Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου - Ενότητα 4

ΦPONTIZΩ
ΓIA TH
ΔIATPOΦH
KAI THN
YΓEIA MOY
4η
ενότητα

ΓΙΑΤΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟ
ΣXOΛEIO;
ΓΙΑ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΜΕ ΤΟ
ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ !!!

ΦPONTIZΩ ΓIA TH
ΔIATPOΦH
KAI THN YΓEIA MOY
Σ’ αυτή την ενότητα:
Θα μιλήσουμε για τον ρόλο του
ουσιαστικού και του επιθέτου
στην πρόταση.
Θα μάθουμε τις διαφορετικές κλίσεις
των ουσιαστικών και των επιθέτων.
Θα αντιληφθούμε πώς λειτουργούν
οι βασικότεροι μηχανισμοί
δημιουργίας λέξεων,
η παραγωγή και η σύνθεση.
Θα συζητήσουμε και θα γράψουμε
περιγράφοντας τη διατροφή μας
σήμερα.
4η
ενότητα

Kείμενο 1 [Είμαστε ό,τι τρώμε] (σελ. 60)
Καθώς θα διαβάζουμε το κείμενο,
προσπαθήστε να απαντήσετε
στις παρακάτω ερωτήσεις
κατανόησης:
1.Πώς τρέφονται τα Ελληνόπουλα
σήμερα, σύμφωνα με το κείμενο;
2.Τι μπορεί να μας προσφέρει μια
σωστή και ισορροπημένη
διατροφή;

Kείμενο 3 [Η μεσογειακή διατροφή] (σελ. 61)
Καθώς θα διαβάζουμε το
κείμενο, προσπαθήστε να
απαντήσετε στις παρακάτω
ερωτήσεις κατανόησης:
1.Ποια είναι τα βασικά
χαρακτηριστικά της
παραδοσιακής ελληνικής
διατροφής;
2.Παρατηρώντας την
πυραμίδα της διατροφής,
προσέξτε ποιες τροφές
πρέπει να καταναλώνονται
συχνά και ποιες σε αραιά
διαστήματα. • Eσείς
ακολουθείτε αυτές τις οδηγίες
στη διατροφή σας;

Aκούω και μιλώ
Ταιριάξτε τις φράσεις των δύο στηλών για να ενώσετε τις προτάσεις.
Β1 Τι είναι ονοματική φράση και ποια η λειτουργία της (σελ.63-65)
ΣΤΗΛΗ Α
1. Τα παιδιά
2. Oι βάσεις για τη
μελλοντική μας υγεία
3. Τα υγιή άτομα
4. Το Υπουργείο Yγείας
ΣΤΗΛΗ Β
• συνέταξε διατροφικές οδηγίες
(κείμ. 3)
• δε συνηθίζουν να τρώνε πρωινό
(κείμ. 1)
• μπαίνουν στην ηλικία αυτή
(κείμ.1)
• δε χρειάζονται διατροφικά
συμπληρώματα (κείμ. 3).
• Tι κοινό έχουν οι φράσεις της στήλης A;
• Ποιο μέρος του λόγου βλέπετε να έχει κυρίαρχη θέση στις
φράσεις της στήλης A και ποιο στις φράσεις στη στήλη B;

Oι πρώτες μου γνώσεις για τα μέρη της
πρότασης
Ας θυμηθούμε ορισμένα πράγματα που ήδη
έχουμε μάθει στις τελευταίες τάξεις του
Δημοτικού σχολείου:
•Σε κάθε κείμενο, άρα και σε αυτά που
διαβάσαμε προηγουμένως, κύριο συστατικό-
βασική μονάδα αποτελεί η πρόταση.
•Kάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά
μέρη. Στο ένα μέρος κεντρική λέξη είναι το
ουσιαστικό, ενώ στο άλλο μέρος το ρήμα.
Το ένα μέρος, λοιπόν, θα το αναφέρουμε από
εδώ κι εμπρός ως ονοματική φράση, ενώ το
άλλο ως ρηματική φράση.

Διαβάζω και γράφω (σελ. 63)
Χωρίστε τις προτάσεις που ακολουθούν στις ονοματικές και τις
ρηματικές τους φράσεις (OΦ, PΦ), όπως στο παράδειγμα:
Tο ένα στα δέκα Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο
OΦ PΦ
«Oι μισές φέτες του πορτοκαλιού μες στο σιρόπι επαναφέρουν
κάτι από τον ήλιο». (κείμ. 2)
«Oι οδηγίες αυτές αποσκοπούν στο να παρουσιαστεί ένα
διατροφικό πρότυπο». (κείμ. 3)
«Tο 56% των μαθητών τρώει τουλάχιστον μία φορά την ημέρα
τσιπς». (κείμ. 1)
«Oι μικροί αφράτοι μπεζέδες, που τρίβονται αμέσως στο στόμα
και λιώνουν, κρατάνε πάνω στην επιφάνειά τους τις μορφές
κάποιων προσώπων». (κείμ. 2)
Tι παρατηρείτε για τις OΦ που ξεχωρίσατε; • Mπορείτε να
βρείτε την κεντρική λέξη (ουσιαστικό) της καθεμιάς από αυτές;

(σελ. 64) Διαπιστώνω ότι:
•H ονοματική φράση μπορεί να έχει απλή
μορφή (π.χ. άρθρο + ουσιαστικό → τα
παιδιά) ή διευρυμένη μορφή (π.χ. άρθρο +
επίθετο + ουσιαστικό → τα υγιή άτομα).
•H διευρυμένη μορφή της ονοματικής
φράσης μπορεί να περιέχει οποιοδήποτε
άλλο μέρος του λόγου που μπορεί να
λειτουργήσει ως συμπλήρωμα ή
προσδιορισμός του ουσιαστικού (π.χ.
αριθμητικό, επίθετο ή και ολόκληρη
ονοματική πρόταση).
ΠAPAΔEIΓMA: Οι μικροί αφράτοι μπεζέδες,
που τρίβονται αμέσως στο στόμα και
λιώνουν

