2. τό μπουρδέλο

3. Ellas Petropoulos
THE BORDELLO / Whorehouses in Greece.
Copyright ' 1980 by GRAMMATA. Ηλία Πετρόπουλου
Athens, Greece. τέως Διοικητού τ ο υ Τ μ ή μ α τ ο ς Η θ ώ ν καί Λ ε σ χ ώ ν Α θ η ν ώ ν
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΑΜΜΑΤΑ,
Κεραμεικοϋ 23, Αθήνα.
Κεντρική διάθεση: ΝΕΦΕΛΗ,
Σόλωνος 94, Αθήνα (τηλ. 36.07.744).
τό μπουρδέλο
ήτοι, λαογραφική πραγματεία περί των έν Ε λ λ ά δ ι
οϊκων ανοχής καί τοϋ πληρώματος αυτών.
γράμματα 1980

4. τ ο ό Ιδίου
ΝΙΚΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ (1958)
ΠΑΥΛΟΙ ΜΟΣΧΙΔΗΣ (1959).
ΓΙΩΡΓΟΙ ΠΑΡΑΛΗΣ (1969).
ΚΑΡΟΛΟΣ ΤΣ'ΖΕΚ (1959».
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ / 7065 (1959).
ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ I Π. ΤΕΤΣΗΣ (1980).
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΕΡΠΛΠΑΣ (1965)
ΕΛΥΤΗΣ ΜΟΡΑΛΗΣ 7ΣΑΡ0ΥΧΗΣ (1966 1974 :960)
ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (1968, 1972. 1974.
-•I μεγάλη επανέκδοση 1960)
ΣΩΜΑ (1969 1972. 1973 1976 1979 1980)
ΚΑΛΙΑΡΝΤΑ {1971. 1974, 1960)
ΜΝΗΜΗ ΝΙΚΟΥ ΚΑΧΤΙΤΖΗ (1972. δύο έιδόσε*
μέ rov Η Χ. Ποποδημπτρακόπουλο)
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ (1973, 1976. 1980)
ΙΩΑΝΝΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΨΙΣ (1975).
ΠΕΝΤΕ ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1975. 1980)
ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ (1975. I960).
LE KIOSOUE GREC (1976)
LA VOITURE GRECQUE (1976).
CAGES A OlSEAUX EN GRECE (1976)
ALBUM WRC (1976)
ΥΠΟΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ (1978 1980)
Ο ΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΚΑΦΕΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ (1979 i 960)
PIST-PHALLUS (1979).
ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΩΝ ΤΟΥ ΚΑΑΟΥ ΚΛΕΦΤΗ (1979)
7W£ G f l ^ f S Of GREECE (1979)
ΨΕΙΡΟΛΟΓΙΑ (1979)
ΤΟ ΜΠΟΥΡΔΕΛΟ (1980)
ΠΟΙΗΜΑΤΑ (1980).
ΓΜΓΟΚΛΛΚΜ 7W« Λ Μ Θ Ο Λ Ο Γ Μ (1980)
6τοιμα γιώ δημοσίευση:
70 ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΒΟΔΙΟΥ
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΙ ΔΕ ΡΙΕ Σ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ
ΜΙΚΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ I 1949-1979
ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΟΙΜΗΤΗΡΙΑ
εηΐΣτοΛΑΐ ΠΡΟΣ ΜΝΗΣΤΗΝ
(μέ τόν Η Χ . Παπαβημητρακδπουλο).
Τό σχέδιο σΐό εξώφυλλο είναι τού Α λ έ κ ο υ Φασιανού.
στόν καλό μου φίλο Reinhold Aman

5. ή κόλαση λοιπόν εΐν' ή πατρίδα μας
Ν.Δ. Καρούζος
Από μιας ξαρχής θά κάνω τήν διευκρίνιση.
