SlideShare a Scribd company logo
1 of 41
Download to read offline
04 mrspzfPAoh ( 04 Chapter )

                 fu;a;d ixl,amh : Z{dk jsNd.S moku
                                   {dk
                 ( Metta Concept : Epistemological Foundation )

               Epistemology f,i idudkHfhka yeZoskafjkafka Z{dk uSudxidjhs'1 fuh we;euz
bx.@Sis lD;Skaj, Theory of knowledge whqrska o fmkajd oS ;sfnz'2 Z{dk jsNd.h hk wrA:fhys
Epistemological yd Epistemologically hk jpk folu Ndjs;d jS we;'3 we;euz jsg
Epistemology hk jpkh isxy, NdIdfjka Z{dk uSudxidj hk wrA:fhys o fhdod ;sfnz'4 fuys
oelafjk uSudxid hkak jSuxid hk mofhys wrA:hg iu.duSj Ndjs;d flfrA' jSuxid hkq
jsurAYkh hkakhs' fyj;a .fjzIKh fldg jsuid ne,Su hkakhs' ta wkqj Z{dk uSudxidj hk
mofhys wrA:h o fuz wkqj Z{dkh ms<snZoj jsuid n,d .fjzIKh lsrSu f,i f;areuz .; yelsh'
fuz ksid Z{dk jsNd.h hk wrA:h f.koSu msKsi Z{dk uSudxidj" Z{dk jSuxidj yd oekqu
ms<snZo isoaOdka; f,i fndfyda Ydia;@Sh ,sms f,aLk yd mrAfhaIK ksnJOkj, Ndjs;d jS ;sfnz'
fuz flfia l`ukdldrfhka wrA: js.@y l<;a fmd|=fjz bka ,efnk wrA:h jkqfha nqoaOs jsIhsl
m@ia;`; .fjzIKh lsrSu hk wrA:hhs'5 fuu Z{k jsNd.h hk woyi ;`< Z{dkh fnod js.@y
lsrSu wrA:j;a jk nj meyeos,s flrS we;' fuys oS Z{dk jsNd.h jsjsOdrA:fhka we;euz wjia:dj,
oS yeZoskajSug fya;`j meyeos,s lr.; hq;`h' Z{dk jsNd.h hk jpkfhys wrA:h jkqfha lsishuz
m@ia;`;hla ukiska oel th wjfndaO fldgf.k ms<s.;a iuzu; Ydia;@Sh mokul msysgd isg ta
ms<snZoj ukiskau lrkq ,nk jsoHdkQl~, jsYaf,aIK jsOsl@uhls' fuh tla;rd |=rlg
wrA:l:kuh iajNdjhla .kshs' orAYkh ms<snZo ms<s.;a ksrAjpkj, oelafjk mrsos th Z{dkh
ms<snZoj jQ Z{dkhls' tfia fyhska Z{dk jsNd.h jQ l,S orAYk jsIhhg olajkakd jQ by; iZoyka
jQ iuznJO;djh u; Z{dk jsNd.hg jsIh jkafka o odrAYksl ixl,amhka fuka nqoaOs jsIhsl
lreKq nejz meyeos,s lr.; yelsfjz' ta wkqj nqoaOs jsIhsl m@ia;`; jsoHd;aul f,i jsYaf,aIKh
fldg oelajSu Z{dk jsNd.fhys idudkHfhka is|=flfrk l@shdj,shla nejz jgyd .ekSu wiSre
fkdfjz' fu;a;d ixl,amh fulS Z{dk jsNd.h iZoyd m@ia;`; lr.ekSfuz oS iuia; Z{dk jsNd.S
uQ, OrAu tlS ixl,amfhys oDIagsfldaKfhka jsuid ne,Sug is|= fjz' ta wkqj Z{dkh ms<snZo l`uk
jsYaf,aIKhla jqj;a tys .enzjk ke;fyd;a thg wka;rA.; jsh yels fu;a;d ixl,amfhys
jsjsO iajrEmhka ms<snZo w;sYhskau m@udKd;aul js.@yhla fuz ;`<ska wfmaCIs; nejz fmfka'


               nqoaOs jsIhsl m@ia;`; fuz wdldrfhka jsYaf,aIKh lsrSu yd jspdr mQrAjlj ta
Tiafia kj mrAfhaIK lsrSu uZ.ska Wly.kakd ,o Ydia;@Sh YsCIKh yd wjfndaOh m@udK
fldgf.k t;`<ska hf:dala; jsIh ms<snZo jsjsO uQ,OrAu ( Principales ) f.dvk.df.k ;sfnz'
tmuKla fkdj ta weiqrska jsjsO wdpdrAhjdohka hgf;a jsjsO .`re l`, ( Schools ) yd wdpdrAh
iuzm@odhhka mjd nsysj ;sfnz' f,dalm@lg ngysr yd fmros. odrAYkslhkaf.a kuzj,ska fulS .`re
l`, yd wdpdrAhjdo yZ|=kajkq ,nhs' fuu jsjsO .`re l`, yd wdpdrAh jdohkaj, fu;a;d ixl,amh
ms<snZoj iDcqj iZoyka fkdfj;;a" fu;a;d ixl,amhg iuznJO fyda fu;a;d ixl,amhg mej;sh


                                            142
yels udkisl jgdmsgdjla ms<snZoj jsgska jsg idlpzPd flrS we;'6 jsfYaIfhkau idrOrAu
we;sjSug yd idrOrAuj, meje;au flfrys buy;a f,i n,mdkq ,nk ffu;@S mQrAjx.u iqL mru
ixfjzokh flaJ|@fldg.;a ngysr jsjsO odrAYksl u;jdo yryd fu;a;d ixl,amfhys meje;au
ms<snZoj idlpzPdjg md;@ jS ;sfnz'7 nqoaOsjsIhsl m@ia;`; Z{dk jsNd.fhys ,d jsYaf,aIKh
flfrkqfha tu jsIhg mdolj we;s jsjsO uQ,OrAu wkqjh'tajd jsjsO .`rel`, uZ.ska fulS fCIa;@h
fj; ;s,sK lrk ,o fkdfhla l@ufjzo mdolfldg f.k f.dvkeZ.S ;sfnz' ngysr odrAYksl .`re
l`, j,g jvd fmros. odrAYksl .`re l`, uZ.ska fu;a;d ixl,amhg iudk b.ekajSuz bosrsm;a
flrS we;' ngysr lf;da,sl wd.usl b.ekajSuz j,g fu;a;d ixl,amh iudk wd.usl woyia
we;`ZM jS ;sfnkqfha hqfojz b.ekajSuz Tiafia nejz fuys yeZoskajSfuz oS idlpzPdjg nZ|=ka lrk ,oS' ta
wkqj iuia; lf;da,sl oyfuz yrh f,i yeZoskafjk fm@auh iuznJO jsjsO wrA:l:k fu;a;d
ixl,amhg iudk hqfojz wd.usl u;jdohka yryd meusK we;s fyhska o hqfojzjka yg wdoS bka|=
jdiSkaf.ka fulS wd.usl ixluKh jS we;ehs fmfkk nejska o jrA;udkfhys fu;a;d
ixl,amhg iudk ngysr u;jdohka mjd ilia jSug fmros. wd.usl ixl,am msysg fldgf.k
we;s nejz meyeos,s fjz' fuz lreK b;du;a jsia;r iys;j yeZoskajSfuys oS idlpzPdjg nZ|=ka lrk
,o nejska kej; fkdolajk ,oS'



                fu;a;d idrOrAufhys Z{dk jsNd.S moku wh;a jkafka ishZM oDIags .;Skaf.ka
jshqla;j udkisl ixjrAOkh we;s lr .ekSu msKsi nqoaOs jsIhsl jYfhka wdOdr lr.kakd
whqre yeoErSuhs' fuz hgf;a m@Odk jYfhkau Ydiaj; yd WpzfPAo oDIags m@ydKh lsrSu msKsi
bjy,a jkakd jQ ufkda jsoHd;aul lrekq .eUqrska js.@y lsrSu wfmaCIs;hs' Ydiaj; yd WpzfPAo
oDIagska nsysjSug ldu yd m@;s> ixl,am bjy,a fjz' ta f,iskau ldu yd m@;s> ixZ{d |=re lsrSug
fu;a;d ixl,amh WmldrS jkakdla fuka fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSu;`<ska Ydiaj; yd
WpzfPAo oDIagska |=re lr.ekSug wjldY ie,fikq we;' ldu yd m@;s> ix{d ksid wkqkg
ysrsyerfjz' m@;s>h ksid fl@daO oafjzI yg.kshs' fuh m@dK>d;hg ;`vqfoa' ldu ix{dj ksid
wkqkaf.a YrSr l~vq uZ.ska iajlSh ldu msmdidosh ixisZojd .ekSug W;aiql fjz'fuh wkqkag lrk
ysrsyerhls' fjk;a wfhl` ish ldudYdj ksid ;j;a wfhl`f.a ldu mji ksjd .ekSug ish YrSr
l~vqj leue;af;ka ,ndosh yelsh'wfkldf.a ldu l@shd uZ.ska ;Dma;su;ajSfuz wruqK we;sjh'tfia
jqjo tnZ|= foa mjd fjk;a wfhl`g lrk wkrA:hls'ta ish ldu ix{dj ksid ;j;a wfhl`f.a ldu
mrs,dyh W;aikak lsrSug wdOdr jk fyhsks' ldu ix{dj w.;s.duSj jrAOkhjSu wmdh.duS
jSug fya;`jls'ld,du iQ;@fhys m@;sfCIams; jQ oi jeoEreuz Z{dk .fjzIK l@u wkqidrfhka nq|=
ysushka fmkajd jod<d jQ fn#oaO Z{dk jsNd.hg fu;a;d idrOrAufhka ,efnk msgsjy, wod<
iQ;@dkQidrfhka .eUqrska jsurAYkh lsrSu uZ.ska fn#oaO Z{dk jsNd.fhys iajrEmh ms<snZoj
jsfYaI oekqula ,ensh yelsjkq we;' fn#oaO Z{dk jsNd.h m@Odk jYfhkau iliaj we;af;a
Ydiaj; yd WpzfPAo oDIagskaf.ka we;sjsh yels wys;lr ;;ajhkaf.ka bj;a jSu msKsi
nq|=iufhys ksrAfoaY flrS we;s l@ufjzoh myod .ekSu iZoydh' fuu w.;s.duS oDIagska oevsj



                                               143
je<oZ.ekSu ksid iudc iuznJO;djhkays ksjeros iajrEmh jgyd.ekSug wfmdfydi;a jSu u;
oafjzIh yd lduh we;s lrjhs' ldu oafjzI ixl,amhkaf.ka jshqla;jSug kuz yels;dla fu;a;d
ixl,amh isf;ys jrAOkh l< hq;`h' fu;a;d ixl,amh iys; is;l oDIagska nsys fkdfjz' fu;a;d
ixl,amh jrAOkh lsrSfuz .eUqreu wjia:dfjz oS iSud iuzfNaoh |=refjz'bka lshfjkafka wkqka yd
;ud hkqfjka iSud meKjSfuka is; ksoyialr .ekSuhs'ilaldh oDIagsh ksid ;uka yd wkHhka
w;r ukiska we;s lrf.k ;sfnkakd jQ udkisl mjqr bj;a lr ishZM oDIagska j,ska uki ksoyia
lr.ekSu fyda tfia ksoyia lr.ekSu iZoyd fhda.H udkisl jd;djrKhla f.dvkZ.d .ekSuhs'
tu ksid ffu;@sfhys kshu iajrEmh u;`jSug kuz ffcj ys;jdoSnjg wys;lr ishZM iDKd;aul
oDIagskaf.ka jshqla; jSula we;sjsh hq;`h'mrsmQrAK ffu;@sh pska;k ksoyi;`<ska u;`jkakls'


               ngysr odrAYkslhka fndfyda fofkla Z{dk jsNd.S moku ms<snZoj jsjsO woyia
yd u;jdo /ila bosrsm;a lr we;o ta wh w;rska Z{dk jsNd.S isoaOdka; ms<snZoj b;du;a
m@p,s; yd jspdr mQrAjl kjH wdl,am oerEfjl` f,i buEkqfj,a ldkagz iuzNdjkdjg md;@ jS
;sfnz' buEkqfj,a ldkagzf.a Z{dk jsNd.h ms<snZoj bosrsm;a fldg we;s kHdh ngysr odrAYkslhka
w;r buy;a iuzNdjkdjg md;@ jS ;sfnz' jsfYaIfhka ngysr odrAYkslhka w;rska iamsfkdaid"
ngz,rA" yHquz" ldkagz iy iscAjsla jeks w;sYh iuzNdjkdjg md;@ jQ odrAYkslhskaf.a Z{dk jsNd.
uQ, OrAu ngysr Z{dk jsNd.S isoaOdka; ixjrAOkhg m;a lsrSu iZoyd fnfyjska Wmfhda.S jS
;sfnz' fudjqkaf.a odrAYksl u;jdohkays fu;a;d ixl,amhg iudk b.ekajSuz bosrsm;a flrS we;'8
jsfYaIfhkau udkj ys;jdoh" wkHhka flfrys us;@YS,S wdl,amhlska hqla;j l@shdlsrSu"
iudcfhys wdpdr OrAu iqrCIs; jsh hq;`jkafka wkHhka flfrys cSj ys;jdoS mrsirhla
ksrAudKh lroSu fjkqfjka nj oelafjk ixl,am jeks lreKq ngysr odrAYksl u;jdohkays
nyq, jYfhka wka;rA.; jS we;' fmros.ska jsfYaIfhkau Ndr;fhys b;du;au wE; w;S;fhys
mgka jsjsO odrAYksl .`re l`,j,g wh;a jsjsO Z{dk jsNd.S isoaOdka; wkqu iajlSh oekquz moaO;s
f.dv kxjd.kq ,enQ pska;lhka jdih lr ;sfnz' fndfydajsg funZ|= pska;lhka iudc we.hqug
md;@ jS ;sfnkqfha odrAYkslhska jYfhka fkdj jsjsO wd.usl lKavdhuzj, wd.usl kdhlhska
f,ihs' uq,a jrg Ndrh flaJ|@ lrf.k yg.kq ,enQ nq|=oyu mjd iajlSh OrAu mKsjqvh bosrsm;a
lrkq ,nkafka Z{dk jsNd.hl iajrEmfhka fkdj mqoa.,dNHka;r.;j mj;akd wiykldrS
njska ish,q wdldrfhys udkisl wd;;sj,ska uqZMukskau w;ausoS mQrAK wdldrfha udkisl ksoyila
w;am;a lr.ekSu iZoyd jk nejska tlS wruqK fjkqfjka bosrsm;a lrk ,o Y@S ioaOrAuh Z{dk
jsNd.S isoaOdka; Tiafia idlpzPdjg ,la lrkqfha OrAufhys if;HCIK ldrAhNdrhg bka
msgsjy,la ie,fi;ehs hk jsYajdihg jvd bka wmf.a jspdr mQrAjl psk;khg msgsjy,la
ie,fi;ehs wkqudk lrk nejsks' Z{dk jsNd.h iuznJOfhka ldkagz fukau ngysr pska;lhka
jsiska bosrsm;a lrkakg fh|=Kq isoaOdka; uqZMukskau ngysr iuh ixl,am ;``<g tnznjSu mQrAK
ksrjoH l@shdjla fkdjkakdla fuks' wd.fuys mrudrA:h tlls' orAYkfhys mrudrA:h wfklls'
wd.u yd orAYkh tla udj;l .uka lrk wjia:d fukau tfia fkdjk wjia:djka o mj;shs'
wd.ula odrAYkhla jkafka tys lsishuz jsoHd;aul pska;khla .enz jkafka kuz muKs' jsoHd;aul



                                            144
pska;kfhys ldrAhNdrh jkqfha lsishuz ksYaps; jevms<sfj<lg hg;aj oekqu m@ldYhg
m;alsrSuhs' ke;fyd;a fmd;m; weiqfrka fyda iajhx .fjzIKh wdY@h uZ.ska u;`lr .kq ,enQ
oekqu lsishuz ksYaps; ms<sfj<lg wkqj fm< .iajd ta Tiafia kj oekquz fldgzGdYhka yd wdl,am
tuZ.ska u;` lr .ekSuhs'


               nq|=iuh meyeos,s lrkqfha fu;a;d ixl,amh Ndjs;h uZ.ska u;`jk l@ufjzoh
mjd yqfola oDIagshla muKla fkdjk njhs' oDIags hk jpkfhka idudkHfhka woyia lrkqfha
;uka fkdokakd jQ huzlsis fohla ms<snZoj wruqKq lsrSuz jYfhka nei .kakd ke;fyd;a we;s
lr.kakd jQ lsishuz wkqudkuh fohla yZ|=kajd oSu msKsih' th i;Hhla jYfhka ie,lSu
ksrjoH fkdjkafka thska ,efnk oekqu ;uka jsiska ;ukaf.a w;aoelSuz mdol fldgf.k jspdr
mQrAjlj t<fUk ,o huz huz wkqN~;Skag tlZ. fkdjk;dla muKs' fuhska lshfjkqfha irAj
iuzmQrAK jYfhkau ksjeros fkdfj;;a we;euz jsgl oS jspdr mQrAjl pska;kh mdol lr.kakd
,o oDIags uZ.ska i;H ms<snZoj lsishuzu fyda jegySula ,ndoSug iu;ajk njhs' ksoiqkla f,i
fida;dmkak M,hg m;a jQ wdrAhhka jykafia jsiska tfia jspdr mQrAjl pska;kh Tiafia we;s
lr.kakd ,o fida;dm;a;s m@;HCIh mdol lr.;a wkqudkhla Ndjs;fhka i;HdjfndaOhg
<Z.djSu msKsi lsishuz mrsY@uhla oerSu fmkajd osh yelsh' fid;dmkak M,hg m;ajSu;a iu.u
m@ySK lrk ,o ixfhdck OrAu jk ilaldh osgzGs" jspslspzPd yd iS,nzn;mrudi hk ixfhdack
OrAu ;`k ta mqoa.,hdyg f,dalh ms<snZoj" ;uka ms<snZoj yd ;uka jsiska wkq.ukh lrkq ,nk
l@shd ms<sfj< ms<snZoj ;j |=rg;a jrAOkh fjkakd jQ iel ixld rys; njhs'9 fuh tla;rd
w;lg udkisl iqrCIs; iajNdjhls' fujka udkisl iqrCIs; njlska hqla; jQfjl`yg wkHhka
ms<snZoj o we;s lr.; yelafla tjka iqrCIs; yeZ.Sula jk w;r th fu;a;d ixl,amh
fmdaIKhg yd jrAOkh b;du;au hym;a udkisl jgdmsgdjla fjz' fuysoS Wkajykafia ,o
fid;dmkak M,h m@;HCIh jk w;r tu m@;HCIh mdol lr .ksuska wrAy;ajh ms<snZoj
lsishuz wkqudkhla we;s lr .ekSu iuHla oDIagsh jYfhka i,ld we;' nq|= iuh oDIagsh ms<snZoj
olajkafka tjeks wdl,amhls' wrAy;aM,hg m;a jQ wdrAhhka jykafia ishZM ffcj jrA.hd
jsIfhys olajkqfha irAj iuzmQrAK ffu;@S mQrAjl wdl,amhls' idudkHfhka Tzkeu flfkl`
ffu;@sh m@.`K lr;;a thska fuys wdrAhhka jykafia kula jsiska m@;HCI lr.kq ,nkakdjQ
wdldrfhka ffu;@sfhys ksishdldr mrsmQrAK iajNdjh weZ.fj;`hs Wml,amkh l< fkdyel'
ffu;@sfhys mQrAKFjh we;s jkqfha il, laf,aYhka m@ySK lsrSu ;`<h'


               ishZM oDIags jdohka neyer lrkq ,nk nq|= iuh tla jsfYaIs; oDIagshlg
muKla wkq.@yh i,iajkafka ljr mokulskaoehs fuysoS flfkl`g meKhla u;` jsh yelsh'
tysoS oelajsh yels ir, meyeos,s lsrSu jkqfha ishZM oDIagskaf.ka bj;ajSu nq|= iufhys iuHla
oDIagsh jYfhka i,ld we;s njhs' fuz wkqj iuHla oDIagslhd ;j |=rg;a oDIags.;slfhla
fkdfjz' wrAy;a M,hg m;ajk ;`re Tyq oDIags m@;s,dNsfhl` f,i ie,flkafka ishZM oDIagska bj;a
lsrSu jsIfhys Tyq olajkakd jQ mrsY@uh yd ;odkqnoaO wruqK flfrys we;s lr.kakd jQ



                                          145
meyeos,s wjfndaOh i,ldh' th fiajkh l, hq;` Ndjs;d l< hq;` oDIagshla nj nq|= ysushka
jsiska fmkajd oS ;sfnz' fuz ms<snZoj jevs|=rg;a meyeos,s lrk nq|=ka jykafia tfia fiajkh l<
hq;` Ndjs;d l< hq;` oDIagsh wfkl`;a oDIagskaf.ka fjkalr .ekSu iZoyd ;uka ;`< we;s
wdY@jhkaf.a CIh jSu usKquz oKavla lr.; hq;` nj fmkajd oS ;sfnz'10 fuz wkqj wdY@j CIh jSu
msKsi Wojzjk oDIagsh fiajkh l< hq;` oDIagsh jYfhka f;dard .; hq;` nj oelafjz' wdY@j
CIh jSu msKsi Wojz jkakd jQ oDIagsh Wmojd .ekSu msKsi fu;a;d ixl,amh mdol fjz'11 ;uka
Wmojd .kakd ,o oDIagsh iuHla oDIagshla jkafka tlS oDIagsh fya;`fjka ;ukag;a wkHhkayg;a
Wojzjla Wmldrhla usi mSvdjla ysxidjla fkdfjkafka kuz muKs' fuz wkqj fu;a;d ixl,amh
fulS ishZM iq|=iqluz iuzmQrAK lr ;sfnk nejska fu;a;d ixl,amh jevSu uZ.ska tjka ys;lr
oDIagshla Wmojd .; yels nj fuz wkqj meyeos,s fjz'


              nq|= iuh fuz f,dj;`< we;a;d jQ iy u;` we;sjkq ,nkakd jQ oDIagskaf.a iajNdjh
lsishuz wka; follg ish pska;kh iSud lr.ekSula jYfhka i,ld we;' fuz oDIags wka; fol
Ydiaj; yd WpzfPAo jYfhka olajd we;s w;r oDIags mCIfhys WpzfPAo wka;h tuZ.ska nsys
lrkakd jQ prAhduh wxYfhka i,lk l, lduiqL,sLdkq fhda.h jYfhka o oDIags mCIfhys
Ydiaj; wka;h tuZ.ska nsys lrkakd jQ prAhduh wxYfhka i,lk l, w;a;ls,u:dkq fhda.h
jYfhka o meyeos,slr oS ;sfnz' fuys oS wm Z{k jsNd.h hgf;ys idlpzPd lsrSug
n,dfmdfrd;a;`jk Z{dk m@fNaod;aul m@ia;`;hka yd oDIagska iuznJOfhka nq|= iufhys oelafjk
ksrAfoaYhka b;du iuSm iuznJO;djhla fmkajhs' wfkla w;g ish,a, nqoaOs jsIhsl m@ia;`;hka
jYfhka o fmkajd osh yelsh' TzkEu wd.usl yd odrAYksl ixl,amhla iuznJOfhka nqoaOsuh
ikaorANfhka jvd;a jeo.;ajk lreK iy tu wd.u fyda orAYkh m@udKd;aul jYfhka ienE
usksia .egZM flfrys wjOsu;a njla olajkakd jQ oDIagsuh miq;,h tu wd.u fyda orAYkfhys
Z{dk jsNd.S moku jYfhka ie,lsh yelsh' fuu Z{dk jsNd.S moku ;`< fu;a;d ixl,amh
l`uk ldrANdrhla bgq lrkafkaoehs hkak fukau oDIags iuznJOfhka fu;a;d ixl,amfhys
ldrAhNdrh l`ulaoehs hkak;a funZ|= jsurAYkhloS w;sYhskau jeo.;a fjz' ishZM oDIagsjdo j,ska
bj;a jQ l, ukig oefkk kslaf,aYS iykh wmuK iqjhls' tu ksrAjdK jsuqla;sh fiajkh l<
hq;` jq ;j |=rg;a jrAOkh l< hq;` jQ ys;lr oDIagshla jYfhka lrKSh fu;a; iQ;@fhys olajd
;sfnz' tfukau fu;a;d ixl,amh jevSfuka ,efnk m@;sM,hla f,ig o tys tlS lreK osgzGsZ[ap
wkqm.uzu iS,jd oiaifkk iuzmkafkd hk kdufhka yZ|=kajkq ,nhs'12


              fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd.h hkq fu;a;d ixl,am Z{dkh ms<snZoj fyda
fu;a;d ixl,am Z{dkh ,nd .ekSfuz Wmdh udrA.hka ms<snZoj is|=lrkq ,nk jspdr mQrAjl
.fjzIKhla jYfhka yZ|=kajd osh yelsh' fu;a;d ixl,amh Z{dk jsNd.h iuznJOfhka jeo.;a
ia:dkhla Wiq,kafka bka iuia; oDIagska |=re lsrSug msysgla ie,fik nejsks'13 fu;a;d
ixl,amfhys msysgd isg lghq;` lrk mqoa.,hd ishZM oDIagskaf.ka jshqla;j lghq;` lsrSug
mqyqKqjla ,nhs' fu;a;d ixl,amh mQrAK wdldrfhka jrAOkh lsrSfuz oS is|= lrkqfha mqoa.,.;


                                           146
ishZM oDIagska nsysjSug fya;` idOl jk wd;au oDIagsh m@ysK jSuhs'14 nq|=iuh ;`< fu;a;d
ixl,amfhys Z{dk jsNd.S moku ms<snZoj idlpzPd lsrSug m<uqj ;okqnoaO merKs Ndr;Sh
iuhkaj, fu;a;d ixl,am {dk jsNd.S moku ms<snZoj uZola jsuid ne,Su idOdrK fjz'15 th
nq|=iuh ;`< fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd.S moku ms<snZoj b;du meyeos,s ks.ukhkag
t<USug wjYH lrk wdOdrhla o fjz'16 wfkla ixl,amhkag jvd fu;a;d ixl,amh b;du;a
mqZM,a jmrsilg me;sreKq ixl,amhla nejska mgq iSudjkaf.ka iukajs; oDIagsfldK Ndjs;fhka
fu;a;d ixl,amh ms<snZo jvd;a mrsmQrAK wrA:l:k ,ensh fkdyel'17 fuz wkqj fulS Z{dk
jsNd.S m@ia;`; fu;a;d ixl,amfhys nyd n,;au fu;a;d ixl,amfhys mj;sk mqZM,a iajNdjh;a
Ndjs;djk Z{dk jsNd.S m@ia;`;hkays mj;sk iSud ms<snZoj;a b;d uekjska wjfndaO fjz'18


              weiSuz ud;@ nj (Report) uZ.ska ,nd.kakd Z{dkh ksrjoH hehs ;yjqre jSug
kuz ;uka jsiskau th Ndjs;hg f.k jsuidn,d tu Z{dkh ;uka jsiska o jspdr mQrAjlj
;yjqre lr.kakd ,o iajlSh m@;HCI wjfndaOhla njg m;a lr.; hq;`h'19 tfia fkdjkakdjQ
Z{dkh ,nd .ekSfuz jsOsl@uhka fyj;a weiSuz ud;@fldgf.k muKla tys ksjerosNdjh ukskq
,nkafka kuz th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda
prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuys ,d ksjeros Z{dkhla fkdjk nj nq|=iuh fmkaajdfokq
,nhs'20 fu;a;d ixl,amh jrAOkh lr.ekSug lsishuz fm<USula ,nd.; yelsjqj;a" weiSuz
ud;@fhlska muKla fu;a;d ixl,amfhys mrsmQrAK iajNdjh ms<snZoj ksjeros jsksYaphlg
meusKSug fkdyelsh'21 i;H fyj;a ishZM ffcj jrA.hd jsIfhys wm@udK jQ ffu;@S mQrAjl osjs
meje;aula .;lsrSu nq|=iufhys wjidk mrudrA:dOs.uh jk nejska fulS jsYajSh ffu;@S
ixl,amhg ndOd we;slrkakd jQ fyda tlS ixl,amfhys jrAOkhg wjYH bvlv iSud lrkakd jQ
idOl lsishuz Z{dk jsNd. uQ,OrAuhlska nsys fjz kuz th wkq.ukh fkdl< hq;` hehs fmkajd oS
;sfnz'22 lsishuz l@ufjzohlg ( Theory ) ndOd we;s lrjhs kuz" tfia we;sjk ndOdj ksid tlS
l@ufjzoh Ndjs;dfldg bgq lr.kq ,nk lghq;a;g o irAjiuzmQrAK jYfhka yrshdldrj
bgqlr.; yelsfjz hehs n,dfmdfrd;a;` ;nd.ekSu o W.ygh' tfiau fu;a;d ixl,amfhys
Z{dk jsNd. uQ,OrAu .fjzIKh msKsi Ndjs;d lrkq ,nk l@ufjzoh o fuys oS jeo.;a f,i
ie,flk w;r tys lsishuz ms<s.; yels Ydia;@Sh ugzgula mej;Su fukau bka meusfKkq ,nk
ks.uk ksrjoH njg iy;sl jsh yels jsh hq;`h'


              ffjosl iusm@odfhys jeo.;a Z{dfkdmdhlajQ Y@e;sh hkak fn#oaO orAYk
iuzm@odfhys wkqiaij hkak fhdod we;af;a tu ffjosl iuzm@odh.; Y@e;sh yeZoskajSu iZoydhs'
ukqIHFjh blau jQ w;s mrsY`oaO cSjs; .;l<" foaj;ajfhys ,d .sKshq;` jQ" wkdosu;a ld,fhys jQ
m@Z{d,dNS jQ iDISkaf.a m@;sNd Z{dkfhka my<l< Z{dk ialJOh f,ihs' Y@e;sh fkdfyd;a
wkqiaijh ms<s.ef.kafka md<s iZ.s idys;Hfha tu jpkh fhoS we;s ;eka .ek mrSCId lrkjsg"
ffjosl iuzm@odhg wh;a Ydia;Dka jsiska jsfYaI .reFjhlska wkqiaijh ms<s.;a nj fmfkkakg



                                           147
;sfnz'23 nq|=rcdKkajyafia iQ;@dka; lsysmhlu wkqiaij i;Hh jspdrhg ,lalr;s' jsjdo rys;j
ms<s.;hq;` jQ wfm#reIh jQ tu wkqiaij i;Hh n@yauhd jsiska BYajrhdg W.kajk ,o nj
ffjoslfhda ms<s.ks;s' wkqiaijfhka ,nd .kakd jQ oekqu ;ud we;`ZM iuia; iudch jsIfhys
fmkajd fok ,o l@shdms<sfj;a uZ.ska iuia; iudchu mSvhlg fhduq lrjkakla jsh yelsh'
tl, Ndr;Sh iudch ffjosl Y@e;sh ksid o ,enqfjz fujka jQ mSvkhls' iuia; iudch l`,h"
mx;sh" jrA.h jeks lsisfia;a jspdrmQrAjl fkdjk jrA.SlrKhlg ,la fldg nuqKq mQcl
m@cdjg wjYH wdldrhg iudch ms<snZoj idjoH wrA:l:khla ,nd|=ka w;r ta ksid iudcfhys
iqZM;r hehs yeZoskajqKq fldgia uy;a mSvkhlg ,la jsh' oafjzIh fu;a;d ixl,amhg yd;amiska
m@;sjsreoaO ixl,amhhs' huslsisjlska oafjzIh jrAOkh jkjd hkafkys wrA:h fu;a;d
ixl,amfhka b;du;au |=ria fjuska isgsk njhs' ishZM fokd Wkqkqka ms<snZo .egquz iy.;
wdl,amj,ska iukajs;j;au" uqZM uy;a iudcfhys tla tla fldgia w;r oafjzI uQ,sl nj
l@ul@ufhka jrAOkh fjuska mej;`ks' wkqiaijh flfiaj;a fjkia fkdl< yels mru i;H f,i
yqjd oelajqKq nejska wkqiaijh uZ.ska lshjqKq foa uZ.ska mSvdjg ,la jqk fyda wiOrKhg md;@ jQ
fyda ;ek;a;kayg bka is|=jk jsjsO ;;ajhka jspdrCIshg fhduq lr idOdrK bgq lrjd
.ekSug fuz ksid fkdyels jsh' wfkla w;g tnZ|= fkdfjkia jQ isoaOdka;hla ksis we.hquzYS,S
jgdmsgdjlska f;drj yqfola mqoa., f.#rjh i,ld wm@udK ne;shlska ms<sf.k ta u; uqZM
ukskau msysgd isg l@shdlrkakg hdu fya;`fjka tys jsoHd;aul pska;kh .enzfkdjk nj
fmfkk w;r ta lreK ksidu th m@udKj;a wkaouska jspdrhg ,la l< fkdyels nj o
fmfkkag ;sfnz'


                 nq|=yq fuz u;h jspdrhg ,lal<y' n@yauhd .ek l:dl<;a tjekafkl` oelsh
fkdyels nj;a" tfyhska fuz ms<s.ekSu idjoH nj;a" Wkajykafia m@ldY l<y' n@yauhd oelsh
yelsoehs Wkajykafia m@Yak l<y' n@yauhd isgskafka fldyso lshdj;a Tjqka fkdokakd nj pxlS
iQ;@fhys iZoykah' n@dyauKhkaf.a ffjosl .reFjhg iqN iQ;@fhaoS nq|=rcdKka jykafia myr
.i;s' ffjosl n@dyauKhka fuz OrAuh m@;HCI jYfhka fkdo;a ksid th wkqiaij jYfhka .;a
ksid ms<s.; fkdyels nj Y`NiQ;@fha oS lsh;s' Wkajykafia tysoS wdpdr jsoHd;aul jYfhka
iFjhkaf.a l`i,drdOkh iZoyd fuz OrAuh m@fhdackj;a fkdjk nj o iZoyka lr;s'24fuys oS
wkqiaijh m@udKslj ie,lSfuys we;s wdoSkjh fmkajd |=ka nq|=r|=ka iudc.; fu;a;d ixl,am
jrAOkh flfrys th wys;lr f,i n,mdkq ,nk wdldrh jspdrmQrAjlj myod osKs'


                 ta iZoyd ;uka jsiskau m@;Hd;aufjzokSh jYfhka fuz OrAuh o;hq;` nj lsh;s'
ffjosl b.ekajSuz i;H f,i nuqKka ms<s.;a;;a Tjqka th m@;Hd;aufjzokSh jYfhka m@;HCIlr
fkdue;' wkqiaijh Z{dfkdamdhhla jYfhka ms<s.; fkdyels nj ikaol iQ;@fhys ;drAlslj
ikd:lr we;'25 uydn@yauhd fuzz OrAufhys ksrAud;Djrhd jqj;a ta n@yauhdf.ka weiQfoh
iuyrjsg fydZoska iaurKfhys mej;`kd fjkak;a mqZMjk' tfukau tfia fkdfjkak;a mqZMjk'
tuksid wkqiaijh i;H fyda wi;H jsh yelshs'26 fufia lreKq olajk nq|=rcdKkajykafia


                                           148
wkqiaij hk Z{dk udrA.h m@;sfCIam lr;s' wkqiaijh m@;sfCIam lrk nq|=rcdKkajykafia ;ud
wkHhkaf.ka fkd wid m@;Hd;au jYfhka ;ukajykafiau jsYajfhys h:drA:h oek oel OrAuh
foaYkdlrk nj o m@ldY l<y'27


              tfukau Z{dkh ,nd .ekSfuys l@shdj,sfhaoS mruzmrdkq.; nj ( Tradition )
mokuzlrf.k th ksjeroshehs ;SrKhlg t<USu ksjeros fkdfjz' n@dyauKhkaf.a fjzoh
iuznJOfhkao Tjqka yqjd olajkafka thska ,nd .kakd ,o Z{dkh mdruzmrsl jk nejska tajd
ksrjoHjk njhs' mrmqfrys meusKsh;a tu mdruzmrsl oekquz moaO;s mokuz jS we;af;a i;Hh
mila lsrSug jvd ;u ;ukaf.a wd.usl wrA:oelajSuz yqjd oelajSug jk nejska tajd fu;a;d
ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh
lsrSfuys ,d W;aiql flfrkakd jQ ksjeros Z{dkhla f,i wmg ms<s.; fkdyel'


              tfukau Z{dkh w;am;a lr.ekSfuys l@shdj,sfhaoS wOdk.@dyS nj^ mQrAj
ks.ukhkag t<Uqkq nj ( Prologue / Presuppose) mokuzlr f.k th ksjeroshehs
;SrKhlg t<USu ksjeros fkdfjz' wOdk.@dyS nj^ mQrAj ks.ukhkag t<Uqkq nj hkak Z{dkh
w;am;a lr .ekSfuz l@shdj,sh ;`< fm#rdKslFjh yd ineZ|=kq fohla jkjd usi th fu;a;d
ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh
lsrSfuz jsOsl@uhkays ksjerosnj ;yjqre lsrSfuys,d usKquz oKavla lr .ekSu idjoHnj nq|=iuh
olajhs' we;a;jYfhka olaj;fyd;a mQrAj ks.ukhkag meusKSu fu;a;d ixl,amh jrAOkh
lsrSug muKla fkdj fu;a;d ixl,amh we;s lr.ekSug ndOdldrS jk ldrKhls'


              nq|=r|=ka Orudk iufha jsiQ pxlS keue;s n@yauKhd o fjzofhys ft;sydislFjh
ksjeros Z{dk jsNd. uQ, OrAuhla f,i ms<s.;a mqoa.,fhls'28 jrla fuu n@yauKhd jsiska
nq|=r|=kaf.ka jsuid isgsfha Wkajykafia ft;sydislFjh hk Z{dk jsNd. uQ, OrAuh ms<s.kafka o
hkakhs' tys oS nq|=rcdKka jykafiaa jsiska th Z{dk jsNd. uQ, OrAuhla jYfhka ms<s.ekSfuz
wfhda.H;djh ms<snZoj yd tys we;a;d jQ ifodia nj ms<snZoj fya;` iys;ju fmkajd oS ;sfnz'29
fu;a;d ixl,amhg wod<j o ft;sydislFjh Z{dk jsNd.S uQ, OrAuhla f,i lsisjsfglj;a
ms<s.; fkdyelsh' fu;a;d ixl,amhg ld,fhka jshqla; meje;aula we;s nejska w;S;fhysoSh"
jrA;udkfhysoSh fyda wkd.;fhysoSh hkqfjka tyS jrAOkfhys iSudjla oelajsh fkdyels nejska
o fu;a;d ixl,amh wld,sl OrAu;djla fyhskao ft;sydislFjh fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka
lsisfia;a Z{dk jsNd.S uQ, OrAuhla f,i Ndjs;d l< fkdyelsh'


              mQrAj ks.ukhkag meusKs nj hkq huzlsisjla ms<snZo wdrxps ud;@fhka weoySu"
jsYajdilsrSu" ms,s.ekSu wdoshhs' ft;sydisl jYfhka fufia isoaOjQjd hkqfjka usksiqka w;r
m@p,s;j mj;akd lgl:dj u; hula ms<s.ekSuhs' iuyrjsg th ft;sydisl jkakg;a mqZMjks'
ft;sydisl fkdjkakg;a mqZMjks' iuyrjsg th lsishuz ft;sydisl i;Hhla jqj;a fkdjqj;a


                                          149
mrSCIKhla fkdlr i;H wi;H;djh lgl:djg muKla iSud fldg ms<s.ekSu mQrAj
ks.ukhkag t<Uqkq nj hkafkka woyia fjhs' kuq;a fn#oaO Z{dkudrA. orAYkfhys funZ|=
lgl:d ms<s.ekSula fkdue;' tnejska mQrAj ks.ukhkag t<Uqkq nj hkako us:Hd
{dfkdamdhhla yegshg nq|=kajykafia jsiska m@;sfCIam lrk ,oS'


               fu;a;d ixl,amh ms<snZoj Z{dk jsNd.fha oS ixl,am jkdyS os.ska os.gu
mejf;uska lsishuz wd.ula ;`< ksrdhdifhkau tys mokfuys meje;au ioyd iqjsYd,
ldrAhNdrhla lrkq ,nkakd jQ fohla nejska wd.uz;`< wka;rA.; jkakd jQ ishZM ixl,am iuZ.
fu;a;d ixl,amh ;`,kd;aul i,ld ne,Su uZ.ska ta ms<snZoj jspdr mQrAjl wdl,amhla we;slr
.ekSfuz yelshdjla we;s fj;ehs ie,fla' fu;a;d ixl,am Z{dk jsNd.h ms<snZoj i,ld n,k
l, nq|=oyu yer wfkl`;a iEu wd.ulu ffu;@S mQrAjl iodpdrhg ( Moral of Metta Concept
30
)    idfmaCIlj ta ta wd.u ;`< .enz jkakd jQ fu;a;d ixl,amh wrA: oelafjk idrOrAuhkays
lsishuz w;srsla;hla jsoHudk jk nejska jsoHd;aul pska;kh mdol fldg usi ft;sydislFjhu
m@udKfldg fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka jsksYaphg ,lalsrSu fkdl< hq;`h'


               tfukau {dkh ,en.ekSfuys l@shdj,sfhysoS wd.usl .@J: iuzm@odhdkq.; nj (
Given in the Scripture) mokuzlrf.k th ksjeros hehs ;SrKhlg t<USu ksjeros fkdfjz'
f,aLk.; nj hkak wd.usl woyia ixrCIKfhys,d bjy,ajk l@ufjzohla usi th fu;a;d
ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh
lsrSfuz ksjeros nj ;yjqre lsrSfuys,d usKquz oKavla lr.ekSu nqoaOsf.dapr fkdjk fohla
fyhska nq|=iuh wkqu; fkdlrhs' fu;a;d ixl,amh jrAOkh hkqfjka woyia jk l@shdj,sh
w;sYhskau m@fhda.sl fohla jk fyhska thska ,efnk Wmfhda.S;djh mqoa.,.; fukau
iudc.;j o tla f,iskau jeo.;a jQjls' tksid tys m@dfhda.slFjh f,aLk.; l@shdj,shla
wkqidrfhka o; fkdyelsjd muKla fkdj tys wka;rA.;h ms<snZoj lsishuz jsYaf,aIKhlg
meusKSug o wfmdfydi;a fjz'


               wd.usl .@J:j, iZoyka jkakd jQ huz huz wd.usl u;jdo mokuz fldgf.k
fu;a;d ixl,amfhys ixjrAOs; iSudjka ms<snZoj yd tys l@shdldrSFjh ms<snZoj ks.ukj,g
t<USu idjoH jQjls' fulS lreK wkqj ;@smsglh o tla;rd wdldrhlska wd.usl .@J: jsfYaIhla
ksid nqoaO foaYkdjka uZ.ska js.@y flfrkakd jQ OrAu lreKq ms<snZoj o fuz whqrska Wla;
l@shdudrA.hu wkq.ukh lsrSu ksjeros fkdfjzoehs huzlsis mqoa.,fhl`yg is;sjs,a,la we;sjsh
yelshs' nqoaO foaYkdjka flfrys mjd jspdrmQrAjl jSu nq|=ysushka jsiskau fkdtla jsg miid we;s
fyhska hfula tlajru hula fkdms<sf.k ta ms<snZoj lsishuz ld,hla f.k jsOsu;aj wOHhkh
fldg ms<s.ekSug fyda neyer lsrSug ;ruz bjis,sjka;j lghq;` lsrSu ta mqoa.,hdf.a nqoaOs
jrAOkh flfrys bjy,a jkakla f,i nq|=ysushka jsiskau wkqoek jodrd we;' ta wkqj lshhq;af;a
;@smsgl md,sfha fyda md,s idys;Hd.; huz huz OrAu lreKq ms<snZoj jqj o by; lS whqrska


