2. არაგვი — მდინარე
აღმოსავლეთ
საქართველოში, ყაზბეგის,
დუშეთისა და მცხეთის
მუნიციპალიტეტებში.
სიგრძე 112 კმ, აუზის
ფართობი 2724 კმ2.
არაგვის სისტემას ქმნის
მდინარეები –
მთიულეთის (თეთრი)
არაგვი, გუდამაყრის (შავი)
არაგვი, ხევსურეთის
არაგვი და ფშავის არაგვი.
მთავარია არაგვი,
რომელიც იწყება ყელის
ვულკანური მთიანეთის
ჩრდილო-აღმოსავლეთ
ნაწილში. არაგვი ზემო და
შუა დინებაში მთის
მდინარეა, ქვემო დინებით
მუხრან-საგურამოს ვაკეზე
იშლება.

3. შესართავთან კვეთს
სხალტბისა და საგურამოს
ქედებს. ქ. მცხეთასთან
ერთვის მტკვარს მარცხენა
მხრიდან.
არაგვი საზრდოობს
მიწისქვეშა, წვიმისა და
თოვლის, აგრეთვე
მყივნარებისა და
მარადიული თოვლის
წყლით. მიწისქვეშა წყალი
მდინარის სხვადასხვა
ნაწილში წლიური
ჩამონადენის 40-70%
შეადგენს, წვიმისა და
თოვლის წყალი კი - ცალ-
ცალკე 16-იდან 30%-მდე
აღწევს. წყალდიდობა იწყება
გაზაფხულზე და შუა
აგვისტომდე გრძელდება.

4. შემოდგომაზე ხშირია
წყალმოვარდნა. ზამთარში
წყალმცირეა. არაგვის
ნადენი 39,3% შეადგენს,
ზაფხულში – 30,8%,
შემოდგომაზე – 19,5%,
ზამთარში – 10,4%. არ
იყინება.
არაგვს მტკვარში წლიურად
1,5 მლრდ.მ3 წყალი შეაქვს.
იყენებენ მუხრან-საგურამოს
ვაკის სარწყავად. არაგვის
ქვემო დინების ფარგლებში
გამოედინება ბულაჩაურის,
ნატახტრისა და საგურამოს
წყაროები, რომლებიც ქ.
თბილისს სასმელი წყლით
ამარაგებს. არაგვის ხეობაში
გადის საქართველოს
სამხედრო გზა.

5. მდინარე არაგვის
სავარაუდო უცხოური
სახელწოდებაა
პელორი:
მომდინარეობს
ბერძნული ზმნისგან –
pelo – ვმოძრაობ,
მივისწრაფი.
მოიხსენიებს II-III
საუკუნეების ბერძენი
ისტორიკოსი დიონ
კასიუსი ძვ. წ. 65
იბერიაში რომაელთა
ლაშქრობასთან
დაკავშირებით.

7. არაგვის ხეობა — ხეობა
ქართლის ჩრდილო-
აღმოსავლეთ ნაწილში. არაგვის
ხეობაში აღმოჩენილია ძველი
ქვის ხანის, ადრინდელი
ბრინჯაოს ხანის
არქეოლოგიური ძეგლები.
ცნობილია ხადის, ჭიკაანის,
ჩაბახურის, ფასანაურის,
ჟინვალის, დუშეთის,
ბულაჩაურის გვიანდელი
ბრინჯაოს ხანის
არქეოლოგიური ძეგლები.
არაგვისა და მტკვრის
შესართავთან უკვე ბრინჯაოს
ხანაში ყოფილა დიდი
დასახლება, რომლის
საფუძველზე ანტიკურ ეპოქაში
ქართლის სამეფოს ძველი
დედაქალაქი მცხეთა
წარმოიქმნა.