Σ' αυτή τήν μελετούλα δέν θά εκθέσω, γενικώς καί αορίστως, τό
θέμα της πόρνης. Οϋτε -πολύ περισότερο- τό μέγα φαινόμενον της
πορνείας. Στό Έγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη ισχυρίζομαι δτι ή
πόρνη δέν ασκεί τό άρχαιότερον επάγγελμα τοΰ κόσμου, γιατί αυτό
τό επάγγελμα τό ασκεί ό κλέφτης. Τό Έγχειρίδιον τοΰ Καλού
Κλέφτη εϊναι ένα ευθυμογράφημα, δπου δέν αστειεύομαι καθόλου.
Εδώ θά προσθέσω πώς ή πόρνη άσκεΊ ένα κοινωνικό λ ε ι ­
τούργημα, καί δή υψίστης σημασίας. Καί, βεβαίως, δέν χρειάζεται
νά δηλώσω ότι λατρεύω τίς πουτάνες.
Τό πεδίον τής πορνείας είναι τόσο μεγάλο πού μπορεί νά καταπιεί
όλη τήν ανθρωπότητα. Δέν θά διολισθήσω πρός μίαν έρευναν, όπου
θά πνιγότανε κι ό μεγαλύτερος συγγραφέας. Θά μιλήσω, κυρίως, γιά
τούς οίκους ανοχής, όπως τούς έγνώρισε ή γενιά μου. Θά μιλήσω,
κυρίως, γιά τίς πόρνες τών νομίμων μπορντέλων τής Ελλάδος. Είναι
αυτονόητον ότι θά πρέπει νά μιλήσω, κάπως, καί γιά ορισμένα
παράλληλα φαινόμενα. Θά προσπαθήσω νά αποφύγω τούς, σχεδόν
αναγκαίους, πλατιασμούς. Ωστόσο, ξέρω έκ τών προτέρων πώς ή
παρούσα μελέτη μου θάχει μιά παραμορφωμένη ταξινόμηση καί oi-
κονομία ϋλης. Δέ γινότανε αλλιώς.
"Αν αυτό τό βιβλίο είναι βαρετό, ζητώ συγνώμη*.
"Αν αυτό τό βιβλίο είναι χυδαίο, επίσης ζητώ συγνώμη.
Ευχαριστώ τ ή ν Μαίρη καί τ ό ν Ή λ Ι α γιά τή βοήθια πού μ ο ϋ δόσανε.
Ευχαριστώ τ ό ν Μ α ν ό λ η Ξεξάκη γιά τΙς φωτογραφίες πού μσϋ έ σ τ ε ι λ ε .

6. τ
Σ χ έ δ ι ο τ ο ΰ Α λ έ κ ο υ Φασιανού
Θά ξεφλουδίσω τό θέμα μου σά νάτανε κρεμύδι. σπίτια -ή. καί α π λ ώ ς - mutt. Οί δημοσιογράφοι έλάνσαραν τ ή ν λ έ ξ η
Λ έ ν ε πώς, ol λέξεις είναι οχήματα εικόνων. Αρχίζω τ ή ν έρευνα διαφθορειον π ο ύ . γιά τ ή ν ακρίβεια, σημαίνει: ρουφιανόσπιτο - κι δχι
παραθέτοντας λ έ ξ ε ι ς , ώστε νά ξέρουμε γιατί ακριβώς μιλάμε. μ π ο ρ ν τ έ λ ο . Ά π ό τ ή ν αρχαία εποχή ξεκινούν οί λ έ ξ ε ι ς : πορνειον I
Χρωστάμε τ ή ν λ έ ξ η μπορντέλο στους ιταλούς, κι όχι σ τ ο υ ς γ ά λ ο υ ς , πορνοβοσκειον I έργαστήριον I οίκημα I κασαυρεϊον I χαμαιτυπειον
καθώς νομίζουν κάποιοι ανόητοι. Οι ιταλοί λ έ ν ε bordello. 01 γ ά λ ο ι μερικές άπ' αυτές χρησιμοποιούνται καί σήμερα. Ή λ έ ξ η πορνοστά-
λένε bordel. Ά λ λ α , καί στά τριεστίνικα τό μ π ο ρ ν τ έ λ ο ονομάζεται οιον έχει μιάν επίσημη χροιά καί γ ι α υ τ ό , π ο λ ύ νωρίς, πέρασε καί
bordel. Στά γαλικά ή μορφή bordel δέν φαίνεται νά πηγαίνει πιό πίσω στήν λογοτεχνία (π.χ. τ ή ν μεταχειρίστηκε ό μεταφραστής τής Γιάμας