                                           150
if;HCIKh lr ne,Sug nq|=rcdKka jykafia jsiska wkqoek jodrd we;s fyhska Wkajykafia
jsiska foaYkd lrk ,o fu;a;d ixl,amh iuznJO b.ekajSula jqj o ta f,i wjspdr mQrAjlj
wOdk.@dySj Ndr .ekSu nq|=r|=ka jqj o wNsu; fkdjQ njhs' fm< idys;Hfhkau fuhg wjYH
;ruz ksorAYk jsYd, m@udKhla iemhsh yelshs'31 fuu lreK ms<snZoj nq|=iufhys jsfYaIfhkau
ioyka jk ia:dkh kuz i;r uydmfoaY ms<snZoj l< b.ekajSuhs'32 tlS uydmfoaYhka my;
iZoyka whqrska oelajsh yelsh' fu;a;d ixl,amh ms<snZoj huzlsis mqoa.,fhl`yg lsishuz jspdr
mQrAjl ks.ukhlg meusKsug fuu i;r uyd WmfoaY wkqj i,ld ne,Su uZ.ska yelshdjla we;'


1. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska nq|=r|=ka yuqfjys wid ms<s.kakd ,o
   OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k
   neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh
   hq;`h'33 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta
   NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSulshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys
   ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz nqoaOdmfoaY kuz jQ m<uq uydmfoaYhhs'
   fuhska huzlsis NsCIqjla nq|=r|=ka YdCIs fldg mjik OrAu - jskh lreKla ms<snZoj
   wikakdf.a ms<sfj; m@ldYhg m;afjz'


2. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska wiqj,a wdjdifhys fjfik ia:jsr
   NsCIQka iys; ix>hd yuqfjys wid ms<s.kakd ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh"
   Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k neyer o fkd lr ta mo
   jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh hq;`h'34 ta mo jHZ[ack
   iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSlshs
   ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs
   ks.ukh l, hq;`h' fuz ix>dmfoaY kuz jQ fojk uydmfoaYhhs' fuhska huzlsis NsCIqjla
   jsiska ia:jsr NsCIQka iys; ix>hd YdCIs fldg mjik OrAu - jskh lreKla ms<snZoj
   wikakdf.a ms<sfj; m@ldYhg m;afjz'


3. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska wiqj,a wdjdifhys nyqY@e; jQ"
   wd.;d.u jQ" OrAuOr jQ" jskhOr jQ" ud;sl Or jQ" ia:jsr NsCIQka yuqfjys wid ms<s.kakd
   ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k
   neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh
   hq;`h'35 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta
   NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSlshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys ieifZoa
   kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz iuznyq,;af:rdmfoai kuz jQ f;jk
   uydmfoaYhhs'



                                            151
4. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska wiqj,a wdjdifhys nyqY@e; jQ"
   wd.;d.u jQ" OrAuOr jQ" jskhOr jQ" ud;sl Or jQ" tla ia:jsr NsCIQjla yuqfjys wid
   ms<s.kakd ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd
   ms<sf.k neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod
   ne,sh hq;`h'36 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi
   ta NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSlshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys
   ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz talf:rdmfoai kuz jQ f;jk
   uydmfoaYhhs'


              fulS WmfoaYhka i;r uZ.ska wkd.;fhys nqoaO jpkh fkdtla u;jdohka
uZ.ska ioaOrAu m@;srEmj,ska |+IKh jSug we;s bvlv j,lajd,Su msKsi nq|=rcdKka jykafiaf.a
wruqK jQ nejz lsj yelsh' hula nqoaO NdIs; f,i ms<s.ekSug kuz iQ;@fhys nei isg hq;`h'
jskfhys ieiZoS isgsh hq;`h' taldka;fhka tu lreK nqoaO jpkhlhs ks.ukh l< yelafla
tjsgh'37 nq|=ka jykafiaf.a fulS isjz jeoEreuz WmfoaYhka uZ.ska fy<s fmfy<s jkqfha
Wkajykafiaf.a foaYkd ;`< mej;s jsoHd;aul pska;kfhys ,CIKhs' ;uka lshk lreK mjd
lsishuz ksYaps; l@ufjzohla ;`< msysgd isg usi fkdms<s.; hq;`h hk lreK b;du;au fY@aIaG
odrAYkslfhla uq;a kuz nq|=rcdKka jykafia yer fjk;a wd.usl l;!Djrfhla kuz lsisod
fkdlshkq we;' fuhska meyeos,s jkqfha nqoaO OrAuhys mj;skakd jQ w;sYh meyeos,s jspdr mQrAjl
,CIKhs fuu ,CIKh jQ l,S ;;ahq.fhys lsis|= Ndr;Sh pska;djl oel.; fkdyels w;sYhskau
meyeos,s nqoaOsuh yd jspdr mQrAjl ,CIK fmkajk b;du;a .eUqre odrAYksl ia:djrhls'


              fuu i;r uydmfoaYhka o ld,du iQ;@fha tk WmfoaY fuka mrSCIK nqoaOshg
;`vq fok w;sYh Wiia .`rEmfoaY fldgzGdYhls'38 fuz hgf;a ;@smsgl fm< .@J:j, oelafjk
hula jqj o tlajru wjspdr mQrAjlj yd wodk.@dySj w;sOdjkldrSj fkdms<sf.k nqoaOsuh
jspdrCIshg yiq lrf.k jsfjzl ukiska hqla;j jsoHdkQl~, njlska hqla;j ta foi n,d ksjeros
nj ;ukagu jegfykafka kuz muKla ndr f.k ta wkqj l@shd;aul jsh hq;` fjz' ta wkqj jskh
fyda iQ;@ OrAuhla if;HCIKh lsrSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nk OrAu jskh fol jqj o
m@udKd;aulj wOsldruh jYfhka ie,lSu ( Authority ) ndysr wOsldrh u; mokuzj
if;HCIKh lsrSfuz l@shdj,shla fia huzlsisfjl`yg fmkS hd yelsh' kuq;a fuys oS jskh yd iQ;@
hkqfjka olajk ,oafoa jskh msglhg wh;a fm< fm< fmd;a mfiys yd iQ;@ msglhg ksldh .@J:
mfiys wka;rA.; jskh iQ;@ foaYkd ta iZoyka jQ muKskau th th i;H f,i f.k th mdol
fldgf.k huzlsis iQ;@ OrAuhl i;H wi;H;djh ksYaph lsrSu fkdfjz' jskh yd iQ;@ msgl
.@J:j, b.ekafjk lreKq b;d m@fhda.sl foa jYfhka i<ld tu lreKq ;ukaf.a j; ms<sfj;
yd iiZod n,d ;udf.a cSjk m@;smodj ilia lr .ekSug Okd;aul f,iska n,mdk lreKq i;H
foaYkd f,i ms<s.kakd fia l< b.ekajSuls' fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka i,ld n,k jsg tu
ixl,amfhka lshefjk huz huz lreKq ms<snZoj ty m@fhda.slj Ndjs;d lr ;uka m@;HCI


                                           152
lr.kakd yefrkakg ta ms<snZo jqj o lsisu wOsldruh ;;ajhla we;s lrfkd.; hq;` nj fuz
iuznJOfhka meyeos,s l< yels fydZou wdldrhhs'


              tfukau Z{dkh ;ukau ,nd .ekSfuys l@shdj,sfhys oS jsh yels nj fyj;a
iuzNdjs;dj ( Potentity ) mdol lrf.k th {dkh Wmojd .ekSfuz jsOsl@uhla f,i ksjeros
;SrKhlg t<USu wfhda.H nj nq|=iuh fmkajdfohs' iuzNdjs;dj jkdyS lsishuz wkqudkhls' tlS
wkqudkhg mdol lr.kafka tu lreKg iudk fjk;a mQrAj w;aoelSuzh' jshyels nj fyda fkd
jshyels nj ;SrKh flfrkafka wjsksYaps; ;;ajhla mokuzlrf.k ksid fuz uZ.ska h:drA:jdoS
wjfndaOhlalrd .ukal< fkdyels nj nq|=iuh mjihs' ksYaps;jQ Z{dkh ;`< wjsksYaps;
iajNdjhla ;snsh fkdyels nejska nq|=iuh fuu ;;ajh fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK
wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz {dkh Wmojd
.ekSug ndOdldrS jkakla f,i fmkajd oS we;'


              iuzNdjs;dj hkq jsh yelsnjhs' th lsishuz wjsksYaps; ;;ajhls' idrOrAu
ixjrAOkh lsrSfuz m@;smodj ksYaps; jsh hq;`h' tnejska fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd. moku
.fjzIKh lsrSfuys ,d fyda fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSfuys ,d iuzNdjs;dj kue;s jsOsl@uh
uZ.ska lsis|= idrA:l wkqn,hla ,efn;ehs is;Su W.ygh' fulS wjsksYaps; ;;ajh udkisl
wdjrKhla we;s lrjkakla o jk fyhska fu;a;d ixl,amfhys jrAOkhg th o ndOdldrSh'
ulaksido h;a fu;a;d ixl,amfhys Wmrsu jrAOkh mj;skafka mrsmQrAK udkisl ksoyi
flaJ|@fldgf.k jSuhs' fu;a;d ixl,amfhys Z{k jsNd.fhys oSo fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka
b;du ksjeros jsksYaphla lsrSug kuz tys l@shdjka jsksYaphg ndZOd we;slrjk ;;ajhka oek
yZ|=kdf.k tu ;;ajhka |=re lsrSug W;aiyj;a jsh hq;` fjz' jsjsO jsmrs; oDIagska ukfiys
we;sjSug yd tu oDIagska uZ.ska fu;a;d ixl,amhg ndOd we;s lrjSug;a m@Odku fya;`j fu;a;d
ixl,amfhys l@shd;drSFjh ms<snZoj ksis jegySula yd we.hSula fkdue;s nj fjz' ksis fia
we.hSfuz l@shdj,sh is|=jkafka kuz ta fya;`fldgf.k cSjk m@;smodj wrA:j;a lr.ekSug th
bjy,a lr.; yelsh' fuys oS we;s .egZMj kuz tfia cSjk m@;smodjka wrA:j;a lr.ekSfuz
wjia:djka wjujSu yd tfia fkdlr.ekSfuz wjia:djka nyq,njhs'39


              NjHrEm;d hkak nq|=r|=kaf.a jspdrhg ,lajS m@;sfCIam jQjls' m@jSKhkaf.a u;h
uska woyialrhs' lsishuz Ys,amhla .ek iuyr mqoa.,hka olajk l`Y,;djh wkqj Tjqka lshk
yeu fohlau wjspdrfhka ms<s.ekSuhs' fuhg fya;`j hula lshk mqoa.,hd wkqj iuyreka ta
lshk foa ms<s.kakg leu;sjSuhs' iuyrjsg wm hula ms<s.kafka Tyqf.a ndysr m@isoaOsh wkqjhs'
iufKda fkd .re hkafkys oS tu ndysr m@isoaOsh ms<s.kakg is|=fjhs' fuzjd fufia ms<s.kakg
fya;`j tfia ms<s.;a foa we;euzjsg i;H jsh yelshs' tfy;a wi;HjSug o mqZMjk' tksid fuzjd
Z{dfkdamdh f,i fn#oaO orAYkh fkdms<s.kshs' jevs fokd hula ms<s.;a muKska fkdjsuid
ms<s.ekSula fn#oaO orAYkfhys fkdue;' iuyr wd.usl l;!Djrekag irAjZ{;d Z{dkh fkdue;s



                                            153
ksid ta whf.a uqjska .s,sfyk ishZMjpk i;Hhehs ms<s.ekSug fkdyelsh' uqZMukau wi;H fj;;a
fyda fkdfj;;a i;H yd wi;H yd folskau uqiq jQ b.ekajSuz mej;sh yels nejsks' fu;a;d
ixl,amh iuznJOfhka ie,l~jsg th m<uqfjka we;slr.; hq;af;a o jrAOkh l< hq;af;a o
wi;H uqZMuksu rys; iajNdjhl isghs' tnejska nq|=iufhka mrsndysr fjk;a iuhhka ;`<
fu;a;d ixl,amh iudk fjk;a b.ekajSuz bosrsm;a jQj;a thska lsis f,ilska fu;a;d ixl,amh
woyia fkdjk nj yd ta yd iudk ;;ajfhka tlS ixl,am jrAOkh fj;ehs ms<s.; fkdyelsh'
fuh lf;da,sl oyu ;`< fm@auh ixl,amh fyda yska|= oyu ;`< Nla;sh ixl,amh fyda bia,duz
oyu ;`< ifydaorFjh ixl,amh fyda fjk;a Bg iudk fjk;a ixl,am jsh yelsh' fuhska
woyia jkafka ta ixl,am uqZMukskau wi;H lshd my;a fldg i,ld neyer lsrSu fkdj fu;a;d
ixl,amhg idfmaCIlj tys w.h oelajSuls'


              nq|=ka jykafiaf.a Z{dkh mrsmQrAK nejska Wkajykafia jsiska bosrsm;a lrk ,o
ixl,amj, mejlsfhao tu mrsmQrAKFjhuh' fuz wkqj hula nqoaO jpkhkuz th iqNdIs;
jpkhla f,i ie,lsh yelsh' thg fya;`j nq|=r|=ka o irAjZ{ nejsks' irAjZ{ hkak nq|=r|=ka
jsiska jsjsOdldr f,i js.@yfldg we;' irAjZ{jSu fyda fkdjSu js.@yhg wkqj mj;S' th ;udg
.e<fmk nj iZoykafldg we;' wfkla wd.uz j, irAjZ{ hkak ish,a, olS hk wrA:fhka f.k
we;' tfy;a iEufudfyd;u we;s irAjZ{ njla ;ukajykafiag fkdue;s nj nq|=rcdKkajykafia
m@ldY l<y' ks.KaGkd:mq;a; yg iEu fudfyd;lu mj;akd irAjZ{ njla we;s nj lshhs'
tfy;a tnZ|= irAjZ{ njla fkdue;s nj o th ms<s.; fkdyels nj o ;ukajykafiag tnZ|=
irAjZ{ njla fkdue;s nj o f;jscAcd jpzPf.d;a; iQ;@fhys iZoyka lr;s'40 nq|=ka jykafiaf.a
fuu m@ldYh ms<snZoj iZoyka lrk jsg o th b;du;a fu;a;d iy.; njska hqla; meyeos,s
lsrSula nejz yZ|=kd .; yelsh' iajlSh Y@djlhd jsIfhys ksrka;rfhka i;Hh usi lsisjsfgl
Wkajykafia wi;H Ndjs;hg fkdf.k we;s wdldrh wkqj Wkajykafia ;`< mej;s wm@udK
fu;a;d fpz;kdj yZ|=kd.; yelsh'


              ;uka jykafia ieujsgu irAjZ{ hehs lshk u;h m@;sfCIamlrk nq|=kajykafia
hfula ud irAjZ{ hehs lshhskuz Tyqug wi;Hfhka fodaIdfrdamKh ( wnzNdpslaLkh ) lrk
nj;a" hfula ud ;@sjsoHd okafkahehs lshkafkakuz th kshu;;ajh m@ldY lsrSula hehs lsh;s' fuzz
u;h ;yjqrelrk idOlhla kuz mgsiuzNsodu.a. yd l:dj;a:qj hk miqld,Sk lD;Skays
inznZ[aZC|+ inznoiaidjS hk fh|=uz yer iZ.s idys;Hfhys lsisu ;ekl nq|=rcdKkajykafia
yeZoskajSug irAjZ{ hk jpkh fkdfhoSuhs' nqoaO NdIs;h fu;a;d ixl,amfhka hqla; jQjla
jkafka lsisjsgl wi;H wdfrdamKhla uZ.ska ;ukaf.a oekqu Wiia fldg ie,lSula nq|= ysushka
jsiska lsisjsfgl fkdlr we;s nejsks' wi;H Ndjs;d lsrSu wkHhka rejgSula jk w;r ths is|=
lrkqfha fu;a;d ixl,amfhka neyer jQ ;;ajhka ;`< oS nejz ukdj meyeos,s jk fyhsks'




                                           154
by; iZoyka lrk ,o fya;` ksid NnznrEm;djh fyj;a hym;a hehs
Wml,amkh lr.kakd fu;a;d ixl,amh m@Z{d f.dapr fkdjkakd jQ usKquz oZvq Wmfhda.S
fldgf.k jsYaf,aIKh lsrSu hqla;s hqla; fkdfjz' ms<s.kakd ,o Z{dk jsNd. uQ,OrAu wkqj
tjeks usKqulska fu;a;d ixl,amh jsksYaph fldg t<fUkq ,nkakd jQ ks.uhka o idjoH fjz'
fu;a;d ixl,amh nZ|= ixcdkk" wdfjzok yd prAhduh jYfhka wrA: iuzmkak jk ixl,amhla
mqZM,a iajrEmfhka jskd tlSh oDIagsfldaKhlska uek w.h l< yelsfohla fkdfjz'41


              tfukau {dkh ;ukau ,nd .ekSfuys l@shdj,sfhys oS lshkq ,nkakd fyj;a
wpdrAh u;dkQl~, nj u;u t<aUS ( Cousultations of Preceptor ) lsis|= pspdr mQrAjl
wdl,amhlska f;drj ks.ukj,g t<USu wfhda.Hnj nq|=iuh fmkajdfohs' .`rejrhdf.a
jpkhg ieuod ieufoku .rel< hq;`h' ta ms<snZoj lsis|= lsis|= jsjdohla ;snsh fkdyel' kuq;a
fuys wvqmdvqj jkafka .`rejrhd f.a jpkh YsIHhd fld;ruz wjfndaOfhka hq;`j ms<smoskjdo
hk ldrKhhs' jspdrmQrAjl Ndjfha jeo.;a nj biau;`jkqfha fuu ia:dkfhaoShs' we;euzjsg
{dkh w;am;a lr.ekSfuz l@shdj,sfhys oS fjfyi wu;ljSuz jeks fya;`ksid .`rejrhdg huz huz
w;miqjSuz we;sjsh yelsh' tjsg uekjska ijka fok YsIHhdf.a hq;`lu jkafka ffu;@S iy.;j yd
f.#rj mQrAjlj .`rejrhdg tu ia:dk fmkajdoSuhs uydj.a. md,sfha j;a;laLJOlfha oS
wdpdrAh WmdOHdh yd ioaOsjsydrsl j;aj, oS nq|=r|=ka fuz lreKq uekjska jsia;r lr oS ;sfnz'
tnejska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh
jYfhka jrAOkh lsrSfuz jsOsl@uhka ms<snZo js.@yfha oS fulS wxYfhka muKla th iSudfldg
mej;Sfuz |=rAj,;djh fuys oS fmkajd fokq ,nhs'


              wdpdrAh u;hg f.#rjfhka hula ms<s.ekSu iufKda fkd .re hkafkka woyia
lrhss' .`rejrhd flfrys oevs f.#rjfhka Tyq mjik iEufohlau wOdk.@dySj wjspdrfhka
ms<s.ekSu nq|=iufha Z{dk udrA.hg wkqj wkqu; fkdl< yelalls'42 nqoaO ld,Sk Igz
Ydia;Djreka yd Wrefjz, ldYHm" koS ldYHm yd .hdldYHm hk ;`kanE cgs,hka ms<snZoj
fn#oaO idys;Hfhys iZoykajk l:dmqj;a fuhg fydZo ksoiqkls' tkuz ;u .`rejrhd flfrka
tk u; isoaOdka; jYfhka f.k mqoa.,hd yd iudch ;`< frdamKhlsrSug W;aiyf.k we;'
fuz ld,fhys jeo.;alu jQfha YsIH ixLHdj wkqj .`rejrhdf.a ;;ajh uekSuhs' ;ud jgd jevsu
ixLHdjla YsIHhska /ialrf.k ;udf.a ms<sfj<g Tjqkao yev .eiajSu tl< isrs;hs' tu ksid
fuz wmf.a .`rejrhd wm jsiska mQckSh hhs hk wrA:fhka Tyqf.a ishZM u;hka fukau yeu
l@shdjlau wjspdrfhka i;Hhehs ms<s.ekSuhs' tfy;a iajlSh m@Z{d ,dNhg fuh wys;lr nj;a
tu ksid m@Z{dj leu;s mqoa.,hd fuh;a w;ay< hq;`nj nq|=rcdKka jykafia foaYkd l<y'43


              fojshka fj;ska fudaCIh wfmaCId l< hq.h ffjosl pska;kfhka o yAgeyn`
fudaCIh wfmaCId l< hq.h n@dyauK pska;kfhka o, wdOHd;ausl jYfhka ika;dk.; ixjrh
mdrsY`oaOsh yd Z{dkh uZ.ska jsuqla;sh wfmaCId l< hq.h WmksIoa pska;kfhka o ms<snsUq fjz'44


                                           155
l@shdjkaf.a jsksYaph ms<snZo Ndysr idOl bj;,uska mqoa., jgskdlu wjOdrKh lrjSfuz
keUqrej uska fmfka' jsfYaIfhka fu;a;d ixl,amh fya;`fldg f.k mqoa., l@shdldrSFjh ffcj
ys;jdoS whqrska ilia jkafka flfiao hkakg ukd ms<s;`rla fuhska iemfha' usksid wd;aujdoS
oDIagsh fj;g keUqrejSfuz oevs m@jKd;dj fya;`fldgf.k fu;a;d ixl,amfhys l@shdldrSFjh
wju jSu;a tu oDIagsfhka |=rej;au jv jvd;a wkHhka flfrys us;@YS,S wdl,amhlska lghq;` l<
yels m@jK;djh wOsljSu;a jsoHudk fjz'45 TzkEu wjia:djl wd;audrA:lduS yeZ.Su biau;` jSu
fu;a;d ixl,amfhys meje;aug wys;lr ;;ajhla Wodlrjkakla jsh' fu;a;d ixl,amh
iyfhda.S;djh iudkFj;djh yd us;@YS,S Ndjh flaJ|@fldgf.k meKkeZ.`kq ixcdkk"
wdfjzok yd prAhduh me;slv ;`fkka iukajs; idrOrAuhla jSu ksid Bg m@;sjsreoaO fuday uQ,sl
fyda oafjzI uQ,sl ixl,amhka fya;`fldgf.k thg ndOdldrS jd;djrKhla yg.ekSu
ksrdhdifhkau is|= fjz' fuhska is|=jkqfha ffu;@sfhys mrsmQrAK wjos nj ke;fyd;a jslis; nj
we;s fkdjZSuhs' nq|=iufhka mrsndysr we;euz iuhka;`< olakg ,efnkafka fuz wdldrfha fu;a;d
ixl,amhls' tys oS fu;a;d ixl,amfhka ksrEmKh lr oelafjkakd jQ fohu fjk;a kduhlska
hqla;j ffu;@sh ;ruz mrsmQrAKj fkdj Bg jvd wvq ;,hlska hqla;j ;sfnkq oelsh yelshs'
fm@aufhys fukau ifydorFjfhys o oel.; yels jkafka funZ|= ;;ajhls' fmros. fukau
wmros. o uq,a ld,Sk iuh ixl,amhkays us;@ ixl,amh fyda us;@ksiuz ( Mthranism ) f,i
fu;a;d ixl,amfhys huzlsis uQ,sl iajrEmhla .enzjqj o jrA;udkh jk jsg tlS ;;ajh oel.;
fkdyel' fmros. kuz mQrAj ffjosl hq.h yd wjros. kuz mrAishdkq hq.h hk ld, jljdkq ;`<
wdikak jYfhka fu;a;d ixl,amfhys uQ,sl jrAOkd;aul wjia:djla jsoHudk jsh' tfy;a uq,a
hq.fhka miqj fuz fulS jrAOkd;aul wjia:dj blaujd fu;a;d ixl,amh .uka l< njg we;s
idOl b;du;a jsr<h' fuhg fya;` jQfha ful, iuh ixl,am iuZ. b;d iS>@fhka jrAOkh
fjuska mej;s wd;au ixl,amh iuZ. ;ud hkqfjka mqoa.,FjfrdamK woyia jHdma; jSu;a iuZ.u
iajlSh isrer weiqre lruska mej;s usksia Z{dkh Z{dkuh m@Ndjla f,i msg;g jsysfokakg ;snQ
wjia:dj uZ.yerS th yels,S ;j|=rg;a ;ud hkqfjka wOHdhfrdamKh lr.kakd ,o
uk%l,ams;h jgd ixflaJ|@kh jSu ksid fjk lsis|= iuh ixl,amhlska usksia pska;k Yla;sh
wjOs fkdjsKs' fuys wdikak;u m@;sM,h jQfha Z{dk jrAOkfhys iSudj b;du mgq jS WmksIoa
hq.fhka Tnzng lsis|= ie,lsh hq;` Z{dk jsN. mokulska fu;a;d ixl,amhg lsis|= wkqn,hla
fkd,enS hduhs'46 wjidk jYfhka fu;a;d ixl,amfhys mrsmQrAK jrAOk wjia:dj nq|=iufhys
i;r n@yau jsyrK hgf;a fu;a;d n@yau jsyrKfhys we;'


              WmksIoa hkafkys wrA:h wkqj .`rejrhdf.ka ryfia .`re uqIags jYfhka
,ndfok b.ekajSuz yod, ksidu fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka wrA: js.@yhka o Z{dk jsNd.
uQ, OrAu w;ska wdjD; iajNdjhla f.k mej;sKs'47 fuys iZoyka ryiH nj kuz udkisl
wdjD;Ndjhhs' fujeks wdjD; udkisl mej;`ula iajNdjhla .`re isiq fofokd w;r mej;`fha jS
kuz .`re YsIH iuznJOh o f.dvkeZ.S mej;sfha nq|=iufhys wkqolakd ,o msh mq;` fifkyi fuka
ffu;@S fpz;kdj mQrAjx.u fldg.kakd ,o hym;a wdl,amhlska fkdj jQ iajlSh hgy;a my;a


                                         156
mej;`u uZ.ska flfia fyda wfkldf.a is; oskdf.k Tyq iZ.jdf.k isgskakd jQ ryia ish,a,u
oek.kakd wosgkska miqjkakd jQ lmgs mej;`ula nj meyeos,s fjz' YsIHhdf.a mCIfhka fuz
lreK fufia jk w;r .`rejrhdf.a mCIfhka ksrka;rfhkau ish YsIH msrsi iajlSh jy,qka
f,i ;ukag hgy;a my;a mej;`fuka hqla;j isgSuu wdpdrAhjrhdf.a wfmaCIdj jQ nj o fmfka'
fujka udkisl jd;djrKhla ;`< Z{dkh jeks b;d Wiia nqoaOs jsIhsl lreKq yd wdOHd;ausl
jYfhka iajlSh mdrsY`oaOsh msKsi fya;` jkakd jQ lreKq jeks foa mrmqfrka mrmqrg mej;hdfuz
bvlv b;du;au w,amh' Z{dkh jeks nqoaOs jsIhsl wka;rA.;hka yd wdOHd;ausl jYfhka iajlSh
wdOHd;ausl ;,h mdrsY`oaOsh lrd /fZ.k hkakd jQ lreKq jHdma;jSu iZoyd fydZou miqnsu
jkafka jsjD; njhs'48 kuq;a by; olajk ,o ;;ajh hgf;ys nqoaOs jsIhsl jHdma;shg wjYH
bvlv m@udKj;a fkdjSh' tnejska Ndr;Sh iuzm@odh;`< Z{dk jsNd. uQ, OrAu wkqj js.@y
flfrk fu;a;d ixl,amh WmksIoa hq.fhka Tnzng m@udKj;a f,i ixjrAOkh fkdjsKs'49


                fuhska nqoaOsjdoSka f,i yeZoskafjkafka ;rAlh yd wkqudkh hk l@ufjzohka fol
uZ.ska oekqu ,nd .kakd jQ wd.usl yd odrAYksl fldgzGdYhkah' fuu msrsi l,ska jsia;r lrk
,o iuzm@odhjdoSkag jvd uZola by< nqoaOs ugzgula ksfhdackh lrkakdyq fj;a' thg fya;`j
;rAlh uZ.ska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh
jYfhka jrAOkh lsrSfuz jspdr mQrAjl iajNdjh Tjqka jsiska hul i;Hdi;H;djh ks.ukh
lsrSu msKsi fhdod .kq ,enQ nejsks' tfukau ;rAlh uZ.ska ,nd .kakd ,o Z{dkh ia:sr oekqula
f,iska i,ld ta u; msysgd ;ukag iDcqj w;am;a lr.; fkdyels oekqu wkqudkh weiqrska ,nd
.ekSu fudjqka jsiska l@shd;aul lr ;snsks' fudjqka jsiska Ndjs;d lrkq ,enqjd jQ ;rAlh yd
wkqudkh hk jsOsl@uhka fol fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh"
wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz oekqu ,nd .ekSfuz oS ksjeros jspdr mQrAjl
pska;kh wjOs lrk jsOsl@u folla f,iska i,lkq ,enQj;a tu jsOsl@uhka fol o uqZMukskau
wOdk.@dySj Ndjs;d lsrSu Tjqkaf.a l@ufjzofhys olakg ;snQ |=rAj,;djh f,iska ie,fla' ikaol
iQ;@fhys oS fuu l@ufjzoh uZ.ska ,nkakd jQ fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka
ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh o wiuzmQrAK tlla nj
meyeos,s lr oS ;sfnz'50 fuu fldgzGdYh kuz lr ;sfnkqfha ;lalS jSuxiS hk kdufhks'


                fuz   fldgig    jefgkafka    merKs    WmksIoa    fN#;sljdoSka"   ixYhjdoSka"
fN#;sljdoSka" yd wdcSjlhska" ixYhjdoSka" fN#;sldoSka" yd wdcSjlhska" w;rska jevs fofklah'
;rAlh yd wkqudkh fudjqka jsiska Z{dk udrA.h f,i ms,s.kshs' fuz msrsi yZ|=kajd ;sfnkafka
;lals jsuxis kusks' ;rAlh uZ.ska ,nk Z{dkh msrsmqka Z{dkhla yegshg ms<s.kakd fldgihs' ta
pska;duh Z{dkh Tjqkaf.ka wjOdrKh fjz' ikaol iQ;@fha oS fuu l@uh o Z{dkh ,enSug
fkdiq|=iq nj wjOdrKh lr ;sfnz' ta o lreKq i;rla mdol lrf.kh'51
i.iq;la;s ;uz ms fyd;s - yrs oekqula fok ;rAlhla jsh yelsh'
ii.|=;la;s ;uz ms fyd;s - jeros oekqula fok ;rAlhla jsh yelsh'


                                             157
iii.;:d ms fyd;s - tfia o jsh yelsh'
iv.wZ[aZ[:d ms fyd;s - wka whqrla o jsh yelsh'52


                 i;H;dj .ek ia:sr jYfhka iy;sl jsh fkdyels ksid ;rAlh o wi;`gqodhl
 oekquz uZ.ls' fuz nqoaOsjdo l@uhgu we;`ZMjk Z{dk udrA. i;rla ( 4 ) ld,du iQ;@fha oS
 wiuzmQrAK Z{dk udrA. jYfhka i,ld m@;sfCIam lr ;sfnz' tajd kuz
 i.;lal fya;` - ;rAlhg tlZ. nejska ms,s.ekSu'
ii.kh fya;` - kHdkQl~, nejska ms<s.ekSu'
iii.wdldr mrsjs;lal - whqre jsiska ms<s.ekSu'
iv.osgzGs kscACOdklaLka;s - ;u oDIagshg tlZ. hehs ms,s.ekSu'


                 fuu Z{dk udrA. i;ru ;lals jsuxis fyj;a ;rAlh uZ.ska ,nk Z{dkh msrsmqka
 Z{dk udrA.hla f,i nq|= iuh ms,s.kshs' kuq|= msrsmqka i;Hh ,enSug by; lS Z{dk udrA. i;r
 wiu;ah' tfyhska ;rAlh Z{dkh ,enSfuz tlu udrA.h fia m@udKh lr.ekSfuz jro nq|=ysushka
 jsiska uekjska fmkajd oS ;sfnz'53 ;rAlh jkdyS fu;a;d ixl,amh iuznJOj l@shdlsrSug fkdiq|=iq
 l@ufjzohla jYfhka o fmkajd osh yelsh' ;rAlkh fndfyda |=rg jpk fyj;a ixjdlH u; rZod
 mj;skakd jQ jsoHd;aul l@ufjzohls' fu;a;d ixl,amh jpkh wNsnjkh l< ps;a; ixl,amhla
 jk nejska fu;a;d ixl,amfhys iuzmQrAK jmirsh ;rAlkfhka wdjrKh lr.; fkdyelsh'
 tnejska fu;a;d ixl,amhg ;rAlkfhka lsishuz wdf,dalhla fyj;a b;du;a iqZM meyeos,s lsrSuz
 fldgila jsia;r lsrSuz jYfhka ,nd .; yels jqj;a uqZMukskau fu;a;d ixl,amh jsYaf,aIKh
 lsrSug ;rAlkh iq|=iq l@ufjzohla hehs ms<sfkd.efka' we;euzjsg fu;a;d ixl,amh ms<snZoj
 ;rAlkfhka muKla fyda ;rAlkh flJ|@ lrf.k muKla fyda wrA:l:kh lrkakg hEu
 ydkslr jQjla o jsh yelsh' tjsg i;Hh jsia;r lsrSug fukau wjfndOhg we;s udrA.hg
 uqZMukau fyda fldgila bka wdjrKh jsh yels nejsks' wfkla w;g fu;a;d ixl,amh jrAOkh
 lsrSfuz oS fukau jrAOkh lr.kakd ,o fu;a;d ixl,amh Ndjs;fha oSo ;rAlkh ksIam@fhdackh'
 ;rAlh jvd;a keUqre;djla olajkafka bka|@sh f.dapr m@ia;`; ms<snZoj kHdhdkQl~,j jsYaf,aIK
 lsrSu msKsih' tfiau th w;sJ|@Sh m@;HCIh fukau ixiaf,aIK yd ijsia;rd;aul meyeos,s lsrSuz
 wruhd idrA:l l@ufjzohla fkdfjz' tnejska ;rAlh fu;a;d ixl,amh jvd mqZM,aj wrA:l:kh
 lsrSug Wps; yd jvd;a fhda.H Z{dk jsNd. jsOsl@uhla f,i ms<s.ekSug md;@ fkdfjz'


                 fuu nqoaOsjdoS ( Rationalists ) fldgig wh;a jk ld,du iQ;@fhys fmfkk
 Z{dk udrA.hla jkqfha ;lal fya;` ( Logical Implication ) kuz ;rAlh tlu Z{dk udrA.h
 jYfhka ms,s.;a fldgihs'54 n@dyauK iuzm@odh hgf;a WmksIoa hq.h ;`< nsys jQ tu n@dyauK
 iuzm@odfha hd.h yd hZ{h hk foflys wudkqIsl ukqIH yd iFj >d;kj,g jsreoaOj
 jsfrdaOdl,am f.dkq l< msrsi Tjqkaf.a ;rAlh Wmfhda.S lr .;ay' i;H jYfhkau WmksIoa
 hq.h ;`< nsys jQ wd.usl lKavdhuz WmksIoa hq.h ;`< nsys jQ wd.usl lKavdhuz WmksIoa we;euz


                                                158
b.ekajSuz m@ldY l, wh uki |@jHuh modrA:hla jYfhka ie,l~y'55 PdfJod.H WmksIofha
oelafjk Woaod,l wdreKS ( f.da;u ) iDIsjrhd fuz u;h oerE wfhls' Tyq uki wd;aufhka fjka
jQ |@jHuh modrA:hla jYfhka yZ|=kajd ;sfnz'56


               fuu woyia WmksIoa b.ekajSuz ;`<ska u;` jqfka iFj >d;k jsuqla;sh me;~
ysxidjdoS n@dyauK b.ekajSuzj,g jsreoaOjsug tu b.ekajSuzj,g myr .eiSu mru idrOrAuhla
wjsysxidjla f,i Tjqka jsiska ie,l~ nejsks'57 kuq;a fN#;sljdoS rduqjla msg idrOrAu ms,snZo
lsis|= wdpdr jsoHd;aul miqnsula n, fkdmeje;afjk nj Tjqkag jegySula fkdjsks' fuz ksid
idrOuSh mCIfhka fuz WmksIoa b.ekajSuz wiuzmQrAK f,i ie,fla' Y@uK iuzm@odh w;rska wcs;
flailuzn, oerE fN#;sljdoS orAYkh o wh;a jkafka fuu fldgighs'58 pdrAjdl orAYkh uZ.ska
o fuu fN#;sljdoS b.ekajSuz Yla;su;a jsh'59 ld,du i@;@fha oS fuu b.ekajSuz msrsmqka Z{dk
udrA. f,i ms,s fkd.kafka idrOrAu jrAOkh iZoyd bka lsis|= msgqjy,la fkdie,fik yq|=
fN#;sljdoS b.ekajSula nejsks'


               ;rAlh .`re lr.;a ;j;a fldgila jQfha ixYhjdoSkaf.a fyj;a ielh mdol
lr b.ekajSuz bosrsm;a l< wd.usl iuzm@odhhs' Y@uK iuzm@odh w;rska ixch fn,a,gzGsmq;a;
Ydia;Djrhd funZ|= wd.usl b.ekajSula bosrsm;a l< flfkls'60 Tyqf.a b.ekajSuz wurd
jslafLzmjdoh kuska yeZoskafjk wfZ{hjdoS" ixYhjdoS ia:djrhla weiqre l<d jQ orAYk
udrA.hla jsh' Z{dk jsNd.S jYfhka Tyq Ndjs;d lrkq ,enQ ixYhjdoS ia:djrh lsis|= idrOrAu
jrAOk l@shdj,shlg ;`vq fkd|=ka b.ekajSula jsh' thska m@Odk jYfhka is|= flrefka oDIags
.@yKh lsrSfuka je<lS isgSu muKs' idrOrAu jrAOkh lsrSfuz lsis|= ms<sfj;la bosrsm;a fkdjQ
ksidu fuu b.ekajSuz Z{dk udrA.hla f,i wiuzmQrAK wdjD; jeiqKq udkisl ugzgula nsys
lrjkakd jQ u;jdo jsh'tu ksid Z{dk udrA.hla f,i fuu ixYhjdoSkaf.a b.ekajSuz wiuzmqrAK
nejska ld,du iQ;@h uZ.ska tajd neyer flfrA' ixYh kuz ielh .`re ldg .kq ,enQ fldgihs'
idudkHfhka ielh udkisl |=rAj,;djhla jYfhka oelafj;;a fuys oS odrAYksl mCIfhka
ielh oekqu fyda Z[dkh ,nd .ekSfuz ms<sfjf;ys bosrshg .uka lsrSug uy;a fia wdOdr WmldrS
jk nejska odrAYsksl ms<sfj;la jYfhka ielh jsia;r flfrkafka ixYh hk kusks' fuu
fldgig wh;a jkqfha o nqoaOsjdoSka jk ( Rationalists ) ;rAlh yd wkqudkh m@udKh
fldg.;a msrsighs' nqoaOsjdoS iuzm@odh wh;ajk B <Z. fldgi jQfha wdcsjlhkah' wdcSjlfhda
wlsrshjdoh flaJ|@fldg.;a wfy;`ljdoh ixidr Y`oaOsjdoh jeks b.ekajSuz oerEy' wdcsjlfhda
mdruzmrsl .`rejre ;sfofkl` .ek jsYajdi l<y' kkao jpzp" lsi ixlspzp hk mQrAj
.`rejrekag wk;`rej Tjqkaf.a OrAuh m@pdrh l< f;fjks .`rejrhd jQfha Y@uK iuzm@odhg
wh;a ulaL,S f.daid,h'


               wdcSjlhkaf.a kdhlhd f,i yeZoskafjk ulaL,S f.daid, ms,snZoj ffckhkaf.a
Nd.j;S iQ;@fhys iZoyka fjkafka ulaL,S f.daid, wkqka jsiska |=ka wyrska hefmuska ish cSjsldj


                                               159
f.k.sh mqoa.,fhl` njhs' ulaL,S f.daid, bosrsm;a l< ksh;s ix.;sjdoh ( Determinism)
uZ.ska mqoa., iajpzPJo;djh ( Free Will ) m@;sfCIamjk nejska jsjD; udkislFjhlg ta uZ.ska
ndOdjk nj;a" fufia wdjD; udkislFjh fya;`fldgf.k idrOrAu mCIfhka usksiqka w.;s.duS
lrjk oyula nj;a" lshd nq|=r|=ka b;d ;oska fulS Z{dk jsNd.S ia:rh m@;sfCIam l< whqre
wx.`;a;r ksldfhys olakg ,efnz' fudyqf.a u;jdo ksid uqZM uy;a iudch wdpdr OrAu
mlaIfhka oevs f,i msrsySug m;ajk nj nq|=r|=ka fmkajd oS ;sfnz'61 tnZ|= ;;ajhla wLKavj
mej;shfyd;a ixjsOdkd;auzl iudc jHqyh nsZo jegSulg ,la jS jsYd, idrOrAu msrSula iudcfha
Woa.;jSug bv ;snsKs' we;euzjsg idudkH fmd|= ck;dj w;r fudyqf.a OrAuh fnfyjska
ckm@shj jkakg we;' nq|=r|=ka fudyqf.a OrAuhg usksiqka laIKslj jiZ. jQ wdldrh olajk ,o
iZoyk wkqj fmfkkafka we;euzjsg kj woyia flfrys iudch olajk wjspdrmQrAjl ,eoshdjhs'