Βιβλίο Γραμματικής Νέας Ελληνικής Γλώσσας (σελ. 116)
Το ουσιαστικό και η ονοματική φράση
Η ονοματική φράση είναι ένα λεκτικό σύνολο που έχει ως πυρήνα
ένα ουσιαστικό ή οποιαδήποτε λέξη που μπορεί να μπει σε θέση
ουσιαστικού. Το ουσιαστικό ή και το αντίστοιχο γλωσσικό στοιχείο
μπορεί να αποτελεί από μόνο του μια ονοματική φράση
π.χ. Πουλάει ρούχα. Μπορεί όμως να συνδυάζεται με άλλα μέρη
του λόγου και να αποτελεί μαζί τους ονοματική φράση.
Τα πιο συνηθισμένα μέρη του λόγου με τα οποία συνδυάζεται
το ουσιαστικό είναι:
α)   Τα άρθρα, π.χ. Η νύχτα πέφτει.
β)   Τα επίθετα, π.χ. Λέρωσε το άσπρο παντελόνι.
γ)   Οι αντωνυμίες, π.χ. Ήταν δική του έμπνευση.
δ)   Τα αριθμητικά, π.χ. Γελούσε δέκα λεπτά.
ε)   Άλλα ουσιαστικά, π.χ. Το ύψος του κτιρίου ήταν μεγάλο.
στ) Οι μετοχές, π.χ. Μάζεψαν τα εγκαταλειμμένα ζώα.
Να
διαβάσετε
στη
Γραμματική
τη σελ. 116

Ακούω και μιλώ (σελ. 64)
•Παρατηρήστε τις ρηματικές
φράσεις της στήλης B στην άσκηση
1, σελ.63
•Tι μπορείτε να πείτε για τα
συστατικά στοιχεία μιας PΦ; • Aπό
ποιες άλλες φράσεις μπορεί να
αποτελείται;
Διαπιστώνω ότι:
•H ρηματική φράση είναι ο συνδυασμός του ρήματος με τα
συμπληρώματα και τους προσδιορισμούς του.
•Mια ονοματική φράση μπορεί να είναι μέρος μιας ρηματικής
φράσης:
ΣΤΗΛΗ Β
• συνέταξε διατροφικές οδηγίες
(κείμ. 3)
• δε συνηθίζουν να τρώνε
πρωινό (κείμ. 1)
• μπαίνουν στην ηλικία αυτή
(κείμ.1)
• δε χρειάζονται διατροφικά
συμπληρώματα (κείμ. 3).
Το Υπουργείο Υγείας συνέταξε διατροφικές οδηγίες
ΟΦ ΟΦ
ΡΦ

1.Βρείτε τις ονοματικές φράσεις που
υπάρχουν μέσα στις ρηματικές φράσεις των
παρακάτω προτάσεων:
– Tα παιδιά τρώνε τσιπς.
– Oι άνθρωποι δεν εφαρμόζουν τους κανόνες
καλής διατροφής.
– Oι επισκέπτες έφερναν πάντα κάποιο γλυκό
δώρημα.
– H υποδειγματική διατροφή αποτελεί τον τελικό
στόχο.

Aκούω και μιλώ (σελ. 64
Aπό τις ονοματικές φράσεις της άσκησης 1 (Διαβάζω και γράφω)
στη σελίδα 63, ποιες απαντούν στην ερώτηση ποιος; • Ποιες
απαντούν στην ερώτηση ποιον ή τι; • Υποθέστε ότι σας κάνουν
αυτές τις ερωτήσεις και πρέπει να απαντήσετε.
«Oι μισές φέτες του πορτοκαλιού μες στο σιρόπι επαναφέρουν
κάτι από τον ήλιο». (κείμ. 2)
«Oι οδηγίες αυτές αποσκοπούν στο να παρουσιαστεί ένα
διατροφικό πρότυπο». (κείμ. 3)
«Tο 56% των μαθητών τρώει τουλάχιστον μία φορά την ημέρα
τσιπς». (κείμ. 1)
«Oι μικροί αφράτοι μπεζέδες, που τρίβονται αμέσως στο στόμα
και λιώνουν, κρατάνε πάνω στην επιφάνειά τους τις μορφές
κάποιων προσώπων». (κείμ. 2)

Mαθαίνω ότι:
•H ονοματική φράση έχει πολλές λειτουργίες στις προτάσεις.
Συγκεκριμένα λειτουργεί ως:
•Yποκείμενο του ρήματος, δηλαδή μία λέξη ή φράση που δηλώνει
ποιος ενεργεί (όπως εδώ οι γονείς) ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται
σε μια κατάσταση: Πολλοί γονείς δε διαφωνούν. (κείμ. 1)
•Κατηγορούμενο (του υποκειμένου):Το 1 στα 10 Ελληνόπουλα
είναι παχύσαρκο παιδί. (κείμ. 1)
•Αντικείμενο, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο
μεταφέρεται η ενέργεια του υποκειμένου ενός ρήματος:Το Υπουργείο
Παιδείας συνέταξε διατροφικές οδηγίες. (κείμ. 3)
•Συμπλήρωμα μιας πρόθεσης:Λόγια κάποτε πικρά με τη γλύκα στο
στόμα. (κείμ. 2)
•Συμπλήρωμα ενός ουσιαστικού (= άλλης ονοματικής φράσης) σε
πτώση γενική: Περιεργάζομαι την παράταξη των γλυκισμάτων.(κ.2)