άπό τ ό ν ΧΙΙο αιώνα, καί έσήμαινε, τ ό τ ε , σπιτόπουλο. Οί γαλικοί τύποι τοΰ Κουπρίν). Τά συνόνυμα οίκος απώλειας / οίκος διαφθοράς έ χ ο υ ν
borde (= καλύβι άπό σανίδες) καί bourdeau/bordeau ( = μ π ο ρ ν τ έ λ ο ) έκλησιαστικήν απαρχή, άφού ή έκλησΐα χαρακτηρίζεται ώς οίκος σω­
μοιάζει νά προήλθαν άπό τ ή ν λ έ ξ η bord (αρχική σημασία: σανίδα) κι τηρίας. Α ν ά λ ο γ α είναι τά συνόνυμα: οίκος ανοχής I δυσώνυνος οί­
άπό τ ή ν λέξη borda (= σπιτάκι υπηρέτριας κοντά σέ πύργο- πρωταρ­ κος I κακόφημος οίκος.
χικός τύπος ιδιωτικού μπορντέλου). Ή γαλική λ έ ξ η bordel (μέ τ ή ν
σύγχρονη σημασία) ξεκίνησε, προφανώς, άπό τ ή ν Ι τ α λ ί α . Στά ιταλικά Σήμερα, προκειμένου νά χαρακτηρίσουμε μιά γυναίκα ώς π ό ρ ν η ,
βρίσκουμε τούς τύπους bordello (στά γενοβέζικα), bordelo (στά βε­ μεταχειριζόμαστε, συνήθως, τ ή ν λ έ ξ η πουτάνα. Ή λέξη αυτή (γνω­
νετσιάνικα) καί bordel (στά τριεστίνικα). Υ π ά ρ χ ε ι , βεβαίως, τό λατι­ σ τ ή , ή δ η , άπό τά μεσαιωνικά χρόνια) π ρ ο ή λ θ ε ν άπό τ ή ν βενετσιάνικη
νικό bordellum, άλλά οί ιταλοί γ λ ω σ ο λ ό γ ο ι - μ έ τήν σ ε μ ν ό τ η τ α πού καί τριεστίνικη λ έ ξ η putana - καί, γενικότερα άπό τό ιταλικό puttana.
τούς διακρίνει- ανάγουν δ λ ε ς αυτές τίς παραλλαγές οτήν γερμανο- Ό Ανδριώτης ανάγει τήν λέξη πουτάνα στό ιταλικό puttana < λατι­
κελτική. Ό ν τ ω ς , τό κέλτικο bort (έξ ού τό γαλικό bord) έσήμαινε: νικό putta (= κοριτσάκι). Ω σ τ ό σ ο , οί ιταλοί γ λ ω σ ο λ ό γ ο ι δέν δείχνουν
σανίδα -καί, μεταφορικώς- τ ή ν κάθε μεριά ενός σκάφους. "Ωστε. οί τόση βεβαιότητα γιά τ ή ν ε τ υ μ ο λ ο γ ί α τής λέξεως puttana. Ή λ έ ξ η
λέξεις bordello /bordel έδήλωναν, αρχικώς, ένα καλύβι έξω άπό τό πουτάνα μας δίνει τά παράγωγα: άρχιπουτάνα I πουτανάρα I καρα-
χωριό (ή τ ή ν π ό λ η ) , ό π ο υ , αργότερα, είχε τό δικαίωμα νά ζ ε ι έκεϊ μιά πουτανάρα I άρχιπουτανάρα I πούτανος I καραποΰτανος I άρχιποϋ-
πόρνη. τανος ! πουτανίτσα I πουτανάκι I πουτανέλι I πουτανίδιον I πουτα-
Αυτά γιά τ ή ν λ έ ξ η μπορντέλο. Σ τ ή γλώσα μας υπάρχει καί ή παράλ­ νίζω I πουτανίστικος I πουτανιάρης I πουτανιά I κρυφοπουτάνα I
λ η λ η καί ταυτόσημη μορφή μπουρδέλο. Φρονώ δ τ ι , ή λ έ ξ η μπουρ­ άκριβοπουτάνα I φτηνοπουτάνα I χαζοπουτάνα I πουτανόοογο I
δέλο προήλθεν άπό τό γενοβέζικο bordello. 01 λέξεις μπορντέλο I πουτανοχώρι I πουτανόσπιτο I πουτανοκαβγάς I πουτανοκαμώματα
μπουρδέλο μας δίνουν τά επακόλουθα: μπορντελιάρης I μπσυρδε- κτλ.
