศาการเคลื่อนไหวปกติ
แรงกระทำจากภายนอกอาจเกิดจากแรงคน แรงโน้มถ่วงของโลก หรือแรงจากเครื่องมือ
นอกจากนั้น การออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อควรมีการผสมผสานการยืด
กล้ามเนื้อเข้าไปด้วยเพื่อช่วยส่งเสริมให้ผู้ป่วยได้ประโยชน์สูงสุด
ข้อบ่งชี้ในการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ
การออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อมักทำในผู้ป่วยที่ไม่สามารถทำ
การเคลื่อนไหวข้อต่อต่าง ๆ ได้ด้วยตนเอง เช่น ผู้ป่วยที่มีอาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อ
ผู้ ป่ ว ยที่ มี อ าการปวดขณะมี ก ารหดตั ว ของกล้ า มเนื้ อ ในช่ ว งหลั ง การผ่ า ตั ด เพื่ อ เตรี ย ม
ความพร้อมในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ต่อไป และผู้ป่วยที่อยู่ในระยะไม่รู้สึกตัว ฯลฯ
หลักการของการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ
1. ผู้ดูแลอธิบายความสำคัญของการทำการเคลื่อนไหวข้อต่อให้ผู้ป่วยทราบว่าเป็น
การช่วยทำการเคลื่อนไหวร่างกายส่วนที่อ่อนแรงอย่างถูกวิธี ช่วยลดภาวะกล้ามเนื้อหดรั้ง
ลดความตึงตัวของกล้ามเนื้อ และลดภาวะข้อต่อติดแข็งได้ และยังช่วยในการส่งเสริมต่อ
การทำกายภาพบำบัดให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
2. การช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อควรทำช้า ๆ ด้วยความนุ่มนวล ค่อยเป็นค่อยไป
อย่าผลัก ดัน โถม ขย่ม หรือกระตุกข้อต่อในขณะทำการเคลื่อนไหว เพราะอาจทำให้เกิดภาวะ
การฉีกขาดของกล้ามเนื้อและเอ็นหุ้มข้อต่อได้
3. ต้องไม่ทำการเคลื่อนไหวเพื่อยืดข้อต่ออย่างรุนแรง ควรยืดทีละเล็กทีละน้อยเท่าที่มี
อาการตึงและผู้ป่วยทนได้ ขณะทำผู้ป่วยต้องไม่มีอาการเจ็บปวดทรมาน หรือแม้กระทั่งหลัง
ทำการเคลื่อนไหวข้อต่อก็ไม่ควรมีอาการเจ็บปวดค้างอยู่ ถ้ายังพบว่ามีอาการระบมบริเวณ
ข้อต่อที่ทำการเคลื่อนไหวควรปรึกษานักกายภาพบำบัด
_12-14(001-054)P3.indd 2 8/23/12 8:45:08 PM

3. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
4. จำนวนครั้งในการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ โดยทั่วไปทำ
ท่าละประมาณ 10-20 ครั้ง ขณะทำการเคลื่อนไหว ถ้าพบว่า มีอาการตึงหรือกล้ามเนื้อ
เกร็งต้านที่องศาการเคลื่อนไหวใด สามารถยืดกล้ามเนื้อค้าง ณ องศานั้น ๆ ไว้ประมาณ
10-30 วินาที ควรออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อวันละ 1-2 รอบ ทำเป็น
ประจำต่อเนื่องทุกวัน ซึ่งจะช่วยทำให้การช่วยทำการเคลื่อนไหวมีประสิทธิภาพและประโยชน์
แก่ผู้ป่วยมากยิ่งขึ้น และได้ผลดีในที่สุด
ประโยชน์ของการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ
1. ป้องกันการยึดติดของข้อต่อ
2. ช่ ว ยลดภาวะการหดรั้ ง ของกล้ า มเนื้ อ เยื่ อ หุ้ ม ข้ อ ต่ อ เอ็ น ยึ ด กระดู ก และเอ็ น
กล้ามเนื้อ
3. ช่วยคงสภาพความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อ
4. ช่วยส่งเสริมและคงสภาพของการไหลเวียนโลหิตบริเวณข้อต่อที่ทำการเคลื่อนไหว
5. ช่วยส่งเสริมการรับความรู้สึกบริเวณข้อต่อที่ทำการเคลื่อนไหว
6. ช่วยส่งเสริมการนำสารอาหารไปสู่กระดูกอ่อนบริเวณข้อต่อที่ทำการเคลื่อนไหว
7. ช่วยลดอาการปวดได้ในบางกรณี
ข้อควรระวังในการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อ
1. ควรหลีกเลี่ยงการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในส่วนที่มีกระดูก
หัก และ/หรืออยู่ในช่วงระยะแรกของการเชื่อมต่อกระดูกที่หัก
2. ขณะออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อแล้วพบว่ามีอาการผิดปกติ เช่น
มีอาการปวดมากขึ้น มีอาการบวมมากขึ้น ควรหยุดทำทันทีและควรปรึกษานักกายภาพบำบัด
โดยเร็วที่สุด
3. ควรป้ อ งกั น การบาดเจ็ บ หรื อ อาการปวดที่ อ าจจะเกิ ด ขึ้ น ของตั ว ผู้ ช่ ว ยทำการ
เคลื่อนไหวเอง ดังนั้น ผู้ช่วยเหลือควรอยู่ในท่ายืนที่ถนัด หลังตรงเสมอ ไม่ควรเอี้ยวตัว
ขณะช่วยทำการออกกำลังกายให้ผู้ป่วย ถ้าต้องขยับตัวควรใช้ขาเป็นตัวขยับเสมอ หรือถ้า
ทำการเคลื่อนไหวบริเวณข้อต่อแขน ผู้ช่วยเหลือสามารถนั่งเพื่อช่วยทำการเคลื่อนไหวได้
_12-14(001-054)P3.indd 3 8/23/12 8:45:08 PM

4. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
4. ในผู้ ป่ ว ยที่ มี ค วามผิ ด ปกติ ข องการรั บ ความรู้ สึ ก ของข้ อ ต่ อ หรื อ แขนขาส่ ว นที่ จ ะ
ทำการเคลื่อนไหว เช่น การรับความรู้สึกลดลง หรือสูญเสียการรับความรู้สึก ต้องเคลื่อนไหว
ด้วยความระมัดระวัง โดยเฉพาะในช่วงองศาการเคลื่อนไหวสุดท้าย
การออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อโดยผู้ดูแล
1. ท่ายืดกล้ามเนื้อหลังส่วนล่าง
ท่าเริ่มต้น
ผู้ ป่ ว ยนอนบนเตี ย งอยู่ ใ นท่ า นอนหงายชั น เข่ า ทั้ ง 2 ข้ า งขึ้ น ผู้ ดู แ ลจั บ เข่ า ทั้ ง
2 ข้าง (รูปที่ 1 ก)
รูปที่ 1 ก
การทำการเคลื่อนไหว
ผู้ดูแลดันเข่าที่อยู่ชิดกันทั้ง 2 ข้างของผู้ป่วยขึ้นไปตรง ๆ ในทิศทางเข้าหาลำตัวจน
รู้สึกตึง (รูปที่ 1 ข) แล้วกลับสู่ท่าเริ่มต้น
รูปที่ 1 ข
_12-14(001-054)P3.indd 4 8/23/12 8:45:10 PM

5. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
ข้อควรระวัง
ในผู้ป่วยที่มีอาการปวดข้อเข่า ผู้ดูแลอาจต้องอยู่ในตำแหน่งด้านข้าง แขนสอด
ใต้เข่าเพื่อลดการกดเบียดของข้อเข่า จึงสามารถทำการเคลื่อนไหวได้ (รูปที่ 1 ค)
รูปที่ 1 ค
2. ท่ายืดกล้ามเนื้อลำตัวและต้นขาด้านข้าง
ท่าเริ่มต้น
ผู้ ป่ ว ยนอนบนเตี ย งอยู่ ใ นท่ า นอนหงายชั น เข่ า ทั้ ง 2 ข้ า งขึ้ น ผู้ ดู แ ลจั บ เข่ า ทั้ ง
2 ข้าง (รูปที่ 2 ก)
รูปที่ 2 ก
การทำการเคลื่อนไหว
ผู้ดูแลบิดสะโพกผู้ป่วยไปด้านซ้ายจนรู้สึกตึง (รูปที่ 2 ข) จากนั้นบิดสะโพกไปทาง
ด้านขวาจนรู้สึกตึง (รูปที่ 2 ค) แล้วกลับสู่ท่าเริ่มต้น
_12-14(001-054)P3.indd 5 8/23/12 8:45:12 PM

6. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
รูปที่ 2 ข
รูปที่ 2 ค
ข้อควรระวัง
ขณะบิดสะโพกผู้ป่วยไปด้านซ้าย ระวังอย่าให้ไหล่ขวาของผู้ป่วยยกลอยจากเตียง
และขณะบิดสะโพกผู้ป่วยไปด้านขวา ระวังอย่าให้ไหล่ซ้ายของผู้ป่วยยกลอยจากเตียง
3. ท่าเปิดสะบัก
ก่อนทำการเคลื่อนไหวในท่าเปิดสะบัก ควรยืดกล้ามเนื้อหลังส่วนล่าง และยืด
กล้ามเนื้อลำตัวและต้นขาด้านข้างก่อน เพื่อลดความตึงของกล้ามเนื้อส่วนดังกล่าว
ท่าเริ่มต้น
ผู้ป่วยอยู่ในท่านอนหงาย ผู้ดูแลจับข้อมือผู้ป่วย ข้อศอกของผู้ดูแลช่วยดันข้อศอก
ผู้ป่วยให้อยู่ในลักษณะเหยียดตรง มืออีกข้างหนึ่งของผู้ดูแลสอดใต้สะบักของผู้ป่วยโดยใช้
ปลายนิ้วเกี่ยวที่ขอบสะบักด้านใน (รูปที่ 3 ก)
_12-14(001-054)P3.indd 6 8/23/12 8:45:14 PM

7. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
รูปที่ 3 ก
การทำการเคลื่อนไหว
ผู้ดูแลใช้ปลายนิ้วเกี่ยวสะบักออกมาด้านข้าง พร้อมทั้งประคองแขนของผู้ป่วยให้
อยู่ในลักษณะยืดแขนขึ้นตรง ๆ ทิศทางการเคลื่อนของแขนขึ้นด้านบนชี้ขึ้นหาเพดานห้อง
(รูปที่ 3 ข)
รูปที่ 3 ข
ข้อควรระวัง
ก่อนทำการเคลื่อนไหวข้อไหล่ในท่าต่าง ๆ ควรทำการเคลื่อนไหวท่าเปิดสะบัก
ก่อน เพื่อช่วยคลายแรงตึงตัวของกล้ามเนื้อรอบ ๆ สะบัก และยังช่วยไม่ให้เกิดการฉีกขาด
ของเนื้อเยื่อหุ้มข้อต่อ
_12-14(001-054)P3.indd 7 8/23/12 8:45:16 PM

8. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
4. ท่าหุบและกางแขนขณะแขนตั้งฉาก
ท่าเริ่มต้น
ผู้ ป่ ว ยอยู่ ใ นท่ า นอนหงาย ผู้ ดู แ ลจั บ ข้ อ มื อ ผู้ ป่ ว ย มื อ อี ก ข้ า งหนึ่ ง ของผู้ ดู แ ลจั บ
ใต้ข้อศอกผู้ป่วย และจัดแขนผู้ป่วยให้อยู่ในลักษณะตั้งฉากทั้งข้อไหล่และข้อศอก (รูปที่ 4 ก)
รูปที่ 4 ก
การทำการเคลื่อนไหว
ผู้ดูแลดันแขนผู้ป่วยไปยังไหล่ด้านตรงข้ามอย่างนุ่มนวลจนสุดช่วงการเคลื่อนไหว
หรือจนรู้สึกตึง ให้แขนอยู่ระดับอกเสมอ (รูปที่ 4 ข) และกางต้นแขนผู้ป่วยออกวางบนเตียง
แขนส่วนปลายยังคงตั้งฉาก (รูปที่ 4 ค)
รูปที่ 4 ข
_12-14(001-054)P3.indd 8 8/23/12 8:45:18 PM

9. คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
รูปที่ 4 ค
5. ท่าหมุนแขนเข้าและออก
ท่าเริ่มต้น
ผู้ป่วยอยู่ในท่านอนหงาย ผู้ดูแลจับข้อมือผู้ป่วย มืออีกข้างหนึ่งของผู้ดูแลจับใต้
ข้อศอกผู้ป่วย กางแขนผู้ป่วยออกระดับไหล่พร้อมทั้งงอข้อศอกของผู้ป่วยตั้งขึ้น 90 องศา
(รูปที่ 5 ก)
รูปที่ 5 ก
_12-14(001-054)P3.indd 9 8/23/12 8:45:20 PM

10. 10 คู่มือการออกกำลังกายแบบช่วยทำการเคลื่อนไหวข้อต่อในผู้ป่วยอัมพาต
การทำการเคลื่อนไหว
ผู้ดูแลจับแขนผู้ป่วยที่ตั้งฉากให้ฝ่ามือชี้ลงสู่ปลายเท้าประมาณ 80 องศา โดยแขน
ท่อนล่างและฝ่ามือไม่ถึงเตียง หรือจนรู้สึกตึง (รูปที่ 5 ข) แล้วจับแขนกลับขึ้นมาสู่ท่าเริ่มต้น
จากนั้นจับแขนขึ้นไปด้านศีรษะ แขนท่อนล่างวางบนเตียงในลักษณะตั้งฉากหรือจนรู้สึกตึง
(รูปที่ 5 ค)
รูปที่ 5 ข
รูปที่ 5 ค
ข้อควรระวัง
ขณะทำการเคลื่ อ นไหว กระดู ก ต้ น แขนผู้ ป่ ว ยอยู่ ใ นลั ก ษณะกางออกระดั บ ไหล่
แขนส่วนปลายอยู่ในลักษณะขนานกับตัวผู้ป่วย มือที่จับบริเวณข้อศอกจะช่วยหมุนกระดูก
ต้นแขนตามแขนท่อนล่างที่เคลื่อนไป
_12-14(001-054)P3.indd 10 8/23/12 8:45:22 PM