η δημοκρατία στην αρχαία ελλάδα

1. Η Δημοκρατία στην Αρχαία
Ελλάδα
• Μαύρα Κυριαζάκη
• Δανάη Μαστρογιάννη κα Χαζάπη
Γ3

2. • Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου η εξουσία πηγάζει
από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα
συμφέροντα του λαού. Κεντρικό χαρακτηριστικό της
δημοκρατίας είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία: των
πολιτών, στην άμεση δημοκρατία, ή κάποιων
αντιπροσώπων τους, στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Τι είναι Δημοκρατία;

3. Αρχαία Ελλάδα
• οι Έλληνες ήταν χωρισμένοι σε πολλά μικρά κράτη. Τα
περισσότερα από αυτά ήταν περιοχές με μικρούς οικισμούς
γύρω από μια πόλη. Η πόλη ήταν το κέντρο του κράτους και
του έδινε το όνομά της. Τα κράτη αυτά τα ονομάζουμε πόλεις-
κράτη.
Κάθε πόλη-κράτος ήταν ανεξάρτητη και είχε δικούς της
νόμους και πολίτευμα. Το πολίτευμα όμως άλλαζε, καθώς
άλλαζαν και οι συνθήκες της ζωής σε κάθε κράτος.

4. <<Ο πρώτος πολίτης της Αθήνας>>
Ο Περικλής
Ο Περικλής του Ξανθίππου ο Χολαργεύς ήταν Αρχαίος Έλληνας πολιτικός,
ρήτορας και στρατηγός του 5ου αιώνα π.Χ., γνωστού και ως «Χρυσού Αιώνα», και
πιο συγκεκριμένα της περιόδου μεταξύ των Περσικών Πολέμων και του
Πελοποννησιακού ΠολέμουΗ εποχή στην οποία ήταν κύριος της πολιτικής ζωής
της Αρχαίας Αθήνας, δηλαδή μεταξύ του 461 π.Χ. και του 429 π.Χ., ονομάζεται
μέχρι σήμερα «Εποχή του Περικλή». Γυναίκα του ήταν η Ασπασία.
Ο Περικλής ήταν ηγέτης της Αθήνας μέχρι τα δύο πρώτα χρόνια του
Πελοποννησιακού Πολέμου, ώσπου το 429 π.Χ. απεβίωσε εξαιτίας του λοιμού
των Αθηνών.
Οι φιλοδημοκρατικές του θέσεις αποτυπώνονται καλύτερα στον περίφημο
«Επιτάφιο Λόγο» του προς τιμήν των πεσόντων του πρώτου έτους του
Πελοποννησιακού Πολέμου, ο οποίος διασώθηκε από τον ιστορικό Θουκυδίδη. Ο
τελευταίος θαύμαζε τόσο πολύ τον Περικλή, που τον αποκαλούσε «πρώτο πολίτη
των Αθηνών».

5. Αθηναϊκή Δημοκρατία
Η Αθηναϊκή δημοκρατία ήταν το διαρκώς εξελισσόμενο σύστημα
κατανομής της εξουσίας, που κατέληξε να εφαρμόζεται ως
αποτέλεσμα τουλάχιστον 170 ετών διενέξεων και διαφορών
μεταξύ των κατοίκων του μεγαλύτερου τμήματος της Αττικής.
Εφαρμόστηκε στην αρχαία πόλη-κράτος των Αθηναίων για 140
έτη, από το 462 π.κ.χ. έως το 322 π.κ.χ. με δύο μικρά
διαλείμματα τυραννίδων τις οποίες κατέλυσε.
Σύμφωνα με αυτή, αφού η διαβίωση όλων των πολιτών (από τη
γέννηση ως το θάνατο τους), διέπεται από νόμους, οι πολίτες
είναι οι μόνοι υπεύθυνοι, ώστε να διαμορφώσουν τους νόμους
που τους αξίζουν, σύμφωνα με τις κοινές τους πεποιθήσεις
(δόξες), τα κοινά τους συμφέροντα και οφείλουν να τους τηρούν.