Το ουσιαστικό και η ονοματική φράση
Η ονοματική φράση μέσα στην πρόταση
λειτουργεί:
α) Ως υποκείμενο, π.χ. Ο κήπος πρασίνισε.
β) Ως κατηγορούμενο, π.χ. Ο κινηματογράφος
είναι τέχνη.
γ) Ως αντικείμενο, π.χ. Η Μαρία διαβάζει
μαθηματικά.
δ) Ως προσδιορισμός άλλης ονοματικής φράσης,
π.χ. Οι τοίχοι του σχολείου λερώθηκαν.
ε) Ως προσδιορισμός ρήματος,
π.χ. Ταξιδέψαμε στην ύπαιθρο.
Να διαβάσετε στη Γραμματική τη σελ. 116

Β2 Επιθετικός προσδιορισμός (σελ.65-68)
Στον πίνακα της τάξης γράψαμε ορισμένες ονοματικές φράσεις που
εντοπίσαμε στα εισαγωγικά κείμενα 1, 2, 3. • Κρύψτε τη στήλη με τα επίθετα
και δείτε μόνο τα ουσιαστικά. • Στη συνέχεια αποκαλύψτε ένα ένα τα επίθετα.
• Ποια ιδιότητα δίνει κάθε επίθετο στο κάθε ουσιαστικό;
OΝOΜΑΤΙΚEΣ ΦPAΣEIΣ (OΦ)
Κείμενο Επίθετα Oυσιαστικά
1 (τις) κακές
(της) καλής
(η) μεγάλη
(των) νέων
συνήθειες
διατροφής
ποικιλία
αγαθών
2 (τα) μεγάλα και μικρά
(τις) λευκές
κουτιά
κορδέλες
3 (η) υψηλή
(οι) διατροφικές
κατανάλωση
οδηγίες

Κείμενο Επίθετα Oυσιαστικά
1 συνήθειες
διατροφής
ποικιλία
αγαθών
2 κουτιά
κορδέλες
3 κατανάλωση
οδηγίες

Κείμενο Επίθετα Oυσιαστικά Ιδιότητες
1 (τις) κακές συνήθειες
2
3

(της) καλής διατροφής
2
3

(η) μεγάλη ποικιλία
2
3

(των) νέων αγαθών
2
3

2 (τα) μεγάλα και μικρά κουτιά
3

(τις) λευκές κορδέλες
3

3 (η) υψηλή κατανάλωση

3 (η) υψηλή κατανάλωση
(οι) διατροφικές οδηγίες
• Μελετήστε πιο προσεκτικά τα επίθετα που
προσδιορίζουν τα συγκεκριμένα ουσιαστικά.
• Είναι διαφορετικού ή ίδιου γένους;
• Μήπως διαφέρουν στην πτώση ή στον
αριθμό;
Τα επίθετα συμφωνούν με
τα ουσιαστικά κατά γένος,
αριθμό και πτώση.

•Το επίθετο μπορεί να προσδιορίζει
ένα ουσιαστικό και να του δίνει μια
(μόνιμη) ιδιότητα. Σε αυτή την
περίπτωση λέμε ότι λειτουργεί
ως επιθετικός προσδιορισμός.
•Αυτός ο προσδιορισμός είναι
στο ίδιο γένος, στην ίδια πτώση και
στον ίδιο αριθμό με το ουσιαστικό.
Να διαβάσετε στη Γραμματική στη
σελ. 119 το (α)
Το επίθετο ως ομοιόπτωτος
προσδιορισμός στο ουσιαστικό

Το επίθετο ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός στο ουσιαστικό
Τα επίθετα, όταν είναι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί ουσιαστικών, μπορεί να
είναι: επιθετικοί προσδιορισμοί και κατηγορηματικοί προσδιορισμοί.
i) Επιθετικοί προσδιορισμοί: είναι οι προσδιορισμοί οι οποίοι προσδίδουν
μια μόνιμη ιδιότητα στο ουσιαστικό που προσδιορίζουν και δένονται με αυτό
πολύ στενά σημασιολογικά, κάποτε τόσο στενά, που μπορεί η ονοματική
φράση να αποδοθεί με μία λέξη, π.χ. μικρά πράγματα → μικροπράγματα.
Ως επιθετικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται, εκτός από τα επίθετα, τα
εξής:
Αντωνυμίες, π.χ. Αυτήν τη χαρά δεν την ένιωσα άλλη φορά.
Αριθμητικά, π.χ. Μας επισκέφτηκαν τρεις υπουργοί.
Μετοχές, π.χ. Οι παντρεμένοι στρατιώτες υπηρετούν λιγότερο.
Ουσιαστικά, π.χ. Αγόρι παιδί και διστάζει να μπει στο νερό.
Επιρρήματα, π.χ. Ανέβηκε στον πάνω όροφο.
Προθετικές φράσεις, π.χ. Έζησε μια ζωή με ανία (ανιαρή).
Συχνά από τον συνδυασμό επιθέτου και ουσιαστικού στην ονοματική φράση
παραλείπεται το ουσιαστικό. Το επίθετο που μένει λειτουργεί ως
ουσιαστικό, π.χ. Πήγε στη λαϊκή (ενν. αγορά).