λίάρης I μπουρδελόθιος (κατά τό καφενόβιος) I καθώς καί τά συνθε­ Μέ τίς ρίζες τών λέξεων puttana I πουτάνα ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς σχετί­
τικά -μπουρδέλο· I -μπορντέλο- (π.χ. μπουρδελόσπιτο I μπουρδελο- ζεται καί ή τ ό σ ο ν μυστηριώδης λ έ ξ η πουτί. Ό Α ν δ ρ ι ώ τ η ς αναλύει τό
γειτονιά / σκατομπορντέλο). όνομα Σταχτοπούτα διά τ ώ ν λ έ ξ ε ω ν στάχτη + putta (= κοριτσάκι),
Πάμε παραπέρα. Γιά τ ό ν οϊκο ανοχής, καί γενικότερα, γιά τ ή ν σ τ έ γ η ένώ ό Φιλήντας, έξ ε ν σ τ ί κ τ ο υ , στρέφεται πρός τήν σύνθεση στάχτη
/ στέγαση τοΰ αποκαλουμένου παρανόμου έρωτος διαθέτουμε πολλά + πουτι. Σ τ ή ν Χίο τ ή ν Σταχτοπούτα τήν αποκαλούν ' Α χ υ λ ο π ο υ τ ο ύ ,
συνόνυμα: πουτανόσπιτο I ρουφιανόσπιτο / παλιόσπιτο / πορνόσπιτο άπό τό άχυλιά (= στάχτη) + πουτί. Σ τ ή ν Χ ί ο , επίσης, σ υ ν α ν τ ο ύ μ ε τό
/ κερχανές -ή- κερχανάς I πουταναριό I τά δημόσια I τά καλά τά έπόνυμο Π ο υ τ ο ύ ς (στά προβηγκιανά ή λέξη poutou σημαίνει: φιλάκι).
8

7. Ό Σαχλίκης αναφέρει τό όνομα, ή παρατσούκλι, μιάς πουτάνας: Γτορνοστάσ/ον / πορνειον Ι όφθαλμοπορνεία κτλ. Βεβαίως, πολλά άπ'
Πουτολένη (πουτί + Ελένη). Διαφορετική είναι ή περίπτωση τής αυτά μάς έρχονται έξ Ευρώπης. Είναι μάταιον νά ανατρέξω, γλωσο-
Σταχτουπιπιλιάρους (άπό τά ταυτόσημα στάχτη + πιπίλα), πού βρί­ λογικώς, στό δημόσιο πορνειον πού ίδρυσε ό Σόλων, ή στό πορνικόν
τέλος καί στους πορνό τελώνες πού τό είσέπραταν, ή στις Ιερόδου­
σκω σέ παραμύθι τής Κασάνδρας, δημοσιευμένο άπό τόν Γιώργο
λες, ή στήν αλλόκοτη ετυμολογία τής λέξεως χαμαιτύπη, ή στις
Ιωάννου. Ξέρουμε ότι ή λέξη πουτί δηλώνει τό γυναικείον αίδοίον.
