Με αφορμή την ενότητα «Σεισμική και ηφαιστειακή δράση στην Ευρώπη και την Ελλάδα» στο μάθημα της Γεωγραφίας Β΄ γυμνασίου, ο μαθητής Μιχάλης Μαύρος του 4ου γυμνασίου Λαμίας εκπόνησε δράση με τίτλο « Ηφαίστεια στην Ελλάδα». Υπεύθυνη καθηγήτρια της δράσης είναι η κα Ζωβοΐλη Ευαγγελία.

1. ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ
Δημιουργός: Mιχάλης Μαύρος
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ζωβοΐληΐ Ευαγγελία
Τμήμα: B3
Σχολείο: 4o Γυμνάσιο Λαμίας
Σχολικό έτος: 2021-2022
H συγκεκριμένη εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο της
ενότητας
«Σεισμική και Ηφαιστειακή δράση στην Ευρώπη και στην
Ελλάδα » για το μάθημα της Γεωγραφίας

2. Τι είναι;
Ορισμός:
Ηφαίστειο είναι η ανοιχτή δίοδος από το εσωτερικό
της Γης (ή άλλου γεωειδούς ουράνιου σώματος) που
επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη ρευστών πετρωμάτων
και αερίων από το εσωτερικό (μανδύας) στην
επιφάνεια του στερεού φλοιoύ με τη μορφή λάβας. Η
δραστηριότητα αυτή οδηγεί στη δημιουργία ενός
βουνού, το οποίο στην καθημερινή γλώσσα
ονομάζουμε ηφαίστειο. Τα ηφαίστεια μελετά ένας
ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης της Γεωλογίας, η
Ηφαιστειολογία.

3. Ετυμολογία λέξης « Ηφαίστειο»
Ο όρος ηφαίστεια όρη και αργότερα απλώς
ηφαίστεια ετυμολογείται από τον Θεό της
φωτιάς και της μεταλλουργίας, Ήφαιστο,
καθώς πιστευόταν πως μέσα σε αυτά
βρισκόταν το σιδηρουργείο του

4. Περιοχές σχηματισμού
Τα ηφαίστεια πάνω στη Γη βρίσκονται συνήθως εκεί όπου δύο ή
τρεις τεκτονικές πλάκες συγκρούονται ή απομακρύνονται: Μία
μεσοωκεάνεια ράχη ή οροσειρά, όπως στο μέσο του Ατλαντικού
Ωκεανού, δίνει παραδείγματα ηφαιστείων από «αποκλίνουσες
πλάκες», ενώ ο Ειρηνικός Ωκεανός με το «Δαχτυλίδι της φωτιάς»
προσφέρει παραδείγματα ηφαιστείων από «συγκλίνουσες
πλάκες». Αντιθέτως, ηφαίστεια δεν δημιουργούνται εκεί όπου
δύο τεκτονικές πλάκες κινούνται πλευρικά η μία ως προς την
άλλη. Ηφαίστεια μπορούν, επίσης, να σχηματισθούν όπου
υπάρχει διάταση του γήινου φλοιού ή όπου ο φλοιός είναι πολύ
λεπτός, όπως στην κοιλάδα του Αφρικανικού Ρήγματος. Τέλος, τα
ηφαίστεια προκαλούνται πάνω από σημεία στα οποία ο
μανδύας της Γης έχει ανοδικά ρεύματα, τα αποκαλούμενα
«θερμά σημεία» (hot spots), που μπορεί να βρίσκονται μακριά
από τα όρια των τεκτονικών πλακών, όπως είναι τα νησιά της
Χαβάης. Τέτοια ηφαίστεια βρίσκονται και σε άλλους πλανήτες ή
μεγάλους δορυφόρους στο Ηλιακό Σύστημα.