               ;rAlh ;j;a Z{dfkdamdhls' yq|=flaj, ;rAlhu u;msysgd Z{dkh ,o yels hehs
nq|=kajykafia fkd jod<y' tuksid ;rAlhu; Z{dkh ,enSu nq|=r|=kag wNsu; fkdfjz'
ml`Olpzpdhk bosrsm;a lf<a ;rAlh u; f.dvkeZ.`Kq orAYkhls'62 ;lal mrsydlfoa i;H jSug
o wi;H jSug o bvwe;' tfy;a i;Hh ks;ru ;rAldkQl~,hs' fn#oaO orAYkfha w.h lrkafka
m@;HCIKfhka m@;Hd;aufjzokSh jYfhka ,nd.kakd Z{dkhhs' ( mpzp;a;x fjzos;nzfnda
jsZ[aZC|+yS;s ) Y@e;shg yd wdma;hg nq|=iuh myrfokafka tnejsks'63


               ;rAlfhka fyda Y@e;sfhka fyda wdma;fhka fyda fkdj hula ms<s.; hq;af;a
Z{dkhu fufyhjd nj;a nqoaO jpkh mjd tfia Z{dkh fufyhjd ms<s.; hq;` nj;a" ld,du
iQ;@fhys iZoykalr;s' fn#oaO b.ekajSuz wkqj ;rAlYnzofhka .uHjk wrA:lsysmhla we;'64
nq|=iufhys ;rAlh m@;sfCIam lrkafka thska lskuz wrA:hlska o hk nj jsuish hq;`hs' thg
fya;`j nq|=iufhyso ;rAlh tla;rd iSus; m@udKhlg Wmfhda.S lr .kakd nejsks' tkuz fn#oaO
Ndjkd l@u .ek lshkjsg m@:u OHdk .; mqoa.,hdg ;u is;`js,s yiqrejd .ekSfuz oS ;rAlh
wjYHnj iZoyka lr;s'65 fu;a;d ixl,amh jrAOkh uZ.ska m@:u OHdkh Wmojd .ekSfuz oS tu
OHdk.; mqoa.,hdyg we;s jk js;rAlh kuz jQ OHdkdx.h uZ.ska m@ldY jkqfha o fuu ;rAlk
iajNdjhhs' fuhska meyeos,s fjkafka fu;a;d ixl,amfhys iajrEmh m@ldY lsrSfuz oS th jsOsu;aj
;rAlkh l@shdj,shla uZ.ska meyeos,s l< yels jqj;a mrsmQrAK ixl,amfhys wka;rA.; ishZm
lreKq tfiau ;rAlkh uz.ska muKla oelajSug fkdyels njhs' ulaksido h;a m@:o OHdk
;,fhys isg ;j;a OHdk ;, olajd fn#oaO Ndjkd l@u uZ.ska lsishuz ixl,amhla jevs |=rg;a
ixjrAOkh lsrSfuz yelshdj mj;sk nejsks'


               ishZM woyia ie,ls,a,g .;a jsg ;rAl Ynzofhka .uHudk wrA: lsysmhla we;s
nj meyeos,sh' thska fn#oaO orAYkd.; Z{dk udrA.h ;rAlkh ms<s.kafka lskuz wrA:fhka oehs
ie,ls,a, fhduq lsrSu jeo.;a fjz' nq|=r|=ka jsiska ;rAlkh ms<snZoj olajk ,o wjOdkh my;
iZoyka wdldrfhka fm< .eiajsh yelsh'


                                            160
i. ;rAlh hkq wodk.@dyS fkdjk njhs' fuz wrA:fhka nq|=rcdKkajykafia ;rAlh m@;sfCIam
   fkdlr;s' ud wkqiaifjzk hk ;kays fuka wjspdrj;af,i .ekSfuzoS ;rAlh m@;sfCIam lr;s'
ii. ifya;`lnj ( iksodkx imamdgsydrshx ) hk wrA:h ;rAlkfhka .efkhs' imamdgsydrshx nqoafOda
   Ouzuxfofia;s' hkqfjka fhfok ksid ifya;`l nj fn#oaO orAYkfhys ms<s.efkhs' tuksid
   ifya;`l nj hk wrA:fhka o nq|=rcdKkajykafia ;rAlh m@;sfCIam fkd lr;s'66
iii. jspdr mQrAjl jsoHd;aul nj o ;rAlfhka n,dfmdfrd;a;` fjhs' fn#oaO orAYkfha ;rAlh
   m@;sfCIam lrkafka fuz wrA:fhka o fkdfjz'67


                 fn#oaO orAYkfhys ;rAlh m@;sfCIamlrkafka l`uk wrA:hlskao hkakg fydZou
  ksorAYkhla ikaol iQ;@fhys ths' tawkqj fmfkkafka th lsishuz m@d.dkQN~; ks.duS ;rAl l@uhla
  wkqj pska;k Yla;sh fufyh jSfuka tla;rd l@shd moaO;shla wkqj ,efnkakla njhs'
  m@d.dkQN~;j ;rAlfldg jsjsO ks.uk f.k h:dfndaO ;;ajh .ek wjfndaOhla ,nd.;
  fkdyels nj nq|=rcdKkajykafia jod<y' ud ;lalfya;` hkafkka Wkajykafia foaYkd lf<a tu
  lreKhs' tu wrA:fhka ;rAlh m@;sfCIamjsh' ks.duS f,i ;rAl lsrSfuka we;euz jsgl oS
  wfmaCIs; i;Hfhys Pdhdud;@hla fyda ,efnkakg;a mqZMjk' iuyrjsg fkd ,efnkakg;a mqZMjk'
  tuksid ;rAlh iuyr jsg i;H jkakg;a bv we;' wi;Hfjkakg;a bv we;' tnejska
  nq|=rcdKkajykafia ;rAlh m@;sfCIam l<y'68


                 ikaol iQ;@fhys oS meyeos,s lrfokq ,nkafka fodaIhka i;rla ksid fuu
  l@ufjzoh uZ.ska ,nkakd jQ {dkh jsOsu;a fukau irAjiuzmqrAK fkdjk njhs' uq,au fodaIh
  jkqfha ;uka oekqu ,nd .ekSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ ;rAlh ksjeros oekqula ,ndfok
  ;rAlhla jsh yels nj hkakhs'69 ;rAldkQl~, pska;kh jspdr mQrAjl iajNdjh Wreu lr.;a;la
  jk kuq;a fuys we;s idjoH;djh jkafka fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka
  ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Ndjs;d
  lrkq ,nkakd jQ ;rAlh ksjeros ;rAlhla jsh yelsh hk ldrKhhs' th taldka;fhkau ksjeros
  ;rAlhla kuz th o .egZMjla fkdfjz' fuys we;s .egZMj jsh yels nj hkakhs' tys rZod mj;afka
  wjsksYaps; iajNdjhhs' wjsksYaps; iajNdjh uZ.ska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka
  ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSu ms<snZoj ia:sr ks.ukhkag t<Ush
  yels fkdfjz' huzlsis Z{dkhla ksrjoH kuz thska lsishuz fohla ms<snZoj ksYaps; ks.uhkag
  t<USug yelsjsh hq;`h'fu;a;d ixl,amh ixcdkk" wdfjzok fyda prAhd jYfhka b;d
  mrsmQrAKj jrAOkh lsrSug wjsksYaps; jsOsl@u wfmdfydi;ah' wjsksYaps; l@fudamdh uZ.ska tf,i
  m@;HlaI Z{dkh ,nd.; fkdyel'


                 ;rAlh yd wkqudkh Z{dkh ,nd.ekSfuz tlu udrA.h f,i Ndjs;d lsrSfuz
  fojk fodaIh f,i fmkajd oS ;sfnkqfha Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Wmfhda.S lr.kakd jQ ;rAlh
  jeros oekqula ,ndfok ;rAlhla jsh yels njhs'70 ;rAlfhka ,nd .kakd ,o oekqu wkqudkh


                                                161
mdol lrf.k ;j;a bosrshg f.khdu f;areula fkdjkafka ;rAlh fukau ;rAlh Wmfhda.S
lr.kakd ,o oekqu o ksYaps; tlla fkdjk fyhsks' fuys o we;s fodaIh wjsksYaps; iajNdjhhs'
Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Wmfhda.S lr.kakd jQ ;rAlh fyda tu ;rAlh uZ.ska ,nd .kakd jQ
Zwkqudkuh {dkh jeros hhs ksYaps; jYfhkau okafka kuz th w;ayer fjk;a jsiZ|=ulg hdfuz
yelshdj ;sfnz' kuq;a fuys we;s .egZMj jkafka th yrso jeros oehs ksYaps; jYfhkau fkdokakd
njhs' fujka wjsksYaps; ;;ajhl oS we;s lr.kakd fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka
ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh Wmfhda.S lr.ksuska
ksYaps; ks.ukhkag t<USug hdu fodaI iy.; nj nq|= iufhys fmkajd oS ;sfnz'


              fuys f;jk fodaIh f,i ikaol iQ;@fhys fmkajd oS ;sfnkqfha tfia ta
wdldrfhka o jsh yels njhs'71 fuysoS lsishuz ks.ukhla lrd t<USu msKsi Wmfhda.S lr.kakd
,o ;rAlh yd wkqudkh o wjsksYaps; iajNdjhl ;snsh oS tuZ.ska ,nd .kakd jQ ks.ukfhys we;s
wjsksYaps; iajNdjh fuhska meyeos,s lrfokq ,nhs' ;rAlh yd wkqudkh hkq huzlsis m@ia;`;hla
ms<snZoj ks.ukhlg meusKSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ jsOsl@uhls' tu jsOsl@uh o
wjsksYaps; iajNdjhl ;snsh oS tuZ.ska ,nd .kakd jQ Z{dkh wjsksYaps; iajNdjhl mej;Su
mq|=uhla fkdfjz' ta ksid tjka jsOsl@uhla fukau tjka jsOsl@uhla weiqfrka ,nd .kakd fu;a;d
ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh
lsrSfuz {dkh o ia:djr hehs ie,lSu m@Yia; fohla f,i nq|= iuh jsiska i,lkq fkd,nhs'


              ;rAlh yd wkqudkh Z{dkh ,nd .ekSfuz taldhk l@ufjzoh f,i ie,lSfuz
isjzjk fodaIh f,i ikaol iQ;@fhys fmkajd fokq ,nkafka th wka whqrlska o jsh yels
iajNdjhhs'72 fuys oS Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ ;rAlfhys yd
wkqudkfhys we;s idjoH;djh muKla fkdj ta msKsi Ndjs;d lsrSfuz yelshdj we;s wkH
;rAlhka yd wkqudkhkaj, we;s idjoH;djh o fuhska meyeos,s lrfokq ,nhs' tfiau ;uka
Ndjs;d lrk ;rAlhg yd wkqudkhg mrsndysrj ;j;a l@ufjzohla fyda fyda fndfyda .Kkla ta
iZoyd Wmhqla; fjz hehs ie,lSu ;`< ta iZoyd Ndjs;d lrkq ,nkafka l`uk ksYaps; l@ufjzoh oehs
ksYaps; ks.ukj,g meusKSug fuz ksid fkdyels fjz' wjsksYaps; iajNdjh rchk fujka
jd;djrKhl Ndjs;d lrkq ,nk ;rAlk l@ufjzoh jqj o jsoHd;aul mokulska fhdod .ekSug
we;s bvlv wju flfrA' jspdr mQrAjl ks.ukj,g t<USug kuz ;rAlkh jqj o Ndjs;d l<
hq;af;a jsoHd;aul mokula u; msysgd isgh' fuz hgf;a tjka ;;ajhka j<lajk nejska fuu
fodaIh fya;`fldgf.k nqoaOsjdoS l@ufjzoh uZ.ska ,nkakd jQ fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK
wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh wiuzmQrAK
iajNdjhla .kshs'


              iuzm@odhjdoS l@ufjzoh ms<snZoj i,ld ,nk l< fuu nqoaOsjdoS l@ufjzofhys
;rul jspdr mQrAjl iajNdjhla olakg ,efn;;a" Z{dkh ,nd .ekSfuz taldhk l@ufjzohla



                                          162
jYfhka fuuZ.ska ,nkakd jQ Z{dkh wiuzmQrAK wmrsmQrAK jQjla nj nq|=iuh jsiska fmkajd oS
;sfnz' ld,du iQ;@fha oS fuu nqoaOsjdoS l@uhgu wh;ajk Z{dk udrA. i;rla ( 4 ) wiuzmQrAK
nejska m@;sfCIam lr olajd we;'73 ld,du iQ;@fha oS wiuzmQrAK nejska m@;sfCIam lrk ,o
iuzmQrAK Z{dk udrA. ixLHdj oyhla ( 10 ) jk w;r fuu fldgfiys oS olajk ,o Z{dk udrA.
i;rg mrsndysrj by; iZoyka lrkakg fh|=Kq iuzm@odhjdoS l@ufjzohg wh;a Z{dk udrA.
yhla ( 6 ) o we;'


               ld,du iQ;@fhys wka;rA.; nqoaOsjdoS l@ufjzohg wh;a Z{dk udrA. i;frka tla
Z{dk udrA.hla jYfhka ;drAlsl nj fmkajd oS ;sfnz'74 fuys ;drAlsl nj jYfhka js.@yfldg
olajk ,oafoa ;rAlkhg tlZ. ksid tlS ;rAlkh Ndjs;d fldg ,nd.kakd ,o lsishuz oekquz
fldgzGdYhla i;Hh hehs ks.ukhlg meusKSuhs' fuysoS ;rAlkh Ndjs;d fldg we;af;a oekqu
,nd .ekSug muKla fkdj tu oekquz fldgzGdYh taldka; jYfhka i;Hh nejz ;yjqre lsrSu
msKsih' ;rAlh jqj o Wjukdjg jvd wOdk.@dySj Ndjs;d lsrSfuys m@jKdjhla fuz ;`<
.enzjk fyhska th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda
prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz l@shdj,sh iZoyd wfhda.H nejz nq|= iuh jsiska fmkajd fokq
,nhs'


               ld,du iQ;@fhys oS m@;sfCIam lrk ,o wfkla l@uh jkqfha kHdhhg tlZ. nejska
ms<s.ekSfuz l@ufjzohhs'75 kHdhsl nj hkak lsishuz jsoHdkQl~, woyila fmroers lrf.k nsysjqk
fohla hehs fmfkk uq;a" jspdr mQrAjl njlska f;drj wOdk .@dySj kHdhdkQl~, jSu nq|= iuh
wkqu; fkdlrhs' ld,du iQ;@fhys m@;sfCIam lr olajd ;sfnkqfha wjspdr mQrAjlj kHhhkaf.a
ms,sirK me;Suhs' jsorAYkd pska;kh ;`<ska fn#oaO kHdhh fy<s fmfy<s jqj o tys we;af;a
kHdfhka wkaOjSu fkdj lsishuz jspdr mQrAjl pska;khla mqnq|=juska ta Tiafia ps;a; ixjrAOkh
we;s lr.ekSuhs' fuh flfiaj;a yqfola flaj, jYfhka fyda w;a;fkdau;slj kHdhh Ndjs;d
lsrSug iudk l< fkdyel' jsoHd;aulj jspdr mQrAjlj jsYaf,aIKfhka kHdhh nsys lsrSu
muKla fkdj th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda
prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSu iZoyd jspdr mQrAjlj Ndjs;d lsrSu o nq|= iufhys orAYk
iuzm;a;sh jYfhka olajd we;'


               kHdh fya;` ( Nomological Implication ) hk kHdh mokuz lr huzlsis
m@ia;`hla ms<snZoj idrOrAu jsksYaphlg t,fUkakd jQ iuzm@odhhs' tfiau kHdhh nq|=r|=ka
idrOrAu jrAokfhys,d m@;slafIam lrk ,o tla ndysr wOsldrshls' kHdhla hkq l`ulaoehs i,ld
ne,Su fuys oS jeo.;ah' kHdhh mokuzj we;af;a lsishuz jsIhsl ( orAYk jsIhsl Philoshophy)
uQ,OrAu u;h' kHdh orAYkh ( Nyaya Philosophy ) uQ,OrAu mdol fldgf.k ilia jS we;s
jsoHd;aul pska;k jsOs l@uhls'76 jsjsO odrAYkslhska jsiska jsjsO pska;k uQ,OrAu m@udKfldg
f.k kHdhhka f.dvkZ.d ;sfnz' kHdhh orAYkhla jYfhka f.dvkeZ.S we;af;a fujeks


                                          163
miq;,hla u; msysgd isgh' tnejska tjd ilia fldg.kakd ,oaola jYfhka yeZoskajsh yelsh'
fuu ilia lsrSfuz oS tla tla mqoa., repsluz" udkisl wdl,am" yeZ.Suz" nqoaOs ugzguz n,mdkq ,nhs'
ta ksid lsishuz m@ia;`;hla if;HlaIKfhys,d ksrjoH jQ l@ufjzohla f,i kHdhh fkdie,fla'
kHdh m@udK lr.kakd Z{dk udrA.h kHdh orAYkhhs'77 kHdh Ynzofha me;`reKq ( jHdma; )
wrA:h kuz m@udKh uZ.ska wrA: mrSCIKh hkqhs' f,dalfhys o; hq;` ish,a,u m@;HCI wdoS
p;`rAjsO m@udKhkaf.ka mrSCId lrk fyhska fuz orAYkh kHdh kuska m@isoaOh' tu p;`rAjsO
m@udK kuz " m@;HCIh" wkqudkh" Wmudk yd Ynzohhs'78 wkqudk m@udKfhys tk m@;sZ{d oS
mZ[apdjhj jdlHfhdau kHdh Ynzofha jsfYaIdrA: hhs'79 m@;HCIfhys khHdhg wjldYhla ke;'
kHdfhys meje;au wkqudkfhysuh' nq|=iufhys kHdh hkak Ndjs; jS ;sfnkqfha fid;am;a;s
udrA.fhka ksrAjdKh ms<snZoj m<uqjrg wjfndaOh ,nkakd jQ mqoa.,hd ;`< fiiq udrA. M, j,
oS wjfndaO l< hq;` ksrAjdKh ms<snZoj mj;skakd jQ wjfndaOh kHdhhla wdldrfhka mj;sk
njhs' fuys oS ;uka yg wjfndaO lr.kq ,enQ m@;HCI oekqfuz msysgd isg wjfndaO fkdl< o
;uka uq,a jrg ,;a oekqu wkqj wjfndaO fkdl< foa jqj;a fuz wldrfhka fjz hehs lsishuz
jsOsl@uhlg wkqj pska;khg yiq lr.ekSfuz mj;sk yelshdj nq|=iuh kHdhh jYfhka olajhs'
nq|=iufha oS osgzGs.; iuzmhqla; kdufhka olajd ;sfnkafka o fuz wdldrfhka m<uq jrg ksrAjdK
N~ush fj; orAYk Z{dk iuzm;a;sh Wmfhda.S fldg f.k meusKs ;eke;a;dh' fuu Z{dk
iuzm;a;sh ,enSu mjd fu;a;d ixl,amh jrAOkfhys m@;sM,hla f,i o js.@yhg md;@ jS ;sfnz'


               tfiau kHdhh iliaj we;af;a oekqu u; mokuzjh' ta oekquz moaO;s ld,dkqrEmj
jrAOkh jSfuz oS fndfyda |=rg l,ska mej;s oekqu u; mokuzj ilia lrk ,oaod jQ kHdhhka
fjz.fhka fjkia fjz' tnejska oekqu fjkiajk fjz.hg iudkqmd;slj fjkiajk kHdhh uZ.ska
lsishuz kHdhhuh neZoSula fmkajk nejska m@Z{d f.dapr fkdjk nejska mZ[aZ[duh ikaorANhg
wod< fkdfjz' idrOrAuhl Wmfhda.S;dj fufia jrska jr fjkiajk kHdhh u; mokuzj ksYaph
lrkakg hdu wfhda.Hh' tfiau kHdhdkql~,j ,efnk oekqu o iyuq,skau m@fhda.sl njg bjy,a
fjz hehs mejiSug o wmyiqh' kHdhhka nsysj we;af;a m@dfhda.sj jsia;r lsrSug fyda f;areuz
.ekSug wmyiq ixl,am jsYaf,aIKh lsrSug jk nejska m@dfhda.sl ixl,am jsYaf,aIKh lsrSug
kHdhkaf.ka t;ruz msysgla wfmalaId lsrSu m@;sM, jsrys;h' wdruzNfha oS kHdhfhka jqj o
msysgla ,efn;ehs jsYajdi l< yelafla tu kHdhh jqj o m@dfhda.slj ,nd.;a m@;HlaIh u;
f.dvkeZ.S we;akuz muKls' tfia fkdjkakd jQ yqfola jsIhdkq.; tfukau m@dfhda.sl jYfhka
lsis|= jgskdlula rys; lreKq Tiafia yqfola kHdhhd;aulj muKla if;HlaIK l@shdj<sh
f.dvkeZ.Su yd tlS f.dvkeZ.`kq f;dr;`re u; mokuz j w;sYhskau m@fhda.sl lreKla tuZ.ska
uek m@udKh lrkakg ;e;a lsrSu o nqoaOsf.dapr hehs ms,s.; fkdyelsh' tu fya;`j ksid o
fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksjeros jsksYaphlg t<USu msKsi kHdhh taldka; i;Hh hehs
Wml,amkh fldg ta u; msysgd isg lghq;` lsrSu idjoHh'80




                                             164
idrOrAuhl Wmfhda.S;dj jsuish hq;af;a tu idrOrAuh ish cSjk meje;aug
,nd fok m@;scdkkd;aul w.h u; mokuzj nejska nq|=yq kHdh m@;slafIam fldg we;' tnejska
Wmfhda.s;duh yd mZ[aZ[duh ikaorANfhys ,d kHdhh OrAuhl i;Hh wi;Hh kSrAK
l@shdj<sfhys ,d widrA:l l@ufjzohla nejz nq|=r|=ka jsiska fmkajd oS ;sfnz' tfiau kHdhh flaka|@
fldgf.k muKla fu;a;d ixl,amfhys l@shdldrS;ajh ms,snZoj ksjeros wjfndaOhlg meusKSug
fkdyelsh' fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSu iZoyd kHdhh msysg wdOdr jsh yels kuq;a tlS
ixl,amfhys if;HlaIK l@shdj<sfhys,d kHdhh wiu;a nejska fu;a;d ixl,amh ms<snZo Z{dk
jsNd.fha oS kHdhh ksrAKdhlhla fia Ndjs;d lsrSfuz we;s idjoH;dj muKla usska meyeos,s lrkq
,efnz'kHdhh f.dvkeZ.S mj;skqfha huzlsis NdIdjl we;s jpk yd jHdlrK mokuz lrf.kh'
kuq;a fu;a;d ixl,amh jkdyS tf,i mgq iSudjl mj;skakla fkdj NdId udOHfhka jshqla;j
mjd wrA:j;a jk ixl,amhla nejska NdIdj m@udK lr.kakd kHdhh wkqj tys {dk jsNd.h
jsYaf,aIKh lsrSu taldka; i;Hh hehs ks.ukj,g meusKSu fodaI iy.;h'


               m@;HCI wd.u folska olakd ,o foh wkqj wm@;HCI foh o wkqudkfhka wjfndaO
lrk fyhska wkqudk idOl jQ kHdh wkajSCId hhs o wkajSCISh jYfhka mj;akd fyhska
wkajSCISh jsoHd hehs o kHdh Ydia;@h yZ|=kajkq ,efnz'81 fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka ie,l~
jsg wkqudkh uZ.ska fu;a;d ixl,amh ms<snZoj lsishuz mqoa.,fhl`yg we;s lr.; yels jkqfha
b;du;a iqZM oekquz m@udKhls'tnejska wkqudkh Ndjs;d lsrSfuka muKla fu;a;d ixl,amh
ms<snZo mqZM,a wjfndaOhla ,enSu W.ygh' wkqudkfhys m@udKhla jYfhka kHdh jdoSka kHdh
m@udK lr.kakd kuq|= tys wvqmdvqluz iys;h' fudjqkaf.a m@Odk m@udKh f,i .efkkafka
wkqudkhhs' kHdhhg wkql~, jQ wkqudkhhs' kHdh jkdyS ixl,amSh nejska udkisl wdjD; njla
mefKa' tu ksid fudjqka m@udK lr .kakd lsis|= m@ia;`;hlska mQK! udkisl jslis; njla we;s
lrjSfuys,d wiu;a jk nejska fudjqka bosrsm;a lrkakd jQ Z{dk udrA.h iuzmQrAK Z{dk
udrA.hla f,i nq|= iuh fkdms<s.kshs' iuHla orAYkfhka my< lr.kakd fyj;a ud.!M,
jYfhka fid;am;a;s udrA.fhka m<uq jrg ksrAjdK Od;`j iamrAY lsrSfuz kHdhh fiiq udrA.
M, wjfndaO lr.ekSu msKsi o Ndjs;d lsrSu fn#oaO kHdhh jk nejska tf,i kHdh Ndjs;fha
oS mQrAK jYfhka udkisl jslis; nj Ndjs;d lrkakd jQ kHdfhkau ie,fik fyhska tjeks
wjia:dj, oS kHdhh Z{dkh msnsojSug ndOdldrS fia ie,flkafka ke;' tjka wjia:dj, oS tlS
kHdh iuHla orAYkfhka iukajs; kHdhh hehs yZ|=kajkq ,efnz' fu;a;d ixl,amh irAj
iuzmQrAK jYfhka jrAOkh l< yels jkafka fujka iuHla orAYkfhka iukajs; kHdhhla ;`< oS
muKs'


               idrOrAujrAOkfhys ,d fuz Z{dk udrA.h iuHla orAYkfhka iukajs; fkdjQ
taldka; kHdhh Ndjs;d lsrSu wi;`gqodhlh' idrOrAu jrAOkfhys ,d fuz Z{dk jsNd.h
wi;`gqodhlh' tfuka u wkqudk m@udKh Ndjs;d fldg Z{dkh .fjzIKh lsrSfuz oS Bg Ndjs;d
lrk ,o kduhla kuz ;rAlhhs' ;rAlhg wu;rj jdo kdufhka .efkk ;rAlhg iq|=iq fya;`



                                            165
bosrsm;a lsrSu o lr we;' fufia fyhska ld,du iQ;@fha olajk wdldrhg idr OrAu msnsojSu
iZoyd wjYHlrk pska;k ksoyi mQrAK jYfhka kHdh .`re fldg .;a fuz lKavdhuz ;`,ska
m@udKh fkdlrk ,o nj fmfka' ksoiqkla f,i mgspzp iuq;amdo kHdh kshudldrfhka Ndjs;d
lrkakd jQ mqoa.,fhl` jsiska tlS kHdhdkqidrfhka wjfndaO lr.kakd ,o fida;dm;a;s
udrA.M,h iajlSh pska;k ksoyi ksis whqrska kHdhdkQl~,j pska;kh fhduq lsrSu uZ.ska w;am;a
lr.kakd ,o ps;a; jsuqla;shla f,i fmkajd osh yelsh' mqoa.,fhl` jsiska fu;a;d ixl,amh
Ndjs;d lsrSu uZ.ska pska;kfhys .enzjk oafjzI ixl,am bj;alr pska;kh ishZM oDIagsj,ska
ksoyia lr.ekSu uZ.ska Wod lr.kakd fpzf;dajsuqla;s .; fid;dm;a;s udrA.M,h lrKsh
fu;a;d iQ;@fhys osgzG.; iuzmq;a; kdufhka olajd we;' fuys osgzGs hk jpkh jHjydr lr
we;af;a ishZM oDIagsjdo j,ska is; ksoyia lr.kq ,enQ mqoa.,hd ,nd.;a udkisl ksoyi ksjeros
oDIagshla fiajkh lsrSu hkqfjka olajd we;'


              khfya;` nq|=rcdKkajykafia jsiska m@;sfCIams; wgfjks Z{dfkdamdhhhs'
khfya;` ms<snZoj jsuiSfuz oS jsfYaIfhka wmf.a wjOdkh ffck ima;Nx.S kHdh (
wfkaldka;jdoh ) yd wkqudk m@udKh flfrys wjOdkh fhduq l< hq;`h'82 ffckYdia;D
jrAOudk uydjSr nq|=r|=ka Orudk ld,fhysu ush.sh nj ld,du iQ;@fhysu iZoykajk nejska
Wkajykafiaf.a iuld,slfhl` jYfhka Tyqf.a b.ekajSu flfrys ie,ls,a, fhduq lsrSu
jeo.;ah' ffck ima;Nx.S kh o Tyqf.a foaYkdjls' iHdoajdoh hkq o fuhgu jHjydr jkakls'
ffckd.u f.dvkeZ.S we;af;a tu iHdoajdoh fkdfyd;a ima;Nx.S kHdh u; nj ( iHdoajdfodNs
ffckd.u imnScuz ) ffck orAYkidrkuz lD;shg wkqj ks.ukh l< yelshs' wfkla w;g
iHdoajdoh wfkaldka; nj o iZoyka l< hq;`hs' wfkaldka; isoaOdka;h tys mokuh' ( iHdos;s
wjHhx wfkaldka; foHda;lx l;%iHdoajdfod wfkaldka;jdfoda ks;H wks;HdoS wfkalOrAu
Ynff,l jia;` wNm@m.u b;s ) ( iHdoa wia;s ) hula ta iajrEmfhkau jSu ( iHdoa kdia;s ) hul
fkd ;snSu ( iHdoa wjla;jHh ) huz lsisjla fjz kuz thg ysus ;;ajh lsj fkd yels nj
fkdfyd;a wksrAjpkSh nj ( iHdoia;s kdia;Hjla;jH ) hula we;s njla fyda ke;s njla fyda lsj
fkd yels nj fuz ima;Nx.S khhs'83 fufia fkdfhla wdldrfhka is|= jsu lsishuz wjsksYaps;
;;ajhla miqnsuz fldg f.dv kefZ.kakd jQ lreKls' tnZ|= wjsksYaps; miqnsula fu;a;d
ixl,amfhys mrsmQrAK jslis;jSulg wjldY i,iajd fo;ehs ms<s.ekSug wiSreh' ffck iufhys
iZoyka mru wjsysxidjoh f.dvkeZ.S we;af;a iHdoajdoh flaJ|@fldgf.kh' ta wkqj Tjqka jsiska
wrA:l:kh lrk wjsidxidjdofhys l@shd;aul iajrEmh l`ukdldrfhka fjzoehs ksYaph lsrSug
Tjqka wfmdfydi;a jS ;sfnz' fuz fya;`j ksid wjsysxidj f.dvkeZ.Sug udkisl miqnsul
wjYH;djla fkdoel fpz;kdfjka mrsndysrj th usksid jsiska is|= lrk iEu ldhsl l@shdjla
miqmiu wpspdr mQrAjl f,i wkjr;fhka yZUdhdulg fm<U jS we;' fuz fya;`j ksid Tjqka
jsiska fmkajd fokq ,nk mru wjsysxidj jkdyS mqoa.,hd jsiska is|= lrkq ,nk iEu ldhsl
l@shdjlu jsr;sh nj oelajSug ;ruz wka;.duS njlg Tjqka ;,a,q jS isgs nj meyeos,sju f;areuz
.; yelsh'


                                            166
f,#lsl pska;kh oshqKqjSug ( bO f,dal pska;dh ) usi mrf,dj oshqKqj iZoyd (
mrf,dal pska;dh ) fuzjd fya;` fkdjknj;a"funZ|= m@udKhkaf.ka t<fUk pska;k ksYaps;
jYfhka i;Hhehs ks.ukh l< fkd yels nj;a" idudkH Z{dkh usi mQrAK m@;HCI Z{dkhla
fuz uZ.ska fkd,efnk nj;a" tuksid Z{dfkdmdh f,i fuzjd .; fkd yels nj;a fn#oaO u;hhs'


              Z{dfkdamdhhla jYfhka ;;ald,Sk iuyr odrAYkslhka jsiska wkqudkh o
ms<sf.k we;' mgspzp iuqmamdoh jsia;rlrk iuyr wjia:dj, wkajhZ{dkh .ek iZoyka fjz'
ld,hla ;siafia m@jD;a;jQ isoaOshl tal iajrEmh foi n,d th wkd.; ld,fhys is|= fj;ehs
fuhska woyia lrhs' fn#oaO orAYkfhys wkqudkhg ,efnk ;ek wkqudk iQ;@fhys iZoykafjhs'
tludkhla wkqj ;j;a udkhla .ekSu wkqudkhhs' flfkla ;uka .ek is;uska wkqka .ek o
tfiau is;hs kuz th idjoH jQjla nj nqoaO jpkfhys iZoykaj we;'84 wkqudkfhka wjsmrS;
Z{dkh fkd,efnz' bka ,efnkafka idudkH Z{dkh muKls' th ,sx.iuznJOh wkqj
ixjdlHdkqidrfhka ,efnk oekquls' fuh m@;HCI oekqula jSug kuz th ;uka jsiska ;ukaf.au
w;SJ|@sh m@;HCIfhka wjfndaO fldgf.k ta ms<snZoj ukd wjfndaOhlg t<Ush hq;` fjz'
wkqudkfhka ,efnk oekqu fyda Z{dkh flf;la |=rg i;H oekqula fyda Z{dkhla oehs ;uka
ygu jsuid ne,Sug wjia:djla meusfKk ;`re bka lsishuz udrAf.damfoaYkhla ,nd .ekSu
nq|=iuh wkqu; lr;;a th tlu m@udKhla f,i ms<s.ekSu nq|=iuh neyer lrkafka th
ixjdlHdkqidrfhka i;H hehs fmkaj;;a i;H jYfhka w.ehquz mdol ksrjoH;djhla ;ju;a
Bg ysusj fkdue;s fyhsks' fuz wkqj fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka o ksjeros ks.ukhlg
meusKsug wkqudkh Ndjs;d lsrSu uqZMukskau ksjeros hehs mejish fkdyelsh' wkqudkh
Ndjs;fhka fu;a;d ixl,amh iuznJOj lsishuz o< woyila we;s lr.; yelsfj;;a ta o<
wjfndaOh taldka; i;Hhla fkdj jevs |=rg;a Ndjkduh jYfhka w;SJ|@sh m@;HCIh lrd hk
;;ajfhys oS thska lsishuz wf,dalhla ,nd.ekSuz wjYH;djh u; ;djld,slj we;s lr.kq ,enQ
iqZM oekquz fldgzGdYhla jYfhka ie,lsh yelsh'


              nq|=iuh mru ksIagdj fia ms<s.kq ,nkafka m@;HlaI {dkh usi wkqfuzh Z{dkh
fkdfjz' nq|=kajykafia fn#oaO Z{dk udrA.fhka wfmaCId lf<a mrsZ{dk" myd;nzn" ipzPsld;nzn"
Ndfjz;nzn" wdoS jpkj,ska fmfkk mrsos wmg ks.ukhl< yelafla fn#oaO Z{dk udrA.h
orAYkfhka m@;Hd;au f,i idlaId;alD; jQ w;SJ|@sh orAYkZ{dk iuzm;a;sh nq|=kajykafiaf.a
tlu wNsm@drA:s;drA:h njhs' tuksid wkqudkh nq|=kajykafiaf.a jspdrhg ,lajsh' wkqudkh jqjo
Wkajykafia ms,s.kq ,enQfha lsishuz mQrAj m@;HCI m@udKhla thg mokuz fjz kuz muKh'
fu;a;d ixl,amh ms<snZoj wkqudkfhka we;s lr.; yelafla th m<uqfjka ;uka jsiskau
;ukaf.a is;ays jrAOkh lrf.k lsishu m@;HCI lsrSfuz fldgila mQrAjfhka we;s lrf.k
isgskafka kuz muKla ;uka jsiska mqrAjfhka we;s lrf.k isgshd jQ m@;HCIh mdol fldg.kakd
,o wkqudkh muKs' ksoiqkla f,i olaj;fyd;a fu;a;d ixl,amh jvd lsishuz fyda iqZM fyda



                                          167
ps;a; iudOshla Wmojd f.k isgsk mqoa.,fhl`yg miqj ta m@;HCIh mdol lrf.k miqj
wkqudkfhka m@:u OHdkdosh ms<snZoj lsishuz o< wjfndaOhla ,nd.ekSug yelshdj mj;sk njhs'
kuq;a fuu o< wkqudkh taldka; i;Hhla jkafka wk;`rej ta mqoa.,hdu ;u o< wjfndaOh
taldka; i;H jSug jqjukd ,CIKh fyj;a m@:u OHdkh Ndjkd udrA.fhka ;uka ;`< we;s
lr.kafka kuz muKla nj o nq|= iuh meyeos,s lrfokq ,nhs'


                 wdldr   mrsjs;lal   hkak   o     nq|=kajykafiaf.a   jspdrhg   ,lajQ   ;j;a
Z{dfkdmdhhls'85 lsishuz fohla iuznJOfhka tys wdldr lsysmhla muKla n,d js;rAlkfhys
fhoS huz huz ks.ukj,g t<eUSu wdldr mrsjs;rAlkfhka wfmaCIs;h' ;j;a jsOshlska lshf;d;a
lsishuz m@Yakhla ms<snZoj taldxisl f,i n,d iuia;hla f,i ks.ukj,g t<USuhs' nq|=r|=ka
fuh tla;rd wNsksfjzYhla f,i i<ld m@;sfCIamfldg we;' id;s NsCIqqjf.a jsZ{dkjdoS oDIagsh
nq|=kajykaafia m@;sfCIam lf<a ( jsZ[aZ[dKx ikaOdj;s ixir ;s wkZ[aZ[x ) fuz ksidh' tu ksid
                                       dKx
fn#oaO Z{dk udrA.hg wkqj wdldr mrsjs;rAlh ms<s.; hq;` Z{dkm@fNaohla fkdfjz' fu;a;d
ixl,amh jkdyS jsjsO oDIags fldaKhkag wkqj jsjsOdldrfhka js.@y l< hq;` jQ tfiau jevsh
hq;` jQ ps;a; ixl,amhls' thg iqjsfYaIs; iSud udhsuz wka;rA.; fkdjk nejska w;sYhskau
mqZM,ah' lssis|= mgq iSudjlg wkql~,j wF:l:kh l< fkdyelsh' fulS lreK fya;` fldgf.k o
fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka wdldr mrsjs;rAlkh usKquz oKavla jYfhka Ndjs;d lsrSu
ksrjoH fkdfjz'


                 wdldr mrsjs;lal hkako nq|=kajykafiaf.a jspdrhg ,lajQ ;j;a {dfkdamdhhls'
lsishuz fohla iuznkaOfhka tys wdldr lsysmhla muKla n,d js;rAlkfhys fhoS huz huz
ks.ukj,g t<eUSu wdldr mrsjs;rAlkfhka wfmalaIs;h' ;j;a jsOshlska lshf;d;a lsishuz
m@Yakhla ms<snZoj taldxisl f,i n,d iuia;hla f,i ks.ukj,g t<USuhs' nq|=r|=ka fuh
tla;rd wNsksfjzYhla f,i i,ld m@;slafIamfldg we;' id;s NslaIqjf.a js{dkjdoS oDIagsh
nq|=kajykafia m@;slafIam lf<a (jsZ[aZ[dKx ikaOdj;s ixidr ;s wkZ[aZ[x) fuz ksidh' tu ksid
fnAoaO {dk udrA.hg wkqj wdldr mrsjs;rAlh ms<s.; hq;` {dk m@fNaohla fkdfjz' fu;a;d
ixl,amh jkdyS jsjsO oDIagsfldaKhkag wkqj jsjsOdldrfhka js.@yl< hq;` jQ tfiau jevsh hq;`
jQ ps;a; ixl,amhls' thg iqjsfYaIs; iSud udhsuz wka;rA.; fkdjk nejska w;sYhskau mqZM,ah'
lsis|= mgq iSudjlg wkql~,j wrA:l:kh l< fkdyelsh' fulS lreKq fya;`fldg f.k o fu;a;d
ixl,amh iuznkaOfhka wdldr mrsjs;rAlkh usKquz oKavla f,i Ndjs;d lsrSu ksrjoH fkdfjz'



                 tfiau kHdh iliaj we;af;a oekqu u; mokuzjh' ta oekquz moaO;s ld,dkQrEmj
jrAOkh jSfuz oS fndfyda |=rg l,ska mej;s oekqu u; mokuzj ilia lrk ,oaod jQ kHdhhka
fjz.fhka fjkia fjz' tnejska oekqu fjkiajk fjz.hg iudkqmd;slj fjkiajk kHdhh uZ.ska
huzlsis kHdhhuh neZoSula fmkajk nejska m@Z{d f.dapr fkdjk fyhska mZ[aZ{duh ixorANhg