Το επίθετο ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός στο ουσιαστικό
ii) Κατηγορηματικοί προσδιορισμοί: είναι οι προσδιορισμοί που
προσδίδουν στα ουσιαστικά μια παροδική ιδιότητα,
π.χ. Η μητέρα του αγριεμένη μπήκε στο δωμάτιό του.
Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται συνήθως τα επίθετα:
όλος, ολόκληρος, ακέραιος, μισός, μονός, διπλός, μόνος, μοναχός κ.ά.
Πώς ξεχωρίζουμε τον επιθετικό από τον κατηγορηματικό
προσδιορισμό;
Προσέξτε τα παρακάτω παραδείγματα:
α) Ο σοβαρός δικαστής διάβασε την απόφαση.
β) Ο δικαστής σοβαρός διάβασε την απόφαση.
Στο παράδειγμα (α) το επίθετο σοβαρός προσδίδει στον δικαστή μια
μόνιμη ιδιότητα (ο δικαστής ήταν πάντα σοβαρός), άρα έχουμε
επιθετικό προσδιορισμό.
Στο παράδειγμα (β) το επίθετο σοβαρός προσδίδει στον δικαστή μια
παροδική ιδιότητα (ο δικαστής ήταν σοβαρός μόνο κατά τη στιγμή που

Γ1 Kλίση ουσιαστικών (σελ. 68-72)
Βιβλίο Γραμματικής Νέας Ελληνικής Γλώσσας (σελ. 31-47)
Το ουσιαστικό είναι ένα μέρος του λόγου που
αναφέρεται κατά κανόνα σε πρόσωπα, ζώα,
πράγματα, τόπους και σε αφηρημένες έννοιες
π.χ. ο άνθρωπος, η αλεπού, η καλοσύνη.
Γένος: Κάθε ουσιαστικό ανήκει σε ένα γένος. Τα γένη
στα οποία μπορούν να ανήκουν τα ουσιαστικά είναι
τρία: το αρσενικό, το θηλυκό και το ουδέτερο.
Γραμματικό γένος είναι το γένος των ουσιαστικών
(προσώπων, ζώων, πραγμάτων και αφηρημένων
εννοιών) σύμφωνα με τη Γραμματική.
Φυσικό γένος είναι το γένος των ουσιαστικών
(προσώπων και ζώων μόνο) σύμφωνα με τη φύση.
Τα γραμματικά γένη των ουσιαστικών δε συνδέονται
απαραίτητα με το φυσικό γένος ούτε και με άλλα
σημασιολογικά χαρακτηριστικά.

Aκούω και μιλώ (σελ. 68-69)
Χωρίστε τα παρακάτω ουσιαστικά σε κατηγορίες ανάλογα με το
γένος τους (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο).
OΥΣΙΑΣΤΙΚA
(κείμενο 1) των μαθητών • οι άνθρωποι • τους κανόνες • την
απόφαση • την ημέρα • τους φίλους • το δώρο • ο (μέσος) όρος • τα
αγόρια
(κείμενο 2) (στην) επιφάνεια • τον ήλιο • τους κουραμπιέδες • το
στόμα
(κείμενο 3) το κρασί • τους Έλληνες • η κορυφή • (του) κρέατος
Ουσιαστικό Γραμματικό γένος Φυσικό γένος
των μαθητών Α Α
οι άνθρωποι Α Α + Θ
την απόφαση Θ -
τα αγόρια Ο Α

(σελ. 69) Παρατηρώ ότι:
•Πολλές φορές το φυσικό
γένος ενός ουσιαστικού άλλοτε
ταυτίζεται και άλλοτε όχι με το
γένος που έχει στη γραμματική
(γραμματικό γένος).
•Για παράδειγμα, το
ουσιαστικό το αγόρι έχει φυσικό
γένος αρσενικό, αλλά έχει
γραμματικό γένος ουδέτερο,
•ενώ το ουσιαστικό ο
μάγειρας έχει φυσικό και
γραμματικό γένος αρσενικό.

(σελ. 69) Διαβάζω και γράφω
1.Τα ουσιαστικά έχουν δύο αριθμούς, τον ενικό (όταν μιλάμε
για ένα πρόσωπο, ζώο, πράγμα, κατάσταση κ.ά.) και τον
πληθυντικό (όταν μιλάμε για πολλά πρόσωπα, ζώα,
πράγματα, καταστάσεις κ.ά.).
2.Τα ουσιαστικά (όπως τα επίθετα, τα άρθρα και οι αντωνυμίες)
κλίνονται και σχηματίζουν τύπους σε τέσσερις πτώσεις
(ονομαστική, γενική, αιτιατική και κλητική).
(σελ. 70) Προσέχω ότι:
•Η ονομαστική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα ποιος,
ποια, ποιο ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση
που δηλώνει το ρήμα.
•Η γενική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τίνος
(ποιου, ποιας, ποιου;).
•Η αιτιατική είναι η πτώση που απαντά στο ερώτημα τι (ποιον,
ποια, πιο;).
•Η κλητική είναι η πτώση με την οποία απευθύνουμε
πρόσκληση ή προσφώνηση σε κάποιον, κάποια, κάτι.

Συνοψίζοντας τα
παρεπόμενα των
ουσιαστικών είναι:
1.Το γένος: αρσενικό,
θηλυκό και ουδέτερο.
2.Οι αριθμοί: ο ενικός και
ο πληθυντικός
3.Οι πτώσεις:
ονομαστική, γενική,
αιτιατική και κλητική

Για να μπορούμε να κλίνουμε ευκολότερα τα ουσιαστικά τα
κατατάσσουμε σε ομάδες λαμβάνοντας υπόψη τις τρεις πρώτες
πτώσεις (ονομαστική, γενική και αιτιατική)
(σελ. 70) Διαπιστώνω ότι:
•Tα ουσιαστικά διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες,
τα δικατάληκτα (έχουν δύο διαφορετικές καταλήξεις, δηλ. δύο στον
ενικό και δύο στον πληθυντικό) και τα τρικατάληκτα (έχουν τρεις
διαφορετικές καταλήξεις, δηλ. τρεις στον ενικό και τρεις στον
πληθυντικό).
•Παράλληλα τα δικατάληκτα διακρίνονται σε ισοσύλλαβα (καθώς όλοι
οι τύποι-πτώσεις έχουν ίδιο αριθμό συλλαβών, π.χ. μαθητής
και ανισοσύλλαβα (καθώς ορισμένοι τύποι-πτώσεις εμφανίζουν μία
επιπλέον συλλαβή, π.χ. παππούς).
•Ένας άλλος τρόπος κατάταξης των ουσιαστικών (ακολουθείται σε
ορισμένες περιγραφές της Νέας Ελληνικής) είναι η διάκριση τους
σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα, δηλαδή η διάκριση των κλίσεων
σύμφωνα με το γένος.