8. წინაელისტურ არაგვზე გადიოდა აღმოსავლეთი საზღვარი ზენა
სოფლისა, რომელსაც შემდგომში შიდა ქართლი და სასპასპეტო
ეწოდებოდა. იგივე არაგვი იყო, ერთი მხრით, ქართლისა და, მეორე
მხრით, კახეთ-კუხეთის, ხოლო მოგვიანო ხანებში კახეთის
საზღვარი. არაგვის ხეობაზე უძველესი დროიდან გადიოდა
ჩრდილოეთ კავკასიის დამაკავშირებელი გზა ამიერკავკასიასა და
მახლობელ აღმოსავლეთთან. ბერძენი გეოგრაფი სტრაბონი მის
შესახებ აღნიშნავს: „ჩრდილოეთით მცხოვრები მომთაბარეებიდან
დაახლოებით სამი დღის ძნელი ამოსასვლელია, ხოლო ამის
შემდეგ არის საცალფეხო გზა მდინარე არაგოსის ვიწრო ხეობაში,
დაახლოებით ოთხი დღის სავალი, ხოლო გზის ბოლო ძნელად
ასაღები კედლით არის გამაგრებული“.

9. ქართული წყაროების მიხედვით
არაგვის ხეობის მთიანი ნაწილი წმ.
ნინოს (IV ს.) ადრეული სამისიონერო
მოღვაწეობის სფერო იყო, ადრინდელი
ფეოდალური ხანიდან არაგვის ხეობაში
შედიოდა რამდენიმე თემი: ფხოვი,
გუდამაყარი,წილკანი, ცხავატი -
ტერიტორია სოფ. ქვეშეთის
სამხრეთით, მთიულთკარამდე.
თავდაპირველად ცხავატი, ხოლო
შემდეგ ხადა-ცხავატი შეადგენდა
მთიულეთს. ხეობის ნაწილს
მთიულთკარის სამხრეთით,
დაახლოებით ანანურამდე, ეწოდებოდა
ჭართალი, ხოლო მის სამხრეთით
ვრცელ თემს - ბაზალეთი, რომელიც
სამუხრანომდე აღწევდა, ხეობის
სამხრეთ-აღმნოსავლეთ ნაწილ
შეადგენდა წობენისა და ხერკის ანუ
საგურამოს თემებს.

10. არაგვის ხეობა წილკნის
საეპისკოპოსოში შედიოდა,
ადმინისტრაციულა — ქართლის
საერისთავოში, რომელსაც
მონღოლთა ბატონობის
დროიდან გამოეყო არაგვის
საერისთავო. არაგვის ხეობაში XI-XIII
საუკუნეებში
განსაკუთრებულ აღმავლობას
მიაღწია ქ. ჟინვანმა, რომელიც ამ
მუნიციპალიტეტში სამეფო
ხელისუფლების დასაყრდენი
იყო. არაგვის ხეობა არაერთხელ
ყოფილა როგორც
ჩრდილოეთიდან, ისე
სამხრეთიდან შემოსეულ
დამპყრობლებთან ბრძოლის
ასპარეზი. იგი ავბედობის დროს
ქართლის ბარის მცხოვრებთა
თავშესაფარიც იყო.

11. 1881 წლიდან საქართველოს რუსეთთან შეერთების შემდეგ, არაგვის
ხეობაზე გამავალი გზის მნიშვნელობა გაიზარდა. მოსახლეობას დაეკისრა
გზის შეკეთება-გაფართოების სამუშაოები, ჯარის სურსათითა და
ტრანსპორტით უზრუნველყოფა, მძიმე ბეგარამ მთიულეთის მოსახლეობის
აჯანყება გამოიწვია (მთიულეთის აჯანყება 1804). დასაწყისში არაგვის
ხეობა ადმინისტრაციულად შედიოდა დუშეთის მაზრაში. ახლანდელი
ადმინისტრაციული დაყოფით ამ ტერიტორიის ნაწილი დუშეთის
მუნიციპალიტეტში შედის, ნაწილი მცხეთისაში.