5. Τύποι ηφαιστείων από γεωλογικής πλευράς
 Ασπιδοειδή ηφαίστεια (shield volcanoes) και τα
 Στρωματοηφαίστεια ή αλλιώς κωνικά ηφαίστεια
(stratovolcanoes),
Επιμέρους τύποι
 οι ηφαιστειακοί δόμοι,
 οι Κώνοι στάχτης,
 τα Υποθαλάσσια ηφαίστεια,
 τα Υπερηφαίστεια (supervolcanoes), όπως καλούνται τα πλέον τεράστια
ηφαίστεια
 και σε παγωμένα ουράνια σώματα, όπως ο Τρίτωνας και ο Εγκέλαδος,
τα κρυοηφαίστεια (cryovolcanoes) ή ηφαίστεια πάγου.
 Τα ηφαίστεια λάσπης απαρτίζουν μία ειδική ξεχωριστή κατηγορία.

6. Ενεργά και σβησμένα ηφαίστεια
Ορισμός:
Ένα ηφαίστειο χαρακτηρίζεται ως ενεργό αν έχει
καταγραφεί κάποια δραστηριότητά του κατά τη διάρκεια
των ιστορικών χρόνων. Αντίθετα, αν έχει διαπιστωθεί η
ύπαρξη κάποιου ηφαιστείου, αλλά δεν υπάρχει καμία
καταγραφή δραστηριότητάς του στους ιστορικούς χρόνους,
το ηφαίστειο χαρακτηρίζεται ως σβησμένο ή νεκρό.
Όμως:
Το γεγονός ότι ένα ηφαίστειο καταγράφεται ως σβησμένο,
δεν σημαίνει ότι στο μέλλον δεν μπορεί να μεταπέσει στην
κατηγορία των ενεργών. Είναι, επίσης, δυνατό να
δημιουργηθεί ηφαίστειο σε περιοχή που πριν δεν υπήρχε.

7. Ενεργά και σβησμένα ηφαίστεια (
συνέχεια)
Σεισμοί που γίνονται στην περιοχή σβησμένου ηφαιστείου,
μπορεί να είναι προμήνυμα ότι το ηφαίστειο θα .
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ηφαίστειο Παρικουτίν
στο Μεξικό, το οποίο ξεκίνησε ως ρωγμή του εδάφους σε
χωράφι με καλαμπόκι στις 20 Φεβρουαρίου 1943 και
παρέμεινε ενεργό ως το 1952. Κατά την περίοδο που υπήρξε
ενεργό, δημιούργησε κώνο ύψους 420 μέτρων ξαναγίνει
ενεργό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ηφαίστειο του
ιαπωνικού νησιού Σακουρατζίμα, όπου το 1914
σημειώθηκαν 417 σεισμικές δονήσεις σε 30 ώρες, πριν
συμβεί η μεγάλη έκρηξη.
Ένα από τα σημαντικότερα σήμερα ενεργά ηφαίστεια του
κόσμου, λόγω θέσεως, είναι το ηφαίστειο Έρεβος
(πρόκειται για το νοτιότερο ηφαίστειο της Γης). Βρίσκεται
στην Ανταρκτική, περιλαμβάνεται στο λεγόμενο «δακτύλιο
της φωτιάς» του Ειρηνικού και από το 1972 είναι σε συνεχή
ενεργή κατάσταση.

8. Ηφαίστεια στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα υπάρχουν 39 ηφαίστεια. Ωστόσο, τα
θεωρούμενα ενεργά είναι διατεταγμένα σε ένα τόξο, το
λεγόμενο Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο. Περιλαμβάνει από
Δυτικά προς Ανατολικά τα εξής ηφαίστεια: Σουσάκι,
Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη, Γυαλί, Νίσυρος και Κως. Όλα
αυτά τα ηφαιστειακά κέντρα βρίσκονται κατανεμημένα
κατά μήκος μιας ζώνης, η οποία ξεκινά από τον Ισθμό της
Κορίνθου και καταλήγει στη Νίσυρο. Υπάρχουν επίσης
ηφαίστεια στη Βόρεια Εύβοια, στη Σκύρο, στη Χίο, στη
Λήμνο, στη Θήβα, στον Έβρο και στην Έδεσσα.
Οι ειδικοί ωστόσο επαναλαμβάνουν συνεχώς ότι όλα
παρακολουθούνται και ότι κανένα από αυτά δεν
προκαλεί ανησυχία, ούτε καν αυτό της Σαντορίνης, που η
τελευταία του έκρηξη σημειώθηκε το 1950.

9. ΕΝΕΡΓΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΜΗΛΟΣ
H Mήλος είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου ένα
ηφαιστειακό νησί.Tο ηφαίστειο της
Φυριπλάκας, που έχει ένα εντυπωσιακό
κρατήρα με διάμετρο 1700 μέτρα και ύψος
220 μέτρα περίπου,διατηρείται πολύ καλά και
βρίσκεται στο κεντρικό και νότιο τμήμα του
νησιού. Επίσης το ηφαίστειο του Tράχηλα,
στο B.-B.Δ. τμήμα του νησιού, του οποίου
διατηρείται μόνο ένα μικρό τμήμα.

10. ΜΕΘΑΝΑ
Το ηφαίστειο στα Μέθανα είναι γνωστό από τα αρχαία χρόνια
και η ηφαιστειακή δραστηριότητα του είναι γνωστή από την
περίοδο 276 έως 239 π.χ. από αναφορές που έκαναν οι γνωστοί
αρχαίοι ιστορικοί Στράβωνας, Παυσανίας και Οβίδιος. Κοντά στο
χωριό Καμένη Χώρα στα Μέθανα βρίσκεται ο πιο γνωστός
κρατήρας από τους 30 κρατήρες του ηφαιστείου των
Μεθάνων.Το ηφαίστειο στα Μέθανα ανήκει στο ηφαιστειακό
τόξο στο νότιο Αιγαίο βρισκόταν σε μεγάλη δραστηριότητα στα
αρχαία χρόνια και πολλές εκρήξεις εκδηλώθηκαν κυρίως κατά
την περίοδο προς το τέλος της τριτογενούς περιόδου και κατά τη
διάρκεια της τεταρτογενούς περιόδου.Το μη ενεργό πλέον
ηφαίστειο στα Μέθανα εκδήλωσε μια πολύ μεγάλη έκρηξη στο
χωριό Καμένη Χώρα κατά την περίοδο 277 έως 240 π.χ. και
αναφέρεται από τους ιστορικούς Παυσανία και Στράβωνα. Ο
κρατήρας που δημιουργήθηκε ύστερα από τη μεγάλη έκρηξη έχει
βάθος περίπου 50 μέτρων και διάμετρο 100 μέτρων.

11. ΣΟΥΣΑΚΙ
Στην περιοχή των Αγίων Θεοδώρων στα σύνορα της Αττικής με την
Κορινθία , υπάρχει ένα ηφαίστειο χωρίς κρατήρα που ακόμη και
σήμερα διατηρεί έντονη μετα-ηφαιστειακή δραστηριότητα. Το Σουσάκι,
αποτελεί το βόρειο άκρο του ηφαιστειακού «τόξου». Βρίσκεται σε
υψόμετρο 180 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας και σήμερα,
περίπου 2,5 εκατομμύρια χρόνια μετά την τελευταία του έκρηξη
διατηρεί εντονότατη δραστηριότητα καθώς από αυτό εκλύονται στην
ατμόσφαιρα πολλά δεκάδες χιλιάδες κυβικά διοξειδίου του άνθρακα,
μεθανίου και υδροθείου ενώ η θερμοκρασία στην πλαγιά του φτάνει
ακόμη και τους 42 βαθμούς Κελσίου. Στα στόμια των πολλών στοών
(φυσικών και τεχνητών) που υπάρχουν στην περιοχή, συναντώνται
συχνά ψόφια έντομα και πουλιά, θανατωμένα από τα δηλητηριώδη
αέρια. Στην περιοχή του ηφαιστείου υπάρχουν δύο φαράγγια τα οποία
περιβάλλονται από πλαγιές με πολύ εντυπωσιακά ηφαιστειακά
πετρώματα ενώ σε αυτά τρέχουν νερά που τροφοδοτούνται από πηγές
διάσπαρτες κατά μήκος τους.