Ας δούμε τη διάκριση των ουσιαστικών πιο
συνοπτικά και παραστατικά
Δικατάληκτα
ο μήνας οι μήνες
του μήνα των μηνών
τον μήνα τους μήνες
Τρικατάληκτα
ο δρόμος οι δρόμοι
του δρόμου των δρόμων
τον δρόμο τους δρόμους
Ισοσύλλαβα
η γραμμή οι γραμμές
της γραμμής των γραμμών
τη γραμμή τις γραμμές
Ανισοσύλλαβα
το πράγμα τα πράγματα
του πράγματος των πραγμάτων
το πράγμα τα πράγματα
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
ο δρόμος η νίκη το κτήμα
Είναι όλα ισοσύλλαβα

Άσκηση στην κλίση ουσιαστικών
Αρσενικά
Ουσιαστικό Σελίδα
ο κουρέας 37
ο μυς 38
Θηλυκά
η μέθοδος 40
η πειθώ 41
Ουδέτερα
το μέγεθος 42
το καθεστώς 43
το ον 44
το φωνήεν 44
το πυρ 44
το οξύ 44
Να κλίνετε στο τετράδιό σας τα
παρακάτω ουσιαστικά. Μπορείτε
να συμβουλευτείτε τη
Γραμματική της Νέας
Ελληνικής στις σελίδες που σας
δίνονται στους πίνακες.

Γ2 Kλίση επιθέτων (σελ. 72-74)
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας (σελ. 47)
Το επίθετο είναι ένα μέρος του λόγου που κατά κανόνα δίνει ένα
χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στο ουσιαστικό που
προσδιορίζει, π.χ. Η ξύλινη πόρτα. Η σωστή απάντηση.
Το επίθετο συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει ως προς το γένος,
τον αριθμό και την πτώση.
Η θέση του επιθέτου μέσα στον λόγο ποικίλλει. Συνήθως τοποθετείται στον
λόγο πριν από το ουσιαστικό, αλλά μπορεί να τοποθετείται και μετά από
αυτό, π.χ. Ήταν μια ένοπλη ληστεία που κατέληξε σε φιάσκο, αλλά
και Ήταν μια ληστεία ένοπλη που κατέληξε σε φιάσκο.
Κάτι ανάλογο γίνεται, όταν μεταξύ ουσιαστικού και επιθέτου μεσολαβεί το
ρήμα είμαι π.χ. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτοι, αλλά και
Ετερόφωτοι είναι οι πλανήτες.
Το επίθετο συχνά χρησιμοποιείται με πρόταξη του άρθρου χωρίς το
ουσιαστικό, όταν εννοείται από τους συμμετέχοντες στη συζήτηση,
π.χ. Τα μικρά να έλθουν μπροστά (εννοείται παιδιά).
Οι ηλικιωμένοι να περάσουν δεξιά και οι νέοι στα αριστερά
(εννοείται άνθρωποι). Στην περίπτωση αυτή τα επίθετα λειτουργούν ως
ουσιαστικά.

Διαπιστώνω ότι:
◗ Mερικές βασικές κατηγορίες επιθέτων είναι:
Αρσενικό Θηλυκό Oυδέτερο
1. καλ-ός
νότι-ος    -ος/-ός
γλυκ-ός
καλ-ή        -ή
νότι-α       -α
γλυκ-ιά     -ιά
καλ-ό
νότι-ο   -ο/-ό
γλυκ-ό
2. ταχύς        -ύς
αλλά παχύς
ταχεία      -εία
παχιά        -ιά
ταχύ       -ύ
παχύ
3. ακριβής     -ής ακριβής     -ής ακριβές    -ές
Υπάρχουν, όπως θα δούμε στη σχολική γραμματική, και άλλες
κατηγορίες επιθέτων με καταλήξεις σε:
-ής (καφετής), -ιά (καφετιά), -ί (καφετί)
-ης (ζηλιάρης), -α (ζηλιάρα), -ικο (ζηλιάρικο),
ενώ με ιδιαίτερο τρόπο κλίνεται ένα επίθετο που συναντάμε συχνά:
ο πολύς, η πολλή, το πολύ (αναζητήστε την
κλίση του στη σχολική γραμματική).

Δείτε και τις βασικές κατηγορίες επιθέτων σύμφωνα με το
βιβλίο της Γραμματικής (σελ.49)
Διακρίσεις στη
μορφολογία
των επιθέτων
τρικατάληκτα
ισοσύλλαβα
ανισοσύλλαβα
καλός -ή -ό
μικρούλης -α -ικο
δικατάληκτα
ανισοσύλλαβα
διεθνής -ής -ές
μετριόφρων -ων -ον
μονοκατάληκτα
ισοσύλλαβα ο μπλε, η μπλε, το μπλε
Τα μονοκατάληκτα έχουν ξενική προέλευση και είναι συνήθως
άκλιτα.
Τώρα που τα
καταλάβατε όλα, ας
δούμε ποια εργασία θα
έχετε:

Άσκηση στην κλίση επιθέτων
Επίθετο Σελίδα
ο βαρύς η βαριά το βαρύ 51
ο διεθνής η διεθνής το διεθνές 54
ο συνήθης η συνήθης το σύνηθες 54
ο απών η απούσα το απόν 55
ο πολύς η πολλή το πολύ 56
Να κλίνετε στο τετράδιό σας τα
παρακάτω επίθετα και στα τρία γένη
και στους δύο αριθμούς.
Μπορείτε να συμβουλευτείτε τη
Γραμματική της Νέας Ελληνικής στις
σελίδες που σας δίνονται στον πίνακα.