                                            168
wod< fkdfjz' idrOrAuhl Wmfhda.S;djh fufia jrska jr fjkiajk kHhdh u; mokuzj
ksYaph lrkakg hdu wfhda.Hh' tfiau kHdhdkQl~,j oefnk oekqu o iyuq,skau m@fhda.sl njg
bjy,a fjz hehs mejiSug o wmyiqh' kHhhka nsysj we;af;a m@fhda.slj jsia;r lsrSug fyda
f;areuz .ekSug wmyiq ixl,amhka jsYaf,aIKh lsrSug jk nejska m@fhda.sl ixl,amhka
jsYaf,aIKh lsrSug kHhfka t;ruz msysgla wfmaCId lsrSu m@;sM, jsrys;h' wdruzNfha oS
kHdfhka jqj o msysgla ,efn;ehs jsYajdi l< yelafla tu kHhdh jqj o m@fhda.slj ,nd.;a
m@;HCIh u; f.dvkeZ.S we;s kuz muKls' tfia fkdjkakd jQ yqfola jsIhdkq.; tfukau
m@fhda.sl jYfhka lsis|= jgskdlula rys; lreKq Tiafia yqfola kHdhd;aulj muKla
if;HCIK l@shdj,sh f.dvkeZ.Su yd tlS f.dvkeZ.`kq f;dr;`re u; mokuz j w;sYhskau
m@fhda.sl lreKla tuZ.ska ueK m@udKh lrkakg ;e;a lsrSu o nqoaOsf.dapr hehs ms<s.;
fkdyelsh' tu fy;`j ksid o fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksjeros jsksYaphlg t<USu msKsi
kHdhh taldka; i;H hehs Wml,amkh fldg ta u; msysgd isg lghq;` lsrSu idjoHh'


              idrOrAuhl Wmfhda.s;djh jsuish hq;af;a tu idrOrAuh ;u cSjs; meje;aug
,ndfok m@;scdkkd;aul w.h u; mokuzj nejska nq|=yq kHdh m@;sfCIam fldg we;' tnejska
Wmfhda.S;duh yd mZ[aZ[duh ixorANfhys ,d kHdhh OrAuhl i;H wi;H kSrAK ls@shdj<sfhys
,d widrA:l l@ufjzohla nejz nq|=r|=ka jsiska fmkajd oS ;sfnz' tfiau kHdh flaJ|@fldgf.k
muKla fu;a;d ixl,amfhys l@shdldrSFjh ms<snZoj ksjeros wjfndaOhlg meusKsug fkdyelsh'
fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSu ioyd kHdhh msysg yd wdOdr jsh yels uq;a tlS ixl,amfhys
if;HCIK l@shdj,sfhys,d kHdh wiu;a nejska fu;a;d ixl,amh ms<snZo Z{dk jsNd.fhys oS
kHdh ksrAKdhlhla f,i Ndjs;d lsrSfuz we;s idjoH;djh muKla fuhska meyeos,s lrkq ,nhs'
kHdh f.dvke.S mj;skqfha huzlsis NdIdjl we;s jpk jHdlrK mokuzlrf.kh' kuq;a
fu;a;d ixl,amh jkdyS tf,i mgq iSudjl mj;skakla fkdj NdId udOHfhka jshqla;j mjd
wrA:j;a jk ixl,amhla nejska NdIdj m@udK lr.kakd kHdhh wkqj tys Z{dk jsNd.h
jsYaf,aIKh lsrSu taldka; i;H hehs ks.ukhj,g meusKsu fodaI iy.;h'


              ;uka jsiska is;kakd jQ l@uhg .e,mqk muKska fkdis;d fkdjsuid ms<s.ekSu
ld,du iQ;@fhys oS m@;sfCIam lrk ,oS'86 idudkHfhka TzkEu mqoa.,fhla is;kakd jQ ms<sfj<
;drAlsl yd wkqudkhg iu.duS jqj;a tys ;drAlsl nj rZod mj;afka mqoa.,hdf.ka mqoa.,hdg
fjkiajh' tfiau wkqudkh jqj o tla tla mqoa.,hd Ndjs;d lrkqfha ;ukagu iqjsfYaIS jQ
wkHkH;djhla we;sjk mrsosh' fuz ;`< lsishuz fmd|= njla oel.; fkdyel' tlaflda i;H jsh
yelsh' ke;skuz i;H yd wi;H folskau uqiq jQ fohla jsh yelsh' ke;fyd;a iuzmQrAKfhkau
wi;H jsh yelsh' i;H wi;H;djh uqiqjSu mjd ta ta mqoa.,hdgu iqjsfYaI jQ wkHkH;djh wkqj
ieliqkq mQrAj ixfhda..; jQ wkqmd;hlg wkqj fjkia fjz' tnejska mqoa.,Fjhg .e,fmk
tfy;a fmd|= njg fkd.e,fmk iajlSh pska;khg wkqf,duz jQ muKska ndr .ekSu nq|= iuh
fkdmiihs' tnejska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda



                                        169
prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz oS Ndjs;d lsrSfuz we;s idjoH;djh nq|=iuh jsiska fudkjg
meyeos,s lr foa'


                   ld,du iQ;@fha fkdms<s.kakd ,o wjidk Z{dk udrA.sl ,CIKh jkqfha ta olajd
;uka jsiska orK ,o oDIagshg tlZ. ksid hula ms<s.ekSuhs'87 kscACOdklaLka;sh ( Coincide
the Aspects) fyj;a ;udf.a oDIagshg tlZ. hehs ms<s.ekSu Z{dk udrA.hla jYfhka
wiuzmQrAK tlla nj olajd ;sfnz' oDIagsh hkq jeiqkq udkisl iajNdjhhs' uki jefikafka huz
huz lreKq u; oDIagsh fya;`fjka jk udkisl wdjrKh ksidh' tjsg i;H oelSfuz bv lv
weysrS hhs' udkisl ixjrAOkhg th ndOdjls' huzlsis udkisl miq;,hla ;`< oS Z{dkh .,d
hEug iSud meKjqjfyd;a ndOdjka u;` jqjfyd;a th nqoaOs jsIhsl jYfhka widrA:l Z{dk
udrA.hla f,i i,lkq ,efnz'88 fu;a;d ixl,amh fujeks miq;,hla ;`< idrA:l whqrska we;s
lr.ekSug fyda ixjrAOkh lsrSug fkdyelsh' udkisl wdjrKh ksid nsys jkafka fu;a;d
ixl,amh fkdj thg iuzmQrAKfhkau m@;sjsreoaO ixl,amhla jk oafjzIhhs' fyj;a m@;s>
ixl,amhhs' ksoyi ksjSu we;s jsgl oSu muKla fu;a;d ixl,amh mej;Sug yd jrAOkh jSug
wjldY ie,fia'


                   NdIdj yd ;rAlh hk udOHfldg we;s jsl,amkh oajsFj prKh mokuz
fldgf.k we;sjdla fuka u oDIags prKh m@;Hqmia:dkh fldg we;'89 fuz wkqj oDIags ksmojSu
jsl,amkfha wrA:l@shdldrSFjh jYfhka mj;S' wd;au .@yKh o wkd;au .@yKh o oDIags jsIhg
tlfia wh;a fjz'90 tfy;a NsCIdj msKsi oDIags m@fhda.h wjYHj mj;S' bJ|@sh noaO ukiska
,nk wjfndaOh jsjsO mqoa.,hka w;r jsjsOj mj;akd nejska jsjsO wdldrfhka hqla; oDIags
iuqodh l@uj;aj |=re lghq;`h' idrOrAuhk jrAOkhjSu iZoyd wjldY ie,fikafka oDIags |=re
lsrSfuz m@uqL;djh u;h' wdhH! udrA.fha wruqK ij! oDIags m@ydKhhs'91 osgzGs.; iuzmhqla;
;;ajfhys oS muKlau fu;a;d ixl,amfhys WmrSu wjia:dj f,i ie,lsh yels nj lrKSh
fu;a;d iQ;@h olajd we;'


                   oDIags m@ydKh hkq wka lsisjla fkdj ;;ajZ{dk wOs.uhhs' orAYk Z{dk
iuzm@dma;shhs'92 Z{dk jsNd.fha wjidk nqoaOsuh iuzm@dma;sh mrsmdlh fuhhs'93 oDIagsh" oDIags
ia:dkh" oDIags wOsIaGdkh" oDIags mrAhHqia:dkh yd oDIags iuqia:dkh ms<snZo h:d ;;aj Z{dkh
tljr ,enSu wiSreh' tu ksid l@uj;a oDIags ksjdrKh yd m@ydKh msKsi nq|=r|=ka jsiska wdhH!
udrA.h foaYkd lrk ,oS' wdhH! udrA.h hkq fn#oaO Z{dk udrA.hhs' m<uqjrg mqoa.,fhl`
orAYk iuzm;a;sh ,nkafka fulS fn#oaO Z{dk udrA.h iuzmQrAK lsrSfuks' m<uqfjks mshjr
fida;dm;a;s Z{dk orAYk N~ush f,i Ouzuix.KSm@lrKfha olajd ;sfnz' ‘l;fuz Ouzud
oiaifkak myd;nznd? P;a;dfrda osgzGs.; iuzmhq;a; ps;a;`mamdod" jspslspzPdiy.f;d
                     d?
ps;a;`mamdfod" bfuz Ouzud oiaifkak myd;nznd’. wNsOrAufhys iZoykajk whqrska o oDIagsuh
                                          d’
jYfhka wdjrKh jS fkdue;s nj fyj;a oDIagsj,ska jshq; iajNdjh ksjka wjfndaOh lrd hk


                                             170
udrA.fhys m<uqfjks mshjr f,i oelajsh yelsh' ishZM oDIags j,ska ksoyiajSu u fu;a;d
ixl,amfhys WmrSu ;,h jsoHduk jSfuz idOlhla f,i lrKSh fu;a; iQ;@h olajk iZoyka
ksid fu;a;d ixl,amh Ndjs;h ;`,skau muKla jqjo wjYH TzkEu mqoa.,fhl` yg isjz
fida;dm;a;s wx. fuz uZ.ska iuzmQrAK lr.ekSfuz YlH;djhla mj;sk nejz fmkajd osh yelsh'


               Ouzuix.KS m@lrKfha oelafjkafka m<uq Z{dk orAYk N~ushg meusKSfuka
wdjD; udkisl iajNdjh f,i ie,flk oDIags .@yKh yd ta fya;`j ksidu yg.kakd isf;a
jsms<sisr iajNdjh ( jspslspzPdj ) |=rej hk njhs'94 mrsl,amsl jYfhka ,efnk iFj mqoa.,d oS
oDIags ksjdrKh msKsi ;@s ,CIKd oS oDIags ksjdrK jsOSka nq|=r|=ka jsiska Wmfhda.S lr.kakd
,oS'95 tnejska ld,du iQ;@h uZ.ska ;udf.a fyda wkqkaf.a fyda lsisu wdldrlska oDIagsh wOsldrh
lr.kakd jQ udkisl m@fCIamk m@;sfCIam lr ;sfnz' fuz uZ.ska Z{dk udrA.h wdjrKh jk
nejsks' wdjrKh jQ ta Z{dk udrA.h iSud iys;h' i;H orAYkh fkdfjz' idrOrAu msnsojSfuz
yelshdfjka o hq;` fkdfjz' tnejska ld,du iQ;@fha oS oDIagsh wiuzmQrAK Z{dk udrA.hla f,i
i,ld bj;,sh hq;` nj foaYkd fldg ;sfnz'ishZM oDIagsjdo ukiska bj;alsrSu iuzud osgzGsh f,i
i,ld ;sfnz'fuz iZoyd wdrAh wIagdx.sl udrA.h jvd p;`rdrAh i;HdjfndaOhg meusKsh hq;`h'96


               idrOrAu .fjzIKfhys ,d fhdod .;a Z{dk udrA.h wkqj pska;lhska jrA. l<
jsg f;fjks fldgig wh;a jkafka wkqN~;sjdoSyqh' ( Experientialists )97 uOHld,Sk yd uE;
ld,Sk fndfyda WmksIoa uqksjreka we;euz wdcSjlhska iy iy ffckhka fuz fldgig wh;a fjz'
fuz wkqj n@yauK iuzm@odfha wjika fldgi jQ uOH yd uE; ld,Sk WmksIoa uqksjreka o Y@uK
iuzm@odhg wh;a Y@uK iuzm@odhg wh;a wdcSjl yd ffck fldgia isgSfuka o meyeos,s jkqfha
wkqN~;sjdoSka ( Experientialists) n@dyauK yd Y@uK hk iuzm@odh oajfha u ksoyia woyia .re
l<d jQ fndfyda msrsila fuz iuzm@odh oajfha u jQ njhs' tfukau fuz ia:rh i;Hhg fndfyda
wdikakj isgshy'


               fuys we;s wvqj msrsueiSuz jia fuz hq.fha jsma,jldrS ksoyia u;OdrS kj wd.usl
iuzm@odhla Ndr;fha nsysjsh' th Y@uK iuzm@odhhs'98 Igz Ydia;Djre wka;rA.; jkafka o fuu
Y@uK iuzm@odhghs' Y@uK iuzm@oshhkaf.a ldrAhhNdrh jQfha n@dyauK iuzm@odh ;`< ;snQ
wvqmdvq |=rAj,;d uZ.yrjd Tjqkaf.a fjzo wOsldruh pska;kh uZ.ska wdjrKhj ;snQ Z{dk
udrA.h ;j |=rg;a jrAOkh lsrSug wjldY i,id oSuhs'99 fuz Ydia;Djrekaf.ka ffck uydjSr
yer fiiq wh kdia;sljdoS" wlsrshjdoS" fN#;sljdoS       pska;d bosrsm;a l<y' ffck uydjSr
lsrshjdoS Ydia;Djrfhl` f,i idudkHfhka oelafj;;a" Wkajykafiaf.a orAYkh jQ lsrshjdoh
we;`,;ajkqfha mqnzfnzl; fya;`jdohghs'100 fuz woyiska lshfjkafka ish,a, fmr lrk fkdfjkia
l< yels fya;`jla ksid is|= fjz hkakhs' lsishuz idrOrAuhla fuz woyi wkqj ;j|=rg;a
ixjrAOkh fyda jevs oshqKqjla l< fkdyels nj fmfka' tnejska fu;a;d ixl,amh jeks
wkql@ufhka ixjrAOkh l< hq;` jQ idrOrAuhlg fujka wd.usl u;hlska lsis|= msysgla


                                           171
fkdie,fik nejz meyeos,s fjz' fu;a;d ilx,fhka is|= jkafka ishZM iFjhd jsIfhys ys;j;a nj
yd us;@Fjh f.dvkeZ.d .ekSuhs' tjka us;@YS,S miqnsula ;`< oS mQrAjfhys jQ fkdfjkia l< yels
hula fya;` fldgf.k ta wkqj ish,a, is|= fjz hkak b;du;a rZM flfiaj;a .e,fmk woyia
jYfhka ms<s.ekSu wiSreh' fuz wkqj Y@uK kdufhka .efkk wd.usl iuzm@odhdkQl~, wrA:j;a
iuzmQrAK Z{dk udrA.hla bosrsm;a fkdjqkq nj meyeos,sh' fuz hgf;a nq|=r|=ka ld,du iQ;@fha oS (
iufKd fkd .re - Cousultations of Preceptor) hkqfjka Ydia;D m@udKslFjfhka .ekSu
m@;sfCIam lf<a tfia Ydia;Dka jykafia;a wiuzmQrAK Z{dk udrA.slfhla j isgs;a oS Tyq
wkq.ukh lrkakd jQ Y@djlhkag flfiaj;a iuzmQrAK Z{dk udrA.h ,nd.; fkdyels nejsks'


               fn#oaO ixorANh;`< oelafjkafka Z{dk .fjzIK udrA.h jQ l,S iajlSh
m@;HCIh weiqrska u if;HCIKh fldg oel.; yels njhs' ta iZoyd neyerska ,efnkakd lsis|=
fohla bjy,a lr.ekSu idjoH nj nq|= iuh myod fokq ,nhs' neyerska ,nk huz huz foa
u;jdo muKla fkdj ;uka jsiskau mQrAjfhka f.dvkZ.d .kakd ,o mQrAj ks.uk msysgd isg
mjd ,nd .kakd ks.uk ksrjoH fkdjk nj nq|= iuh fmkajd foa' Tngu fuh l`i,ah' fuh
ksjerosh' fuh ms<s.;a jsg Tnf.a yd wkHhkaf.a Y`N isoaOsh yd iem; msKsi mj;S" lshd kuz
Tn th ms<s.kak' fuu mdGfhka fmfkkafka ;udf.a yd wkHhkaf.a Y`N isoaOsh msKsi mj;sk
nj Wmfhda.S;d ,CIKh f,i ie,ls,a,g f.k we;s njh'101 jsfYaIfhka fu;a;d ixl,amh nZ|=
us;@YS,S mokulska iukajs; ixl,amhla isf;ys frdamKh lruska wk;`rej b;du;a l@udkQl~,
wkaouska th ixjrAOkh lsrSfuz oS mQrAjfhka ,nd.kakd ,o jsjsO ks.uk u; msysgd isg lghq;`
lsrSu tlS ixl,amh ;j |=rg;a ixjrAOkh lruska tys iSudjka w;sl@uKh lr jrAOkh
lrf.k hdug uy;a fia ndOd muqKqjk nj fmfkkag ;sfnz'102


               fu;a;d ixl,amh ixjrAOkh lsrSu hk lreK ie,l~ jsg msg;ska ,nd .kakd
ks.ukhlska mrsndysrj lghq;` lsrSu jeo.;ah' ;ukag muKla fkdj fu;a;d ilx,amh
weiqrska jrAOkh lrkakd jQ us;@YS,SFjh wkHhkayg o Y`N isoaOsh yd hym; msKsi mj;sk nejz
;udgu jegySu ( m@;HCIjSu ) fuys mZ[aZ[duh ixorANh f,i yZ|=kd.ekSug mqZMjk' tjsg
fu;a;d ilx,amfhys m@Z[a[duh ,CIKh jkafka ;uka yd wkHhka hk fofldgiu fmd|= fjz
tlyd iudk ,CIKj,ska iukajs; cSjSka jYfhka i,ld lghq;` lsrSuhs' fuu ;udgu
m@;HCIjSu mZ[aZ[duh ixorANh f,i ie,flk jsg m@;HCIh m@udKhla jYfhka ms<s.ekSu
flfrys nq|=iuh olajk wd,la,mh js.@yfldg ne,Su w;HjYH fjz'103 m@;HCIh jqjo m@udKhla
f,i ie<lSfuzoS th bJ|@Sh m@;HCIh yd w;SJ|@sh m@;HCIh hkqfjka m@ia;`; follska hq;`j
nq|=iufhys js.@yhg nZ|=ka flfrA' fu;a;d ixl,amfhys fulS bJ|@Sh m@;HCIh yd w;SJ|@Sh
m@;HCIh hk folu uekjska jsoHdudk fjz' fu;a;d ixl,amfhys bJ|@Sh m@;HCIh f,i ie,lsh
yelafla iudcfhys lghq;` lsrSfuz oS ;uka wkHhka iuZ. mj;ajkakd jQ us;@YS,S l@shdldrluz yd
ta yd neZ|=kq us;@YS,S wdl,amhkah' w;sJ|@Sh m@;HCIh f,i oelajsh yelafla fu;a;d ixl,amh
Ndjkduh jYfhka ixjrAOkh lsrSfuz oS bka Wmokd jQ jsjsO OHdk M, iudm;a;s wdoshhs'104


                                            172
m@;HCIlsrSu hk woyi iZoyd nq|=ka jHjydr lr we;af;a ipzPslsrshd hk
jpkhhs' fu;a;d ixl,amh jrAOkh wruhd o fulS m@;HCIh hk lreK wod< fjz' mpzplaL
Ynzoh ;@smsgl md,shg wh;a Ouzuix.KS m@lrKfha yd ixhq;a; ksldfha wmpzplaLluzux f,i
olakg ,efnz' wgqjdj,oSo tu jHjydrh olakg we;' idCId;alrKh ( m@;HCI lsrSu ) l<
mqoa.,hdg m@udKhla ke;s nj nq|=ka jykafia jsiska foaYkd lr we;'105 fu;a;d ixl,amh
jrAOkfhys WmrSuh lsishuz iSudjlska m@ldY l< fkdyelafla o fuz ksidh' m@udKh hkq yrs
oekSu ,nd .ekSfuz usuzu ( flda|=j ) hk wrA:fhka .kakd jsg m@;HCIh m@udKhla fkdfjz'
fu;a;d ixl,amfhys jrAOkfhys WmrSuh lsisfia;a uek oelajsh fkdyels nejsks' tfiau th
lsis|= jsgl usuzula f,iska Ndjs;fhys fhosh fkdyel' m@udK lr ( uek ) n,d oek.; hq;af;a
fu;a;d ixl,amh wm@;HCI fohla jkafka kuz muKla jk fyhsks' lsishuz fyhlska tfia jkafka
kuz tjsg fu;a;d ixl,amfhys uq,au m@udKh wkqudkh jsh hq;`h' fu;a;d ixl,amfhys
ipzPslsrshdj fyj;a wdhH! m@;HCIh kHdh orAYkfhys l;!D jQ wlaImdo iDIsjrhd oela jQ
m@;HlaIhhs' tys oS bka|@sh yd jsIh ixfhda.fhka Wmosk {dkh m@;HlaI f,i o th wei" lK"
kdidos mxfpzka|@sh iy uki rEmdoS wruqKq yd ixfhda.jSu ksid ih wdldrfhka we;sjk nj o
olajd ;sfnz' fuysoS wkqudkh olajd we;af;a m@;HlaIh lrdhEu msKsi bjy,a lr.kq ,nk
wkqudkh jYfhks' kHdhfhaoS m@;HlaIh yd wkqudkh .skak yd |=ug Wmudlr we;'.skak keue;s
m@;HlaIh oek.ekSu msKsi |=u keue;s wkqudkh WmldrS lr.; yelsnj fuysoS fmkajd oS ;sfnz'
Ndjkdj uZ.ska fu;a;d ixl,amh m@;HlaI lr.ekSu iq;uh oekqug wkqj muKla kSrAKh l<
fkdyel' Ndjkdfjka ,nd.kakd ,o w;Ska|@sh m@;HlaIh iq;uh oekqug wkqj m@udKhla f,i
ie,lSfuz we;s fodaIh fuysoS ukdj lemS fmfka' kuq;a fu;a;d ixl,amh ms<snZo m@;HlaI
wjfndaOhg hkf;la muKla wkqudkh wod, lr.ekSfuz yelshdj we;' tu wkqudkfha ioaNdjh
.enzjsh hq;`h' tjsg muKla .skak yd |=u ms<snZoj by; kHdh orAYkfha jsia;r lrk ,o
Wmudj yd .e,fma' th tfia jqj o yqfola kHdh orAYkh wkqj muKlau i,ld fu;a;d ixl,am
m@;HCIh ms<snZo idrA:l wrA:l:k iemhsh fkdyelsh' lsishuz mqoa.,fhl` jsiska fu;a;d
ixl,amh ixcdkkh lrkafka fyj;a oek.kafka flfiao$ hk meKhg fok ir, ms<s;`rla
yegshg .kakd jsg muKla fu;a;d ixl,amh Z{dk m@fNaohla jQ m@udKhla f,i m@ldY l<
yelsh'106 kuq;a fu;a;d ixl,amfha mru ksIagdj we;af;a kuz Ndjkduh m@;HlaIh ;`<h'


              fuys oS jsia;r lrkq ,enQ wdldrhg fu;a;d ixl,amh YdlaId;a lrkakdg
m@udKhla fkdue;s nj nq|=rcdKka jykafia js.@yfldg olajkafka fu;a;d ixl,amh m@;HCI
jYfhka oek.;a wfhl`g ndysr l`uk fyda m@ia;`;hl u;jdouh jYfhka t,an .ekSulska
f;drju fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksjeros oelaulg t<USfuz yelshdj we;s njhs'107 tnZ|= ndysr
t,an.ekSuz u; fu;a;d ixl,amh ms<snZoj u;jdohka we;s lr .kshs kuz ta mqoa.,hdg fu;a;d
ixl,amh ms<snZoj ksrjoH ks.ukj,g m@fjzYjSfuz lsis|= yelshdjla fkdue;' ;uka tfia
meusKsh yelsnj Wml,amkh l< o th yqfola ps;a; m@lafIamKhla muKla fjz' ps;a;


                                          173
m@fCIamK jQ l,S i;Hh fkdfjz' i;H ms<snZojQ isysk muKs' iEu fokdgu wjxlju i;H
oek.ekSfuz jsYd, wjYH;djla we;' ta lreK Tiafia .uka lrk fndfyda fokd wjikays
i;HdkqrCIK ms<sfj; f,i f;drd.kq ,nkafka udkis; wOsldruh ;;ajfhka hqla;jQ
wiuzmQrAK l@ufjzohkah' ld,du iQ;@fhaoS tnZ|= l@ufjzohka oyhla nq|=r|=ka m@;sfCIam lr we;'
fuu oY jeoEreuz wOsldruh ;;ajhkaf.ka hqla;j fu;a;d ixl,amh we;s lr.ekSug fyda
jrAOkh lr.ekSug fkdyels nj fuu l@ufjzohka jsYaf,aIKh lsrsu uZ.ska meyeos,s l< yelsh'


              jsjsO ;dmi fldgzGdY uZ.ska wkqo;a m@:u OHdkfhys isg fkjiZ[aZ[d
kdiZ[aZ[dh;k OHdkh olajd jQ iu: Ndjkduh Z{dk udrA.h fn#oaO Z{dk udrA.hg
idfmaCIlj muKla wiuzmQrAK tlla f,i ie,lsks' ke;fyd;a nq|=iufhka mrsndysrj fndfyda
|=rg oshqKq iuzm@odhlg wh;a Z{dk udrA.hla ;snqfKa fuz fldgigh'108 thg fya;` jQ lsis|=
ndysr fya;` idOlhla u; iajlSh Z{dk .fjzIK iSudj isrlr ;nkakg fyda ta u; msysgd isg
iajlSh ks.uk f.dvkxjkakg fuu pska;kh oErE fldgig jqjukdjla fkdjSh' ;ud jsiskau
iajlSh w;SJ|@sh m@;HCI Z{dkh uZ.ska jspdr mQrAjl wdldrhg fuu lrek .fjzIKh lr m@;CI
lr.ekSfuz yelshdjla mej;s nejska ;rula |=rg jsoHd;aul pska;khl ,CIK fuz ;`< jsoHudk
fjz hehs mejish yelsh' fu;a;d ixl,amh ixjrAOkh lsrSu ms<snZoj jqj o jsoHd;aul jsOsl@uhl
wdNdih huz muKlska fulS l@ufjzoh yryd ,nd .ekSfuz YlH;djhla mj;S' nq|=ka jykafia
jsiska jsmiaikd pska;kh fidhd .ekSug yd th idrA:l whqrska f,djg bosrsm;a lsrSug fmr
;snQ b;du;au jsoHdkQl~, pska;kh fuh nejz fmkajd osh yelsh' tuZ.ska tl, mjd fu;a;d
ixl,aamh b;du oshqKq ugzgulska ixjrAOkh lr.kq ,enQ mqoa.,hka jsiQ nj wjsjdos;h'109


              mqoa., Z{dkh yd w;aoelSu;a w;SJ|@sh m@;HCIh;a fudjqkaf.a Z{dk udrA.h jsh'1
fuu f;jk lKavdhu ms<snZo iQ;@ jsjrKh fuys oS i,ld ne,Su wjYHh'110 ucACOsu ksldh II,
ix.rdj iQ;@fhys fuu f;jk lKavdhuz ms<snZo jsjrKh jkafka Tjqyq fmr fkdweiQ jsrZE
OrAuhla ms<snZoj ;ud jsiskau jsfYaIfhka wjfndaOlr YdCId;a lr .;a Z{dkhla wkqj
n@yauprAhdj m@ldY lrk msrsila njhs'111huz OrAuhla rduf;fuz ;ud jsfYaIfhka oek YdCId;a
fldg fjfiushs m@ldY lrhs o ta OrAuh uu o m@ldY lrushs" ta uu fkdfnda l,lska ta OrAuh
;udu jsfYaIfhka YdCId;a fldg thg t<U jsisus hkqfjks'112 fuh ;rula |=rg iajlSh w;SJ|S@h
m@;HCIh u; mokuzj bosrsm;a jQjla jqj;a tys lsishuz iSudjla jsoHudk jkafka fkjiZ[aZ[dkd
ixZ[aZ[dh;k pska;kfhka Tnzng .uka lsrSfuz yelshdjla fulS w;SJ|@sh m@;HCI Z{dkh fj;
fkd;snQ fyhsks' w;SJ|@sh m@;HCIh Z{dkh idudkHfhka fiiq Z{dk jsNd. yd ikaikaokd;aulj
ie,l~ l, lsishuz Wiia ugzgulg wh;a f,i i,lkq ,enQj;a fulS oekqu jrAOkfhys mjd
lsishuz iSudiys; iajNdjhla .enzjk fyhska fu;a;d ixl,amfhys Wmrsu ;;ajh fuz ;`<
jsoHduk fj;ehs Wml,amh lsrSug fkdyelsh' fu;a;d ixl,amhg mjd fkjiZ[aZ[d
kdixZ[aZ[dh;k pska;kfhka Tnzng jrAOkh jSfuz lsis|= bv m@ia;djhla fuz uZ.ska ysus fkdjk
fyhsks' tfiau fujka wdl,amhka orkakd jQ mqoa.,fhl` tu wdl,am u; msysgd isg ta wkqj


                                          174
fu;a;d ixl,amh ms<snZo ta wdl,amhkau .`re ;kays ;nd f.k huz huz ks.uhka ,nd oSug o fuz
ksid wiu;a jkafka fu;a;d ixl,amh TzkEu mqoa.,fhl`f.a isf;ys jrAOkh lrk l, tys
Wmrsu ixjrAOk jmirsh fkjiZ[aZ[d kdixZ[aZ[dh;k pska;kfhkq;a Tnzng .uka lrk
nejsks'113


              uska meyeos,s jkafka l`ulao$ rduf.a Z{dkh wi;Hhla fkdfjz' tfy;a th crd
urK ksfrdaOh iZoyd m@udKj;a fkdfjz' hkakhs' fofokdf.au Z{dk udrA. tl t,a,hlg
osYduqL jS we;s njla yd is|=y;a ;jqia;`ud tl, Wmrsu Z{dk iSudj f,i ms<s.kq ,enQ
fkjiZ[aZ[d kdixZ[aZ[dh;k pska;kfhys wvx.` ps;a; iudOsfhka iEySulg fkdmeusK Z{dkh
uSg;a jvd oshqKq wjia:djlg ixjrAOkh l< yelshdj ;uka jsiskau fidhd .kakd ,o kj
Ndjkd l@uhla udrA.fhka jevs oshqKq lrk ,o nj uska fmfka' tfiau n,dfmdfrd;a;` jQjd fiau
tlS Ndjkd udrA.fhka wg iuj; miqlr mshjrla bosrshg ;nkakg is|=y;a ;jqia;`ud iu;a
jsh' tfiau ;j;a wxYhlska ta mshjr w;s jsYd, pska;k jsma,jhla mrsjrA;khla f,i o
yeZokajsh yelafla iu: pska;kfhka jsmiaikd pska;khg m@jrA;khjSfuz l@shdj,sh o fuz ;`<
.enzjk fyhsks'114 tfiau is|=y;a ;jqia ;`ud jsiska fidhd .kakd ,o jsmiaikd pska;kfhys
jsoHudk jk iSud rys; iajNdjh ;`< kuz lsis|= wmyiq;djhlska f;drj fu;a;d ixl,amh tys
WmrSu jrAOkSh wjia:djka lrd lsis|= wmyiq;djhlska f;drj jrAOkh jSug wjldY ie,iS
;snsKs' tu ksid jsmiaikd pska;kh ms<snZoj mejish yelafla th fu;a;d ixl,am jrAOkh
jvd;a Wps;u pska;khla fiau fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka jsOsu;a ks.ukhkag t<USfuz oS
Ndjs;d l< yels uyZ.` l@ufjzohla o jk njhs'115


              is|=y;a ;jqia;`ud Woaolrdu mq;a;f.a b.ekajSu wkq.ukh lf<a yq|= ms<s.ekSuz
ud;@fhka ( flaj,x ioaOd u;a;flk ) Z{dkh m@ldY fkd lrk ksihs'116 Z{dkh Wfoid yq|=
Ndjkduh m@Z{dj Wmfhda.S lr.;a msrsig wh;a jqj;a nq|=rcdKka jykafia Z{dkh Wfoid yq|=
Ndjkduh m@Z{dj Wmfhda.S lr.;a msrsig wh;a jqj;a Wkajykafia Tjqkaf.a Z{dkhg iSud fkd
jS bosrshg .uka l< Ydia;Djrhdh' fuz wkqj Wka jykafia wkqN~;sjdoS ( Experientialists )
fldgig wh;a jQfjls' ful< m@lgj isgs wkqN~;sjdoSka w;rska Wiiau nqoaOsuh mrsmdlhg m;aj
isgs Woaolrdu mq;a; mjd fkjiZ[aZ[dkdiZ[aZ[dh;kh hk wremdjpr i;rjk OHdkfhka
;ukaf.a Z{dk jsNd.fhys jrAOkh iSud lrf.k117 isgs nj;a" fuys lsishuz wmyiqjla |=gq
nq|=r|=ka uq,ska Woaolrdu mq;a;f.a YsIHfhl`j Tyqf.a l@ujsOSka wkq.ukh lr Woaolrdu mq;a;
meusKs wrEmdjpr i;rjk OHdkhgu meusKsh;a bka iEySulg m;a fkdjS Z{dk udrA.fhys ;j
fndfyda bosrshg hd yels nj oek rdu mq;a;f.ka fjkajS kj pska;khla Tiafia ;u Z{dk
.fjzIKh bosrshgu f.khdug l,amkd lsrSu jsjD; Z{dk .fjzIlfhl`f.a ,CIK m@lg
lrjkakla jsh'118




                                          175
B <Z.g idrOrAu jsksYapfhys ,d ifodia f,i ld,du iQ;@fhys m@;sfCIam l<
wka;hla jkQfha wmf.a wdpdrAh Y@uKhka jykafia ( iufKda fkd .re - Consultations of
Preceptor) lshd fyda ms<s fkd .; hq;` njhs' fuh jkdyS mqoa., wOsldrhla u; mokuz jS th
idrOrAu jsksYapfhys ,d usKquz oZvqjla lr.ekSfuys we;s fodaIh m@lg lr fmkajhs' fuys oS
nq|=r|=ka flfrys nqoaO f.#rjfhka hula ms<s.ekSu o fuz whqrskau ld,du iQ;@fhys fuz b.ekajSu
ksid m@;sfCIam jS we;aoehs we;euz flfkl`yg jsu;shla yg.eksh yelshs' nq|=r|=ka flfrys mjd
hfula ta f,i wOdk.@dyS f,i lghq;` lsrSu nq|=r|=ka jsiskau m@;sfCIam lr we;s wdldrh iQ;@
foaYkdjkaf.ka m@lg fjz'119 nq|=rcdKka jykafia kQmka udrA.h Wmoj;s' fkdyeZosk we;s
udrA.h Wmoj;s' fkd yeZosk we;s udrA.h yZ|=kajd fo;s' wksll` jsiska m@ldY fkd l< udrA.h
lshd fo;s' udrA.h ols;s' udrA.fhys ksmqK fj;s' uyfKks" Y@djlfhda ud.!h wkqj hkafkda
fj;s' miqj meusKshdyq fj;s'120


               nq|=r|=kaf.a foaYkd ;`< .enzjk fn#oaO idrOrAu ms<snZoj nq|=r|=ka ;`< olakg
,efnk mqoa., fm#reIh mokuz lrf.k idrOrAu jsksYaphlg meusKSu hk lreK ioaOd hk
idrOrAu m@ia;`;fhka yZ|=kajkq ,efnz' nq|=iuh ;`< ioaOd hk idrOrAuh mZ[aZ[dj uQ,sl
fldgf.k Wmfhda.s;d ixorANhla hgf;a ie,ls,a,g .ekSfuz oS th fohdldrhlska hqla;j
js.@y lr olajhs' tkuz wuQ,sl ioaOd wldrj;S ioaOd hkakhs' fuu fohdldrh uZ.ska jsoHudk
lrkqfha usksia ps;a; ika;dkh ;`< idrOrAu jeks hym;a fydZo .`Kdx. ixjrAOkh lsrSfuz oS
fu;a;d ixl,amhg jvd;a m@fhda.sl wxYfhka jevs Wmfhda.s;djhla ,ndfokqfha wuQ,sl ioaOdjo
wldrj;S ioaOdjo hk l@ufjzohka fol w;rska l`uk l@ufjzoho hkak fuys oS jeo.;a fjz'121


               fuhska wuQ,sld ioaOd hkq Wmfhda.s;djfhka ySk jQ Y@oaOdjhs' ( ms<s.ekSug
meusKSuhs ) yq|= Y@oaOdj udkh" repsh" Y@e;s udkh" wdldr mrsjs;rAlkh" oDIagshg .e<mSu hk
moku u; msysgd hula ms<s.ekSu wuQ,sld Y@oaOdjhs' nq|=iuh fuu Y@@oaOdj m@;sfCIamfldg
we;af;a th Wmfhda.S;djfhka ySkjSu;a" fya;` hqla;s iy.; fkdjSu fya;`fjka mZ[aZ[duh
ixorANfhka hqla; fkdjSu;a" hk ldrKh ksidh' fuz wuQ,sl Y@oaOdj we;sjk wdldrh yd th
yeZosk .kakd wdldrh iQ;@ foaYkdjkaf.ka jsia;r flrS we;'122


               jrla pxlS keue;s nuqKd uy;a ;reK msrsila iuZ. nq|=rcdKka jykafia iuZ.
idlpzPd lsrSu iZoyd meusKsfhah' tys oS fjzofhys yi< ldmgslkuz nuqKq ;reKhd fufia
m@Yakhla bosrsm;a lf<ah' Nj; f.#;uhka jykai" merKs nuqKkaf.a mruzmrdfjys" msgl
iuzm@odfhys fuz whqrska iZoyka fjz hehs huzlsis uka;@ mohla fj;a kuz tlS ldrKh wruhd
n@dyauKfhda fuhu i;H hehs yd fiiai fndre hehs ks.ukhlg meusfK;s' fuu lreKg
wod<j Nj;a f.#;uhka jykafiaf.a woyi fln|=oehs hk m@Yakh jsuiSh'123 fuys i,ld ne,sh
hq;` jeo.;a lreK jkqfha pxlS nuqKd nq|=r|=ka yd jdofldg oskkq msKsi usi fulS b.ekajSu
;`<ska fjk;a hula wfmaCId l<doehs jsuiSuh' ienjskau fujka b.ekajSuz n@dyauK iudch ;`<


                                           176
uq,a neif.k mej;sfha n@dyauK iudchg wfkla mqoa., fldgzGdYhka ;`<ska iudcfhka w;am;a
jQ .re ie,ls,s ;j |=rg;a ta wdldrfhkau mj;ajdf.k hfuz fpz;kdj bgq lrjd .ekSu Wfoid
usi i;Hh myod osfuz hym;a wruqK YdlaId;a lr.ekSu Wfoid msKsi fkdjk nj isysm;a l<
hq;`j we;'124


                fuys oS nq|=rcdKka jykafia fjzo uka;@ i;H jYfhka ms<s.efkkafka ljr
mZ[aZ[duh yd Wmfhda.S;duh ixorANhla u; o hkak jsuiSug ,la l<y' fuhu i;Hh fiiai
fndre hehs ;ud okakd nj;a" olakd nj;a" mejish yels tl o nuqfKl` fyda fjzoehs nq|=rcdKka
jykafia m@Yak l<y' ke; hkak ldmgsl udkjhdf.a ms<s;`rhs' fuz whqrska wdpdrAh m@pdrAh
jYfhka nuqKq mrmqre i;lg fmr o fjzofhys i;H;dj .ek oel mjik wpdrAhjrfhl` uqKq
.eiqfka ke;' fuz uka;@ mohu i;Hh' fiiai fndre hehs uu oksus' uu olsus hehs lsjyels nuqKq
wdpdrAhjrfhl` fkdjk l,ayS" fjzo uka;@ moh mj;ajdf.k wdfha .hk ,oao wkqj .ehSula
yegshgh' lshk ,oao wkqj lSula yegshgh' jdfpdaoa.; l< foa jdfpdaoa.; lsrSula yegshgh'
fuhska is|=jkafka lsishuz mqoa.,fhl` jsiska l,ska lshd ;snqKq hula ;yjqre lsrSu usi ta uZ.ska
mqoa.,hka ;`< prs; ixjrAOk ,CIKhka biau;` lsrSu fkdfjz' tjeks lreKq mjid ;snqfKa o
yqfola wd.usl b.ekajSuz f,imuKla jskd ta b.ekajSuz wkq.ukh lsrsu ;`<ska iudchg
tlsfkld w;r iuZ.sh ifydaorFjh jrAOkhjSu msKsi rel`<la ta uZ.ska ,efn;ehs is;Su W.yg
jsKs' tfukau fuz uZ.ska fu;a;d ixl,amh fkdj thg yd;amiskau fjkia ffjrh iudch ;`<
jemsrSu is|= jsh' ta mqoa., wkHkH;djh jskdY lsrSu ksid mqoa.,hdf.a fm#reIh iudch jsiska
neyr lrkq ,enSu ksid iudcfhys jQ jsjsO mqoa., fldgzGdY fuz ksid wiykhg m;a jSu
jsoHduk jQ fyhsks' fuz ;;ajhka iudch mqrd jHdma;j mj;soaoS ta ;;ajh yg.kSug wdOdr jQ
n@dyauK b.ekajSuz w;rska tla b.ekajSula jQ fuz ms<s.ekSu nq|=rcdKka jykafia jsiska jspdrhg
,lalsrSu uZ.ska tys we;s idjoH;djh meyeos,s lr oS ;sfnz'125


                Y@oaOdj ms<snZo nq|=ka jykafiaf.a meyeos,s lroSu wkqj wuQ,sl Y@oaOdj mokulska
f;dr ms<s.ekSula nj fmfka' nq|=iuh wkqj mZ[aZ[dj w;aoelSuz jYfhka ;yjqre jkakla o jsh
hq;`h' uu fuh oksus' uu fuh olsus' ( wyx cdkdus" oyfu;x miaidus ) hkqfjka mejiSug
wjldY fkd ue;s idrOrAu ms<snZo ms<s.ekSuz nq|=iufhka m@;sfCIams;h' tnZ|= idrOrAu iuznJO
ms<s.ekSuz nq|=iuhg ys;lr fkdfjz' tnejska ld,du iQ;@fhys m@;sfCIam jQ ksIaGd 10 ka wjika
ksIaGdj f,i js.@y lrk ,o ( iufKd fkd .re ) wmf.a wdpdhH!hka jykafia f.a ( Ydia;Dka
jykafiaf.a ) lshd m@udK lr .ekSu m@;sfCIam lrk ,oafoa fuz wuQ,sl Y@oaOdjg wka;rA.;jk
lreKq nejz ie,lsh hq;`h'126


                fu;ek oS ;j;a .egZMjla hful`g Woa.; jsh yelshs' tkuz hula fidhd fkd
n,d jsuid fkdn,d fyda kqjK uZo njlska fyda nq|=rcdKka jykafia f.a foaYkd ms<sf.k
hghq;` flfrA kuz th wuQ,sl Y@oaOdjg wh;a jkjdo hk ldrKhhs' fu;ek oS wod< jkafka


                                             177
4.epistemologyical foundation
4.epistemologyical foundation
4.epistemologyical foundation
4.epistemologyical foundation
4.epistemologyical foundation

More Related Content

What's hot

ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusion
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusionආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusion
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusionsnhewage
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter snhewage
 
guru gobind singh ji
guru gobind singh jiguru gobind singh ji
guru gobind singh jipulkit bajaj
 
Time and the_reality[1]
Time and the_reality[1]Time and the_reality[1]
Time and the_reality[1]pabaz
 
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (8)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (8)12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (8)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (8)Explore Brain
 
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (14)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (14)12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (14)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (14)Explore Brain
 
Short tricky psychology_by_k.d_sir
Short tricky psychology_by_k.d_sirShort tricky psychology_by_k.d_sir
Short tricky psychology_by_k.d_sirKuldeepSaraswat7
 

What's hot (14)

Ii
IiIi
Ii
 
Buddhist values 2.chapter
Buddhist values 2.chapter Buddhist values 2.chapter
Buddhist values 2.chapter
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusion
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusionආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusion
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Review & conclusion
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ Buddhist values 3.chapter
 
Iv
IvIv
Iv
 
Review & conclusion
Review & conclusionReview & conclusion
Review & conclusion
 
guru gobind singh ji
guru gobind singh jiguru gobind singh ji
guru gobind singh ji
 
Time and the_reality[1]
Time and the_reality[1]Time and the_reality[1]
Time and the_reality[1]
 
lakmini page
lakmini pagelakmini page
lakmini page
 
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (8)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (8)12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (8)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (8)
 
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (14)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (14)12 biology-ncert-hindi-medium-chapter  (14)
12 biology-ncert-hindi-medium-chapter (14)
 
Short tricky psychology_by_k.d_sir
Short tricky psychology_by_k.d_sirShort tricky psychology_by_k.d_sir
Short tricky psychology_by_k.d_sir
 
115 117
115 117115 117
115 117
 
international indexed,refereed, Monthly, Multilingual, Interdisciplainery,res...
international indexed,refereed, Monthly, Multilingual, Interdisciplainery,res...international indexed,refereed, Monthly, Multilingual, Interdisciplainery,res...
international indexed,refereed, Monthly, Multilingual, Interdisciplainery,res...
 