εταίρες, ή στους μαστροπούς καί μαυλιστές καί προαγωγούς τής αρ­
Δέν ξέρουμε τήν ετυμολογία της λέξεως πουτί. Οί μανάδες συνηθί­
ζουν νά φιλούν τό αίδοίον τοΰ μωρού τους λέγοντας: τώρα θά στό χαίας Αθήνας.
φάω τό πουτί σου! Ίσως ή λέξη πουτί έχει σχέση μέ λατινικές λέξεις
Στους πρόσφατους αιώνες ή πόρνη τιμήθηκε μέ μιά σειρά άπό συν­
πού υποδηλώνουν τή βρόμα. Άλλωστε, πιθανότατα, ή λέξη αιδώς όνυμα. Στό λήμα παλιογυναικα τού Πέτρου Βλαστού (Συνώνυμα καί
συγγενικά, 1931). μεταξύ άλλων, βρίσκω καί τίς λέξεις: παλιογύναικο
ξεκίνησε άπό τήν ντροπή (καί τόν τρόμο) τής έμηνοροής. Πάντως, ή
/ παστρικιά / πατσαβοόρα I λούλουδα / νυχτολουλούδα I νυχτοπόρ-
λέξη πουτί παραμένει ανεξερεύνητη, όσο καί οί ανάλογες καί συγγε­
τισα / κοόρβα I διαβολογητεύτρα I παπαδοξηλώτρα I σκρόφα I πα-
νείς λέξεις φλόκι / φλοκάτη / Φλόκας.
λιοσκρόφα I σκύλα I πουτάνα / καραπουτάνα I καραπουτανάρα Ι
Ή αρσενική κατάληξη τής λέξεως πούταν-ος (καί τό σχετικό ανέβα­ πουτανοθήλυκο I πολιτική I κουρτεζάνα / παξιμαδώ I παξιμαδοκλέφ-
σμα του τόνου) κρύβει μιάν επίταση. Μίλησα, ήδη, γιαυτό τό φαινό­ τρα I ρουφιάνα I άλανιάρα I φακλάνα / σπιτωμένη I ξεβγαλμένη I
μενο στό βιβλίο μου Υπόκοσμος καί καραγκιόζης. Τό τουρκογενές γελασμένη / παραστρατισμένη / πλανεμένη I ντροπιασμένη I ακου­
πρώτο συνθετικό καρα- (καθώς καί τό άρχι-) είναι έπιτατικό καί δέν σμένη / ατιμασμένη / κωλοπετσωμένη I ξεκωλωμένη I ξεπατωμένη I
σημαίνει μαύρος. Άλλωστε, τό πρώτο συνθετικό kara- χρησιμοποιεί­ ξεπεσμένη / λεγόμενη I λάουρα.