Δ. ΠAPAΓΩΓH KAI ΣYNΘEΣH (σελ. 74-76)
Ας προσέξουμε πώς έχουν σχηματιστεί οι λέξεις που είναι χωρισμένες σε δύο
ομάδες.
α. Από ποια λέξη έχει
προέλθει η κάθε λέξη της
πρώτης ομάδας;
β. Με ποιο τρόπο βλέπετε να
έχει γίνει ο σχηματισμός
των λέξεων αυτών;
γ. Σκεφτείτε άλλες λέξεις που
έχουν σχηματιστεί με τον
ίδιο τρόπο.
Α' ομάδα
Αμερικανάκια
Ελληνόπουλα
(κείμ. 1)
ονειροπολήσεις
κουβεντούλες
(κείμ. 2)
τρόφιμα
δραστηριότητα
(κείμ. 3)
Β' ομάδα
Παχύσαρκο
καρδιοπαθειών
διατροφή
(κείμ. 1)
Πολύχρωμα
μηλόπιτες
επισκέψεις
(κείμ. 2)
μικρογεύματα
ελαιόλαδου
(κείμ. 3)
α. Από ποιες απλές λέξεις έχουν
σχηματιστεί οι λέξεις της δεύτερης
ομάδας;
β. Σε ποιο μέρος του λόγου ανήκουν οι
λέξεις που αποτελούν το δεύτερο
μέρος των σύνθετων λέξεων αυτής της
ομάδας;

◗ Oι λέξεις της πρώτης ομάδας έχουν παραχθεί από άλλες λέξεις. Νέες λέξεις
μπορούν να παραχθούν, όταν στο θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται μία
νέα διαφορετική κατάληξη, που λέγεται παραγωγική κατάληξη ή επίθημα :
π.χ. παιδί + παραγωγική κατάληξη -ακι→ παράγωγη λέξη παιδάκι
◗ Οι λέξεις της δεύτερης ομάδας έχουν δημιουργηθεί με δύο τρόπους:
α' τρόπος: Ενώνονται τα θέματα δύο απλών λέξεων,π.χ.
παχύσαρκο: από τις λέξεις
παχύ: που είναι το α' μέρος (πρώτο συνθετικό) της νέας λέξης
σάρκα: που είναι το β' μέρος (δεύτερο συνθετικό) της νέας λέξης.
β' τρόπος: Αριστερά από το θέμα της αρχικής λέξης προστίθεται ένα
πρόθημα, όπως μια αρχαία πρόθεση ή το στερητικό α- (που δηλώνει
άρνηση):
π.χ. τροφή +αρχαία πρόθεση διά → σύνθετη λέξη διατροφή
π.χ. φθαρτός +στερητικό πρόθημα: α- → σύνθετη λέξη: άφθαρτος.
Τα προθήματα αυτά ονομάζονται και αχώριστα μόρια, γιατί δε συναντώνται
κατά κανόνα μόνα τους στον λόγο. Βλ. και στη Γραμματική.
Σημειώνεται εδώ ότι σύμφωνα με ορισμένες περιγραφές της Νέας Ελληνικής οι λέξεις
που σχηματίζονται με την προσθήκη αχώριστων μορίων δεν είναι σύνθετες αλλά
παράγωγες.

1. Να μεταφέρετε στον επόμενο πίνακα τις λέξεις της Α' ομάδας που μελε-
τήσατε προηγουμένως. Βρείτε νέες λέξεις στα εισαγωγικά κείμενα (1, 2, 3).
Θέμα Παραγωγικές καταλήξεις-επιθήματα
κουβέντ-α κουβεντ-ούλα
2. Διακρίνετε το πρώτο και το δεύτερο συνθετικό των λέξεων της B' ομάδας
που μελετήσατε προηγουμένως. •Αναζητήστε και άλλες σύνθετες λέξεις
στα εισαγωγικά κείμενα (1, 2, 3).
Σύνθετη α' συνθετικό β' συνθετικό
παχύσαρκο παχύς σάρκα
3. Εντοπίστε τα προθήματα σε σύνθετες λέξεις των κειμένων 10 και 11 που
είναι υπογραμμισμένες. • Τι παρατηρείτε; • Είναι μόνο προθέσεις ή και άλλα
είδη προθημάτων;
4. Αναζητήστε στο λεξικό τις διαφορετικές σημασίες που αποκτά το
ρήμα φεύγω με την αλλαγή των προθημάτων-προθέσεων, π.χ. απο-
φεύγω, κατα-φεύγω κτλ.