Viewers also liked

Viewers also liked (16)

3
33
3
 
1
11
1
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
5
55
5
 
2.cognition & behaviour
2.cognition & behaviour2.cognition & behaviour
2.cognition & behaviour
 
2.foot notes
2.foot notes2.foot notes
2.foot notes
 
Manava
ManavaManava
Manava
 
5
55
5
 
3.පරිච්ඡේදය
3.පරිච්ඡේදය3.පරිච්ඡේදය
3.පරිච්ඡේදය
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
Budhist values 5.chapter
Budhist values 5.chapter Budhist values 5.chapter
Budhist values 5.chapter
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
Reference books
Reference booksReference books
Reference books
 
4
44
4
 

More from ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ

More from ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ (20)

Sabawa
SabawaSabawa
Sabawa
 
4
44
4
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.14
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.14ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.14
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.14
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.9
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.9ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.9
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.9
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.8
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.8ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.8
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.8
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.6
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.5
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.5ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.5
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.5
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.4
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.4ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.4
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.4
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.1
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.1ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.1
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ.1
 
1
11
1
 
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
ආචාර්ය සුජිත් නිශාන්ත හේවගේ
 

4.epistemologyical foundation

  • 1. 04 mrspzfPAoh ( 04 Chapter ) fu;a;d ixl,amh : Z{dk jsNd.S moku {dk ( Metta Concept : Epistemological Foundation ) Epistemology f,i idudkHfhka yeZoskafjkafka Z{dk uSudxidjhs'1 fuh we;euz bx.@Sis lD;Skaj, Theory of knowledge whqrska o fmkajd oS ;sfnz'2 Z{dk jsNd.h hk wrA:fhys Epistemological yd Epistemologically hk jpk folu Ndjs;d jS we;'3 we;euz jsg Epistemology hk jpkh isxy, NdIdfjka Z{dk uSudxidj hk wrA:fhys o fhdod ;sfnz'4 fuys oelafjk uSudxid hkak jSuxid hk mofhys wrA:hg iu.duSj Ndjs;d flfrA' jSuxid hkq jsurAYkh hkakhs' fyj;a .fjzIKh fldg jsuid ne,Su hkakhs' ta wkqj Z{dk uSudxidj hk mofhys wrA:h o fuz wkqj Z{dkh ms<snZoj jsuid n,d .fjzIKh lsrSu f,i f;areuz .; yelsh' fuz ksid Z{dk jsNd.h hk wrA:h f.koSu msKsi Z{dk uSudxidj" Z{dk jSuxidj yd oekqu ms<snZo isoaOdka; f,i fndfyda Ydia;@Sh ,sms f,aLk yd mrAfhaIK ksnJOkj, Ndjs;d jS ;sfnz' fuz flfia l`ukdldrfhka wrA: js.@y l<;a fmd|=fjz bka ,efnk wrA:h jkqfha nqoaOs jsIhsl m@ia;`; .fjzIKh lsrSu hk wrA:hhs'5 fuu Z{k jsNd.h hk woyi ;`< Z{dkh fnod js.@y lsrSu wrA:j;a jk nj meyeos,s flrS we;' fuys oS Z{dk jsNd.h jsjsOdrA:fhka we;euz wjia:dj, oS yeZoskajSug fya;`j meyeos,s lr.; hq;`h' Z{dk jsNd.h hk jpkfhys wrA:h jkqfha lsishuz m@ia;`;hla ukiska oel th wjfndaO fldgf.k ms<s.;a iuzu; Ydia;@Sh mokul msysgd isg ta ms<snZoj ukiskau lrkq ,nk jsoHdkQl~, jsYaf,aIK jsOsl@uhls' fuh tla;rd |=rlg wrA:l:kuh iajNdjhla .kshs' orAYkh ms<snZo ms<s.;a ksrAjpkj, oelafjk mrsos th Z{dkh ms<snZoj jQ Z{dkhls' tfia fyhska Z{dk jsNd.h jQ l,S orAYk jsIhhg olajkakd jQ by; iZoyka jQ iuznJO;djh u; Z{dk jsNd.hg jsIh jkafka o odrAYksl ixl,amhka fuka nqoaOs jsIhsl lreKq nejz meyeos,s lr.; yelsfjz' ta wkqj nqoaOs jsIhsl m@ia;`; jsoHd;aul f,i jsYaf,aIKh fldg oelajSu Z{dk jsNd.fhys idudkHfhka is|=flfrk l@shdj,shla nejz jgyd .ekSu wiSre fkdfjz' fu;a;d ixl,amh fulS Z{dk jsNd.h iZoyd m@ia;`; lr.ekSfuz oS iuia; Z{dk jsNd.S uQ, OrAu tlS ixl,amfhys oDIagsfldaKfhka jsuid ne,Sug is|= fjz' ta wkqj Z{dkh ms<snZo l`uk jsYaf,aIKhla jqj;a tys .enzjk ke;fyd;a thg wka;rA.; jsh yels fu;a;d ixl,amfhys jsjsO iajrEmhka ms<snZo w;sYhskau m@udKd;aul js.@yhla fuz ;`<ska wfmaCIs; nejz fmfka' nqoaOs jsIhsl m@ia;`; fuz wdldrfhka jsYaf,aIKh lsrSu yd jspdr mQrAjlj ta Tiafia kj mrAfhaIK lsrSu uZ.ska Wly.kakd ,o Ydia;@Sh YsCIKh yd wjfndaOh m@udK fldgf.k t;`<ska hf:dala; jsIh ms<snZo jsjsO uQ,OrAu ( Principales ) f.dvk.df.k ;sfnz' tmuKla fkdj ta weiqrska jsjsO wdpdrAhjdohka hgf;a jsjsO .`re l`, ( Schools ) yd wdpdrAh iuzm@odhhka mjd nsysj ;sfnz' f,dalm@lg ngysr yd fmros. odrAYkslhkaf.a kuzj,ska fulS .`re l`, yd wdpdrAhjdo yZ|=kajkq ,nhs' fuu jsjsO .`re l`, yd wdpdrAh jdohkaj, fu;a;d ixl,amh ms<snZoj iDcqj iZoyka fkdfj;;a" fu;a;d ixl,amhg iuznJO fyda fu;a;d ixl,amhg mej;sh 142
  • 2. yels udkisl jgdmsgdjla ms<snZoj jsgska jsg idlpzPd flrS we;'6 jsfYaIfhkau idrOrAu we;sjSug yd idrOrAuj, meje;au flfrys buy;a f,i n,mdkq ,nk ffu;@S mQrAjx.u iqL mru ixfjzokh flaJ|@fldg.;a ngysr jsjsO odrAYksl u;jdo yryd fu;a;d ixl,amfhys meje;au ms<snZoj idlpzPdjg md;@ jS ;sfnz'7 nqoaOsjsIhsl m@ia;`; Z{dk jsNd.fhys ,d jsYaf,aIKh flfrkqfha tu jsIhg mdolj we;s jsjsO uQ,OrAu wkqjh'tajd jsjsO .`rel`, uZ.ska fulS fCIa;@h fj; ;s,sK lrk ,o fkdfhla l@ufjzo mdolfldg f.k f.dvkeZ.S ;sfnz' ngysr odrAYksl .`re l`, j,g jvd fmros. odrAYksl .`re l`, uZ.ska fu;a;d ixl,amhg iudk b.ekajSuz bosrsm;a flrS we;' ngysr lf;da,sl wd.usl b.ekajSuz j,g fu;a;d ixl,amh iudk wd.usl woyia we;`ZM jS ;sfnkqfha hqfojz b.ekajSuz Tiafia nejz fuys yeZoskajSfuz oS idlpzPdjg nZ|=ka lrk ,oS' ta wkqj iuia; lf;da,sl oyfuz yrh f,i yeZoskafjk fm@auh iuznJO jsjsO wrA:l:k fu;a;d ixl,amhg iudk hqfojz wd.usl u;jdohka yryd meusK we;s fyhska o hqfojzjka yg wdoS bka|= jdiSkaf.ka fulS wd.usl ixluKh jS we;ehs fmfkk nejska o jrA;udkfhys fu;a;d ixl,amhg iudk ngysr u;jdohka mjd ilia jSug fmros. wd.usl ixl,am msysg fldgf.k we;s nejz meyeos,s fjz' fuz lreK b;du;a jsia;r iys;j yeZoskajSfuys oS idlpzPdjg nZ|=ka lrk ,o nejska kej; fkdolajk ,oS' fu;a;d idrOrAufhys Z{dk jsNd.S moku wh;a jkafka ishZM oDIags .;Skaf.ka jshqla;j udkisl ixjrAOkh we;s lr .ekSu msKsi nqoaOs jsIhsl jYfhka wdOdr lr.kakd whqre yeoErSuhs' fuz hgf;a m@Odk jYfhkau Ydiaj; yd WpzfPAo oDIags m@ydKh lsrSu msKsi bjy,a jkakd jQ ufkda jsoHd;aul lrekq .eUqrska js.@y lsrSu wfmaCIs;hs' Ydiaj; yd WpzfPAo oDIagska nsysjSug ldu yd m@;s> ixl,am bjy,a fjz' ta f,iskau ldu yd m@;s> ixZ{d |=re lsrSug fu;a;d ixl,amh WmldrS jkakdla fuka fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSu;`<ska Ydiaj; yd WpzfPAo oDIagska |=re lr.ekSug wjldY ie,fikq we;' ldu yd m@;s> ix{d ksid wkqkg ysrsyerfjz' m@;s>h ksid fl@daO oafjzI yg.kshs' fuh m@dK>d;hg ;`vqfoa' ldu ix{dj ksid wkqkaf.a YrSr l~vq uZ.ska iajlSh ldu msmdidosh ixisZojd .ekSug W;aiql fjz'fuh wkqkag lrk ysrsyerhls' fjk;a wfhl` ish ldudYdj ksid ;j;a wfhl`f.a ldu mji ksjd .ekSug ish YrSr l~vqj leue;af;ka ,ndosh yelsh'wfkldf.a ldu l@shd uZ.ska ;Dma;su;ajSfuz wruqK we;sjh'tfia jqjo tnZ|= foa mjd fjk;a wfhl`g lrk wkrA:hls'ta ish ldu ix{dj ksid ;j;a wfhl`f.a ldu mrs,dyh W;aikak lsrSug wdOdr jk fyhsks' ldu ix{dj w.;s.duSj jrAOkhjSu wmdh.duS jSug fya;`jls'ld,du iQ;@fhys m@;sfCIams; jQ oi jeoEreuz Z{dk .fjzIK l@u wkqidrfhka nq|= ysushka fmkajd jod<d jQ fn#oaO Z{dk jsNd.hg fu;a;d idrOrAufhka ,efnk msgsjy, wod< iQ;@dkQidrfhka .eUqrska jsurAYkh lsrSu uZ.ska fn#oaO Z{dk jsNd.fhys iajrEmh ms<snZoj jsfYaI oekqula ,ensh yelsjkq we;' fn#oaO Z{dk jsNd.h m@Odk jYfhkau iliaj we;af;a Ydiaj; yd WpzfPAo oDIagskaf.ka we;sjsh yels wys;lr ;;ajhkaf.ka bj;a jSu msKsi nq|=iufhys ksrAfoaY flrS we;s l@ufjzoh myod .ekSu iZoydh' fuu w.;s.duS oDIagska oevsj 143
  • 3. je<oZ.ekSu ksid iudc iuznJO;djhkays ksjeros iajrEmh jgyd.ekSug wfmdfydi;a jSu u; oafjzIh yd lduh we;s lrjhs' ldu oafjzI ixl,amhkaf.ka jshqla;jSug kuz yels;dla fu;a;d ixl,amh isf;ys jrAOkh l< hq;`h' fu;a;d ixl,amh iys; is;l oDIagska nsys fkdfjz' fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSfuz .eUqreu wjia:dfjz oS iSud iuzfNaoh |=refjz'bka lshfjkafka wkqka yd ;ud hkqfjka iSud meKjSfuka is; ksoyialr .ekSuhs'ilaldh oDIagsh ksid ;uka yd wkHhka w;r ukiska we;s lrf.k ;sfnkakd jQ udkisl mjqr bj;a lr ishZM oDIagska j,ska uki ksoyia lr.ekSu fyda tfia ksoyia lr.ekSu iZoyd fhda.H udkisl jd;djrKhla f.dvkZ.d .ekSuhs' tu ksid ffu;@sfhys kshu iajrEmh u;`jSug kuz ffcj ys;jdoSnjg wys;lr ishZM iDKd;aul oDIagskaf.ka jshqla; jSula we;sjsh hq;`h'mrsmQrAK ffu;@sh pska;k ksoyi;`<ska u;`jkakls' ngysr odrAYkslhka fndfyda fofkla Z{dk jsNd.S moku ms<snZoj jsjsO woyia yd u;jdo /ila bosrsm;a lr we;o ta wh w;rska Z{dk jsNd.S isoaOdka; ms<snZoj b;du;a m@p,s; yd jspdr mQrAjl kjH wdl,am oerEfjl` f,i buEkqfj,a ldkagz iuzNdjkdjg md;@ jS ;sfnz' buEkqfj,a ldkagzf.a Z{dk jsNd.h ms<snZoj bosrsm;a fldg we;s kHdh ngysr odrAYkslhka w;r buy;a iuzNdjkdjg md;@ jS ;sfnz' jsfYaIfhka ngysr odrAYkslhka w;rska iamsfkdaid" ngz,rA" yHquz" ldkagz iy iscAjsla jeks w;sYh iuzNdjkdjg md;@ jQ odrAYkslhskaf.a Z{dk jsNd. uQ, OrAu ngysr Z{dk jsNd.S isoaOdka; ixjrAOkhg m;a lsrSu iZoyd fnfyjska Wmfhda.S jS ;sfnz' fudjqkaf.a odrAYksl u;jdohkays fu;a;d ixl,amhg iudk b.ekajSuz bosrsm;a flrS we;'8 jsfYaIfhkau udkj ys;jdoh" wkHhka flfrys us;@YS,S wdl,amhlska hqla;j l@shdlsrSu" iudcfhys wdpdr OrAu iqrCIs; jsh hq;`jkafka wkHhka flfrys cSj ys;jdoS mrsirhla ksrAudKh lroSu fjkqfjka nj oelafjk ixl,am jeks lreKq ngysr odrAYksl u;jdohkays nyq, jYfhka wka;rA.; jS we;' fmros.ska jsfYaIfhkau Ndr;fhys b;du;au wE; w;S;fhys mgka jsjsO odrAYksl .`re l`,j,g wh;a jsjsO Z{dk jsNd.S isoaOdka; wkqu iajlSh oekquz moaO;s f.dv kxjd.kq ,enQ pska;lhka jdih lr ;sfnz' fndfydajsg funZ|= pska;lhka iudc we.hqug md;@ jS ;sfnkqfha odrAYkslhska jYfhka fkdj jsjsO wd.usl lKavdhuzj, wd.usl kdhlhska f,ihs' uq,a jrg Ndrh flaJ|@ lrf.k yg.kq ,enQ nq|=oyu mjd iajlSh OrAu mKsjqvh bosrsm;a lrkq ,nkafka Z{dk jsNd.hl iajrEmfhka fkdj mqoa.,dNHka;r.;j mj;akd wiykldrS njska ish,q wdldrfhys udkisl wd;;sj,ska uqZMukskau w;ausoS mQrAK wdldrfha udkisl ksoyila w;am;a lr.ekSu iZoyd jk nejska tlS wruqK fjkqfjka bosrsm;a lrk ,o Y@S ioaOrAuh Z{dk jsNd.S isoaOdka; Tiafia idlpzPdjg ,la lrkqfha OrAufhys if;HCIK ldrAhNdrhg bka msgsjy,la ie,fi;ehs hk jsYajdihg jvd bka wmf.a jspdr mQrAjl psk;khg msgsjy,la ie,fi;ehs wkqudk lrk nejsks' Z{dk jsNd.h iuznJOfhka ldkagz fukau ngysr pska;lhka jsiska bosrsm;a lrkakg fh|=Kq isoaOdka; uqZMukskau ngysr iuh ixl,am ;``<g tnznjSu mQrAK ksrjoH l@shdjla fkdjkakdla fuks' wd.fuys mrudrA:h tlls' orAYkfhys mrudrA:h wfklls' wd.u yd orAYkh tla udj;l .uka lrk wjia:d fukau tfia fkdjk wjia:djka o mj;shs' wd.ula odrAYkhla jkafka tys lsishuz jsoHd;aul pska;khla .enz jkafka kuz muKs' jsoHd;aul 144
  • 4. pska;kfhys ldrAhNdrh jkqfha lsishuz ksYaps; jevms<sfj<lg hg;aj oekqu m@ldYhg m;alsrSuhs' ke;fyd;a fmd;m; weiqfrka fyda iajhx .fjzIKh wdY@h uZ.ska u;`lr .kq ,enQ oekqu lsishuz ksYaps; ms<sfj<lg wkqj fm< .iajd ta Tiafia kj oekquz fldgzGdYhka yd wdl,am tuZ.ska u;` lr .ekSuhs' nq|=iuh meyeos,s lrkqfha fu;a;d ixl,amh Ndjs;h uZ.ska u;`jk l@ufjzoh mjd yqfola oDIagshla muKla fkdjk njhs' oDIags hk jpkfhka idudkHfhka woyia lrkqfha ;uka fkdokakd jQ huzlsis fohla ms<snZoj wruqKq lsrSuz jYfhka nei .kakd ke;fyd;a we;s lr.kakd jQ lsishuz wkqudkuh fohla yZ|=kajd oSu msKsih' th i;Hhla jYfhka ie,lSu ksrjoH fkdjkafka thska ,efnk oekqu ;uka jsiska ;ukaf.a w;aoelSuz mdol fldgf.k jspdr mQrAjlj t<fUk ,o huz huz wkqN~;Skag tlZ. fkdjk;dla muKs' fuhska lshfjkqfha irAj iuzmQrAK jYfhkau ksjeros fkdfj;;a we;euz jsgl oS jspdr mQrAjl pska;kh mdol lr.kakd ,o oDIags uZ.ska i;H ms<snZoj lsishuzu fyda jegySula ,ndoSug iu;ajk njhs' ksoiqkla f,i fida;dmkak M,hg m;a jQ wdrAhhka jykafia jsiska tfia jspdr mQrAjl pska;kh Tiafia we;s lr.kakd ,o fida;dm;a;s m@;HCIh mdol lr.;a wkqudkhla Ndjs;fhka i;HdjfndaOhg <Z.djSu msKsi lsishuz mrsY@uhla oerSu fmkajd osh yelsh' fid;dmkak M,hg m;ajSu;a iu.u m@ySK lrk ,o ixfhdck OrAu jk ilaldh osgzGs" jspslspzPd yd iS,nzn;mrudi hk ixfhdack OrAu ;`k ta mqoa.,hdyg f,dalh ms<snZoj" ;uka ms<snZoj yd ;uka jsiska wkq.ukh lrkq ,nk l@shd ms<sfj< ms<snZoj ;j |=rg;a jrAOkh fjkakd jQ iel ixld rys; njhs'9 fuh tla;rd w;lg udkisl iqrCIs; iajNdjhls' fujka udkisl iqrCIs; njlska hqla; jQfjl`yg wkHhka ms<snZoj o we;s lr.; yelafla tjka iqrCIs; yeZ.Sula jk w;r th fu;a;d ixl,amh fmdaIKhg yd jrAOkh b;du;au hym;a udkisl jgdmsgdjla fjz' fuysoS Wkajykafia ,o fid;dmkak M,h m@;HCIh jk w;r tu m@;HCIh mdol lr .ksuska wrAy;ajh ms<snZoj lsishuz wkqudkhla we;s lr .ekSu iuHla oDIagsh jYfhka i,ld we;' nq|= iuh oDIagsh ms<snZoj olajkafka tjeks wdl,amhls' wrAy;aM,hg m;a jQ wdrAhhka jykafia ishZM ffcj jrA.hd jsIfhys olajkqfha irAj iuzmQrAK ffu;@S mQrAjl wdl,amhls' idudkHfhka Tzkeu flfkl` ffu;@sh m@.`K lr;;a thska fuys wdrAhhka jykafia kula jsiska m@;HCI lr.kq ,nkakdjQ wdldrfhka ffu;@sfhys ksishdldr mrsmQrAK iajNdjh weZ.fj;`hs Wml,amkh l< fkdyel' ffu;@sfhys mQrAKFjh we;s jkqfha il, laf,aYhka m@ySK lsrSu ;`<h' ishZM oDIags jdohka neyer lrkq ,nk nq|= iuh tla jsfYaIs; oDIagshlg muKla wkq.@yh i,iajkafka ljr mokulskaoehs fuysoS flfkl`g meKhla u;` jsh yelsh' tysoS oelajsh yels ir, meyeos,s lsrSu jkqfha ishZM oDIagskaf.ka bj;ajSu nq|= iufhys iuHla oDIagsh jYfhka i,ld we;s njhs' fuz wkqj iuHla oDIagslhd ;j |=rg;a oDIags.;slfhla fkdfjz' wrAy;a M,hg m;ajk ;`re Tyq oDIags m@;s,dNsfhl` f,i ie,flkafka ishZM oDIagska bj;a lsrSu jsIfhys Tyq olajkakd jQ mrsY@uh yd ;odkqnoaO wruqK flfrys we;s lr.kakd jQ 145
  • 5. meyeos,s wjfndaOh i,ldh' th fiajkh l, hq;` Ndjs;d l< hq;` oDIagshla nj nq|= ysushka jsiska fmkajd oS ;sfnz' fuz ms<snZoj jevs|=rg;a meyeos,s lrk nq|=ka jykafia tfia fiajkh l< hq;` Ndjs;d l< hq;` oDIagsh wfkl`;a oDIagskaf.ka fjkalr .ekSu iZoyd ;uka ;`< we;s wdY@jhkaf.a CIh jSu usKquz oKavla lr.; hq;` nj fmkajd oS ;sfnz'10 fuz wkqj wdY@j CIh jSu msKsi Wojzjk oDIagsh fiajkh l< hq;` oDIagsh jYfhka f;dard .; hq;` nj oelafjz' wdY@j CIh jSu msKsi Wojz jkakd jQ oDIagsh Wmojd .ekSu msKsi fu;a;d ixl,amh mdol fjz'11 ;uka Wmojd .kakd ,o oDIagsh iuHla oDIagshla jkafka tlS oDIagsh fya;`fjka ;ukag;a wkHhkayg;a Wojzjla Wmldrhla usi mSvdjla ysxidjla fkdfjkafka kuz muKs' fuz wkqj fu;a;d ixl,amh fulS ishZM iq|=iqluz iuzmQrAK lr ;sfnk nejska fu;a;d ixl,amh jevSu uZ.ska tjka ys;lr oDIagshla Wmojd .; yels nj fuz wkqj meyeos,s fjz' nq|= iuh fuz f,dj;`< we;a;d jQ iy u;` we;sjkq ,nkakd jQ oDIagskaf.a iajNdjh lsishuz wka; follg ish pska;kh iSud lr.ekSula jYfhka i,ld we;' fuz oDIags wka; fol Ydiaj; yd WpzfPAo jYfhka olajd we;s w;r oDIags mCIfhys WpzfPAo wka;h tuZ.ska nsys lrkakd jQ prAhduh wxYfhka i,lk l, lduiqL,sLdkq fhda.h jYfhka o oDIags mCIfhys Ydiaj; wka;h tuZ.ska nsys lrkakd jQ prAhduh wxYfhka i,lk l, w;a;ls,u:dkq fhda.h jYfhka o meyeos,slr oS ;sfnz' fuys oS wm Z{k jsNd.h hgf;ys idlpzPd lsrSug n,dfmdfrd;a;`jk Z{dk m@fNaod;aul m@ia;`;hka yd oDIagska iuznJOfhka nq|= iufhys oelafjk ksrAfoaYhka b;du iuSm iuznJO;djhla fmkajhs' wfkla w;g ish,a, nqoaOs jsIhsl m@ia;`;hka jYfhka o fmkajd osh yelsh' TzkEu wd.usl yd odrAYksl ixl,amhla iuznJOfhka nqoaOsuh ikaorANfhka jvd;a jeo.;ajk lreK iy tu wd.u fyda orAYkh m@udKd;aul jYfhka ienE usksia .egZM flfrys wjOsu;a njla olajkakd jQ oDIagsuh miq;,h tu wd.u fyda orAYkfhys Z{dk jsNd.S moku jYfhka ie,lsh yelsh' fuu Z{dk jsNd.S moku ;`< fu;a;d ixl,amh l`uk ldrANdrhla bgq lrkafkaoehs hkak fukau oDIags iuznJOfhka fu;a;d ixl,amfhys ldrAhNdrh l`ulaoehs hkak;a funZ|= jsurAYkhloS w;sYhskau jeo.;a fjz' ishZM oDIagsjdo j,ska bj;a jQ l, ukig oefkk kslaf,aYS iykh wmuK iqjhls' tu ksrAjdK jsuqla;sh fiajkh l< hq;` jq ;j |=rg;a jrAOkh l< hq;` jQ ys;lr oDIagshla jYfhka lrKSh fu;a; iQ;@fhys olajd ;sfnz' tfukau fu;a;d ixl,amh jevSfuka ,efnk m@;sM,hla f,ig o tys tlS lreK osgzGsZ[ap wkqm.uzu iS,jd oiaifkk iuzmkafkd hk kdufhka yZ|=kajkq ,nhs'12 fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd.h hkq fu;a;d ixl,am Z{dkh ms<snZoj fyda fu;a;d ixl,am Z{dkh ,nd .ekSfuz Wmdh udrA.hka ms<snZoj is|=lrkq ,nk jspdr mQrAjl .fjzIKhla jYfhka yZ|=kajd osh yelsh' fu;a;d ixl,amh Z{dk jsNd.h iuznJOfhka jeo.;a ia:dkhla Wiq,kafka bka iuia; oDIagska |=re lsrSug msysgla ie,fik nejsks'13 fu;a;d ixl,amfhys msysgd isg lghq;` lrk mqoa.,hd ishZM oDIagskaf.ka jshqla;j lghq;` lsrSug mqyqKqjla ,nhs' fu;a;d ixl,amh mQrAK wdldrfhka jrAOkh lsrSfuz oS is|= lrkqfha mqoa.,.; 146
  • 6. ishZM oDIagska nsysjSug fya;` idOl jk wd;au oDIagsh m@ysK jSuhs'14 nq|=iuh ;`< fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd.S moku ms<snZoj idlpzPd lsrSug m<uqj ;okqnoaO merKs Ndr;Sh iuhkaj, fu;a;d ixl,am {dk jsNd.S moku ms<snZoj uZola jsuid ne,Su idOdrK fjz'15 th nq|=iuh ;`< fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd.S moku ms<snZoj b;du meyeos,s ks.ukhkag t<USug wjYH lrk wdOdrhla o fjz'16 wfkla ixl,amhkag jvd fu;a;d ixl,amh b;du;a mqZM,a jmrsilg me;sreKq ixl,amhla nejska mgq iSudjkaf.ka iukajs; oDIagsfldK Ndjs;fhka fu;a;d ixl,amh ms<snZo jvd;a mrsmQrAK wrA:l:k ,ensh fkdyel'17 fuz wkqj fulS Z{dk jsNd.S m@ia;`; fu;a;d ixl,amfhys nyd n,;au fu;a;d ixl,amfhys mj;sk mqZM,a iajNdjh;a Ndjs;djk Z{dk jsNd.S m@ia;`;hkays mj;sk iSud ms<snZoj;a b;d uekjska wjfndaO fjz'18 weiSuz ud;@ nj (Report) uZ.ska ,nd.kakd Z{dkh ksrjoH hehs ;yjqre jSug kuz ;uka jsiskau th Ndjs;hg f.k jsuidn,d tu Z{dkh ;uka jsiska o jspdr mQrAjlj ;yjqre lr.kakd ,o iajlSh m@;HCI wjfndaOhla njg m;a lr.; hq;`h'19 tfia fkdjkakdjQ Z{dkh ,nd .ekSfuz jsOsl@uhka fyj;a weiSuz ud;@fldgf.k muKla tys ksjerosNdjh ukskq ,nkafka kuz th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuys ,d ksjeros Z{dkhla fkdjk nj nq|=iuh fmkaajdfokq ,nhs'20 fu;a;d ixl,amh jrAOkh lr.ekSug lsishuz fm<USula ,nd.; yelsjqj;a" weiSuz ud;@fhlska muKla fu;a;d ixl,amfhys mrsmQrAK iajNdjh ms<snZoj ksjeros jsksYaphlg meusKSug fkdyelsh'21 i;H fyj;a ishZM ffcj jrA.hd jsIfhys wm@udK jQ ffu;@S mQrAjl osjs meje;aula .;lsrSu nq|=iufhys wjidk mrudrA:dOs.uh jk nejska fulS jsYajSh ffu;@S ixl,amhg ndOd we;slrkakd jQ fyda tlS ixl,amfhys jrAOkhg wjYH bvlv iSud lrkakd jQ idOl lsishuz Z{dk jsNd. uQ,OrAuhlska nsys fjz kuz th wkq.ukh fkdl< hq;` hehs fmkajd oS ;sfnz'22 lsishuz l@ufjzohlg ( Theory ) ndOd we;s lrjhs kuz" tfia we;sjk ndOdj ksid tlS l@ufjzoh Ndjs;dfldg bgq lr.kq ,nk lghq;a;g o irAjiuzmQrAK jYfhka yrshdldrj bgqlr.; yelsfjz hehs n,dfmdfrd;a;` ;nd.ekSu o W.ygh' tfiau fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd. uQ,OrAu .fjzIKh msKsi Ndjs;d lrkq ,nk l@ufjzoh o fuys oS jeo.;a f,i ie,flk w;r tys lsishuz ms<s.; yels Ydia;@Sh ugzgula mej;Su fukau bka meusfKkq ,nk ks.uk ksrjoH njg iy;sl jsh yels jsh hq;`h' ffjosl iusm@odfhys jeo.;a Z{dfkdmdhlajQ Y@e;sh hkak fn#oaO orAYk iuzm@odfhys wkqiaij hkak fhdod we;af;a tu ffjosl iuzm@odh.; Y@e;sh yeZoskajSu iZoydhs' ukqIHFjh blau jQ w;s mrsY`oaO cSjs; .;l<" foaj;ajfhys ,d .sKshq;` jQ" wkdosu;a ld,fhys jQ m@Z{d,dNS jQ iDISkaf.a m@;sNd Z{dkfhka my<l< Z{dk ialJOh f,ihs' Y@e;sh fkdfyd;a wkqiaijh ms<s.ef.kafka md<s iZ.s idys;Hfha tu jpkh fhoS we;s ;eka .ek mrSCId lrkjsg" ffjosl iuzm@odhg wh;a Ydia;Dka jsiska jsfYaI .reFjhlska wkqiaijh ms<s.;a nj fmfkkakg 147
  • 7. ;sfnz'23 nq|=rcdKkajyafia iQ;@dka; lsysmhlu wkqiaij i;Hh jspdrhg ,lalr;s' jsjdo rys;j ms<s.;hq;` jQ wfm#reIh jQ tu wkqiaij i;Hh n@yauhd jsiska BYajrhdg W.kajk ,o nj ffjoslfhda ms<s.ks;s' wkqiaijfhka ,nd .kakd jQ oekqu ;ud we;`ZM iuia; iudch jsIfhys fmkajd fok ,o l@shdms<sfj;a uZ.ska iuia; iudchu mSvhlg fhduq lrjkakla jsh yelsh' tl, Ndr;Sh iudch ffjosl Y@e;sh ksid o ,enqfjz fujka jQ mSvkhls' iuia; iudch l`,h" mx;sh" jrA.h jeks lsisfia;a jspdrmQrAjl fkdjk jrA.SlrKhlg ,la fldg nuqKq mQcl m@cdjg wjYH wdldrhg iudch ms<snZoj idjoH wrA:l:khla ,nd|=ka w;r ta ksid iudcfhys iqZM;r hehs yeZoskajqKq fldgia uy;a mSvkhlg ,la jsh' oafjzIh fu;a;d ixl,amhg yd;amiska m@;sjsreoaO ixl,amhhs' huslsisjlska oafjzIh jrAOkh jkjd hkafkys wrA:h fu;a;d ixl,amfhka b;du;au |=ria fjuska isgsk njhs' ishZM fokd Wkqkqka ms<snZo .egquz iy.; wdl,amj,ska iukajs;j;au" uqZM uy;a iudcfhys tla tla fldgia w;r oafjzI uQ,sl nj l@ul@ufhka jrAOkh fjuska mej;`ks' wkqiaijh flfiaj;a fjkia fkdl< yels mru i;H f,i yqjd oelajqKq nejska wkqiaijh uZ.ska lshjqKq foa uZ.ska mSvdjg ,la jqk fyda wiOrKhg md;@ jQ fyda ;ek;a;kayg bka is|=jk jsjsO ;;ajhka jspdrCIshg fhduq lr idOdrK bgq lrjd .ekSug fuz ksid fkdyels jsh' wfkla w;g tnZ|= fkdfjkia jQ isoaOdka;hla ksis we.hquzYS,S jgdmsgdjlska f;drj yqfola mqoa., f.#rjh i,ld wm@udK ne;shlska ms<sf.k ta u; uqZM ukskau msysgd isg l@shdlrkakg hdu fya;`fjka tys jsoHd;aul pska;kh .enzfkdjk nj fmfkk w;r ta lreK ksidu th m@udKj;a wkaouska jspdrhg ,la l< fkdyels nj o fmfkkag ;sfnz' nq|=yq fuz u;h jspdrhg ,lal<y' n@yauhd .ek l:dl<;a tjekafkl` oelsh fkdyels nj;a" tfyhska fuz ms<s.ekSu idjoH nj;a" Wkajykafia m@ldY l<y' n@yauhd oelsh yelsoehs Wkajykafia m@Yak l<y' n@yauhd isgskafka fldyso lshdj;a Tjqka fkdokakd nj pxlS iQ;@fhys iZoykah' n@dyauKhkaf.a ffjosl .reFjhg iqN iQ;@fhaoS nq|=rcdKka jykafia myr .i;s' ffjosl n@dyauKhka fuz OrAuh m@;HCI jYfhka fkdo;a ksid th wkqiaij jYfhka .;a ksid ms<s.; fkdyels nj Y`NiQ;@fha oS lsh;s' Wkajykafia tysoS wdpdr jsoHd;aul jYfhka iFjhkaf.a l`i,drdOkh iZoyd fuz OrAuh m@fhdackj;a fkdjk nj o iZoyka lr;s'24fuys oS wkqiaijh m@udKslj ie,lSfuys we;s wdoSkjh fmkajd |=ka nq|=r|=ka iudc.; fu;a;d ixl,am jrAOkh flfrys th wys;lr f,i n,mdkq ,nk wdldrh jspdrmQrAjlj myod osKs' ta iZoyd ;uka jsiskau m@;Hd;aufjzokSh jYfhka fuz OrAuh o;hq;` nj lsh;s' ffjosl b.ekajSuz i;H f,i nuqKka ms<s.;a;;a Tjqka th m@;Hd;aufjzokSh jYfhka m@;HCIlr fkdue;' wkqiaijh Z{dfkdamdhhla jYfhka ms<s.; fkdyels nj ikaol iQ;@fhys ;drAlslj ikd:lr we;'25 uydn@yauhd fuzz OrAufhys ksrAud;Djrhd jqj;a ta n@yauhdf.ka weiQfoh iuyrjsg fydZoska iaurKfhys mej;`kd fjkak;a mqZMjk' tfukau tfia fkdfjkak;a mqZMjk' tuksid wkqiaijh i;H fyda wi;H jsh yelshs'26 fufia lreKq olajk nq|=rcdKkajykafia 148
  • 8. wkqiaij hk Z{dk udrA.h m@;sfCIam lr;s' wkqiaijh m@;sfCIam lrk nq|=rcdKkajykafia ;ud wkHhkaf.ka fkd wid m@;Hd;au jYfhka ;ukajykafiau jsYajfhys h:drA:h oek oel OrAuh foaYkdlrk nj o m@ldY l<y'27 tfukau Z{dkh ,nd .ekSfuys l@shdj,sfhaoS mruzmrdkq.; nj ( Tradition ) mokuzlrf.k th ksjeroshehs ;SrKhlg t<USu ksjeros fkdfjz' n@dyauKhkaf.a fjzoh iuznJOfhkao Tjqka yqjd olajkafka thska ,nd .kakd ,o Z{dkh mdruzmrsl jk nejska tajd ksrjoHjk njhs' mrmqfrys meusKsh;a tu mdruzmrsl oekquz moaO;s mokuz jS we;af;a i;Hh mila lsrSug jvd ;u ;ukaf.a wd.usl wrA:oelajSuz yqjd oelajSug jk nejska tajd fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuys ,d W;aiql flfrkakd jQ ksjeros Z{dkhla f,i wmg ms<s.; fkdyel' tfukau Z{dkh w;am;a lr.ekSfuys l@shdj,sfhaoS wOdk.@dyS nj^ mQrAj ks.ukhkag t<Uqkq nj ( Prologue / Presuppose) mokuzlr f.k th ksjeroshehs ;SrKhlg t<USu ksjeros fkdfjz' wOdk.@dyS nj^ mQrAj ks.ukhkag t<Uqkq nj hkak Z{dkh w;am;a lr .ekSfuz l@shdj,sh ;`< fm#rdKslFjh yd ineZ|=kq fohla jkjd usi th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz jsOsl@uhkays ksjerosnj ;yjqre lsrSfuys,d usKquz oKavla lr .ekSu idjoHnj nq|=iuh olajhs' we;a;jYfhka olaj;fyd;a mQrAj ks.ukhkag meusKSu fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSug muKla fkdj fu;a;d ixl,amh we;s lr.ekSug ndOdldrS jk ldrKhls' nq|=r|=ka Orudk iufha jsiQ pxlS keue;s n@yauKhd o fjzofhys ft;sydislFjh ksjeros Z{dk jsNd. uQ, OrAuhla f,i ms<s.;a mqoa.,fhls'28 jrla fuu n@yauKhd jsiska nq|=r|=kaf.ka jsuid isgsfha Wkajykafia ft;sydislFjh hk Z{dk jsNd. uQ, OrAuh ms<s.kafka o hkakhs' tys oS nq|=rcdKka jykafiaa jsiska th Z{dk jsNd. uQ, OrAuhla jYfhka ms<s.ekSfuz wfhda.H;djh ms<snZoj yd tys we;a;d jQ ifodia nj ms<snZoj fya;` iys;ju fmkajd oS ;sfnz'29 fu;a;d ixl,amhg wod<j o ft;sydislFjh Z{dk jsNd.S uQ, OrAuhla f,i lsisjsfglj;a ms<s.; fkdyelsh' fu;a;d ixl,amhg ld,fhka jshqla; meje;aula we;s nejska w;S;fhysoSh" jrA;udkfhysoSh fyda wkd.;fhysoSh hkqfjka tyS jrAOkfhys iSudjla oelajsh fkdyels nejska o fu;a;d ixl,amh wld,sl OrAu;djla fyhskao ft;sydislFjh fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka lsisfia;a Z{dk jsNd.S uQ, OrAuhla f,i Ndjs;d l< fkdyelsh' mQrAj ks.ukhkag meusKs nj hkq huzlsisjla ms<snZo wdrxps ud;@fhka weoySu" jsYajdilsrSu" ms,s.ekSu wdoshhs' ft;sydisl jYfhka fufia isoaOjQjd hkqfjka usksiqka w;r m@p,s;j mj;akd lgl:dj u; hula ms<s.ekSuhs' iuyrjsg th ft;sydisl jkakg;a mqZMjks' ft;sydisl fkdjkakg;a mqZMjks' iuyrjsg th lsishuz ft;sydisl i;Hhla jqj;a fkdjqj;a 149