12. ΝΙΣΥΡΟΣ
Το ηφαίστειο της Νισύρου συγκαταλέγεται και αυτό στα ενεργά
ηφαίστεια της χώρας μας. Το ηφαίστειο της Νισύρου βρίσκεται στο
χωριό Νικειά και είναι το σημαντικότερο αξιοθέατο του νησιού. Έχει
συνολικά πέντε κρατήρες με μεγαλύτερο τον «Στέφανο», διαμέτρου
260 μέτρων και βάθους 30 μέτρων. Οι πέντε κρατήρες του ηφαιστείου
σχηματίζουν το οροπέδιο του Λακκίου, το οποίο δημιουργήθηκε από
την έκρηξη του ηφαιστείου το 1552.Ο τελευταίος κρατήρας του
ηφαιστείου, ο «Μικρός Πολυβώτης», δημιουργήθηκε το 1887, όταν
σημειώθηκε και η τελευταία -μέχρι στιγμής- υδροθερμική έκρηξη του
ηφαιστείου. Το ηφαίστειο της Νισύρου θεωρείται ενεργό και λόγω της
εύκολης προσπέλασης στους κρατήρες του, το επισκέπτονται κάθε
χρόνο πολλές χιλιάδες κόσμου αλλά και ειδικοί επιστήμονες. Το μόνο
που πρέπει να έχετε κατά νου αν έχετε σκοπό να κατεβείτε στον
πυθμένα του ηφαιστείου είναι το κλειστό παπούτσι. Μπορεί η μυρωδιά
από το θειάφι να είναι έντονη (μυρίζει σαν κλούβιο αυγό) αλλά
πρόκειται για μια εμπειρία μοναδική που κάθε επισκέπτης του νησιού
πρέπει να ζήσει.

13. ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ
Η Σαντορίνη αποτελεί ένα από τα 5 ηφαιστειακά κέντρα που
απαρτίζουν το νότιο ηφαιστειακό τόξο του. Είναι χαρακτηριστική η
εικόνα των τεράστιων ηφαιστειακών βράχων που είναι γεμάτοι από
ολόλευκα σπίτια και εκκλησίες. Το «στρώμα» αυτό πάνω στο κόκκινο
ηφαιστειακό πέτρωμα δημιουργεί μία οπτική εικόνα μοναδική πάνω
στη Γη.
Η Έκρηξη – Εποχή του χαλκού 1600 π.χ
Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι από τα μεγαλύτερα υποθαλάσσια
ενεργά ηφαίστεια στο κόσμο, το οποίο διαθέτει τον μεγαλύτερο
κρατήρα παγκοσμίωςΊσως το μόνο ηφαίστειο που η Καλντέρα του
φθάνει μέχρι τη θάλασσα. Η μεγαλύτερή του έκρηξη συνέβη κατά την
διάρκεια της Μινωική Εποχής του Χαλκού πριν από 3.600 χρόνια.
Ολόκληρο το κέντρο του τότε κυκλικού νησιού βυθίστηκε στη θάλασσα
κατά την διάρκεια της τρομερής ηφαιστειακής έκρηξης. Η έκρηξη
προκάλεσε παλιρροιακό κύμα που κυριολεκτικά αφάνισε τον
προηγμένο πολιτισμό της Μινωικής Κρήτης, 70 μίλια νότια της
Σαντορίνης.Η τεράστια μάζα ελαφρόπετρας που εκτινάχθηκε κατά την
ηφαιστειακή έκρηξη κάλυψε την επιφάνεια της θάλασσας σε μία
ευρεία περιοχή που εν συνεχεία ξεβράστηκαν στις ακτές σε υψηλότερα
επίπεδα από το τσουνάμι που προκλήθηκε από την έκρηξη