6. Η ανάδυση της Δημοκρατίας το 462 π.Χ.
Με πρωτεργάτες τους Εφιάλτη του Σοφωνίδη (δεν πρέπει να συγχέεται με τον
Εφιάλτη τον Τραχίνιο που πρόδωσε τον Λεωνίδα) και Αρχέστρατο, όταν, ως αρχηγοί
του λαϊκού κινήματος, κατηγόρησαν τους ευγενείς Αρεοπαγίτες για κακοδιαχείριση
και η εκκλησία του Δήμου ψήφισε την παραπομπή τους στα δικαστήρια της Ηλιαίας.
Οι ποινές για τους αρεοπαγίτες που κρίθηκαν ένοχοι ήταν εξοντωτικές.
Μετά την απελευθέρωση από τον ζυγό του Άρειου Πάγου, οι εξελίξεις στο πολίτευμα
είναι συνεχείς και ραγδαίες, με βασικότερο την ισότιμη συμμετοχή όλων των
πολιτών σε όλα τα αξιώματα, καθώς κατά την κυρίαρχη άποψη των αρχαίων
Αθηναίων (και Ελλήνων γενικότερα) η δημοκρατία δεν απαιτούσε ιδιαίτερες γνώσεις,
καθώς η πολιτική δεν εκλαμβανόταν ως επιστήμη αλλά ως χώρος της γνώμης
("δόξας"), όπου όλοι όσοι τους αφορά έχουν ισότιμο δικαίωμα λόγου και συμμετοχής
στη λήψη των αποφάσεων.
Ο Άρειος Πάγος στα μετέπειτα χρόνια της δημοκρατίας έπαψε να έχει διευρυμένες
εξουσίες και είχε περιοριστεί στο να εκδικάζει υποθέσεις δολοφονιών.

7. Οι πολιτικοί θεσμοί:
Τα όργανα λειτουργίας των πολιτών
ήταν τρία:
1. Η εκκλησία του Δήμου:
Τα κεντρικά γεγονότα της Αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν οι
συνεδριάσεις της εκκλησίας του Δήμου, σε αντίθεση με ένα
κοινοβούλιο, τα ‘μέλη’ της εκκλησίας δεν εκλέγονταν, αλλά
συμμετείχαν όλοι οι έχοντες πολιτικά δικαιώματα όποτε και
αν ήθελαν.
Η εκκλησία είχε τουλάχιστον τέσσερις λειτουργίες: ψήφιζε
εκτελεστικά ψηφίσματα (π.χ. για την έναρξη πολέμου ή
απονομή της ιδιότητας του πολίτη σε έναν ξένο), εξέλεγε
ορισμένους αξιωματούχους, νομοθετούσε και δίκαζε
πολιτικά εγκλήματα. Καθώς, όμως, το σύστημα εξελισσόταν
σημαντικό μέρος των δύο τελευταίων λειτουργιών
μεταφέρθηκε σε δικαστήρια.

8. 2. Η βουλή των 500
Η βουλή των 500, το πολυπληθέστερο σώμα
αξιωματούχων, αποτελούσε μια οργανωτική
επιτροπή της εκκλησίας, ετοιμάζοντας νομοθετικά
προσχέδια και καθορίζοντας τη θεματολογία της.
Απο το 487 π.Χ οι 500 βουλευτές καθορίζονταν
με κλήρωση, που λάμβανε χώρα μία φορά κάθε
χρόνο. Ένας πολίτης μπορούσε να είναι μέλος της
βουλής δύο φορές στη ζωή του. Κάθε πολίτης
μπορούσε να καταθέσει προτάσεις στη βουλή.
Τυπικά απαγορευόταν η εκκλησία να λαμβάνει
αποφάσεις χωρίς ένα προβούλευμα, δηλαδή μία
πρόταση από τη βουλή. Η πρόταση αυτή μπορούσε
να είναι συμπαγής, επεξεργασμένη ή ‘ανοιχτή’, που
λίγο διέφερε από το να καθορίζει τη θεματολογία
της εκκλησίας.

9. 3. Ηλιαία:
Η Ηλιαία ήταν το κυριότερο δικαστήριο του αρχαίου αθηναϊκού
κράτους. Επρόκειτο για δικαστήριο ενόρκων, μέλη του οποίου
μπορούσαν να γίνουν όλοι οι γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες άνω των 30
ετών, έπειτα από κλήρωση. Η βάση της νέας δημοκρατίας ήταν ο
έλεγχος κάθε πολίτη από το σύνολο των πολιτών, όπως και του
συνόλου, από τον ίδιο πολίτη. Το να μετέχει κάποιος στην Ηλιαία δεν
προϋπέθετε κάποια ιδιαίτερη μόρφωση, όμως η τριβή με το νομοθετικό
έργο είχε ως αποτέλεσμα μιαν αρκετά καλή γνώση των νόμων.[1]
Η Ηλιαία αποτελούνταν από 6.000 δικαστές , οι οποίοι προέρχονταν
από τις 10 Φυλές της Αθήνας (κάθε Φυλή συμμετείχε με 600 μέλη).
Το δικαστήριο δίκαζε σε τμήματα των 201, 301 κλπ. δικαστών. Η
Ηλιαία συνεδρίαζε όλες τις εργάσιμες ημέρες εκτός από τις τρεις
τελευταίες ημέρες κάθε μήνα και τις ημέρες λειτουργίας της
Εκκλησίας του Δήμου. Σχεδόν ποτέ όμως δεν εργάσθηκαν και τα δέκα
τμήματα της Ηλιαίας ταυτοχρόνως. Η απόδοση δικαιοσύνης από τον
δήμο ενόχλησε πάρα πολύ τους ολιγαρχικούς, οι οποίοι δυσφήμισαν με
κάθε τρόπο το γεγονός αυτό, υπογραμμίζοντας -όχι σωστά- ότι τη
δικαιοσύνη στην Αθήνα την απένεμαν οι θήτες.