ται, ήδη, ώς έπιτατικό καί στήν τούρκικη γλώσα. Ό Πέτρος Βλαστός Άνέτως θά μπορούσα νά προσθέσω τις λέξεις καί εκφράσεις: δημό­
διασώζει τήν έκφραση: πουτανοθήλυκο τοΰ άνεμου! Στήν παράδοση σιο I γυναίκα τού χαμοαυπείου I κοκότα / δηλωμένη I αδήλωτη I
No 6 1 τοΰ Νικολάου Πολίτη, οί καλικάντζαροι ρωτάνε: ή πουτανίτσα
3 παξιμάδα / κρυφή / σπιτικιά I πεταλούδα τής νύχτας I έλευθεριά-
πού 'ναι; Ή λέξη πουτανίδιον (κατά τό πορνίδιον) είναι νόθο κατα­ ζουσα I ελευθέρων ηθών I επιλήψιμου διαγωγής I γυναίκα τού ήμι-
σκεύασμα. Δέν νομίζω ότι τό ρήμα πουτανίζω προήλθεν άπό τό τριε- κόσμου I σουρλουλού I άρτίστα / κουβεντιασμένη I παρδαλή / πα-
στίνικο putanizar. Λέμε: πουτανίστικο φέρσιμο -ή- πουτανίστικα κα­ λιοκόριτσο I ζιγκολέτ I ήμιπαρθένος / μιξοπαρθένος I μισοπαρθένα /
μώματα. Ή άργκοτική λέξη πουτανιάρης δηλώνει τόν περί τά αφρο­ παραστρατημένη I μαντονέτα I μαντετούτα I μαντινούδα I πολιτικιά I
δίσια έπιρεπή. Άπό τήν μελέτη «Prostituta in Modern ltalian» τοΰ δημόσια I κοινή / τσούλα / κουφάλα I κόφα I γυναίκα τού δρόμου I
Edgar Radtke {Maledicta, 1/2, 1977), συνάγεται ότι κανένα άπό τά καλντερίμω I καλντεριμιτζού I κάνει πεζοδρόμιο I χαμούρα / κικα-
υποκοριστικά τής λέξεως puttana δέν έπέρασε στήν γλώσα μας. Οί ρού / πομπεμένη I γεβεντισμένη I καλοπλυμένη I καχπές I καρά-
λέξεις κρυφοπουτάνα / άκριθοπουτάνα / φτηνοπουτάνα είναι αυτο­ καχπές I καλτάκα I καρά-καλτάκα I καριόλα / κυρία Καριολίδου /
νόητες. "Η λέξη χαζοπουτάνα προσάπτεται στήν εύκολη γυναίκα, πού ρουσπού I καρά-ρουσπού I καθαρή I αδερφή τού ελέους I είναι μιά
εκδίδεται άνευ συμφέροντος (πού, καθώς λέμε: κάνει ψυχικά' πού τού δρόμου! I είναι τής περιπατητικής σχολής! I τροτέζα I εταίρα /
είναι ψυχικάρα). Έδώ άς θυμηθούμε καί τίς γνωστές εκφράσεις: Θαΐς Ι Λαις I Φρύνη / Μαγδαληνή I όργανον ηδονής / σκεύος ηδο­
πουτάνα κοινωνία! (νεότερη έκδοση τού καχπέ-ντουνιά!) / πουτάνες νής I αμαρτωλή / κότα I ψυχικάρα I παλλακίς I παλλακή I μετρέσα I
γυναίκες! / πουτάνας γιός! I ή πουτάνα τού χωριού (κατά τό: ό τρε­ μορόζα I τήν έχει καπατμά / είναι τού γλυκού νερού! I είναι άπ'
λός τοΰ χωριού) I τής πουτάνας τό μαγκάλι / τής πουτάνας τό κάγ­ αυτές! I είναι κακής διαγωγής! I κουνίστρα I μισότριβη I τής αρέ­
κελο I θά γίνει τής πουτάνας! κτλ. σουν τά ξινά! κτλ. κτλ.