14. Σαντορίνη ( συνέχεια)
Στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές του
Αιγαίου, βρέθηκαν κομμάτια ελαφρόπετρας που
φαίνεται πως είχαν παρασυρθεί στην επιφάνεια της
θάλασσας. Ελαφρόπετρα επίσης βρέθηκε στις
βόρειες ακτές της Κρήτης, στις ακτές της Ανάφης, της
Λήμνου, της Πάρου, της Σαμοθράκης, της Κύπρου,
ακόμη και του Ισραήλ. Οι ειδικοί έχουν ανακαλύψει
ίχνη αυτής της έκρηξης ακόμη και μέχρι το Δέλτα του
Νείλου στην Αίγυπτο. Αυτό που αποτελεί σήμερα τη
Σαντορίνη είναι ένα μεγάλο μέρος του (τότε
κυκλικού) νησιού σε σχήμα ημισελήνου, που
βρίσκεται και η μεγαλύτερη καλντέρα της Γης.

15. Θετικές και αρνητικές επιδράσεις των
ηφαιστείων στη ζωή μας
Η ύπαρξη θερμομεταλλικών και ιαματικών πηγών σε πολλά
σημεία της χώρας μας συνδέεται στενά με την ηφαιστειακή
δράση. Περίπου 750 θερμομεταλλικές πηγές είναι γνωστές στη
χώρα μας, 80 από τις οποίες έχουν αναγνωριστεί επίσημα ως
ιαματικές. Ιαματικές πηγές υπάρχουν, ενδεικτικά, στην Αιδηψό,
στα Μέθανα, στην Τραϊανούπολη Έβρου, στο Λουτράκι
Κορινθίας, στην Αριδαία, στην Υπάτη Φθιώτιδας κ.α.
Έτσι, πολλές φορές τα ηφαίστεια αποτελούν ισχυρή πηγή
πλούτου για τους ντόπιους κατοίκους των τόπων όπου
βρίσκονται: Οι γεωργικές καλλιέργειες (η γη γύρω από τα
ηφαίστεια είναι ιδιαίτερα εύφορη) και η εξόρυξη
ηφαιστειογενών ορυκτών και μεταλλευμάτων είναι οι κύριες
οικονομικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται γύρω από την
ηφαιστειακή δραστηριότητα. Σε άλλες περιπτώσεις τα ηφαίστεια
είναι δυνατή πηγή τουρισμού, όπως για παράδειγμα το
ηφαίστειο της Σαντορίνης το οποίο δέχεται χιλιάδες τουρίστες
κάθε χρόνο. Σπανίως, η ηφαιστειακή δράστηριότητα μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή γεωθερμικής ενέργειας.

16. Θετικές και αρνητικές επιδράσεις των
ηφαιστείων στη ζωή μας ( συνέχεια)
Από την άλλη πλευρά, τα ηφαίστεια είναι γνωστά
για τις φοβερές τους εκρήξεις, οι οποίες
προκαλούν πολλές φορές σεισμούς, και
αντιμετωπίζονται από τους περισσότερους
ανθρώπους σαν ένα φοβερό, επικίνδυνο και
βλαβερό φυσικό φαινόμενο. Πράγματι, οι
ηφαιστειακές εκρήξεις αποτελούν συχνά
πρόβλημα και μπορεί να έχουν τρομερές
επιπτώσεις τόσο σε ανθρωπινές ζωές και στην
οικονομία όσο και στο περιβάλλον.

17. Video: Τα ηφαίστεια στην Ελλάδα

18. Σας ευχαριστώ που
παρακολουθήσατε την εργασία με
θέμα: « Ηφαίστεια στην Ελλάδα »
Πηγές: Wikipedia, Volcanodiscovery, Google photos
Moυσική:Fly Ludovico Einaudi