  • 9. mrSCIKhla fkdlr i;H wi;H;djh lgl:djg muKla iSud fldg ms<s.ekSu mQrAj ks.ukhkag t<Uqkq nj hkafkka woyia fjhs' kuq;a fn#oaO Z{dkudrA. orAYkfhys funZ|= lgl:d ms<s.ekSula fkdue;' tnejska mQrAj ks.ukhkag t<Uqkq nj hkako us:Hd {dfkdamdhhla yegshg nq|=kajykafia jsiska m@;sfCIam lrk ,oS' fu;a;d ixl,amh ms<snZoj Z{dk jsNd.fha oS ixl,am jkdyS os.ska os.gu mejf;uska lsishuz wd.ula ;`< ksrdhdifhkau tys mokfuys meje;au ioyd iqjsYd, ldrAhNdrhla lrkq ,nkakd jQ fohla nejska wd.uz;`< wka;rA.; jkakd jQ ishZM ixl,am iuZ. fu;a;d ixl,amh ;`,kd;aul i,ld ne,Su uZ.ska ta ms<snZoj jspdr mQrAjl wdl,amhla we;slr .ekSfuz yelshdjla we;s fj;ehs ie,fla' fu;a;d ixl,am Z{dk jsNd.h ms<snZoj i,ld n,k l, nq|=oyu yer wfkl`;a iEu wd.ulu ffu;@S mQrAjl iodpdrhg ( Moral of Metta Concept 30 ) idfmaCIlj ta ta wd.u ;`< .enz jkakd jQ fu;a;d ixl,amh wrA: oelafjk idrOrAuhkays lsishuz w;srsla;hla jsoHudk jk nejska jsoHd;aul pska;kh mdol fldg usi ft;sydislFjhu m@udKfldg fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka jsksYaphg ,lalsrSu fkdl< hq;`h' tfukau {dkh ,en.ekSfuys l@shdj,sfhysoS wd.usl .@J: iuzm@odhdkq.; nj ( Given in the Scripture) mokuzlrf.k th ksjeros hehs ;SrKhlg t<USu ksjeros fkdfjz' f,aLk.; nj hkak wd.usl woyia ixrCIKfhys,d bjy,ajk l@ufjzohla usi th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz ksjeros nj ;yjqre lsrSfuys,d usKquz oKavla lr.ekSu nqoaOsf.dapr fkdjk fohla fyhska nq|=iuh wkqu; fkdlrhs' fu;a;d ixl,amh jrAOkh hkqfjka woyia jk l@shdj,sh w;sYhskau m@fhda.sl fohla jk fyhska thska ,efnk Wmfhda.S;djh mqoa.,.; fukau iudc.;j o tla f,iskau jeo.;a jQjls' tksid tys m@dfhda.slFjh f,aLk.; l@shdj,shla wkqidrfhka o; fkdyelsjd muKla fkdj tys wka;rA.;h ms<snZoj lsishuz jsYaf,aIKhlg meusKSug o wfmdfydi;a fjz' wd.usl .@J:j, iZoyka jkakd jQ huz huz wd.usl u;jdo mokuz fldgf.k fu;a;d ixl,amfhys ixjrAOs; iSudjka ms<snZoj yd tys l@shdldrSFjh ms<snZoj ks.ukj,g t<USu idjoH jQjls' fulS lreK wkqj ;@smsglh o tla;rd wdldrhlska wd.usl .@J: jsfYaIhla ksid nqoaO foaYkdjka uZ.ska js.@y flfrkakd jQ OrAu lreKq ms<snZoj o fuz whqrska Wla; l@shdudrA.hu wkq.ukh lsrSu ksjeros fkdfjzoehs huzlsis mqoa.,fhl`yg is;sjs,a,la we;sjsh yelshs' nqoaO foaYkdjka flfrys mjd jspdrmQrAjl jSu nq|=ysushka jsiskau fkdtla jsg miid we;s fyhska hfula tlajru hula fkdms<sf.k ta ms<snZoj lsishuz ld,hla f.k jsOsu;aj wOHhkh fldg ms<s.ekSug fyda neyer lsrSug ;ruz bjis,sjka;j lghq;` lsrSu ta mqoa.,hdf.a nqoaOs jrAOkh flfrys bjy,a jkakla f,i nq|=ysushka jsiskau wkqoek jodrd we;' ta wkqj lshhq;af;a ;@smsgl md,sfha fyda md,s idys;Hd.; huz huz OrAu lreKq ms<snZoj jqj o by; lS whqrska 150
  • 10. if;HCIKh lr ne,Sug nq|=rcdKka jykafia jsiska wkqoek jodrd we;s fyhska Wkajykafia jsiska foaYkd lrk ,o fu;a;d ixl,amh iuznJO b.ekajSula jqj o ta f,i wjspdr mQrAjlj wOdk.@dySj Ndr .ekSu nq|=r|=ka jqj o wNsu; fkdjQ njhs' fm< idys;Hfhkau fuhg wjYH ;ruz ksorAYk jsYd, m@udKhla iemhsh yelshs'31 fuu lreK ms<snZoj nq|=iufhys jsfYaIfhkau ioyka jk ia:dkh kuz i;r uydmfoaY ms<snZoj l< b.ekajSuhs'32 tlS uydmfoaYhka my; iZoyka whqrska oelajsh yelsh' fu;a;d ixl,amh ms<snZoj huzlsis mqoa.,fhl`yg lsishuz jspdr mQrAjl ks.ukhlg meusKsug fuu i;r uyd WmfoaY wkqj i,ld ne,Su uZ.ska yelshdjla we;' 1. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska nq|=r|=ka yuqfjys wid ms<s.kakd ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh hq;`h'33 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSulshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz nqoaOdmfoaY kuz jQ m<uq uydmfoaYhhs' fuhska huzlsis NsCIqjla nq|=r|=ka YdCIs fldg mjik OrAu - jskh lreKla ms<snZoj wikakdf.a ms<sfj; m@ldYhg m;afjz' 2. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska wiqj,a wdjdifhys fjfik ia:jsr NsCIQka iys; ix>hd yuqfjys wid ms<s.kakd ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh hq;`h'34 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSlshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz ix>dmfoaY kuz jQ fojk uydmfoaYhhs' fuhska huzlsis NsCIqjla jsiska ia:jsr NsCIQka iys; ix>hd YdCIs fldg mjik OrAu - jskh lreKla ms<snZoj wikakdf.a ms<sfj; m@ldYhg m;afjz' 3. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska wiqj,a wdjdifhys nyqY@e; jQ" wd.;d.u jQ" OrAuOr jQ" jskhOr jQ" ud;sl Or jQ" ia:jsr NsCIQka yuqfjys wid ms<s.kakd ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh hq;`h'35 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSlshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz iuznyq,;af:rdmfoai kuz jQ f;jk uydmfoaYhhs' 151
  • 11. 4. uyfKks" fuz iiqfkys huz NsCIqjla weje;aks ud jsiska wiqj,a wdjdifhys nyqY@e; jQ" wd.;d.u jQ" OrAuOr jQ" jskhOr jQ" ud;sl Or jQ" tla ia:jsr NsCIQjla yuqfjys wid ms<s.kakd ,o OrAuh fuhh" jskh fuhh" Ydia;DYdikh fuh hhs lshkafka kuz ta lSu fkd ms<sf.k neyer o fkd lr ta mo jHdxZ[ackhka iQ;@fhys nyd ne,sh hq;`h' jskfhys iiZod ne,sh hq;`h'36 ta mo jHZ[ack iQ;@fhys fkd nei isgS kuz" jskfhys fkd ieifZoa kuz ta woyi ta NsCIqjf.a jeros ms<s.ekSlshs ks.ukh l< hq;`h' iQ;@fhys nei .kafka kuz" jskfhys ieifZoa kuz ukd W.ekaulshs ks.ukh l, hq;`h' fuz talf:rdmfoai kuz jQ f;jk uydmfoaYhhs' fulS WmfoaYhka i;r uZ.ska wkd.;fhys nqoaO jpkh fkdtla u;jdohka uZ.ska ioaOrAu m@;srEmj,ska |+IKh jSug we;s bvlv j,lajd,Su msKsi nq|=rcdKka jykafiaf.a wruqK jQ nejz lsj yelsh' hula nqoaO NdIs; f,i ms<s.ekSug kuz iQ;@fhys nei isg hq;`h' jskfhys ieiZoS isgsh hq;`h' taldka;fhka tu lreK nqoaO jpkhlhs ks.ukh l< yelafla tjsgh'37 nq|=ka jykafiaf.a fulS isjz jeoEreuz WmfoaYhka uZ.ska fy<s fmfy<s jkqfha Wkajykafiaf.a foaYkd ;`< mej;s jsoHd;aul pska;kfhys ,CIKhs' ;uka lshk lreK mjd lsishuz ksYaps; l@ufjzohla ;`< msysgd isg usi fkdms<s.; hq;`h hk lreK b;du;au fY@aIaG odrAYkslfhla uq;a kuz nq|=rcdKka jykafia yer fjk;a wd.usl l;!Djrfhla kuz lsisod fkdlshkq we;' fuhska meyeos,s jkqfha nqoaO OrAuhys mj;skakd jQ w;sYh meyeos,s jspdr mQrAjl ,CIKhs fuu ,CIKh jQ l,S ;;ahq.fhys lsis|= Ndr;Sh pska;djl oel.; fkdyels w;sYhskau meyeos,s nqoaOsuh yd jspdr mQrAjl ,CIK fmkajk b;du;a .eUqre odrAYksl ia:djrhls' fuu i;r uydmfoaYhka o ld,du iQ;@fha tk WmfoaY fuka mrSCIK nqoaOshg ;`vq fok w;sYh Wiia .`rEmfoaY fldgzGdYhls'38 fuz hgf;a ;@smsgl fm< .@J:j, oelafjk hula jqj o tlajru wjspdr mQrAjlj yd wodk.@dySj w;sOdjkldrSj fkdms<sf.k nqoaOsuh jspdrCIshg yiq lrf.k jsfjzl ukiska hqla;j jsoHdkQl~, njlska hqla;j ta foi n,d ksjeros nj ;ukagu jegfykafka kuz muKla ndr f.k ta wkqj l@shd;aul jsh hq;` fjz' ta wkqj jskh fyda iQ;@ OrAuhla if;HCIKh lsrSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nk OrAu jskh fol jqj o m@udKd;aulj wOsldruh jYfhka ie,lSu ( Authority ) ndysr wOsldrh u; mokuzj if;HCIKh lsrSfuz l@shdj,shla fia huzlsisfjl`yg fmkS hd yelsh' kuq;a fuys oS jskh yd iQ;@ hkqfjka olajk ,oafoa jskh msglhg wh;a fm< fm< fmd;a mfiys yd iQ;@ msglhg ksldh .@J: mfiys wka;rA.; jskh iQ;@ foaYkd ta iZoyka jQ muKskau th th i;H f,i f.k th mdol fldgf.k huzlsis iQ;@ OrAuhl i;H wi;H;djh ksYaph lsrSu fkdfjz' jskh yd iQ;@ msgl .@J:j, b.ekafjk lreKq b;d m@fhda.sl foa jYfhka i<ld tu lreKq ;ukaf.a j; ms<sfj; yd iiZod n,d ;udf.a cSjk m@;smodj ilia lr .ekSug Okd;aul f,iska n,mdk lreKq i;H foaYkd f,i ms<s.kakd fia l< b.ekajSuls' fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka i,ld n,k jsg tu ixl,amfhka lshefjk huz huz lreKq ms<snZoj ty m@fhda.slj Ndjs;d lr ;uka m@;HCI 152
  • 12. lr.kakd yefrkakg ta ms<snZo jqj o lsisu wOsldruh ;;ajhla we;s lrfkd.; hq;` nj fuz iuznJOfhka meyeos,s l< yels fydZou wdldrhhs' tfukau Z{dkh ;ukau ,nd .ekSfuys l@shdj,sfhys oS jsh yels nj fyj;a iuzNdjs;dj ( Potentity ) mdol lrf.k th {dkh Wmojd .ekSfuz jsOsl@uhla f,i ksjeros ;SrKhlg t<USu wfhda.H nj nq|=iuh fmkajdfohs' iuzNdjs;dj jkdyS lsishuz wkqudkhls' tlS wkqudkhg mdol lr.kafka tu lreKg iudk fjk;a mQrAj w;aoelSuzh' jshyels nj fyda fkd jshyels nj ;SrKh flfrkafka wjsksYaps; ;;ajhla mokuzlrf.k ksid fuz uZ.ska h:drA:jdoS wjfndaOhlalrd .ukal< fkdyels nj nq|=iuh mjihs' ksYaps;jQ Z{dkh ;`< wjsksYaps; iajNdjhla ;snsh fkdyels nejska nq|=iuh fuu ;;ajh fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz {dkh Wmojd .ekSug ndOdldrS jkakla f,i fmkajd oS we;' iuzNdjs;dj hkq jsh yelsnjhs' th lsishuz wjsksYaps; ;;ajhls' idrOrAu ixjrAOkh lsrSfuz m@;smodj ksYaps; jsh hq;`h' tnejska fu;a;d ixl,amfhys Z{dk jsNd. moku .fjzIKh lsrSfuys ,d fyda fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSfuys ,d iuzNdjs;dj kue;s jsOsl@uh uZ.ska lsis|= idrA:l wkqn,hla ,efn;ehs is;Su W.ygh' fulS wjsksYaps; ;;ajh udkisl wdjrKhla we;s lrjkakla o jk fyhska fu;a;d ixl,amfhys jrAOkhg th o ndOdldrSh' ulaksido h;a fu;a;d ixl,amfhys Wmrsu jrAOkh mj;skafka mrsmQrAK udkisl ksoyi flaJ|@fldgf.k jSuhs' fu;a;d ixl,amfhys Z{k jsNd.fhys oSo fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka b;du ksjeros jsksYaphla lsrSug kuz tys l@shdjka jsksYaphg ndZOd we;slrjk ;;ajhka oek yZ|=kdf.k tu ;;ajhka |=re lsrSug W;aiyj;a jsh hq;` fjz' jsjsO jsmrs; oDIagska ukfiys we;sjSug yd tu oDIagska uZ.ska fu;a;d ixl,amhg ndOd we;s lrjSug;a m@Odku fya;`j fu;a;d ixl,amfhys l@shd;drSFjh ms<snZoj ksis jegySula yd we.hSula fkdue;s nj fjz' ksis fia we.hSfuz l@shdj,sh is|=jkafka kuz ta fya;`fldgf.k cSjk m@;smodj wrA:j;a lr.ekSug th bjy,a lr.; yelsh' fuys oS we;s .egZMj kuz tfia cSjk m@;smodjka wrA:j;a lr.ekSfuz wjia:djka wjujSu yd tfia fkdlr.ekSfuz wjia:djka nyq,njhs'39 NjHrEm;d hkak nq|=r|=kaf.a jspdrhg ,lajS m@;sfCIam jQjls' m@jSKhkaf.a u;h uska woyialrhs' lsishuz Ys,amhla .ek iuyr mqoa.,hka olajk l`Y,;djh wkqj Tjqka lshk yeu fohlau wjspdrfhka ms<s.ekSuhs' fuhg fya;`j hula lshk mqoa.,hd wkqj iuyreka ta lshk foa ms<s.kakg leu;sjSuhs' iuyrjsg wm hula ms<s.kafka Tyqf.a ndysr m@isoaOsh wkqjhs' iufKda fkd .re hkafkys oS tu ndysr m@isoaOsh ms<s.kakg is|=fjhs' fuzjd fufia ms<s.kakg fya;`j tfia ms<s.;a foa we;euzjsg i;H jsh yelshs' tfy;a wi;HjSug o mqZMjk' tksid fuzjd Z{dfkdamdh f,i fn#oaO orAYkh fkdms<s.kshs' jevs fokd hula ms<s.;a muKska fkdjsuid ms<s.ekSula fn#oaO orAYkfhys fkdue;' iuyr wd.usl l;!Djrekag irAjZ{;d Z{dkh fkdue;s 153
  • 13. ksid ta whf.a uqjska .s,sfyk ishZMjpk i;Hhehs ms<s.ekSug fkdyelsh' uqZMukau wi;H fj;;a fyda fkdfj;;a i;H yd wi;H yd folskau uqiq jQ b.ekajSuz mej;sh yels nejsks' fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka ie,l~jsg th m<uqfjka we;slr.; hq;af;a o jrAOkh l< hq;af;a o wi;H uqZMuksu rys; iajNdjhl isghs' tnejska nq|=iufhka mrsndysr fjk;a iuhhka ;`< fu;a;d ixl,amh iudk fjk;a b.ekajSuz bosrsm;a jQj;a thska lsis f,ilska fu;a;d ixl,amh woyia fkdjk nj yd ta yd iudk ;;ajfhka tlS ixl,am jrAOkh fj;ehs ms<s.; fkdyelsh' fuh lf;da,sl oyu ;`< fm@auh ixl,amh fyda yska|= oyu ;`< Nla;sh ixl,amh fyda bia,duz oyu ;`< ifydaorFjh ixl,amh fyda fjk;a Bg iudk fjk;a ixl,am jsh yelsh' fuhska woyia jkafka ta ixl,am uqZMukskau wi;H lshd my;a fldg i,ld neyer lsrSu fkdj fu;a;d ixl,amhg idfmaCIlj tys w.h oelajSuls' nq|=ka jykafiaf.a Z{dkh mrsmQrAK nejska Wkajykafia jsiska bosrsm;a lrk ,o ixl,amj, mejlsfhao tu mrsmQrAKFjhuh' fuz wkqj hula nqoaO jpkhkuz th iqNdIs; jpkhla f,i ie,lsh yelsh' thg fya;`j nq|=r|=ka o irAjZ{ nejsks' irAjZ{ hkak nq|=r|=ka jsiska jsjsOdldr f,i js.@yfldg we;' irAjZ{jSu fyda fkdjSu js.@yhg wkqj mj;S' th ;udg .e<fmk nj iZoykafldg we;' wfkla wd.uz j, irAjZ{ hkak ish,a, olS hk wrA:fhka f.k we;' tfy;a iEufudfyd;u we;s irAjZ{ njla ;ukajykafiag fkdue;s nj nq|=rcdKkajykafia m@ldY l<y' ks.KaGkd:mq;a; yg iEu fudfyd;lu mj;akd irAjZ{ njla we;s nj lshhs' tfy;a tnZ|= irAjZ{ njla fkdue;s nj o th ms<s.; fkdyels nj o ;ukajykafiag tnZ|= irAjZ{ njla fkdue;s nj o f;jscAcd jpzPf.d;a; iQ;@fhys iZoyka lr;s'40 nq|=ka jykafiaf.a fuu m@ldYh ms<snZoj iZoyka lrk jsg o th b;du;a fu;a;d iy.; njska hqla; meyeos,s lsrSula nejz yZ|=kd .; yelsh' iajlSh Y@djlhd jsIfhys ksrka;rfhka i;Hh usi lsisjsfgl Wkajykafia wi;H Ndjs;hg fkdf.k we;s wdldrh wkqj Wkajykafia ;`< mej;s wm@udK fu;a;d fpz;kdj yZ|=kd.; yelsh' ;uka jykafia ieujsgu irAjZ{ hehs lshk u;h m@;sfCIamlrk nq|=kajykafia hfula ud irAjZ{ hehs lshhskuz Tyqug wi;Hfhka fodaIdfrdamKh ( wnzNdpslaLkh ) lrk nj;a" hfula ud ;@sjsoHd okafkahehs lshkafkakuz th kshu;;ajh m@ldY lsrSula hehs lsh;s' fuzz u;h ;yjqrelrk idOlhla kuz mgsiuzNsodu.a. yd l:dj;a:qj hk miqld,Sk lD;Skays inznZ[aZC|+ inznoiaidjS hk fh|=uz yer iZ.s idys;Hfhys lsisu ;ekl nq|=rcdKkajykafia yeZoskajSug irAjZ{ hk jpkh fkdfhoSuhs' nqoaO NdIs;h fu;a;d ixl,amfhka hqla; jQjla jkafka lsisjsgl wi;H wdfrdamKhla uZ.ska ;ukaf.a oekqu Wiia fldg ie,lSula nq|= ysushka jsiska lsisjsfgl fkdlr we;s nejsks' wi;H Ndjs;d lsrSu wkHhka rejgSula jk w;r ths is|= lrkqfha fu;a;d ixl,amfhka neyer jQ ;;ajhka ;`< oS nejz ukdj meyeos,s jk fyhsks' 154
  • 14. by; iZoyka lrk ,o fya;` ksid NnznrEm;djh fyj;a hym;a hehs Wml,amkh lr.kakd fu;a;d ixl,amh m@Z{d f.dapr fkdjkakd jQ usKquz oZvq Wmfhda.S fldgf.k jsYaf,aIKh lsrSu hqla;s hqla; fkdfjz' ms<s.kakd ,o Z{dk jsNd. uQ,OrAu wkqj tjeks usKqulska fu;a;d ixl,amh jsksYaph fldg t<fUkq ,nkakd jQ ks.uhka o idjoH fjz' fu;a;d ixl,amh nZ|= ixcdkk" wdfjzok yd prAhduh jYfhka wrA: iuzmkak jk ixl,amhla mqZM,a iajrEmfhka jskd tlSh oDIagsfldaKhlska uek w.h l< yelsfohla fkdfjz'41 tfukau {dkh ;ukau ,nd .ekSfuys l@shdj,sfhys oS lshkq ,nkakd fyj;a wpdrAh u;dkQl~, nj u;u t<aUS ( Cousultations of Preceptor ) lsis|= pspdr mQrAjl wdl,amhlska f;drj ks.ukj,g t<USu wfhda.Hnj nq|=iuh fmkajdfohs' .`rejrhdf.a jpkhg ieuod ieufoku .rel< hq;`h' ta ms<snZoj lsis|= lsis|= jsjdohla ;snsh fkdyel' kuq;a fuys wvqmdvqj jkafka .`rejrhd f.a jpkh YsIHhd fld;ruz wjfndaOfhka hq;`j ms<smoskjdo hk ldrKhhs' jspdrmQrAjl Ndjfha jeo.;a nj biau;`jkqfha fuu ia:dkfhaoShs' we;euzjsg {dkh w;am;a lr.ekSfuz l@shdj,sfhys oS fjfyi wu;ljSuz jeks fya;`ksid .`rejrhdg huz huz w;miqjSuz we;sjsh yelsh' tjsg uekjska ijka fok YsIHhdf.a hq;`lu jkafka ffu;@S iy.;j yd f.#rj mQrAjlj .`rejrhdg tu ia:dk fmkajdoSuhs uydj.a. md,sfha j;a;laLJOlfha oS wdpdrAh WmdOHdh yd ioaOsjsydrsl j;aj, oS nq|=r|=ka fuz lreKq uekjska jsia;r lr oS ;sfnz' tnejska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz jsOsl@uhka ms<snZo js.@yfha oS fulS wxYfhka muKla th iSudfldg mej;Sfuz |=rAj,;djh fuys oS fmkajd fokq ,nhs' wdpdrAh u;hg f.#rjfhka hula ms<s.ekSu iufKda fkd .re hkafkka woyia lrhss' .`rejrhd flfrys oevs f.#rjfhka Tyq mjik iEufohlau wOdk.@dySj wjspdrfhka ms<s.ekSu nq|=iufha Z{dk udrA.hg wkqj wkqu; fkdl< yelalls'42 nqoaO ld,Sk Igz Ydia;Djreka yd Wrefjz, ldYHm" koS ldYHm yd .hdldYHm hk ;`kanE cgs,hka ms<snZoj fn#oaO idys;Hfhys iZoykajk l:dmqj;a fuhg fydZo ksoiqkls' tkuz ;u .`rejrhd flfrka tk u; isoaOdka; jYfhka f.k mqoa.,hd yd iudch ;`< frdamKhlsrSug W;aiyf.k we;' fuz ld,fhys jeo.;alu jQfha YsIH ixLHdj wkqj .`rejrhdf.a ;;ajh uekSuhs' ;ud jgd jevsu ixLHdjla YsIHhska /ialrf.k ;udf.a ms<sfj<g Tjqkao yev .eiajSu tl< isrs;hs' tu ksid fuz wmf.a .`rejrhd wm jsiska mQckSh hhs hk wrA:fhka Tyqf.a ishZM u;hka fukau yeu l@shdjlau wjspdrfhka i;Hhehs ms<s.ekSuhs' tfy;a iajlSh m@Z{d ,dNhg fuh wys;lr nj;a tu ksid m@Z{dj leu;s mqoa.,hd fuh;a w;ay< hq;`nj nq|=rcdKka jykafia foaYkd l<y'43 fojshka fj;ska fudaCIh wfmaCId l< hq.h ffjosl pska;kfhka o yAgeyn` fudaCIh wfmaCId l< hq.h n@dyauK pska;kfhka o, wdOHd;ausl jYfhka ika;dk.; ixjrh mdrsY`oaOsh yd Z{dkh uZ.ska jsuqla;sh wfmaCId l< hq.h WmksIoa pska;kfhka o ms<snsUq fjz'44 155
  • 15. l@shdjkaf.a jsksYaph ms<snZo Ndysr idOl bj;,uska mqoa., jgskdlu wjOdrKh lrjSfuz keUqrej uska fmfka' jsfYaIfhka fu;a;d ixl,amh fya;`fldg f.k mqoa., l@shdldrSFjh ffcj ys;jdoS whqrska ilia jkafka flfiao hkakg ukd ms<s;`rla fuhska iemfha' usksid wd;aujdoS oDIagsh fj;g keUqrejSfuz oevs m@jKd;dj fya;`fldgf.k fu;a;d ixl,amfhys l@shdldrSFjh wju jSu;a tu oDIagsfhka |=rej;au jv jvd;a wkHhka flfrys us;@YS,S wdl,amhlska lghq;` l< yels m@jK;djh wOsljSu;a jsoHudk fjz'45 TzkEu wjia:djl wd;audrA:lduS yeZ.Su biau;` jSu fu;a;d ixl,amfhys meje;aug wys;lr ;;ajhla Wodlrjkakla jsh' fu;a;d ixl,amh iyfhda.S;djh iudkFj;djh yd us;@YS,S Ndjh flaJ|@fldgf.k meKkeZ.`kq ixcdkk" wdfjzok yd prAhduh me;slv ;`fkka iukajs; idrOrAuhla jSu ksid Bg m@;sjsreoaO fuday uQ,sl fyda oafjzI uQ,sl ixl,amhka fya;`fldgf.k thg ndOdldrS jd;djrKhla yg.ekSu ksrdhdifhkau is|= fjz' fuhska is|=jkqfha ffu;@sfhys mrsmQrAK wjos nj ke;fyd;a jslis; nj we;s fkdjZSuhs' nq|=iufhka mrsndysr we;euz iuhka;`< olakg ,efnkafka fuz wdldrfha fu;a;d ixl,amhls' tys oS fu;a;d ixl,amfhka ksrEmKh lr oelafjkakd jQ fohu fjk;a kduhlska hqla;j ffu;@sh ;ruz mrsmQrAKj fkdj Bg jvd wvq ;,hlska hqla;j ;sfnkq oelsh yelshs' fm@aufhys fukau ifydorFjfhys o oel.; yels jkafka funZ|= ;;ajhls' fmros. fukau wmros. o uq,a ld,Sk iuh ixl,amhkays us;@ ixl,amh fyda us;@ksiuz ( Mthranism ) f,i fu;a;d ixl,amfhys huzlsis uQ,sl iajrEmhla .enzjqj o jrA;udkh jk jsg tlS ;;ajh oel.; fkdyel' fmros. kuz mQrAj ffjosl hq.h yd wjros. kuz mrAishdkq hq.h hk ld, jljdkq ;`< wdikak jYfhka fu;a;d ixl,amfhys uQ,sl jrAOkd;aul wjia:djla jsoHudk jsh' tfy;a uq,a hq.fhka miqj fuz fulS jrAOkd;aul wjia:dj blaujd fu;a;d ixl,amh .uka l< njg we;s idOl b;du;a jsr<h' fuhg fya;` jQfha ful, iuh ixl,am iuZ. b;d iS>@fhka jrAOkh fjuska mej;s wd;au ixl,amh iuZ. ;ud hkqfjka mqoa.,FjfrdamK woyia jHdma; jSu;a iuZ.u iajlSh isrer weiqre lruska mej;s usksia Z{dkh Z{dkuh m@Ndjla f,i msg;g jsysfokakg ;snQ wjia:dj uZ.yerS th yels,S ;j|=rg;a ;ud hkqfjka wOHdhfrdamKh lr.kakd ,o uk%l,ams;h jgd ixflaJ|@kh jSu ksid fjk lsis|= iuh ixl,amhlska usksia pska;k Yla;sh wjOs fkdjsKs' fuys wdikak;u m@;sM,h jQfha Z{dk jrAOkfhys iSudj b;du mgq jS WmksIoa hq.fhka Tnzng lsis|= ie,lsh hq;` Z{dk jsN. mokulska fu;a;d ixl,amhg lsis|= wkqn,hla fkd,enS hduhs'46 wjidk jYfhka fu;a;d ixl,amfhys mrsmQrAK jrAOk wjia:dj nq|=iufhys i;r n@yau jsyrK hgf;a fu;a;d n@yau jsyrKfhys we;' WmksIoa hkafkys wrA:h wkqj .`rejrhdf.ka ryfia .`re uqIags jYfhka ,ndfok b.ekajSuz yod, ksidu fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka wrA: js.@yhka o Z{dk jsNd. uQ, OrAu w;ska wdjD; iajNdjhla f.k mej;sKs'47 fuys iZoyka ryiH nj kuz udkisl wdjD;Ndjhhs' fujeks wdjD; udkisl mej;`ula iajNdjhla .`re isiq fofokd w;r mej;`fha jS kuz .`re YsIH iuznJOh o f.dvkeZ.S mej;sfha nq|=iufhys wkqolakd ,o msh mq;` fifkyi fuka ffu;@S fpz;kdj mQrAjx.u fldg.kakd ,o hym;a wdl,amhlska fkdj jQ iajlSh hgy;a my;a 156
  • 16. mej;`u uZ.ska flfia fyda wfkldf.a is; oskdf.k Tyq iZ.jdf.k isgskakd jQ ryia ish,a,u oek.kakd wosgkska miqjkakd jQ lmgs mej;`ula nj meyeos,s fjz' YsIHhdf.a mCIfhka fuz lreK fufia jk w;r .`rejrhdf.a mCIfhka ksrka;rfhkau ish YsIH msrsi iajlSh jy,qka f,i ;ukag hgy;a my;a mej;`fuka hqla;j isgSuu wdpdrAhjrhdf.a wfmaCIdj jQ nj o fmfka' fujka udkisl jd;djrKhla ;`< Z{dkh jeks b;d Wiia nqoaOs jsIhsl lreKq yd wdOHd;ausl jYfhka iajlSh mdrsY`oaOsh msKsi fya;` jkakd jQ lreKq jeks foa mrmqfrka mrmqrg mej;hdfuz bvlv b;du;au w,amh' Z{dkh jeks nqoaOs jsIhsl wka;rA.;hka yd wdOHd;ausl jYfhka iajlSh wdOHd;ausl ;,h mdrsY`oaOsh lrd /fZ.k hkakd jQ lreKq jHdma;jSu iZoyd fydZou miqnsu jkafka jsjD; njhs'48 kuq;a by; olajk ,o ;;ajh hgf;ys nqoaOs jsIhsl jHdma;shg wjYH bvlv m@udKj;a fkdjSh' tnejska Ndr;Sh iuzm@odh;`< Z{dk jsNd. uQ, OrAu wkqj js.@y flfrk fu;a;d ixl,amh WmksIoa hq.fhka Tnzng m@udKj;a f,i ixjrAOkh fkdjsKs'49 fuhska nqoaOsjdoSka f,i yeZoskafjkafka ;rAlh yd wkqudkh hk l@ufjzohka fol uZ.ska oekqu ,nd .kakd jQ wd.usl yd odrAYksl fldgzGdYhkah' fuu msrsi l,ska jsia;r lrk ,o iuzm@odhjdoSkag jvd uZola by< nqoaOs ugzgula ksfhdackh lrkakdyq fj;a' thg fya;`j ;rAlh uZ.ska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz jspdr mQrAjl iajNdjh Tjqka jsiska hul i;Hdi;H;djh ks.ukh lsrSu msKsi fhdod .kq ,enQ nejsks' tfukau ;rAlh uZ.ska ,nd .kakd ,o Z{dkh ia:sr oekqula f,iska i,ld ta u; msysgd ;ukag iDcqj w;am;a lr.; fkdyels oekqu wkqudkh weiqrska ,nd .ekSu fudjqka jsiska l@shd;aul lr ;snsks' fudjqka jsiska Ndjs;d lrkq ,enqjd jQ ;rAlh yd wkqudkh hk jsOsl@uhka fol fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz oekqu ,nd .ekSfuz oS ksjeros jspdr mQrAjl pska;kh wjOs lrk jsOsl@u folla f,iska i,lkq ,enQj;a tu jsOsl@uhka fol o uqZMukskau wOdk.@dySj Ndjs;d lsrSu Tjqkaf.a l@ufjzofhys olakg ;snQ |=rAj,;djh f,iska ie,fla' ikaol iQ;@fhys oS fuu l@ufjzoh uZ.ska ,nkakd jQ fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh o wiuzmQrAK tlla nj meyeos,s lr oS ;sfnz'50 fuu fldgzGdYh kuz lr ;sfnkqfha ;lalS jSuxiS hk kdufhks' fuz fldgig jefgkafka merKs WmksIoa fN#;sljdoSka" ixYhjdoSka" fN#;sljdoSka" yd wdcSjlhska" ixYhjdoSka" fN#;sldoSka" yd wdcSjlhska" w;rska jevs fofklah' ;rAlh yd wkqudkh fudjqka jsiska Z{dk udrA.h f,i ms,s.kshs' fuz msrsi yZ|=kajd ;sfnkafka ;lals jsuxis kusks' ;rAlh uZ.ska ,nk Z{dkh msrsmqka Z{dkhla yegshg ms<s.kakd fldgihs' ta pska;duh Z{dkh Tjqkaf.ka wjOdrKh fjz' ikaol iQ;@fha oS fuu l@uh o Z{dkh ,enSug fkdiq|=iq nj wjOdrKh lr ;sfnz' ta o lreKq i;rla mdol lrf.kh'51 i.iq;la;s ;uz ms fyd;s - yrs oekqula fok ;rAlhla jsh yelsh' ii.|=;la;s ;uz ms fyd;s - jeros oekqula fok ;rAlhla jsh yelsh' 157
  • 17. iii.;:d ms fyd;s - tfia o jsh yelsh' iv.wZ[aZ[:d ms fyd;s - wka whqrla o jsh yelsh'52 i;H;dj .ek ia:sr jYfhka iy;sl jsh fkdyels ksid ;rAlh o wi;`gqodhl oekquz uZ.ls' fuz nqoaOsjdo l@uhgu we;`ZMjk Z{dk udrA. i;rla ( 4 ) ld,du iQ;@fha oS wiuzmQrAK Z{dk udrA. jYfhka i,ld m@;sfCIam lr ;sfnz' tajd kuz i.;lal fya;` - ;rAlhg tlZ. nejska ms,s.ekSu' ii.kh fya;` - kHdkQl~, nejska ms<s.ekSu' iii.wdldr mrsjs;lal - whqre jsiska ms<s.ekSu' iv.osgzGs kscACOdklaLka;s - ;u oDIagshg tlZ. hehs ms,s.ekSu' fuu Z{dk udrA. i;ru ;lals jsuxis fyj;a ;rAlh uZ.ska ,nk Z{dkh msrsmqka Z{dk udrA.hla f,i nq|= iuh ms,s.kshs' kuq|= msrsmqka i;Hh ,enSug by; lS Z{dk udrA. i;r wiu;ah' tfyhska ;rAlh Z{dkh ,enSfuz tlu udrA.h fia m@udKh lr.ekSfuz jro nq|=ysushka jsiska uekjska fmkajd oS ;sfnz'53 ;rAlh jkdyS fu;a;d ixl,amh iuznJOj l@shdlsrSug fkdiq|=iq l@ufjzohla jYfhka o fmkajd osh yelsh' ;rAlkh fndfyda |=rg jpk fyj;a ixjdlH u; rZod mj;skakd jQ jsoHd;aul l@ufjzohls' fu;a;d ixl,amh jpkh wNsnjkh l< ps;a; ixl,amhla jk nejska fu;a;d ixl,amfhys iuzmQrAK jmirsh ;rAlkfhka wdjrKh lr.; fkdyelsh' tnejska fu;a;d ixl,amhg ;rAlkfhka lsishuz wdf,dalhla fyj;a b;du;a iqZM meyeos,s lsrSuz fldgila jsia;r lsrSuz jYfhka ,nd .; yels jqj;a uqZMukskau fu;a;d ixl,amh jsYaf,aIKh lsrSug ;rAlkh iq|=iq l@ufjzohla hehs ms<sfkd.efka' we;euzjsg fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ;rAlkfhka muKla fyda ;rAlkh flJ|@ lrf.k muKla fyda wrA:l:kh lrkakg hEu ydkslr jQjla o jsh yelsh' tjsg i;Hh jsia;r lsrSug fukau wjfndOhg we;s udrA.hg uqZMukau fyda fldgila bka wdjrKh jsh yels nejsks' wfkla w;g fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSfuz oS fukau jrAOkh lr.kakd ,o fu;a;d ixl,amh Ndjs;fha oSo ;rAlkh ksIam@fhdackh' ;rAlh jvd;a keUqre;djla olajkafka bka|@sh f.dapr m@ia;`; ms<snZoj kHdhdkQl~,j jsYaf,aIK lsrSu msKsih' tfiau th w;sJ|@Sh m@;HCIh fukau ixiaf,aIK yd ijsia;rd;aul meyeos,s lsrSuz wruhd idrA:l l@ufjzohla fkdfjz' tnejska ;rAlh fu;a;d ixl,amh jvd mqZM,aj wrA:l:kh lsrSug Wps; yd jvd;a fhda.H Z{dk jsNd. jsOsl@uhla f,i ms<s.ekSug md;@ fkdfjz' fuu nqoaOsjdoS ( Rationalists ) fldgig wh;a jk ld,du iQ;@fhys fmfkk Z{dk udrA.hla jkqfha ;lal fya;` ( Logical Implication ) kuz ;rAlh tlu Z{dk udrA.h jYfhka ms,s.;a fldgihs'54 n@dyauK iuzm@odh hgf;a WmksIoa hq.h ;`< nsys jQ tu n@dyauK iuzm@odfha hd.h yd hZ{h hk foflys wudkqIsl ukqIH yd iFj >d;kj,g jsreoaOj jsfrdaOdl,am f.dkq l< msrsi Tjqkaf.a ;rAlh Wmfhda.S lr .;ay' i;H jYfhkau WmksIoa hq.h ;`< nsys jQ wd.usl lKavdhuz WmksIoa hq.h ;`< nsys jQ wd.usl lKavdhuz WmksIoa we;euz 158
  • 18. b.ekajSuz m@ldY l, wh uki |@jHuh modrA:hla jYfhka ie,l~y'55 PdfJod.H WmksIofha oelafjk Woaod,l wdreKS ( f.da;u ) iDIsjrhd fuz u;h oerE wfhls' Tyq uki wd;aufhka fjka jQ |@jHuh modrA:hla jYfhka yZ|=kajd ;sfnz'56 fuu woyia WmksIoa b.ekajSuz ;`<ska u;` jqfka iFj >d;k jsuqla;sh me;~ ysxidjdoS n@dyauK b.ekajSuzj,g jsreoaOjsug tu b.ekajSuzj,g myr .eiSu mru idrOrAuhla wjsysxidjla f,i Tjqka jsiska ie,l~ nejsks'57 kuq;a fN#;sljdoS rduqjla msg idrOrAu ms,snZo lsis|= wdpdr jsoHd;aul miqnsula n, fkdmeje;afjk nj Tjqkag jegySula fkdjsks' fuz ksid idrOuSh mCIfhka fuz WmksIoa b.ekajSuz wiuzmQrAK f,i ie,fla' Y@uK iuzm@odh w;rska wcs; flailuzn, oerE fN#;sljdoS orAYkh o wh;a jkafka fuu fldgighs'58 pdrAjdl orAYkh uZ.ska o fuu fN#;sljdoS b.ekajSuz Yla;su;a jsh'59 ld,du i@;@fha oS fuu b.ekajSuz msrsmqka Z{dk udrA. f,i ms,s fkd.kafka idrOrAu jrAOkh iZoyd bka lsis|= msgqjy,la fkdie,fik yq|= fN#;sljdoS b.ekajSula nejsks' ;rAlh .`re lr.;a ;j;a fldgila jQfha ixYhjdoSkaf.a fyj;a ielh mdol lr b.ekajSuz bosrsm;a l< wd.usl iuzm@odhhs' Y@uK iuzm@odh w;rska ixch fn,a,gzGsmq;a; Ydia;Djrhd funZ|= wd.usl b.ekajSula bosrsm;a l< flfkls'60 Tyqf.a b.ekajSuz wurd jslafLzmjdoh kuska yeZoskafjk wfZ{hjdoS" ixYhjdoS ia:djrhla weiqre l<d jQ orAYk udrA.hla jsh' Z{dk jsNd.S jYfhka Tyq Ndjs;d lrkq ,enQ ixYhjdoS ia:djrh lsis|= idrOrAu jrAOk l@shdj,shlg ;`vq fkd|=ka b.ekajSula jsh' thska m@Odk jYfhka is|= flrefka oDIags .@yKh lsrSfuka je<lS isgSu muKs' idrOrAu jrAOkh lsrSfuz lsis|= ms<sfj;la bosrsm;a fkdjQ ksidu fuu b.ekajSuz Z{dk udrA.hla f,i wiuzmQrAK wdjD; jeiqKq udkisl ugzgula nsys lrjkakd jQ u;jdo jsh'tu ksid Z{dk udrA.hla f,i fuu ixYhjdoSkaf.a b.ekajSuz wiuzmqrAK nejska ld,du iQ;@h uZ.ska tajd neyer flfrA' ixYh kuz ielh .`re ldg .kq ,enQ fldgihs' idudkHfhka ielh udkisl |=rAj,;djhla jYfhka oelafj;;a fuys oS odrAYksl mCIfhka ielh oekqu fyda Z[dkh ,nd .ekSfuz ms<sfjf;ys bosrshg .uka lsrSug uy;a fia wdOdr WmldrS jk nejska odrAYsksl ms<sfj;la jYfhka ielh jsia;r flfrkafka ixYh hk kusks' fuu fldgig wh;a jkqfha o nqoaOsjdoSka jk ( Rationalists ) ;rAlh yd wkqudkh m@udKh fldg.;a msrsighs' nqoaOsjdoS iuzm@odh wh;ajk B <Z. fldgi jQfha wdcsjlhkah' wdcSjlfhda wlsrshjdoh flaJ|@fldg.;a wfy;`ljdoh ixidr Y`oaOsjdoh jeks b.ekajSuz oerEy' wdcsjlfhda mdruzmrsl .`rejre ;sfofkl` .ek jsYajdi l<y' kkao jpzp" lsi ixlspzp hk mQrAj .`rejrekag wk;`rej Tjqkaf.a OrAuh m@pdrh l< f;fjks .`rejrhd jQfha Y@uK iuzm@odhg wh;a ulaL,S f.daid,h' wdcSjlhkaf.a kdhlhd f,i yeZoskafjk ulaL,S f.daid, ms,snZoj ffckhkaf.a Nd.j;S iQ;@fhys iZoyka fjkafka ulaL,S f.daid, wkqka jsiska |=ka wyrska hefmuska ish cSjsldj 159