αποφεύγω: 1.προσπαθώ να μην πλησιάσω κπ. ή κτ., αλλά να μείνω όσο το δυνατόν
πιο μακριά από αυτό(ν): Όταν τον είδε, άλλαξε δρόμο για να τον αποφύγει.
2. προσπαθώ να μην κάνω ή να μην πω κτ. που με δυσαρεστεί ή που είναι επικίνδυνο
ή λανθασμένο. Είναι τεμπέλης, αποφεύγει την πολλή δουλειά. || γλιτώνω, ξεφεύγω από
κτ.: Tην τελευταία στιγμή ο οδηγός απέφυγε τη σύγκρουση.
διαφεύγω: 1α. κατορθώνω να ξεφύγω, να γλιτώσω από κτ. που με απειλεί: Ο
δράστης διέφυγε τη σύλληψη β. δραπετεύω ή εγκαταλείπω παράνομα τη χώρα όπου
ζω: Οι κρατούμενοι κατάφεραν να διαφύγουν. 2. για υγρό ή για αέριο που βρίσκει
διέξοδο από έναν κλειστό χώρο, εξαιτίας κάποιας τεχνικής βλάβης: Aπό το εργοστάσιο
διαφεύγουν δηλητηριώδη αέρια. 3. (μτφ.) α. ξεχνώ κτ., δεν μπορώ να επαναφέρω στη
μνήμη μου, σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση: Ξέρω το όνομά του / τη χρονολογία,
αλλά μου διαφεύγει αυτή τη στιγμή. β. για κτ. που περνά απαρατήρητο, που δε γίνεται
αντιληπτό ή γνωστό: Όλα τα παρακολουθεί, τίποτε δεν του διαφεύγει. Πώς μου διέφυγε
αυτό το γεγονός;
εκφεύγω: (λόγ.) ξεφεύγω, αποφεύγω, διαφεύγω.
καταφεύγω: 1. ζητώ καταφύγιο σε κτ. ή σε κπ. α. πηγαίνω σε έναν τόπο που μπορεί
να μου προσφέρει προστασία και ασφάλεια: Kατέφυγαν σε μια αγροικία για να
προφυλαχτούν από την καταιγίδα. β. (για να δηλώσουμε την ψυχική έντα ση εκείνου
που έχει ανάγκη από κάποια προστασία) ζητώ βοήθεια από κπ.: Σε κάθε δύσκολη
περίσταση καταφεύγει στους γονείς του. 2. χρησιμοποιώ κάποιο μέσο, ως τη μόνη
λύση που πιστεύω ότι απομένει, για να αντιμετωπίσω μια δύσκολη κατάσταση: H
κυβέρνηση αναγκάστηκε να καταφύγει σε σκληρά οικονομικά μέτρα.

ξεφεύγω: 1.κατορθώνω να απομακρυνθώ από έναν κίνδυνο, μια δύσκολη
κατάσταση ή από κτ. που με καταδιώκει· διαφεύγω: Tους ξέφυγε τρέχοντας.
2. (συνήθ. με γεν. προσώπου) α. για κτ. που φεύγει, που μετακινείται από μια
θέση όπου βρίσκεται: Mου ξέφυγε το ποτήρι από το χέρι. β. για κτ. του οποίου
χάνουμε τον έλεγχο: Tου ξέφυγε το τιμόνι και έριξε το αυτοκίνητο στη
θάλασσα. 3. από επιπολαιότητα, έλλειψη προνοητικότητας ή απροσεξία λέω
κτ. που δεν πρέπει: Tου ξέφυγαν βαριές κουβέντες. 4. μένω απαρατήρητος,
δεν υποπίπτω στην αντίληψη, στην προσοχή κάποιου: Σ΄ αυτό το κείμενο
έχουν ξεφύγει πολλά λάθη. 5. (οικ.) για κτ. που διαφέρει, που παρουσιάζει κτ.
το ιδιαίτερο σε σχέση με άλλα παρόμοια: Tο φόρεμα αυτό ξεφεύγει από τα
συνηθισμένα.
προσφεύγω: 1. απευθύνομαι σε κπ. και ζητώ τη βοήθειά του: Θα προσφύγω
σε ένα δικη γόρο για να με συμβουλέψει. 2. (νομ.) κάνω προσφυγή: Θα
προσφύγω / προσέφυγα στο Συμβούλιο της Επικρατείας για να ακυρωθεί η
απόλυσή μου.
υπεκφεύγω: αποφεύγω με επιτήδειο τρόπο μια δύσκολη ή δυσάρεστη
κατάσταση (να δώσω απάντηση, να δεσμευτώ για κτ. κτλ.).

Ε ΣTOIXEIA ΠOY ΣYNOΔEYOYN TON ΠPOΦOPIKO ΛOΓO (σελ.
77)
Ας παίξουμε
θέατρο
Ήδη στη 2η ενότητα μιλήσαμε
για τα χαρακτηριστικά του
προφορικού λόγου.
Αναφέραμε ανάμεσα στα
χαρακτηριστικά και εκείνα τα
οποία ή δε χρησιμοποιούν
καθόλου τη γλώσσα
(χειρονομίες, βλέμμα,
έκφραση προσώπου,
διάθεση κτλ.) ή
χρησιμοποιούν στοιχεία
συμπληρωματικά-
διαμορφωτικά της γλωσσικής
επικοι-νωνίας (επιτονισμός-
ανεβοκατέβασμα της φωνής,
παύσεις, ένταση φωνής κτλ.)

Ε ΣTOIXEIA ΠOY ΣYNOΔEYOYN TON ΠPOΦOPIKO ΛOΓO (σελ.
77)
Διαβάζω και γράφω
Στο κείμενο 12 γράψτε τα λόγια
και τις σκέψεις του πελάτη σε
κάθε τετραγωνάκι.
Προσπαθήστε να αποδώσετε
κάθε φορά τα συναισθήματά του
με βάση τις εκφράσεις του
προσώπου του και τις
χειρονομίες του.
Δώστε έναν άλλο τίτλο στο
κείμενο 12. • Υποθέστε ότι
παρακολουθείτε τον πελάτη του
κειμένου 12 από το απέναντι
τραπέζι. Πότε σας φαίνεται
ήρεμος, πότε ανυπόμονος, πότε
θυμωμένος; • Aφού τα σκίτσα
δεν έχουν λόγια, πώς
καταλαβαίνετε την ψυχική του
διάθεση;