10. Η Αθηναϊκή δημοκρατία στο απόγειό της
Η πραγματική άνοδος της Αθηναϊκής δημοκρατίας μόλις
άρχισε όταν ο Περικλής συντηρητικό Κίμωνα. Μετά από
τον εξοστρακισμό του Κίμωνα, ο Περικλής συνέχισε να
προτείνει ολοένα και πιο ριζοσπαστικούς νόμους,[18] που
προωθούσαν τον βαθμό της δημοκρατίας σε πραγματικά
δυσθεώρητα υψη.Η πολιτική του Περικλή συνέχισε να είναι
υπερβολικά φιλολαϊκή, πράγμα που τον κράτησε στην
εξουσία τις επόμενες δύο δεκαετίες και του άνοιξε τον
δρόμο, ώστε να κάνει την Αθήνα, την ισχυρότερη πόλη της
Μεσογείου και την πιο ξακουστή στον αρχαίο κόσμο υψη.

11. Η ιδιότητα του πολίτη στην Αθήνα
Μόνο άρρενες ενήλικοι που είχαν ολοκληρώσει τη διετή (από τα 18 μέχρι
τα 20) στρατιωτική τους θητεία είχαν το δικαίωμα να συμμετάσχουν και να
ψηφίσουν στη συνέλευση . Επίσης, δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν στη
συνέλευση, των οποίων τα πολιτικά δικαιώματα είχαν ανασταλεί
Οι Αθηναίοι πολίτες έπρεπε κατά διαστήματα να είναι νόμιμα τέκνα και
από τους δύο γονείς ή μόνο από τον πατέρα. Η ιδιότητα του πολίτη
μπορούσε να παραχωρηθεί από τη συνέλευση. Ορισμένες φορές
παραχωρούνταν σε μεγάλες ομάδες (στους Πλαταιείς το 427 π.Χ., στους
Σάμιους το 405 π.Χ.) αλλά από τον 4ο αιώνα μπορούσε να παραχωρηθεί
μόνο σε άτομα με ειδικό ψήφισμα, με απαρτία 6.000 ατόμων στην Εκκλησία.
Η παραχώρηση γινόταν ως ανταμοιβή για υπηρεσίες προς την πόλη. Ο
μέτοικος που είχε πλέον πολιτικά δικαιώματα ονομαζόταν ισοτελής. Σε
τέτοια κατάσταση βρισκόταν πολλοί κάτοικοι της Αθήνας. Ανάμεσα σε
αυτούς: ο Λυσίας, ο Αριστοτέλης κ.ά. Στην πορεία ενός αιώνα, οι αριθμοί
αυτών που συμμετείχαν μεταβάλλονταν.

12. Μια ιδιοτυπία του δημοκρατικού
πολιτεύματος της Αθήνας: ὀστρακισμός
ὀστρακίζω: αποκλείω· αρνούμαι οποιαδήποτε σχέση με
κάποιον.
Η σύγχρονη έννοια της λέξης οστρακίζω έχει πιο γενική
σημασία από ότι είχε στην αρχαία Ελλάδα. Τον 5ο αι. π.Χ.
ὀστρακισμὸς σήμαινε μια μορφή εξορίας. Η λέξη στα
ελληνικά προήλθε από το ὄστρακον, δηλαδή σπασμένο
κομμάτι κεραμικού αγγείου.

13. Διαδικασία:
• Για να σχηματίσουμε μια γενική εικόνα, η διαδικασία είχε ως εξής.
Κάθε άνδρας έπαιρνε ένα ὄστρακον και έγραφε το όνομα του πολίτη
για τον οποίο είχε την άποψη ότι έπρεπε να απομακρυνθεί από την
πολιτεία. Ύστερα το πήγαινε στην στην Αγορά, σε ένα σημείο που
σημαδευόταν με ένα ξύλινο κιγκλίδωμα. Οι ἄρχοντες πρώτα απ’όλα
καταμετρούσαν το σύνολο των ὀστράκων που είχαν αποθέσει οι
πολίτες. Αν υπήρχαν λιγότερα από 6.000 όστρακα, τότε δεν γινόταν
κανένας ὀστρακισμός. Ύστερα χώριζαν τα ὄστρακα αναλόγως προς
το όνομα που ήταν γραμμένο σ’αυτά, και τέλος, ο πολίτης του οποίου
το όνομα ήταν το πρώτο σε αριθμό ὀστράκων εξοριζόταν για 10
χρόνοια. Ο οστρακιζόμενος διατηρούσε, πάντως, το δικαίωμα να
εισπράττει το εισόδημα από την αξιοποίηση της περιουσίας του.

14. The End