  • 19. f.k.sh mqoa.,fhl` njhs' ulaL,S f.daid, bosrsm;a l< ksh;s ix.;sjdoh ( Determinism) uZ.ska mqoa., iajpzPJo;djh ( Free Will ) m@;sfCIamjk nejska jsjD; udkislFjhlg ta uZ.ska ndOdjk nj;a" fufia wdjD; udkislFjh fya;`fldgf.k idrOrAu mCIfhka usksiqka w.;s.duS lrjk oyula nj;a" lshd nq|=r|=ka b;d ;oska fulS Z{dk jsNd.S ia:rh m@;sfCIam l< whqre wx.`;a;r ksldfhys olakg ,efnz' fudyqf.a u;jdo ksid uqZM uy;a iudch wdpdr OrAu mlaIfhka oevs f,i msrsySug m;ajk nj nq|=r|=ka fmkajd oS ;sfnz'61 tnZ|= ;;ajhla wLKavj mej;shfyd;a ixjsOdkd;auzl iudc jHqyh nsZo jegSulg ,la jS jsYd, idrOrAu msrSula iudcfha Woa.;jSug bv ;snsKs' we;euzjsg idudkH fmd|= ck;dj w;r fudyqf.a OrAuh fnfyjska ckm@shj jkakg we;' nq|=r|=ka fudyqf.a OrAuhg usksiqka laIKslj jiZ. jQ wdldrh olajk ,o iZoyk wkqj fmfkkafka we;euzjsg kj woyia flfrys iudch olajk wjspdrmQrAjl ,eoshdjhs' ;rAlh ;j;a Z{dfkdamdhls' yq|=flaj, ;rAlhu u;msysgd Z{dkh ,o yels hehs nq|=kajykafia fkd jod<y' tuksid ;rAlhu; Z{dkh ,enSu nq|=r|=kag wNsu; fkdfjz' ml`Olpzpdhk bosrsm;a lf<a ;rAlh u; f.dvkeZ.`Kq orAYkhls'62 ;lal mrsydlfoa i;H jSug o wi;H jSug o bvwe;' tfy;a i;Hh ks;ru ;rAldkQl~,hs' fn#oaO orAYkfha w.h lrkafka m@;HCIKfhka m@;Hd;aufjzokSh jYfhka ,nd.kakd Z{dkhhs' ( mpzp;a;x fjzos;nzfnda jsZ[aZC|+yS;s ) Y@e;shg yd wdma;hg nq|=iuh myrfokafka tnejsks'63 ;rAlfhka fyda Y@e;sfhka fyda wdma;fhka fyda fkdj hula ms<s.; hq;af;a Z{dkhu fufyhjd nj;a nqoaO jpkh mjd tfia Z{dkh fufyhjd ms<s.; hq;` nj;a" ld,du iQ;@fhys iZoykalr;s' fn#oaO b.ekajSuz wkqj ;rAlYnzofhka .uHjk wrA:lsysmhla we;'64 nq|=iufhys ;rAlh m@;sfCIam lrkafka thska lskuz wrA:hlska o hk nj jsuish hq;`hs' thg fya;`j nq|=iufhyso ;rAlh tla;rd iSus; m@udKhlg Wmfhda.S lr .kakd nejsks' tkuz fn#oaO Ndjkd l@u .ek lshkjsg m@:u OHdk .; mqoa.,hdg ;u is;`js,s yiqrejd .ekSfuz oS ;rAlh wjYHnj iZoyka lr;s'65 fu;a;d ixl,amh jrAOkh uZ.ska m@:u OHdkh Wmojd .ekSfuz oS tu OHdk.; mqoa.,hdyg we;s jk js;rAlh kuz jQ OHdkdx.h uZ.ska m@ldY jkqfha o fuu ;rAlk iajNdjhhs' fuhska meyeos,s fjkafka fu;a;d ixl,amfhys iajrEmh m@ldY lsrSfuz oS th jsOsu;aj ;rAlkh l@shdj,shla uZ.ska meyeos,s l< yels jqj;a mrsmQrAK ixl,amfhys wka;rA.; ishZm lreKq tfiau ;rAlkh uz.ska muKla oelajSug fkdyels njhs' ulaksido h;a m@:o OHdk ;,fhys isg ;j;a OHdk ;, olajd fn#oaO Ndjkd l@u uZ.ska lsishuz ixl,amhla jevs |=rg;a ixjrAOkh lsrSfuz yelshdj mj;sk nejsks' ishZM woyia ie,ls,a,g .;a jsg ;rAl Ynzofhka .uHudk wrA: lsysmhla we;s nj meyeos,sh' thska fn#oaO orAYkd.; Z{dk udrA.h ;rAlkh ms<s.kafka lskuz wrA:fhka oehs ie,ls,a, fhduq lsrSu jeo.;a fjz' nq|=r|=ka jsiska ;rAlkh ms<snZoj olajk ,o wjOdkh my; iZoyka wdldrfhka fm< .eiajsh yelsh' 160
  • 20. i. ;rAlh hkq wodk.@dyS fkdjk njhs' fuz wrA:fhka nq|=rcdKkajykafia ;rAlh m@;sfCIam fkdlr;s' ud wkqiaifjzk hk ;kays fuka wjspdrj;af,i .ekSfuzoS ;rAlh m@;sfCIam lr;s' ii. ifya;`lnj ( iksodkx imamdgsydrshx ) hk wrA:h ;rAlkfhka .efkhs' imamdgsydrshx nqoafOda Ouzuxfofia;s' hkqfjka fhfok ksid ifya;`l nj fn#oaO orAYkfhys ms<s.efkhs' tuksid ifya;`l nj hk wrA:fhka o nq|=rcdKkajykafia ;rAlh m@;sfCIam fkd lr;s'66 iii. jspdr mQrAjl jsoHd;aul nj o ;rAlfhka n,dfmdfrd;a;` fjhs' fn#oaO orAYkfha ;rAlh m@;sfCIam lrkafka fuz wrA:fhka o fkdfjz'67 fn#oaO orAYkfhys ;rAlh m@;sfCIamlrkafka l`uk wrA:hlskao hkakg fydZou ksorAYkhla ikaol iQ;@fhys ths' tawkqj fmfkkafka th lsishuz m@d.dkQN~; ks.duS ;rAl l@uhla wkqj pska;k Yla;sh fufyh jSfuka tla;rd l@shd moaO;shla wkqj ,efnkakla njhs' m@d.dkQN~;j ;rAlfldg jsjsO ks.uk f.k h:dfndaO ;;ajh .ek wjfndaOhla ,nd.; fkdyels nj nq|=rcdKkajykafia jod<y' ud ;lalfya;` hkafkka Wkajykafia foaYkd lf<a tu lreKhs' tu wrA:fhka ;rAlh m@;sfCIamjsh' ks.duS f,i ;rAl lsrSfuka we;euz jsgl oS wfmaCIs; i;Hfhys Pdhdud;@hla fyda ,efnkakg;a mqZMjk' iuyrjsg fkd ,efnkakg;a mqZMjk' tuksid ;rAlh iuyr jsg i;H jkakg;a bv we;' wi;Hfjkakg;a bv we;' tnejska nq|=rcdKkajykafia ;rAlh m@;sfCIam l<y'68 ikaol iQ;@fhys oS meyeos,s lrfokq ,nkafka fodaIhka i;rla ksid fuu l@ufjzoh uZ.ska ,nkakd jQ {dkh jsOsu;a fukau irAjiuzmqrAK fkdjk njhs' uq,au fodaIh jkqfha ;uka oekqu ,nd .ekSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ ;rAlh ksjeros oekqula ,ndfok ;rAlhla jsh yels nj hkakhs'69 ;rAldkQl~, pska;kh jspdr mQrAjl iajNdjh Wreu lr.;a;la jk kuq;a fuys we;s idjoH;djh jkafka fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ ;rAlh ksjeros ;rAlhla jsh yelsh hk ldrKhhs' th taldka;fhkau ksjeros ;rAlhla kuz th o .egZMjla fkdfjz' fuys we;s .egZMj jsh yels nj hkakhs' tys rZod mj;afka wjsksYaps; iajNdjhhs' wjsksYaps; iajNdjh uZ.ska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSu ms<snZoj ia:sr ks.ukhkag t<Ush yels fkdfjz' huzlsis Z{dkhla ksrjoH kuz thska lsishuz fohla ms<snZoj ksYaps; ks.uhkag t<USug yelsjsh hq;`h'fu;a;d ixl,amh ixcdkk" wdfjzok fyda prAhd jYfhka b;d mrsmQrAKj jrAOkh lsrSug wjsksYaps; jsOsl@u wfmdfydi;ah' wjsksYaps; l@fudamdh uZ.ska tf,i m@;HlaI Z{dkh ,nd.; fkdyel' ;rAlh yd wkqudkh Z{dkh ,nd.ekSfuz tlu udrA.h f,i Ndjs;d lsrSfuz fojk fodaIh f,i fmkajd oS ;sfnkqfha Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Wmfhda.S lr.kakd jQ ;rAlh jeros oekqula ,ndfok ;rAlhla jsh yels njhs'70 ;rAlfhka ,nd .kakd ,o oekqu wkqudkh 161
  • 21. mdol lrf.k ;j;a bosrshg f.khdu f;areula fkdjkafka ;rAlh fukau ;rAlh Wmfhda.S lr.kakd ,o oekqu o ksYaps; tlla fkdjk fyhsks' fuys o we;s fodaIh wjsksYaps; iajNdjhhs' Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Wmfhda.S lr.kakd jQ ;rAlh fyda tu ;rAlh uZ.ska ,nd .kakd jQ Zwkqudkuh {dkh jeros hhs ksYaps; jYfhkau okafka kuz th w;ayer fjk;a jsiZ|=ulg hdfuz yelshdj ;sfnz' kuq;a fuys we;s .egZMj jkafka th yrso jeros oehs ksYaps; jYfhkau fkdokakd njhs' fujka wjsksYaps; ;;ajhl oS we;s lr.kakd fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh Wmfhda.S lr.ksuska ksYaps; ks.ukhkag t<USug hdu fodaI iy.; nj nq|= iufhys fmkajd oS ;sfnz' fuys f;jk fodaIh f,i ikaol iQ;@fhys fmkajd oS ;sfnkqfha tfia ta wdldrfhka o jsh yels njhs'71 fuysoS lsishuz ks.ukhla lrd t<USu msKsi Wmfhda.S lr.kakd ,o ;rAlh yd wkqudkh o wjsksYaps; iajNdjhl ;snsh oS tuZ.ska ,nd .kakd jQ ks.ukfhys we;s wjsksYaps; iajNdjh fuhska meyeos,s lrfokq ,nhs' ;rAlh yd wkqudkh hkq huzlsis m@ia;`;hla ms<snZoj ks.ukhlg meusKSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ jsOsl@uhls' tu jsOsl@uh o wjsksYaps; iajNdjhl ;snsh oS tuZ.ska ,nd .kakd jQ Z{dkh wjsksYaps; iajNdjhl mej;Su mq|=uhla fkdfjz' ta ksid tjka jsOsl@uhla fukau tjka jsOsl@uhla weiqfrka ,nd .kakd fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz {dkh o ia:djr hehs ie,lSu m@Yia; fohla f,i nq|= iuh jsiska i,lkq fkd,nhs' ;rAlh yd wkqudkh Z{dkh ,nd .ekSfuz taldhk l@ufjzoh f,i ie,lSfuz isjzjk fodaIh f,i ikaol iQ;@fhys fmkajd fokq ,nkafka th wka whqrlska o jsh yels iajNdjhhs'72 fuys oS Z{dkh ,nd .ekSu msKsi Ndjs;d lrkq ,nkakd jQ ;rAlfhys yd wkqudkfhys we;s idjoH;djh muKla fkdj ta msKsi Ndjs;d lsrSfuz yelshdj we;s wkH ;rAlhka yd wkqudkhkaj, we;s idjoH;djh o fuhska meyeos,s lrfokq ,nhs' tfiau ;uka Ndjs;d lrk ;rAlhg yd wkqudkhg mrsndysrj ;j;a l@ufjzohla fyda fyda fndfyda .Kkla ta iZoyd Wmhqla; fjz hehs ie,lSu ;`< ta iZoyd Ndjs;d lrkq ,nkafka l`uk ksYaps; l@ufjzoh oehs ksYaps; ks.ukj,g meusKSug fuz ksid fkdyels fjz' wjsksYaps; iajNdjh rchk fujka jd;djrKhl Ndjs;d lrkq ,nk ;rAlk l@ufjzoh jqj o jsoHd;aul mokulska fhdod .ekSug we;s bvlv wju flfrA' jspdr mQrAjl ks.ukj,g t<USug kuz ;rAlkh jqj o Ndjs;d l< hq;af;a jsoHd;aul mokula u; msysgd isgh' fuz hgf;a tjka ;;ajhka j<lajk nejska fuu fodaIh fya;`fldgf.k nqoaOsjdoS l@ufjzoh uZ.ska ,nkakd jQ fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz Z{dkh wiuzmQrAK iajNdjhla .kshs' iuzm@odhjdoS l@ufjzoh ms<snZoj i,ld ,nk l< fuu nqoaOsjdoS l@ufjzofhys ;rul jspdr mQrAjl iajNdjhla olakg ,efn;;a" Z{dkh ,nd .ekSfuz taldhk l@ufjzohla 162
  • 22. jYfhka fuuZ.ska ,nkakd jQ Z{dkh wiuzmQrAK wmrsmQrAK jQjla nj nq|=iuh jsiska fmkajd oS ;sfnz' ld,du iQ;@fha oS fuu nqoaOsjdoS l@uhgu wh;ajk Z{dk udrA. i;rla ( 4 ) wiuzmQrAK nejska m@;sfCIam lr olajd we;'73 ld,du iQ;@fha oS wiuzmQrAK nejska m@;sfCIam lrk ,o iuzmQrAK Z{dk udrA. ixLHdj oyhla ( 10 ) jk w;r fuu fldgfiys oS olajk ,o Z{dk udrA. i;rg mrsndysrj by; iZoyka lrkakg fh|=Kq iuzm@odhjdoS l@ufjzohg wh;a Z{dk udrA. yhla ( 6 ) o we;' ld,du iQ;@fhys wka;rA.; nqoaOsjdoS l@ufjzohg wh;a Z{dk udrA. i;frka tla Z{dk udrA.hla jYfhka ;drAlsl nj fmkajd oS ;sfnz'74 fuys ;drAlsl nj jYfhka js.@yfldg olajk ,oafoa ;rAlkhg tlZ. ksid tlS ;rAlkh Ndjs;d fldg ,nd.kakd ,o lsishuz oekquz fldgzGdYhla i;Hh hehs ks.ukhlg meusKSuhs' fuysoS ;rAlkh Ndjs;d fldg we;af;a oekqu ,nd .ekSug muKla fkdj tu oekquz fldgzGdYh taldka; jYfhka i;Hh nejz ;yjqre lsrSu msKsih' ;rAlh jqj o Wjukdjg jvd wOdk.@dySj Ndjs;d lsrSfuys m@jKdjhla fuz ;`< .enzjk fyhska th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz l@shdj,sh iZoyd wfhda.H nejz nq|= iuh jsiska fmkajd fokq ,nhs' ld,du iQ;@fhys oS m@;sfCIam lrk ,o wfkla l@uh jkqfha kHdhhg tlZ. nejska ms<s.ekSfuz l@ufjzohhs'75 kHdhsl nj hkak lsishuz jsoHdkQl~, woyila fmroers lrf.k nsysjqk fohla hehs fmfkk uq;a" jspdr mQrAjl njlska f;drj wOdk .@dySj kHdhdkQl~, jSu nq|= iuh wkqu; fkdlrhs' ld,du iQ;@fhys m@;sfCIam lr olajd ;sfnkqfha wjspdr mQrAjlj kHhhkaf.a ms,sirK me;Suhs' jsorAYkd pska;kh ;`<ska fn#oaO kHdhh fy<s fmfy<s jqj o tys we;af;a kHdfhka wkaOjSu fkdj lsishuz jspdr mQrAjl pska;khla mqnq|=juska ta Tiafia ps;a; ixjrAOkh we;s lr.ekSuhs' fuh flfiaj;a yqfola flaj, jYfhka fyda w;a;fkdau;slj kHdhh Ndjs;d lsrSug iudk l< fkdyel' jsoHd;aulj jspdr mQrAjlj jsYaf,aIKfhka kHdhh nsys lsrSu muKla fkdj th fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSu iZoyd jspdr mQrAjlj Ndjs;d lsrSu o nq|= iufhys orAYk iuzm;a;sh jYfhka olajd we;' kHdh fya;` ( Nomological Implication ) hk kHdh mokuz lr huzlsis m@ia;`hla ms<snZoj idrOrAu jsksYaphlg t,fUkakd jQ iuzm@odhhs' tfiau kHdhh nq|=r|=ka idrOrAu jrAokfhys,d m@;slafIam lrk ,o tla ndysr wOsldrshls' kHdhla hkq l`ulaoehs i,ld ne,Su fuys oS jeo.;ah' kHdhh mokuzj we;af;a lsishuz jsIhsl ( orAYk jsIhsl Philoshophy) uQ,OrAu u;h' kHdh orAYkh ( Nyaya Philosophy ) uQ,OrAu mdol fldgf.k ilia jS we;s jsoHd;aul pska;k jsOs l@uhls'76 jsjsO odrAYkslhska jsiska jsjsO pska;k uQ,OrAu m@udKfldg f.k kHdhhka f.dvkZ.d ;sfnz' kHdhh orAYkhla jYfhka f.dvkeZ.S we;af;a fujeks 163
  • 23. miq;,hla u; msysgd isgh' tnejska tjd ilia fldg.kakd ,oaola jYfhka yeZoskajsh yelsh' fuu ilia lsrSfuz oS tla tla mqoa., repsluz" udkisl wdl,am" yeZ.Suz" nqoaOs ugzguz n,mdkq ,nhs' ta ksid lsishuz m@ia;`;hla if;HlaIKfhys,d ksrjoH jQ l@ufjzohla f,i kHdhh fkdie,fla' kHdh m@udK lr.kakd Z{dk udrA.h kHdh orAYkhhs'77 kHdh Ynzofha me;`reKq ( jHdma; ) wrA:h kuz m@udKh uZ.ska wrA: mrSCIKh hkqhs' f,dalfhys o; hq;` ish,a,u m@;HCI wdoS p;`rAjsO m@udKhkaf.ka mrSCId lrk fyhska fuz orAYkh kHdh kuska m@isoaOh' tu p;`rAjsO m@udK kuz " m@;HCIh" wkqudkh" Wmudk yd Ynzohhs'78 wkqudk m@udKfhys tk m@;sZ{d oS mZ[apdjhj jdlHfhdau kHdh Ynzofha jsfYaIdrA: hhs'79 m@;HCIfhys khHdhg wjldYhla ke;' kHdfhys meje;au wkqudkfhysuh' nq|=iufhys kHdh hkak Ndjs; jS ;sfnkqfha fid;am;a;s udrA.fhka ksrAjdKh ms<snZoj m<uqjrg wjfndaOh ,nkakd jQ mqoa.,hd ;`< fiiq udrA. M, j, oS wjfndaO l< hq;` ksrAjdKh ms<snZoj mj;skakd jQ wjfndaOh kHdhhla wdldrfhka mj;sk njhs' fuys oS ;uka yg wjfndaO lr.kq ,enQ m@;HCI oekqfuz msysgd isg wjfndaO fkdl< o ;uka uq,a jrg ,;a oekqu wkqj wjfndaO fkdl< foa jqj;a fuz wldrfhka fjz hehs lsishuz jsOsl@uhlg wkqj pska;khg yiq lr.ekSfuz mj;sk yelshdj nq|=iuh kHdhh jYfhka olajhs' nq|=iufha oS osgzGs.; iuzmhqla; kdufhka olajd ;sfnkafka o fuz wdldrfhka m<uq jrg ksrAjdK N~ush fj; orAYk Z{dk iuzm;a;sh Wmfhda.S fldg f.k meusKs ;eke;a;dh' fuu Z{dk iuzm;a;sh ,enSu mjd fu;a;d ixl,amh jrAOkfhys m@;sM,hla f,i o js.@yhg md;@ jS ;sfnz' tfiau kHdhh iliaj we;af;a oekqu u; mokuzjh' ta oekquz moaO;s ld,dkqrEmj jrAOkh jSfuz oS fndfyda |=rg l,ska mej;s oekqu u; mokuzj ilia lrk ,oaod jQ kHdhhka fjz.fhka fjkia fjz' tnejska oekqu fjkiajk fjz.hg iudkqmd;slj fjkiajk kHdhh uZ.ska lsishuz kHdhhuh neZoSula fmkajk nejska m@Z{d f.dapr fkdjk nejska mZ[aZ[duh ikaorANhg wod< fkdfjz' idrOrAuhl Wmfhda.S;dj fufia jrska jr fjkiajk kHdhh u; mokuzj ksYaph lrkakg hdu wfhda.Hh' tfiau kHdhdkql~,j ,efnk oekqu o iyuq,skau m@fhda.sl njg bjy,a fjz hehs mejiSug o wmyiqh' kHdhhka nsysj we;af;a m@dfhda.sj jsia;r lsrSug fyda f;areuz .ekSug wmyiq ixl,am jsYaf,aIKh lsrSug jk nejska m@dfhda.sl ixl,am jsYaf,aIKh lsrSug kHdhkaf.ka t;ruz msysgla wfmalaId lsrSu m@;sM, jsrys;h' wdruzNfha oS kHdhfhka jqj o msysgla ,efn;ehs jsYajdi l< yelafla tu kHdhh jqj o m@dfhda.slj ,nd.;a m@;HlaIh u; f.dvkeZ.S we;akuz muKls' tfia fkdjkakd jQ yqfola jsIhdkq.; tfukau m@dfhda.sl jYfhka lsis|= jgskdlula rys; lreKq Tiafia yqfola kHdhhd;aulj muKla if;HlaIK l@shdj<sh f.dvkeZ.Su yd tlS f.dvkeZ.`kq f;dr;`re u; mokuz j w;sYhskau m@fhda.sl lreKla tuZ.ska uek m@udKh lrkakg ;e;a lsrSu o nqoaOsf.dapr hehs ms,s.; fkdyelsh' tu fya;`j ksid o fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksjeros jsksYaphlg t<USu msKsi kHdhh taldka; i;Hh hehs Wml,amkh fldg ta u; msysgd isg lghq;` lsrSu idjoHh'80 164
  • 24. idrOrAuhl Wmfhda.S;dj jsuish hq;af;a tu idrOrAuh ish cSjk meje;aug ,nd fok m@;scdkkd;aul w.h u; mokuzj nejska nq|=yq kHdh m@;slafIam fldg we;' tnejska Wmfhda.s;duh yd mZ[aZ[duh ikaorANfhys ,d kHdhh OrAuhl i;Hh wi;Hh kSrAK l@shdj<sfhys ,d widrA:l l@ufjzohla nejz nq|=r|=ka jsiska fmkajd oS ;sfnz' tfiau kHdhh flaka|@ fldgf.k muKla fu;a;d ixl,amfhys l@shdldrS;ajh ms,snZoj ksjeros wjfndaOhlg meusKSug fkdyelsh' fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSu iZoyd kHdhh msysg wdOdr jsh yels kuq;a tlS ixl,amfhys if;HlaIK l@shdj<sfhys,d kHdhh wiu;a nejska fu;a;d ixl,amh ms<snZo Z{dk jsNd.fha oS kHdhh ksrAKdhlhla fia Ndjs;d lsrSfuz we;s idjoH;dj muKla usska meyeos,s lrkq ,efnz'kHdhh f.dvkeZ.S mj;skqfha huzlsis NdIdjl we;s jpk yd jHdlrK mokuz lrf.kh' kuq;a fu;a;d ixl,amh jkdyS tf,i mgq iSudjl mj;skakla fkdj NdId udOHfhka jshqla;j mjd wrA:j;a jk ixl,amhla nejska NdIdj m@udK lr.kakd kHdhh wkqj tys {dk jsNd.h jsYaf,aIKh lsrSu taldka; i;Hh hehs ks.ukj,g meusKSu fodaI iy.;h' m@;HCI wd.u folska olakd ,o foh wkqj wm@;HCI foh o wkqudkfhka wjfndaO lrk fyhska wkqudk idOl jQ kHdh wkajSCId hhs o wkajSCISh jYfhka mj;akd fyhska wkajSCISh jsoHd hehs o kHdh Ydia;@h yZ|=kajkq ,efnz'81 fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka ie,l~ jsg wkqudkh uZ.ska fu;a;d ixl,amh ms<snZoj lsishuz mqoa.,fhl`yg we;s lr.; yels jkqfha b;du;a iqZM oekquz m@udKhls'tnejska wkqudkh Ndjs;d lsrSfuka muKla fu;a;d ixl,amh ms<snZo mqZM,a wjfndaOhla ,enSu W.ygh' wkqudkfhys m@udKhla jYfhka kHdh jdoSka kHdh m@udK lr.kakd kuq|= tys wvqmdvqluz iys;h' fudjqkaf.a m@Odk m@udKh f,i .efkkafka wkqudkhhs' kHdhhg wkql~, jQ wkqudkhhs' kHdh jkdyS ixl,amSh nejska udkisl wdjD; njla mefKa' tu ksid fudjqka m@udK lr .kakd lsis|= m@ia;`;hlska mQK! udkisl jslis; njla we;s lrjSfuys,d wiu;a jk nejska fudjqka bosrsm;a lrkakd jQ Z{dk udrA.h iuzmQrAK Z{dk udrA.hla f,i nq|= iuh fkdms<s.kshs' iuHla orAYkfhka my< lr.kakd fyj;a ud.!M, jYfhka fid;am;a;s udrA.fhka m<uq jrg ksrAjdK Od;`j iamrAY lsrSfuz kHdhh fiiq udrA. M, wjfndaO lr.ekSu msKsi o Ndjs;d lsrSu fn#oaO kHdhh jk nejska tf,i kHdh Ndjs;fha oS mQrAK jYfhka udkisl jslis; nj Ndjs;d lrkakd jQ kHdfhkau ie,fik fyhska tjeks wjia:dj, oS kHdhh Z{dkh msnsojSug ndOdldrS fia ie,flkafka ke;' tjka wjia:dj, oS tlS kHdh iuHla orAYkfhka iukajs; kHdhh hehs yZ|=kajkq ,efnz' fu;a;d ixl,amh irAj iuzmQrAK jYfhka jrAOkh l< yels jkafka fujka iuHla orAYkfhka iukajs; kHdhhla ;`< oS muKs' idrOrAujrAOkfhys ,d fuz Z{dk udrA.h iuHla orAYkfhka iukajs; fkdjQ taldka; kHdhh Ndjs;d lsrSu wi;`gqodhlh' idrOrAu jrAOkfhys ,d fuz Z{dk jsNd.h wi;`gqodhlh' tfuka u wkqudk m@udKh Ndjs;d fldg Z{dkh .fjzIKh lsrSfuz oS Bg Ndjs;d lrk ,o kduhla kuz ;rAlhhs' ;rAlhg wu;rj jdo kdufhka .efkk ;rAlhg iq|=iq fya;` 165
  • 25. bosrsm;a lsrSu o lr we;' fufia fyhska ld,du iQ;@fha olajk wdldrhg idr OrAu msnsojSu iZoyd wjYHlrk pska;k ksoyi mQrAK jYfhka kHdh .`re fldg .;a fuz lKavdhuz ;`,ska m@udKh fkdlrk ,o nj fmfka' ksoiqkla f,i mgspzp iuq;amdo kHdh kshudldrfhka Ndjs;d lrkakd jQ mqoa.,fhl` jsiska tlS kHdhdkqidrfhka wjfndaO lr.kakd ,o fida;dm;a;s udrA.M,h iajlSh pska;k ksoyi ksis whqrska kHdhdkQl~,j pska;kh fhduq lsrSu uZ.ska w;am;a lr.kakd ,o ps;a; jsuqla;shla f,i fmkajd osh yelsh' mqoa.,fhl` jsiska fu;a;d ixl,amh Ndjs;d lsrSu uZ.ska pska;kfhys .enzjk oafjzI ixl,am bj;alr pska;kh ishZM oDIagsj,ska ksoyia lr.ekSu uZ.ska Wod lr.kakd fpzf;dajsuqla;s .; fid;dm;a;s udrA.M,h lrKsh fu;a;d iQ;@fhys osgzG.; iuzmq;a; kdufhka olajd we;' fuys osgzGs hk jpkh jHjydr lr we;af;a ishZM oDIagsjdo j,ska is; ksoyia lr.kq ,enQ mqoa.,hd ,nd.;a udkisl ksoyi ksjeros oDIagshla fiajkh lsrSu hkqfjka olajd we;' khfya;` nq|=rcdKkajykafia jsiska m@;sfCIams; wgfjks Z{dfkdamdhhhs' khfya;` ms<snZoj jsuiSfuz oS jsfYaIfhka wmf.a wjOdkh ffck ima;Nx.S kHdh ( wfkaldka;jdoh ) yd wkqudk m@udKh flfrys wjOdkh fhduq l< hq;`h'82 ffckYdia;D jrAOudk uydjSr nq|=r|=ka Orudk ld,fhysu ush.sh nj ld,du iQ;@fhysu iZoykajk nejska Wkajykafiaf.a iuld,slfhl` jYfhka Tyqf.a b.ekajSu flfrys ie,ls,a, fhduq lsrSu jeo.;ah' ffck ima;Nx.S kh o Tyqf.a foaYkdjls' iHdoajdoh hkq o fuhgu jHjydr jkakls' ffckd.u f.dvkeZ.S we;af;a tu iHdoajdoh fkdfyd;a ima;Nx.S kHdh u; nj ( iHdoajdfodNs ffckd.u imnScuz ) ffck orAYkidrkuz lD;shg wkqj ks.ukh l< yelshs' wfkla w;g iHdoajdoh wfkaldka; nj o iZoyka l< hq;`hs' wfkaldka; isoaOdka;h tys mokuh' ( iHdos;s wjHhx wfkaldka; foHda;lx l;%iHdoajdfod wfkaldka;jdfoda ks;H wks;HdoS wfkalOrAu Ynff,l jia;` wNm@m.u b;s ) ( iHdoa wia;s ) hula ta iajrEmfhkau jSu ( iHdoa kdia;s ) hul fkd ;snSu ( iHdoa wjla;jHh ) huz lsisjla fjz kuz thg ysus ;;ajh lsj fkd yels nj fkdfyd;a wksrAjpkSh nj ( iHdoia;s kdia;Hjla;jH ) hula we;s njla fyda ke;s njla fyda lsj fkd yels nj fuz ima;Nx.S khhs'83 fufia fkdfhla wdldrfhka is|= jsu lsishuz wjsksYaps; ;;ajhla miqnsuz fldg f.dv kefZ.kakd jQ lreKls' tnZ|= wjsksYaps; miqnsula fu;a;d ixl,amfhys mrsmQrAK jslis;jSulg wjldY i,iajd fo;ehs ms<s.ekSug wiSreh' ffck iufhys iZoyka mru wjsysxidjoh f.dvkeZ.S we;af;a iHdoajdoh flaJ|@fldgf.kh' ta wkqj Tjqka jsiska wrA:l:kh lrk wjsidxidjdofhys l@shd;aul iajrEmh l`ukdldrfhka fjzoehs ksYaph lsrSug Tjqka wfmdfydi;a jS ;sfnz' fuz fya;`j ksid wjsysxidj f.dvkeZ.Sug udkisl miqnsul wjYH;djla fkdoel fpz;kdfjka mrsndysrj th usksid jsiska is|= lrk iEu ldhsl l@shdjla miqmiu wpspdr mQrAjl f,i wkjr;fhka yZUdhdulg fm<U jS we;' fuz fya;`j ksid Tjqka jsiska fmkajd fokq ,nk mru wjsysxidj jkdyS mqoa.,hd jsiska is|= lrkq ,nk iEu ldhsl l@shdjlu jsr;sh nj oelajSug ;ruz wka;.duS njlg Tjqka ;,a,q jS isgs nj meyeos,sju f;areuz .; yelsh' 166
  • 26. f,#lsl pska;kh oshqKqjSug ( bO f,dal pska;dh ) usi mrf,dj oshqKqj iZoyd ( mrf,dal pska;dh ) fuzjd fya;` fkdjknj;a"funZ|= m@udKhkaf.ka t<fUk pska;k ksYaps; jYfhka i;Hhehs ks.ukh l< fkd yels nj;a" idudkH Z{dkh usi mQrAK m@;HCI Z{dkhla fuz uZ.ska fkd,efnk nj;a" tuksid Z{dfkdmdh f,i fuzjd .; fkd yels nj;a fn#oaO u;hhs' Z{dfkdamdhhla jYfhka ;;ald,Sk iuyr odrAYkslhka jsiska wkqudkh o ms<sf.k we;' mgspzp iuqmamdoh jsia;rlrk iuyr wjia:dj, wkajhZ{dkh .ek iZoyka fjz' ld,hla ;siafia m@jD;a;jQ isoaOshl tal iajrEmh foi n,d th wkd.; ld,fhys is|= fj;ehs fuhska woyia lrhs' fn#oaO orAYkfhys wkqudkhg ,efnk ;ek wkqudk iQ;@fhys iZoykafjhs' tludkhla wkqj ;j;a udkhla .ekSu wkqudkhhs' flfkla ;uka .ek is;uska wkqka .ek o tfiau is;hs kuz th idjoH jQjla nj nqoaO jpkfhys iZoykaj we;'84 wkqudkfhka wjsmrS; Z{dkh fkd,efnz' bka ,efnkafka idudkH Z{dkh muKls' th ,sx.iuznJOh wkqj ixjdlHdkqidrfhka ,efnk oekquls' fuh m@;HCI oekqula jSug kuz th ;uka jsiska ;ukaf.au w;SJ|@sh m@;HCIfhka wjfndaO fldgf.k ta ms<snZoj ukd wjfndaOhlg t<Ush hq;` fjz' wkqudkfhka ,efnk oekqu fyda Z{dkh flf;la |=rg i;H oekqula fyda Z{dkhla oehs ;uka ygu jsuid ne,Sug wjia:djla meusfKk ;`re bka lsishuz udrAf.damfoaYkhla ,nd .ekSu nq|=iuh wkqu; lr;;a th tlu m@udKhla f,i ms<s.ekSu nq|=iuh neyer lrkafka th ixjdlHdkqidrfhka i;H hehs fmkaj;;a i;H jYfhka w.ehquz mdol ksrjoH;djhla ;ju;a Bg ysusj fkdue;s fyhsks' fuz wkqj fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka o ksjeros ks.ukhlg meusKsug wkqudkh Ndjs;d lsrSu uqZMukskau ksjeros hehs mejish fkdyelsh' wkqudkh Ndjs;fhka fu;a;d ixl,amh iuznJOj lsishuz o< woyila we;s lr.; yelsfj;;a ta o< wjfndaOh taldka; i;Hhla fkdj jevs |=rg;a Ndjkduh jYfhka w;SJ|@sh m@;HCIh lrd hk ;;ajfhys oS thska lsishuz wf,dalhla ,nd.ekSuz wjYH;djh u; ;djld,slj we;s lr.kq ,enQ iqZM oekquz fldgzGdYhla jYfhka ie,lsh yelsh' nq|=iuh mru ksIagdj fia ms<s.kq ,nkafka m@;HlaI {dkh usi wkqfuzh Z{dkh fkdfjz' nq|=kajykafia fn#oaO Z{dk udrA.fhka wfmaCId lf<a mrsZ{dk" myd;nzn" ipzPsld;nzn" Ndfjz;nzn" wdoS jpkj,ska fmfkk mrsos wmg ks.ukhl< yelafla fn#oaO Z{dk udrA.h orAYkfhka m@;Hd;au f,i idlaId;alD; jQ w;SJ|@sh orAYkZ{dk iuzm;a;sh nq|=kajykafiaf.a tlu wNsm@drA:s;drA:h njhs' tuksid wkqudkh nq|=kajykafiaf.a jspdrhg ,lajsh' wkqudkh jqjo Wkajykafia ms,s.kq ,enQfha lsishuz mQrAj m@;HCI m@udKhla thg mokuz fjz kuz muKh' fu;a;d ixl,amh ms<snZoj wkqudkfhka we;s lr.; yelafla th m<uqfjka ;uka jsiskau ;ukaf.a is;ays jrAOkh lrf.k lsishu m@;HCI lsrSfuz fldgila mQrAjfhka we;s lrf.k isgskafka kuz muKla ;uka jsiska mqrAjfhka we;s lrf.k isgshd jQ m@;HCIh mdol fldg.kakd ,o wkqudkh muKs' ksoiqkla f,i olaj;fyd;a fu;a;d ixl,amh jvd lsishuz fyda iqZM fyda 167
  • 27. ps;a; iudOshla Wmojd f.k isgsk mqoa.,fhl`yg miqj ta m@;HCIh mdol lrf.k miqj wkqudkfhka m@:u OHdkdosh ms<snZoj lsishuz o< wjfndaOhla ,nd.ekSug yelshdj mj;sk njhs' kuq;a fuu o< wkqudkh taldka; i;Hhla jkafka wk;`rej ta mqoa.,hdu ;u o< wjfndaOh taldka; i;H jSug jqjukd ,CIKh fyj;a m@:u OHdkh Ndjkd udrA.fhka ;uka ;`< we;s lr.kafka kuz muKla nj o nq|= iuh meyeos,s lrfokq ,nhs' wdldr mrsjs;lal hkak o nq|=kajykafiaf.a jspdrhg ,lajQ ;j;a Z{dfkdmdhhls'85 lsishuz fohla iuznJOfhka tys wdldr lsysmhla muKla n,d js;rAlkfhys fhoS huz huz ks.ukj,g t<eUSu wdldr mrsjs;rAlkfhka wfmaCIs;h' ;j;a jsOshlska lshf;d;a lsishuz m@Yakhla ms<snZoj taldxisl f,i n,d iuia;hla f,i ks.ukj,g t<USuhs' nq|=r|=ka fuh tla;rd wNsksfjzYhla f,i i<ld m@;sfCIamfldg we;' id;s NsCIqqjf.a jsZ{dkjdoS oDIagsh nq|=kajykaafia m@;sfCIam lf<a ( jsZ[aZ[dKx ikaOdj;s ixir ;s wkZ[aZ[x ) fuz ksidh' tu ksid dKx fn#oaO Z{dk udrA.hg wkqj wdldr mrsjs;rAlh ms<s.; hq;` Z{dkm@fNaohla fkdfjz' fu;a;d ixl,amh jkdyS jsjsO oDIags fldaKhkag wkqj jsjsOdldrfhka js.@y l< hq;` jQ tfiau jevsh hq;` jQ ps;a; ixl,amhls' thg iqjsfYaIs; iSud udhsuz wka;rA.; fkdjk nejska w;sYhskau mqZM,ah' lssis|= mgq iSudjlg wkql~,j wF:l:kh l< fkdyelsh' fulS lreK fya;` fldgf.k o fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka wdldr mrsjs;rAlkh usKquz oKavla jYfhka Ndjs;d lsrSu ksrjoH fkdfjz' wdldr mrsjs;lal hkako nq|=kajykafiaf.a jspdrhg ,lajQ ;j;a {dfkdamdhhls' lsishuz fohla iuznkaOfhka tys wdldr lsysmhla muKla n,d js;rAlkfhys fhoS huz huz ks.ukj,g t<eUSu wdldr mrsjs;rAlkfhka wfmalaIs;h' ;j;a jsOshlska lshf;d;a lsishuz m@Yakhla ms<snZoj taldxisl f,i n,d iuia;hla f,i ks.ukj,g t<USuhs' nq|=r|=ka fuh tla;rd wNsksfjzYhla f,i i,ld m@;slafIamfldg we;' id;s NslaIqjf.a js{dkjdoS oDIagsh nq|=kajykafia m@;slafIam lf<a (jsZ[aZ[dKx ikaOdj;s ixidr ;s wkZ[aZ[x) fuz ksidh' tu ksid fnAoaO {dk udrA.hg wkqj wdldr mrsjs;rAlh ms<s.; hq;` {dk m@fNaohla fkdfjz' fu;a;d ixl,amh jkdyS jsjsO oDIagsfldaKhkag wkqj jsjsOdldrfhka js.@yl< hq;` jQ tfiau jevsh hq;` jQ ps;a; ixl,amhls' thg iqjsfYaIs; iSud udhsuz wka;rA.; fkdjk nejska w;sYhskau mqZM,ah' lsis|= mgq iSudjlg wkql~,j wrA:l:kh l< fkdyelsh' fulS lreKq fya;`fldg f.k o fu;a;d ixl,amh iuznkaOfhka wdldr mrsjs;rAlkh usKquz oKavla f,i Ndjs;d lsrSu ksrjoH fkdfjz' tfiau kHdh iliaj we;af;a oekqu u; mokuzjh' ta oekquz moaO;s ld,dkQrEmj jrAOkh jSfuz oS fndfyda |=rg l,ska mej;s oekqu u; mokuzj ilia lrk ,oaod jQ kHdhhka fjz.fhka fjkia fjz' tnejska oekqu fjkiajk fjz.hg iudkqmd;slj fjkiajk kHdhh uZ.ska huzlsis kHdhhuh neZoSula fmkajk nejska m@Z{d f.dapr fkdjk fyhska mZ[aZ{duh ixorANhg 168