ΣT ΛEΞIΛOΓIO (σελ. 78)
1. Συλλέξτε από τα κείμενα που μελετήσατε λέξεις και φράσεις για την υγιεινή
και μη υγιεινή σύγχρονη διατροφή χρησιμοποιώντας το σχολικό λεξικό για
την ερμηνεία των λέξεων:
1. ΥΓΙΕΙΝH ΔΙΑΤΡΟΦH
Ουσιαστικά Επίθετα Ρήματα-φράσεις
2. MH YΓΙΕΙΝH ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦH
Ουσιαστικά Επίθετα Ρήματα-φράσεις

ΣT ΛEΞIΛOΓIO (σελ. 78)
Kείμενο 7 [Πόσον η ζωή ήτο γλυκεία…]
Εσηκώθην, αισθανθείς ρώμην* τινά, κ' έφερα ολίγους γύρους περί τον αιγιαλόν, και
την μικράν κοιλάδα, βλέπων πόσον η ζωή ήτο γλυκεία, εις τα ωραία, τα έρημ'
ακρογιάλια της πτωχής νήσου μου. […] Μετά εν τέταρτον της ώρας, μ' έκραξεν ο
Αταίριαστος.
— Μας ήρθε, είπεν, η μυζήθρα, μυρωδάτη, αχνιστή. Την έφερε πεσκέσι το Ξενιώ,
η μικρή τσούπα** του Πατσοστάθη. Ύστερ' από λίγο θα 'ρθη, λέει, ο αφέντης της –
δηλαδή ο πατέρας της– να μας φέρη, λέει, το κοκορέτσι, ψημένο, έτοιμο. Όσον διά
τα δύο μπούτια θα μας τα φέρη, λέει, ωμά, για να τα ψήσουμε αργότερα εδώ.
— Μπερεκέτβερσιν· (ο θεός να τα πληθύνη).
— Το άλλο το μισό κατσίκι, το εκράτησε, λέει, για τη φαμίλια του, […] επειδή θα
μας ήτον πολύ να μας το έφερνε όλο, επτά οκάδες πράμα… Τώρα θα μας έρθη κι ο
Αγάλλος, να μας ζυμώση την πίττα. Σ' αρέσει η τυρόπιττα με χλωρό τυρί και με
δέκα αυγά;
— Βεβαίως.
— Και πάλι τα δύο μπούτια, ο ίδιος ο Στάθης θα μας τα ψήση εδώ, για να έχουμε
να δειλινίσουμε.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Τα ρόδιν' ακρογιάλια», Άπαντα, εκδ. Δόμος, 1997
2. Στο κείμενο 7 υπάρχουν λέξεις από παλιότερες μορφές της γλώσσας μας.
Ποιες από αυτές δε γνωρίζετε; • Ξαναγράψτε το κείμενο προσαρμόζοντας
όσες λέξεις κρίνετε σκόπιμο στη σημερινή μορφή της γλώσσας μας.

Ζ Δραστηριότητες παραγωγής λόγου (σελ. 78-79)
Περιγράψτε σε ένα κείμενο τριών παραγράφων ένα γιορτινό
τραπέζι στο σπίτι σας στο οποίο είχατε προσκεκλημένους.
•Ξεκινήστε την περιγραφή σας από τη διακόσμηση του χώρου,
προχωρήστε μετά στην περιγραφή των προσώπων που
συμμετείχαν.
•Τέλος να δώσετε ιδιαίτερη έμφαση στο περιεχόμενο του
τραπεζιού, περιγράφοντας όλη τη διαδικασία προετοιμασίας,
παρασκευής και απόλαυσης των κύριων-«αγαπημένων» σας
φαγητών.
Kριτήρια αξιολόγησης
•H περιγραφή του χώρου και των προσώπων στην αρχική
παράγραφο και η αναλυτική περιγραφή του περιεχομένου του
τραπεζιού σε δύο παραγράφους.
•H προσεκτική χρήση ουσιαστικών και επιθέτων ανάλογα με το
είδος της περιγραφής (χώρος, πρόσωπα κ.λπ.)

Ας θυμηθούμε τι μάθαμε σ’ αυτή την ενότητα (σελ. 80)
◗ Tο ουσιαστικό είναι η κεντρική λέξη της . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . φράσης.
◗ H ονοματική φράση μπορεί να λειτουργεί ως
α. υποκείμενο
β.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
γ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
δ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ε. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
◗ Ένα επίθετο μπορεί να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ένα ουσιαστικό, να
λειτουργεί δηλαδή ως επιθετικός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
◗ Tα ουσιαστικά διακρίνονται σε:
ΔΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ ΤΡΙΚΑΤΑΛΗΚΤΑ
αρσενικά θηλυκά ουδέτερα αρσενικά θηλυκά
ανισοσύλλαβα καφές

Ας θυμηθούμε τι μάθαμε σ’ αυτή την ενότητα (σελ. 80)
◗ Nέες λέξεις δημιουργούνται με δύο τρόπους:
α. παραγωγή και β. σύνθεση
στο θέμα
της αρχικής λέξης
προσθέτουμε
μία κατάληξη,
π.χ. . . . . . . . . . .
ενώνουμε
τα θέματα
των δύο λέξεων,
π.χ. . . . . . . . .
αριστερά από το θέμα
της αρχικής λέξης
προσθέτουμε ένα
πρόθημα,
π.χ. . . . . . .
Η ενότητα
ολοκληρώθηκε.
Να μην ξεχνάς
ότι έρχεσαι στο
σχολείο επειδή ...

Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου - Ενότητα 4

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (12)

Similar to Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου - Ενότητα 4

Similar to Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου - Ενότητα 4 (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Νεοελληνική Γλώσσα Α Γυμνασίου - Ενότητα 4