  • 28. wod< fkdfjz' idrOrAuhl Wmfhda.S;djh fufia jrska jr fjkiajk kHhdh u; mokuzj ksYaph lrkakg hdu wfhda.Hh' tfiau kHdhdkQl~,j oefnk oekqu o iyuq,skau m@fhda.sl njg bjy,a fjz hehs mejiSug o wmyiqh' kHhhka nsysj we;af;a m@fhda.slj jsia;r lsrSug fyda f;areuz .ekSug wmyiq ixl,amhka jsYaf,aIKh lsrSug jk nejska m@fhda.sl ixl,amhka jsYaf,aIKh lsrSug kHhfka t;ruz msysgla wfmaCId lsrSu m@;sM, jsrys;h' wdruzNfha oS kHdfhka jqj o msysgla ,efn;ehs jsYajdi l< yelafla tu kHhdh jqj o m@fhda.slj ,nd.;a m@;HCIh u; f.dvkeZ.S we;s kuz muKls' tfia fkdjkakd jQ yqfola jsIhdkq.; tfukau m@fhda.sl jYfhka lsis|= jgskdlula rys; lreKq Tiafia yqfola kHdhd;aulj muKla if;HCIK l@shdj,sh f.dvkeZ.Su yd tlS f.dvkeZ.`kq f;dr;`re u; mokuz j w;sYhskau m@fhda.sl lreKla tuZ.ska ueK m@udKh lrkakg ;e;a lsrSu o nqoaOsf.dapr hehs ms<s.; fkdyelsh' tu fy;`j ksid o fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksjeros jsksYaphlg t<USu msKsi kHdhh taldka; i;H hehs Wml,amkh fldg ta u; msysgd isg lghq;` lsrSu idjoHh' idrOrAuhl Wmfhda.s;djh jsuish hq;af;a tu idrOrAuh ;u cSjs; meje;aug ,ndfok m@;scdkkd;aul w.h u; mokuzj nejska nq|=yq kHdh m@;sfCIam fldg we;' tnejska Wmfhda.S;duh yd mZ[aZ[duh ixorANfhys ,d kHdhh OrAuhl i;H wi;H kSrAK ls@shdj<sfhys ,d widrA:l l@ufjzohla nejz nq|=r|=ka jsiska fmkajd oS ;sfnz' tfiau kHdh flaJ|@fldgf.k muKla fu;a;d ixl,amfhys l@shdldrSFjh ms<snZoj ksjeros wjfndaOhlg meusKsug fkdyelsh' fu;a;d ixl,amh jrAOkh lsrSu ioyd kHdhh msysg yd wdOdr jsh yels uq;a tlS ixl,amfhys if;HCIK l@shdj,sfhys,d kHdh wiu;a nejska fu;a;d ixl,amh ms<snZo Z{dk jsNd.fhys oS kHdh ksrAKdhlhla f,i Ndjs;d lsrSfuz we;s idjoH;djh muKla fuhska meyeos,s lrkq ,nhs' kHdh f.dvke.S mj;skqfha huzlsis NdIdjl we;s jpk jHdlrK mokuzlrf.kh' kuq;a fu;a;d ixl,amh jkdyS tf,i mgq iSudjl mj;skakla fkdj NdId udOHfhka jshqla;j mjd wrA:j;a jk ixl,amhla nejska NdIdj m@udK lr.kakd kHdhh wkqj tys Z{dk jsNd.h jsYaf,aIKh lsrSu taldka; i;H hehs ks.ukhj,g meusKsu fodaI iy.;h' ;uka jsiska is;kakd jQ l@uhg .e,mqk muKska fkdis;d fkdjsuid ms<s.ekSu ld,du iQ;@fhys oS m@;sfCIam lrk ,oS'86 idudkHfhka TzkEu mqoa.,fhla is;kakd jQ ms<sfj< ;drAlsl yd wkqudkhg iu.duS jqj;a tys ;drAlsl nj rZod mj;afka mqoa.,hdf.ka mqoa.,hdg fjkiajh' tfiau wkqudkh jqj o tla tla mqoa.,hd Ndjs;d lrkqfha ;ukagu iqjsfYaIS jQ wkHkH;djhla we;sjk mrsosh' fuz ;`< lsishuz fmd|= njla oel.; fkdyel' tlaflda i;H jsh yelsh' ke;skuz i;H yd wi;H folskau uqiq jQ fohla jsh yelsh' ke;fyd;a iuzmQrAKfhkau wi;H jsh yelsh' i;H wi;H;djh uqiqjSu mjd ta ta mqoa.,hdgu iqjsfYaI jQ wkHkH;djh wkqj ieliqkq mQrAj ixfhda..; jQ wkqmd;hlg wkqj fjkia fjz' tnejska mqoa.,Fjhg .e,fmk tfy;a fmd|= njg fkd.e,fmk iajlSh pska;khg wkqf,duz jQ muKska ndr .ekSu nq|= iuh fkdmiihs' tnejska fu;a;d ixl,amh b;d mrsmQrAK wdldrfhka ixcdkkh" wdfjzokh fyda 169
  • 29. prAhduh jYfhka jrAOkh lsrSfuz oS Ndjs;d lsrSfuz we;s idjoH;djh nq|=iuh jsiska fudkjg meyeos,s lr foa' ld,du iQ;@fha fkdms<s.kakd ,o wjidk Z{dk udrA.sl ,CIKh jkqfha ta olajd ;uka jsiska orK ,o oDIagshg tlZ. ksid hula ms<s.ekSuhs'87 kscACOdklaLka;sh ( Coincide the Aspects) fyj;a ;udf.a oDIagshg tlZ. hehs ms<s.ekSu Z{dk udrA.hla jYfhka wiuzmQrAK tlla nj olajd ;sfnz' oDIagsh hkq jeiqkq udkisl iajNdjhhs' uki jefikafka huz huz lreKq u; oDIagsh fya;`fjka jk udkisl wdjrKh ksidh' tjsg i;H oelSfuz bv lv weysrS hhs' udkisl ixjrAOkhg th ndOdjls' huzlsis udkisl miq;,hla ;`< oS Z{dkh .,d hEug iSud meKjqjfyd;a ndOdjka u;` jqjfyd;a th nqoaOs jsIhsl jYfhka widrA:l Z{dk udrA.hla f,i i,lkq ,efnz'88 fu;a;d ixl,amh fujeks miq;,hla ;`< idrA:l whqrska we;s lr.ekSug fyda ixjrAOkh lsrSug fkdyelsh' udkisl wdjrKh ksid nsys jkafka fu;a;d ixl,amh fkdj thg iuzmQrAKfhkau m@;sjsreoaO ixl,amhla jk oafjzIhhs' fyj;a m@;s> ixl,amhhs' ksoyi ksjSu we;s jsgl oSu muKla fu;a;d ixl,amh mej;Sug yd jrAOkh jSug wjldY ie,fia' NdIdj yd ;rAlh hk udOHfldg we;s jsl,amkh oajsFj prKh mokuz fldgf.k we;sjdla fuka u oDIags prKh m@;Hqmia:dkh fldg we;'89 fuz wkqj oDIags ksmojSu jsl,amkfha wrA:l@shdldrSFjh jYfhka mj;S' wd;au .@yKh o wkd;au .@yKh o oDIags jsIhg tlfia wh;a fjz'90 tfy;a NsCIdj msKsi oDIags m@fhda.h wjYHj mj;S' bJ|@sh noaO ukiska ,nk wjfndaOh jsjsO mqoa.,hka w;r jsjsOj mj;akd nejska jsjsO wdldrfhka hqla; oDIags iuqodh l@uj;aj |=re lghq;`h' idrOrAuhk jrAOkhjSu iZoyd wjldY ie,fikafka oDIags |=re lsrSfuz m@uqL;djh u;h' wdhH! udrA.fha wruqK ij! oDIags m@ydKhhs'91 osgzGs.; iuzmhqla; ;;ajfhys oS muKlau fu;a;d ixl,amfhys WmrSu wjia:dj f,i ie,lsh yels nj lrKSh fu;a;d iQ;@h olajd we;' oDIags m@ydKh hkq wka lsisjla fkdj ;;ajZ{dk wOs.uhhs' orAYk Z{dk iuzm@dma;shhs'92 Z{dk jsNd.fha wjidk nqoaOsuh iuzm@dma;sh mrsmdlh fuhhs'93 oDIagsh" oDIags ia:dkh" oDIags wOsIaGdkh" oDIags mrAhHqia:dkh yd oDIags iuqia:dkh ms<snZo h:d ;;aj Z{dkh tljr ,enSu wiSreh' tu ksid l@uj;a oDIags ksjdrKh yd m@ydKh msKsi nq|=r|=ka jsiska wdhH! udrA.h foaYkd lrk ,oS' wdhH! udrA.h hkq fn#oaO Z{dk udrA.hhs' m<uqjrg mqoa.,fhl` orAYk iuzm;a;sh ,nkafka fulS fn#oaO Z{dk udrA.h iuzmQrAK lsrSfuks' m<uqfjks mshjr fida;dm;a;s Z{dk orAYk N~ush f,i Ouzuix.KSm@lrKfha olajd ;sfnz' ‘l;fuz Ouzud oiaifkak myd;nznd? P;a;dfrda osgzGs.; iuzmhq;a; ps;a;`mamdod" jspslspzPdiy.f;d d? ps;a;`mamdfod" bfuz Ouzud oiaifkak myd;nznd’. wNsOrAufhys iZoykajk whqrska o oDIagsuh d’ jYfhka wdjrKh jS fkdue;s nj fyj;a oDIagsj,ska jshq; iajNdjh ksjka wjfndaOh lrd hk 170
  • 30. udrA.fhys m<uqfjks mshjr f,i oelajsh yelsh' ishZM oDIags j,ska ksoyiajSu u fu;a;d ixl,amfhys WmrSu ;,h jsoHduk jSfuz idOlhla f,i lrKSh fu;a; iQ;@h olajk iZoyka ksid fu;a;d ixl,amh Ndjs;h ;`,skau muKla jqjo wjYH TzkEu mqoa.,fhl` yg isjz fida;dm;a;s wx. fuz uZ.ska iuzmQrAK lr.ekSfuz YlH;djhla mj;sk nejz fmkajd osh yelsh' Ouzuix.KS m@lrKfha oelafjkafka m<uq Z{dk orAYk N~ushg meusKSfuka wdjD; udkisl iajNdjh f,i ie,flk oDIags .@yKh yd ta fya;`j ksidu yg.kakd isf;a jsms<sisr iajNdjh ( jspslspzPdj ) |=rej hk njhs'94 mrsl,amsl jYfhka ,efnk iFj mqoa.,d oS oDIags ksjdrKh msKsi ;@s ,CIKd oS oDIags ksjdrK jsOSka nq|=r|=ka jsiska Wmfhda.S lr.kakd ,oS'95 tnejska ld,du iQ;@h uZ.ska ;udf.a fyda wkqkaf.a fyda lsisu wdldrlska oDIagsh wOsldrh lr.kakd jQ udkisl m@fCIamk m@;sfCIam lr ;sfnz' fuz uZ.ska Z{dk udrA.h wdjrKh jk nejsks' wdjrKh jQ ta Z{dk udrA.h iSud iys;h' i;H orAYkh fkdfjz' idrOrAu msnsojSfuz yelshdfjka o hq;` fkdfjz' tnejska ld,du iQ;@fha oS oDIagsh wiuzmQrAK Z{dk udrA.hla f,i i,ld bj;,sh hq;` nj foaYkd fldg ;sfnz'ishZM oDIagsjdo ukiska bj;alsrSu iuzud osgzGsh f,i i,ld ;sfnz'fuz iZoyd wdrAh wIagdx.sl udrA.h jvd p;`rdrAh i;HdjfndaOhg meusKsh hq;`h'96 idrOrAu .fjzIKfhys ,d fhdod .;a Z{dk udrA.h wkqj pska;lhska jrA. l< jsg f;fjks fldgig wh;a jkafka wkqN~;sjdoSyqh' ( Experientialists )97 uOHld,Sk yd uE; ld,Sk fndfyda WmksIoa uqksjreka we;euz wdcSjlhska iy iy ffckhka fuz fldgig wh;a fjz' fuz wkqj n@yauK iuzm@odfha wjika fldgi jQ uOH yd uE; ld,Sk WmksIoa uqksjreka o Y@uK iuzm@odhg wh;a Y@uK iuzm@odhg wh;a wdcSjl yd ffck fldgia isgSfuka o meyeos,s jkqfha wkqN~;sjdoSka ( Experientialists) n@dyauK yd Y@uK hk iuzm@odh oajfha u ksoyia woyia .re l<d jQ fndfyda msrsila fuz iuzm@odh oajfha u jQ njhs' tfukau fuz ia:rh i;Hhg fndfyda wdikakj isgshy' fuys we;s wvqj msrsueiSuz jia fuz hq.fha jsma,jldrS ksoyia u;OdrS kj wd.usl iuzm@odhla Ndr;fha nsysjsh' th Y@uK iuzm@odhhs'98 Igz Ydia;Djre wka;rA.; jkafka o fuu Y@uK iuzm@odhghs' Y@uK iuzm@oshhkaf.a ldrAhhNdrh jQfha n@dyauK iuzm@odh ;`< ;snQ wvqmdvq |=rAj,;d uZ.yrjd Tjqkaf.a fjzo wOsldruh pska;kh uZ.ska wdjrKhj ;snQ Z{dk udrA.h ;j |=rg;a jrAOkh lsrSug wjldY i,id oSuhs'99 fuz Ydia;Djrekaf.ka ffck uydjSr yer fiiq wh kdia;sljdoS" wlsrshjdoS" fN#;sljdoS pska;d bosrsm;a l<y' ffck uydjSr lsrshjdoS Ydia;Djrfhl` f,i idudkHfhka oelafj;;a" Wkajykafiaf.a orAYkh jQ lsrshjdoh we;`,;ajkqfha mqnzfnzl; fya;`jdohghs'100 fuz woyiska lshfjkafka ish,a, fmr lrk fkdfjkia l< yels fya;`jla ksid is|= fjz hkakhs' lsishuz idrOrAuhla fuz woyi wkqj ;j|=rg;a ixjrAOkh fyda jevs oshqKqjla l< fkdyels nj fmfka' tnejska fu;a;d ixl,amh jeks wkql@ufhka ixjrAOkh l< hq;` jQ idrOrAuhlg fujka wd.usl u;hlska lsis|= msysgla 171
  • 31. fkdie,fik nejz meyeos,s fjz' fu;a;d ilx,fhka is|= jkafka ishZM iFjhd jsIfhys ys;j;a nj yd us;@Fjh f.dvkeZ.d .ekSuhs' tjka us;@YS,S miqnsula ;`< oS mQrAjfhys jQ fkdfjkia l< yels hula fya;` fldgf.k ta wkqj ish,a, is|= fjz hkak b;du;a rZM flfiaj;a .e,fmk woyia jYfhka ms<s.ekSu wiSreh' fuz wkqj Y@uK kdufhka .efkk wd.usl iuzm@odhdkQl~, wrA:j;a iuzmQrAK Z{dk udrA.hla bosrsm;a fkdjqkq nj meyeos,sh' fuz hgf;a nq|=r|=ka ld,du iQ;@fha oS ( iufKd fkd .re - Cousultations of Preceptor) hkqfjka Ydia;D m@udKslFjfhka .ekSu m@;sfCIam lf<a tfia Ydia;Dka jykafia;a wiuzmQrAK Z{dk udrA.slfhla j isgs;a oS Tyq wkq.ukh lrkakd jQ Y@djlhkag flfiaj;a iuzmQrAK Z{dk udrA.h ,nd.; fkdyels nejsks' fn#oaO ixorANh;`< oelafjkafka Z{dk .fjzIK udrA.h jQ l,S iajlSh m@;HCIh weiqrska u if;HCIKh fldg oel.; yels njhs' ta iZoyd neyerska ,efnkakd lsis|= fohla bjy,a lr.ekSu idjoH nj nq|= iuh myod fokq ,nhs' neyerska ,nk huz huz foa u;jdo muKla fkdj ;uka jsiskau mQrAjfhka f.dvkZ.d .kakd ,o mQrAj ks.uk msysgd isg mjd ,nd .kakd ks.uk ksrjoH fkdjk nj nq|= iuh fmkajd foa' Tngu fuh l`i,ah' fuh ksjerosh' fuh ms<s.;a jsg Tnf.a yd wkHhkaf.a Y`N isoaOsh yd iem; msKsi mj;S" lshd kuz Tn th ms<s.kak' fuu mdGfhka fmfkkafka ;udf.a yd wkHhkaf.a Y`N isoaOsh msKsi mj;sk nj Wmfhda.S;d ,CIKh f,i ie,ls,a,g f.k we;s njh'101 jsfYaIfhka fu;a;d ixl,amh nZ|= us;@YS,S mokulska iukajs; ixl,amhla isf;ys frdamKh lruska wk;`rej b;du;a l@udkQl~, wkaouska th ixjrAOkh lsrSfuz oS mQrAjfhka ,nd.kakd ,o jsjsO ks.uk u; msysgd isg lghq;` lsrSu tlS ixl,amh ;j |=rg;a ixjrAOkh lruska tys iSudjka w;sl@uKh lr jrAOkh lrf.k hdug uy;a fia ndOd muqKqjk nj fmfkkag ;sfnz'102 fu;a;d ixl,amh ixjrAOkh lsrSu hk lreK ie,l~ jsg msg;ska ,nd .kakd ks.ukhlska mrsndysrj lghq;` lsrSu jeo.;ah' ;ukag muKla fkdj fu;a;d ilx,amh weiqrska jrAOkh lrkakd jQ us;@YS,SFjh wkHhkayg o Y`N isoaOsh yd hym; msKsi mj;sk nejz ;udgu jegySu ( m@;HCIjSu ) fuys mZ[aZ[duh ixorANh f,i yZ|=kd.ekSug mqZMjk' tjsg fu;a;d ilx,amfhys m@Z[a[duh ,CIKh jkafka ;uka yd wkHhka hk fofldgiu fmd|= fjz tlyd iudk ,CIKj,ska iukajs; cSjSka jYfhka i,ld lghq;` lsrSuhs' fuu ;udgu m@;HCIjSu mZ[aZ[duh ixorANh f,i ie,flk jsg m@;HCIh m@udKhla jYfhka ms<s.ekSu flfrys nq|=iuh olajk wd,la,mh js.@yfldg ne,Su w;HjYH fjz'103 m@;HCIh jqjo m@udKhla f,i ie<lSfuzoS th bJ|@Sh m@;HCIh yd w;SJ|@sh m@;HCIh hkqfjka m@ia;`; follska hq;`j nq|=iufhys js.@yhg nZ|=ka flfrA' fu;a;d ixl,amfhys fulS bJ|@Sh m@;HCIh yd w;SJ|@Sh m@;HCIh hk folu uekjska jsoHdudk fjz' fu;a;d ixl,amfhys bJ|@Sh m@;HCIh f,i ie,lsh yelafla iudcfhys lghq;` lsrSfuz oS ;uka wkHhka iuZ. mj;ajkakd jQ us;@YS,S l@shdldrluz yd ta yd neZ|=kq us;@YS,S wdl,amhkah' w;sJ|@Sh m@;HCIh f,i oelajsh yelafla fu;a;d ixl,amh Ndjkduh jYfhka ixjrAOkh lsrSfuz oS bka Wmokd jQ jsjsO OHdk M, iudm;a;s wdoshhs'104 172
  • 32. m@;HCIlsrSu hk woyi iZoyd nq|=ka jHjydr lr we;af;a ipzPslsrshd hk jpkhhs' fu;a;d ixl,amh jrAOkh wruhd o fulS m@;HCIh hk lreK wod< fjz' mpzplaL Ynzoh ;@smsgl md,shg wh;a Ouzuix.KS m@lrKfha yd ixhq;a; ksldfha wmpzplaLluzux f,i olakg ,efnz' wgqjdj,oSo tu jHjydrh olakg we;' idCId;alrKh ( m@;HCI lsrSu ) l< mqoa.,hdg m@udKhla ke;s nj nq|=ka jykafia jsiska foaYkd lr we;'105 fu;a;d ixl,amh jrAOkfhys WmrSuh lsishuz iSudjlska m@ldY l< fkdyelafla o fuz ksidh' m@udKh hkq yrs oekSu ,nd .ekSfuz usuzu ( flda|=j ) hk wrA:fhka .kakd jsg m@;HCIh m@udKhla fkdfjz' fu;a;d ixl,amfhys jrAOkfhys WmrSuh lsisfia;a uek oelajsh fkdyels nejsks' tfiau th lsis|= jsgl usuzula f,iska Ndjs;fhys fhosh fkdyel' m@udK lr ( uek ) n,d oek.; hq;af;a fu;a;d ixl,amh wm@;HCI fohla jkafka kuz muKla jk fyhsks' lsishuz fyhlska tfia jkafka kuz tjsg fu;a;d ixl,amfhys uq,au m@udKh wkqudkh jsh hq;`h' fu;a;d ixl,amfhys ipzPslsrshdj fyj;a wdhH! m@;HCIh kHdh orAYkfhys l;!D jQ wlaImdo iDIsjrhd oela jQ m@;HlaIhhs' tys oS bka|@sh yd jsIh ixfhda.fhka Wmosk {dkh m@;HlaI f,i o th wei" lK" kdidos mxfpzka|@sh iy uki rEmdoS wruqKq yd ixfhda.jSu ksid ih wdldrfhka we;sjk nj o olajd ;sfnz' fuysoS wkqudkh olajd we;af;a m@;HlaIh lrdhEu msKsi bjy,a lr.kq ,nk wkqudkh jYfhks' kHdhfhaoS m@;HlaIh yd wkqudkh .skak yd |=ug Wmudlr we;'.skak keue;s m@;HlaIh oek.ekSu msKsi |=u keue;s wkqudkh WmldrS lr.; yelsnj fuysoS fmkajd oS ;sfnz' Ndjkdj uZ.ska fu;a;d ixl,amh m@;HlaI lr.ekSu iq;uh oekqug wkqj muKla kSrAKh l< fkdyel' Ndjkdfjka ,nd.kakd ,o w;Ska|@sh m@;HlaIh iq;uh oekqug wkqj m@udKhla f,i ie,lSfuz we;s fodaIh fuysoS ukdj lemS fmfka' kuq;a fu;a;d ixl,amh ms<snZo m@;HlaI wjfndaOhg hkf;la muKla wkqudkh wod, lr.ekSfuz yelshdj we;' tu wkqudkfha ioaNdjh .enzjsh hq;`h' tjsg muKla .skak yd |=u ms<snZoj by; kHdh orAYkfha jsia;r lrk ,o Wmudj yd .e,fma' th tfia jqj o yqfola kHdh orAYkh wkqj muKlau i,ld fu;a;d ixl,am m@;HCIh ms<snZo idrA:l wrA:l:k iemhsh fkdyelsh' lsishuz mqoa.,fhl` jsiska fu;a;d ixl,amh ixcdkkh lrkafka fyj;a oek.kafka flfiao$ hk meKhg fok ir, ms<s;`rla yegshg .kakd jsg muKla fu;a;d ixl,amh Z{dk m@fNaohla jQ m@udKhla f,i m@ldY l< yelsh'106 kuq;a fu;a;d ixl,amfha mru ksIagdj we;af;a kuz Ndjkduh m@;HlaIh ;`<h' fuys oS jsia;r lrkq ,enQ wdldrhg fu;a;d ixl,amh YdlaId;a lrkakdg m@udKhla fkdue;s nj nq|=rcdKka jykafia js.@yfldg olajkafka fu;a;d ixl,amh m@;HCI jYfhka oek.;a wfhl`g ndysr l`uk fyda m@ia;`;hl u;jdouh jYfhka t,an .ekSulska f;drju fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksjeros oelaulg t<USfuz yelshdj we;s njhs'107 tnZ|= ndysr t,an.ekSuz u; fu;a;d ixl,amh ms<snZoj u;jdohka we;s lr .kshs kuz ta mqoa.,hdg fu;a;d ixl,amh ms<snZoj ksrjoH ks.ukj,g m@fjzYjSfuz lsis|= yelshdjla fkdue;' ;uka tfia meusKsh yelsnj Wml,amkh l< o th yqfola ps;a; m@lafIamKhla muKla fjz' ps;a; 173
  • 33. m@fCIamK jQ l,S i;Hh fkdfjz' i;H ms<snZojQ isysk muKs' iEu fokdgu wjxlju i;H oek.ekSfuz jsYd, wjYH;djla we;' ta lreK Tiafia .uka lrk fndfyda fokd wjikays i;HdkqrCIK ms<sfj; f,i f;drd.kq ,nkafka udkis; wOsldruh ;;ajfhka hqla;jQ wiuzmQrAK l@ufjzohkah' ld,du iQ;@fhaoS tnZ|= l@ufjzohka oyhla nq|=r|=ka m@;sfCIam lr we;' fuu oY jeoEreuz wOsldruh ;;ajhkaf.ka hqla;j fu;a;d ixl,amh we;s lr.ekSug fyda jrAOkh lr.ekSug fkdyels nj fuu l@ufjzohka jsYaf,aIKh lsrsu uZ.ska meyeos,s l< yelsh' jsjsO ;dmi fldgzGdY uZ.ska wkqo;a m@:u OHdkfhys isg fkjiZ[aZ[d kdiZ[aZ[dh;k OHdkh olajd jQ iu: Ndjkduh Z{dk udrA.h fn#oaO Z{dk udrA.hg idfmaCIlj muKla wiuzmQrAK tlla f,i ie,lsks' ke;fyd;a nq|=iufhka mrsndysrj fndfyda |=rg oshqKq iuzm@odhlg wh;a Z{dk udrA.hla ;snqfKa fuz fldgigh'108 thg fya;` jQ lsis|= ndysr fya;` idOlhla u; iajlSh Z{dk .fjzIK iSudj isrlr ;nkakg fyda ta u; msysgd isg iajlSh ks.uk f.dvkxjkakg fuu pska;kh oErE fldgig jqjukdjla fkdjSh' ;ud jsiskau iajlSh w;SJ|@sh m@;HCI Z{dkh uZ.ska jspdr mQrAjl wdldrhg fuu lrek .fjzIKh lr m@;CI lr.ekSfuz yelshdjla mej;s nejska ;rula |=rg jsoHd;aul pska;khl ,CIK fuz ;`< jsoHudk fjz hehs mejish yelsh' fu;a;d ixl,amh ixjrAOkh lsrSu ms<snZoj jqj o jsoHd;aul jsOsl@uhl wdNdih huz muKlska fulS l@ufjzoh yryd ,nd .ekSfuz YlH;djhla mj;S' nq|=ka jykafia jsiska jsmiaikd pska;kh fidhd .ekSug yd th idrA:l whqrska f,djg bosrsm;a lsrSug fmr ;snQ b;du;au jsoHdkQl~, pska;kh fuh nejz fmkajd osh yelsh' tuZ.ska tl, mjd fu;a;d ixl,aamh b;du oshqKq ugzgulska ixjrAOkh lr.kq ,enQ mqoa.,hka jsiQ nj wjsjdos;h'109 mqoa., Z{dkh yd w;aoelSu;a w;SJ|@sh m@;HCIh;a fudjqkaf.a Z{dk udrA.h jsh'1 fuu f;jk lKavdhu ms<snZo iQ;@ jsjrKh fuys oS i,ld ne,Su wjYHh'110 ucACOsu ksldh II, ix.rdj iQ;@fhys fuu f;jk lKavdhuz ms<snZo jsjrKh jkafka Tjqyq fmr fkdweiQ jsrZE OrAuhla ms<snZoj ;ud jsiskau jsfYaIfhka wjfndaOlr YdCId;a lr .;a Z{dkhla wkqj n@yauprAhdj m@ldY lrk msrsila njhs'111huz OrAuhla rduf;fuz ;ud jsfYaIfhka oek YdCId;a fldg fjfiushs m@ldY lrhs o ta OrAuh uu o m@ldY lrushs" ta uu fkdfnda l,lska ta OrAuh ;udu jsfYaIfhka YdCId;a fldg thg t<U jsisus hkqfjks'112 fuh ;rula |=rg iajlSh w;SJ|S@h m@;HCIh u; mokuzj bosrsm;a jQjla jqj;a tys lsishuz iSudjla jsoHudk jkafka fkjiZ[aZ[dkd ixZ[aZ[dh;k pska;kfhka Tnzng .uka lsrSfuz yelshdjla fulS w;SJ|@sh m@;HCI Z{dkh fj; fkd;snQ fyhsks' w;SJ|@sh m@;HCIh Z{dkh idudkHfhka fiiq Z{dk jsNd. yd ikaikaokd;aulj ie,l~ l, lsishuz Wiia ugzgulg wh;a f,i i,lkq ,enQj;a fulS oekqu jrAOkfhys mjd lsishuz iSudiys; iajNdjhla .enzjk fyhska fu;a;d ixl,amfhys Wmrsu ;;ajh fuz ;`< jsoHduk fj;ehs Wml,amh lsrSug fkdyelsh' fu;a;d ixl,amhg mjd fkjiZ[aZ[d kdixZ[aZ[dh;k pska;kfhka Tnzng jrAOkh jSfuz lsis|= bv m@ia;djhla fuz uZ.ska ysus fkdjk fyhsks' tfiau fujka wdl,amhka orkakd jQ mqoa.,fhl` tu wdl,am u; msysgd isg ta wkqj 174
  • 34. fu;a;d ixl,amh ms<snZo ta wdl,amhkau .`re ;kays ;nd f.k huz huz ks.uhka ,nd oSug o fuz ksid wiu;a jkafka fu;a;d ixl,amh TzkEu mqoa.,fhl`f.a isf;ys jrAOkh lrk l, tys Wmrsu ixjrAOk jmirsh fkjiZ[aZ[d kdixZ[aZ[dh;k pska;kfhkq;a Tnzng .uka lrk nejsks'113 uska meyeos,s jkafka l`ulao$ rduf.a Z{dkh wi;Hhla fkdfjz' tfy;a th crd urK ksfrdaOh iZoyd m@udKj;a fkdfjz' hkakhs' fofokdf.au Z{dk udrA. tl t,a,hlg osYduqL jS we;s njla yd is|=y;a ;jqia;`ud tl, Wmrsu Z{dk iSudj f,i ms<s.kq ,enQ fkjiZ[aZ[d kdixZ[aZ[dh;k pska;kfhys wvx.` ps;a; iudOsfhka iEySulg fkdmeusK Z{dkh uSg;a jvd oshqKq wjia:djlg ixjrAOkh l< yelshdj ;uka jsiskau fidhd .kakd ,o kj Ndjkd l@uhla udrA.fhka jevs oshqKq lrk ,o nj uska fmfka' tfiau n,dfmdfrd;a;` jQjd fiau tlS Ndjkd udrA.fhka wg iuj; miqlr mshjrla bosrshg ;nkakg is|=y;a ;jqia;`ud iu;a jsh' tfiau ;j;a wxYhlska ta mshjr w;s jsYd, pska;k jsma,jhla mrsjrA;khla f,i o yeZokajsh yelafla iu: pska;kfhka jsmiaikd pska;khg m@jrA;khjSfuz l@shdj,sh o fuz ;`< .enzjk fyhsks'114 tfiau is|=y;a ;jqia ;`ud jsiska fidhd .kakd ,o jsmiaikd pska;kfhys jsoHudk jk iSud rys; iajNdjh ;`< kuz lsis|= wmyiq;djhlska f;drj fu;a;d ixl,amh tys WmrSu jrAOkSh wjia:djka lrd lsis|= wmyiq;djhlska f;drj jrAOkh jSug wjldY ie,iS ;snsKs' tu ksid jsmiaikd pska;kh ms<snZoj mejish yelafla th fu;a;d ixl,am jrAOkh jvd;a Wps;u pska;khla fiau fu;a;d ixl,amh iuznJOfhka jsOsu;a ks.ukhkag t<USfuz oS Ndjs;d l< yels uyZ.` l@ufjzohla o jk njhs'115 is|=y;a ;jqia;`ud Woaolrdu mq;a;f.a b.ekajSu wkq.ukh lf<a yq|= ms<s.ekSuz ud;@fhka ( flaj,x ioaOd u;a;flk ) Z{dkh m@ldY fkd lrk ksihs'116 Z{dkh Wfoid yq|= Ndjkduh m@Z{dj Wmfhda.S lr.;a msrsig wh;a jqj;a nq|=rcdKka jykafia Z{dkh Wfoid yq|= Ndjkduh m@Z{dj Wmfhda.S lr.;a msrsig wh;a jqj;a Wkajykafia Tjqkaf.a Z{dkhg iSud fkd jS bosrshg .uka l< Ydia;Djrhdh' fuz wkqj Wka jykafia wkqN~;sjdoS ( Experientialists ) fldgig wh;a jQfjls' ful< m@lgj isgs wkqN~;sjdoSka w;rska Wiiau nqoaOsuh mrsmdlhg m;aj isgs Woaolrdu mq;a; mjd fkjiZ[aZ[dkdiZ[aZ[dh;kh hk wremdjpr i;rjk OHdkfhka ;ukaf.a Z{dk jsNd.fhys jrAOkh iSud lrf.k117 isgs nj;a" fuys lsishuz wmyiqjla |=gq nq|=r|=ka uq,ska Woaolrdu mq;a;f.a YsIHfhl`j Tyqf.a l@ujsOSka wkq.ukh lr Woaolrdu mq;a; meusKs wrEmdjpr i;rjk OHdkhgu meusKsh;a bka iEySulg m;a fkdjS Z{dk udrA.fhys ;j fndfyda bosrshg hd yels nj oek rdu mq;a;f.ka fjkajS kj pska;khla Tiafia ;u Z{dk .fjzIKh bosrshgu f.khdug l,amkd lsrSu jsjD; Z{dk .fjzIlfhl`f.a ,CIK m@lg lrjkakla jsh'118 175
  • 35. B <Z.g idrOrAu jsksYapfhys ,d ifodia f,i ld,du iQ;@fhys m@;sfCIam l< wka;hla jkQfha wmf.a wdpdrAh Y@uKhka jykafia ( iufKda fkd .re - Consultations of Preceptor) lshd fyda ms<s fkd .; hq;` njhs' fuh jkdyS mqoa., wOsldrhla u; mokuz jS th idrOrAu jsksYapfhys ,d usKquz oZvqjla lr.ekSfuys we;s fodaIh m@lg lr fmkajhs' fuys oS nq|=r|=ka flfrys nqoaO f.#rjfhka hula ms<s.ekSu o fuz whqrskau ld,du iQ;@fhys fuz b.ekajSu ksid m@;sfCIam jS we;aoehs we;euz flfkl`yg jsu;shla yg.eksh yelshs' nq|=r|=ka flfrys mjd hfula ta f,i wOdk.@dyS f,i lghq;` lsrSu nq|=r|=ka jsiskau m@;sfCIam lr we;s wdldrh iQ;@ foaYkdjkaf.ka m@lg fjz'119 nq|=rcdKka jykafia kQmka udrA.h Wmoj;s' fkdyeZosk we;s udrA.h Wmoj;s' fkd yeZosk we;s udrA.h yZ|=kajd fo;s' wksll` jsiska m@ldY fkd l< udrA.h lshd fo;s' udrA.h ols;s' udrA.fhys ksmqK fj;s' uyfKks" Y@djlfhda ud.!h wkqj hkafkda fj;s' miqj meusKshdyq fj;s'120 nq|=r|=kaf.a foaYkd ;`< .enzjk fn#oaO idrOrAu ms<snZoj nq|=r|=ka ;`< olakg ,efnk mqoa., fm#reIh mokuz lrf.k idrOrAu jsksYaphlg meusKSu hk lreK ioaOd hk idrOrAu m@ia;`;fhka yZ|=kajkq ,efnz' nq|=iuh ;`< ioaOd hk idrOrAuh mZ[aZ[dj uQ,sl fldgf.k Wmfhda.s;d ixorANhla hgf;a ie,ls,a,g .ekSfuz oS th fohdldrhlska hqla;j js.@y lr olajhs' tkuz wuQ,sl ioaOd wldrj;S ioaOd hkakhs' fuu fohdldrh uZ.ska jsoHudk lrkqfha usksia ps;a; ika;dkh ;`< idrOrAu jeks hym;a fydZo .`Kdx. ixjrAOkh lsrSfuz oS fu;a;d ixl,amhg jvd;a m@fhda.sl wxYfhka jevs Wmfhda.s;djhla ,ndfokqfha wuQ,sl ioaOdjo wldrj;S ioaOdjo hk l@ufjzohka fol w;rska l`uk l@ufjzoho hkak fuys oS jeo.;a fjz'121 fuhska wuQ,sld ioaOd hkq Wmfhda.s;djfhka ySk jQ Y@oaOdjhs' ( ms<s.ekSug meusKSuhs ) yq|= Y@oaOdj udkh" repsh" Y@e;s udkh" wdldr mrsjs;rAlkh" oDIagshg .e<mSu hk moku u; msysgd hula ms<s.ekSu wuQ,sld Y@oaOdjhs' nq|=iuh fuu Y@@oaOdj m@;sfCIamfldg we;af;a th Wmfhda.S;djfhka ySkjSu;a" fya;` hqla;s iy.; fkdjSu fya;`fjka mZ[aZ[duh ixorANfhka hqla; fkdjSu;a" hk ldrKh ksidh' fuz wuQ,sl Y@oaOdj we;sjk wdldrh yd th yeZosk .kakd wdldrh iQ;@ foaYkdjkaf.ka jsia;r flrS we;'122 jrla pxlS keue;s nuqKd uy;a ;reK msrsila iuZ. nq|=rcdKka jykafia iuZ. idlpzPd lsrSu iZoyd meusKsfhah' tys oS fjzofhys yi< ldmgslkuz nuqKq ;reKhd fufia m@Yakhla bosrsm;a lf<ah' Nj; f.#;uhka jykai" merKs nuqKkaf.a mruzmrdfjys" msgl iuzm@odfhys fuz whqrska iZoyka fjz hehs huzlsis uka;@ mohla fj;a kuz tlS ldrKh wruhd n@dyauKfhda fuhu i;H hehs yd fiiai fndre hehs ks.ukhlg meusfK;s' fuu lreKg wod<j Nj;a f.#;uhka jykafiaf.a woyi fln|=oehs hk m@Yakh jsuiSh'123 fuys i,ld ne,sh hq;` jeo.;a lreK jkqfha pxlS nuqKd nq|=r|=ka yd jdofldg oskkq msKsi usi fulS b.ekajSu ;`<ska fjk;a hula wfmaCId l<doehs jsuiSuh' ienjskau fujka b.ekajSuz n@dyauK iudch ;`< 176
  • 36. uq,a neif.k mej;sfha n@dyauK iudchg wfkla mqoa., fldgzGdYhka ;`<ska iudcfhka w;am;a jQ .re ie,ls,s ;j |=rg;a ta wdldrfhkau mj;ajdf.k hfuz fpz;kdj bgq lrjd .ekSu Wfoid usi i;Hh myod osfuz hym;a wruqK YdlaId;a lr.ekSu Wfoid msKsi fkdjk nj isysm;a l< hq;`j we;'124 fuys oS nq|=rcdKka jykafia fjzo uka;@ i;H jYfhka ms<s.efkkafka ljr mZ[aZ[duh yd Wmfhda.S;duh ixorANhla u; o hkak jsuiSug ,la l<y' fuhu i;Hh fiiai fndre hehs ;ud okakd nj;a" olakd nj;a" mejish yels tl o nuqfKl` fyda fjzoehs nq|=rcdKka jykafia m@Yak l<y' ke; hkak ldmgsl udkjhdf.a ms<s;`rhs' fuz whqrska wdpdrAh m@pdrAh jYfhka nuqKq mrmqre i;lg fmr o fjzofhys i;H;dj .ek oel mjik wpdrAhjrfhl` uqKq .eiqfka ke;' fuz uka;@ mohu i;Hh' fiiai fndre hehs uu oksus' uu olsus hehs lsjyels nuqKq wdpdrAhjrfhl` fkdjk l,ayS" fjzo uka;@ moh mj;ajdf.k wdfha .hk ,oao wkqj .ehSula yegshgh' lshk ,oao wkqj lSula yegshgh' jdfpdaoa.; l< foa jdfpdaoa.; lsrSula yegshgh' fuhska is|=jkafka lsishuz mqoa.,fhl` jsiska l,ska lshd ;snqKq hula ;yjqre lsrSu usi ta uZ.ska mqoa.,hka ;`< prs; ixjrAOk ,CIKhka biau;` lsrSu fkdfjz' tjeks lreKq mjid ;snqfKa o yqfola wd.usl b.ekajSuz f,imuKla jskd ta b.ekajSuz wkq.ukh lsrsu ;`<ska iudchg tlsfkld w;r iuZ.sh ifydaorFjh jrAOkhjSu msKsi rel`<la ta uZ.ska ,efn;ehs is;Su W.yg jsKs' tfukau fuz uZ.ska fu;a;d ixl,amh fkdj thg yd;amiskau fjkia ffjrh iudch ;`< jemsrSu is|= jsh' ta mqoa., wkHkH;djh jskdY lsrSu ksid mqoa.,hdf.a fm#reIh iudch jsiska neyr lrkq ,enSu ksid iudcfhys jQ jsjsO mqoa., fldgzGdY fuz ksid wiykhg m;a jSu jsoHduk jQ fyhsks' fuz ;;ajhka iudch mqrd jHdma;j mj;soaoS ta ;;ajh yg.kSug wdOdr jQ n@dyauK b.ekajSuz w;rska tla b.ekajSula jQ fuz ms<s.ekSu nq|=rcdKka jykafia jsiska jspdrhg ,lalsrSu uZ.ska tys we;s idjoH;djh meyeos,s lr oS ;sfnz'125 Y@oaOdj ms<snZo nq|=ka jykafiaf.a meyeos,s lroSu wkqj wuQ,sl Y@oaOdj mokulska f;dr ms<s.ekSula nj fmfka' nq|=iuh wkqj mZ[aZ[dj w;aoelSuz jYfhka ;yjqre jkakla o jsh hq;`h' uu fuh oksus' uu fuh olsus' ( wyx cdkdus" oyfu;x miaidus ) hkqfjka mejiSug wjldY fkd ue;s idrOrAu ms<snZo ms<s.ekSuz nq|=iufhka m@;sfCIams;h' tnZ|= idrOrAu iuznJO ms<s.ekSuz nq|=iuhg ys;lr fkdfjz' tnejska ld,du iQ;@fhys m@;sfCIam jQ ksIaGd 10 ka wjika ksIaGdj f,i js.@y lrk ,o ( iufKd fkd .re ) wmf.a wdpdhH!hka jykafia f.a ( Ydia;Dka jykafiaf.a ) lshd m@udK lr .ekSu m@;sfCIam lrk ,oafoa fuz wuQ,sl Y@oaOdjg wka;rA.;jk lreKq nejz ie,lsh hq;`h'126 fu;ek oS ;j;a .egZMjla hful`g Woa.; jsh yelshs' tkuz hula fidhd fkd n,d jsuid fkdn,d fyda kqjK uZo njlska fyda nq|=rcdKka jykafia f.a foaYkd ms<sf.k hghq;` flfrA kuz th wuQ,sl Y@oaOdjg wh;a jkjdo hk ldrKhhs' fu;ek oS wod< jkafka 177