Ή αρχαιοελληνική λέξη πόρνη, λένε πώς, προήλθε άπό τό ρήμα Πάνω σ' αυτόν τόν λεκτικό καταράχτη θά μπορούσα νά παρατηρήσω
πέρνημι. Ή λέξη πόρνος εϊναι αρκούντως νεότερη. Στους ελληνιστι­ τά εξής:
κούς χρόνους, ή Αφροδίτη -ύπό τήν ιδιότητα τής προστάτιδος τών Οί λέξεις παστρικιά I καθαρή I καλοπλυμένη απηχούν τήν λαϊκή
Ίεροδούλων- έφερε τήν προσονυμία Πόρνη. Τά Κατραμονήσια τού αντίληψη μιάς περασμένης εποχής, όπου οί πόρνες έδειχναν μιάν
Σαρωνικού έχουν, επίσης, τό επίσημο όνομα Πόρνη. Άπό τήν λέξη απαράδεκτη κοκεταρία. Ό Αθανάσιος Χριστόπουλος, στό ποίημα
πόρνη έκπηγάζουν, άμεσα ή έμεσα, τά παράγωγα; (έκ)πορνεύω / (έκ) Δίας κερατωμένος (1819), γράφει
πορνεύομαι / πορνίδιον / πορνικός / πορνοθοσκός / πορνοκόπος I κάθε καλοπλυμένη
πορνεία I πορνογενής / πορνογέννητος I πορνογράφος / πορνογρα­ παντού σάν λυσσιααμένη
φία I πορνογράφημα / πορνογραφώ I πορνογραφικός / πορνό / nop- κατόπι σου θά τρέχει
νοφίλμ / πορνοταινία I πορνοβιβλίο I πορνοφυλλάδα I πορνοκρατία / καί άνδρα της θά σ' έχει
10

8. καί ή φιλόλογος Ελένη Τσαντσανόγλου ορθώς ερμηνεύει στό σχε­ βαίως αναφέρονται στήν παρά φύσιν ασέλγεια.
τικό γλωσάριό της: καλοπλυμένη = «παστρικιά». Ωστόσο, ή λέξη κα­ Οί λέξεις άλανιάρα I νυχτοπόρτισα I γυναίκα τού δρόμου I καλντε-
λοπλυμένη μας φέρνει στό νού, συνειρμικώς, τήν λέξη κωλοπλυμέ- ρίμω I καλντεριμιτζού I τροτέζα I κάνει πεζοδρόμιο έχουν μιά κοινή
νος - άλλά, ήδη μίλησα γιαυτό στό βιβλίο μου Υπόκοσμος καί κα­ συνισταμένη.
ραγκιόζης.
Οί λέξεις κρυφή I αδήλωτη I σπιτικιά ύπαινίσονται τίς κρυφοπουτά-
Οί ταυτόσημες λέξεις κοινή I δημόσια / πολιτικιά είναι αυτονόητες. νες. Οί λέξεις σπιτωμένη I μορόζα I παλλακή I καπατμά αντικατοπ­
Ό Θεοτόκης, στό κείμενο του Ή τιμή καί τό χρήμα (1912), γράφει: τρίζουν τόν θεσμό τής λεγόμενης παράνομης συμβίωσης, γιά τήν
κάποιος δέν επήρε μιά δημόσια άπό τό δρόμο [...] καί τήν έχει στά
οποία θά μιλήσω αργότερα.
μεταξωτά ντυμένηνε;
ΟΊ λέξεις φακλάνα I κουφάλα I τσούλα / καλτάκα I χαμούρα αποτε­
Οί λέξεις σκρόφα / σκύλα / κότα (μαζί μέ άλλες ανάλογες λέξεις ή λούν υβριστικούς χαρακτηρισμούς. Ή τουρκική λέξη kaltak (αρχικώς
εκφράσεις) δημιουργούν μιά ζωομορφική βάση γιά τήν ομορφιά έσήμαινε: έφίππιον άνευ ύπουρίδος) έχει άσχημη σημασία. Ή λέξη
καί τήν σεξουαλική χρήση τής γυναίκας. "Ας μήν ξεχνάμε τά γνωστά: χαμούρα είναι, επίσης, τουρκικής προελεύσεως. "Αλλο χαμούρα κι
φοράδα I αγελάδα / φώκια I έχει ωραία καπούλια I είναι τίγρης / άλλο κικαρούί - λέει ό Πέτρος Πικρός, στό Τουμπεκί (1927), καί,
χήνα I γκαμήλα / έχει στήθια περιστεριού / περδικόστηθη I έχει υποψιάζομαι ότι κοπιάρει κάποιαν άργκοτικήν έκφραση. Στά παλιά
κορμί φιδίσιο. Καί επίσης τά τόσο σχετικά: θά τής βάλω καπίστρι! I ρεμπέτικα τραγούδια συναντούμε τήν λέξη χαμούρα, πού αργότερα
θά τής κομποδιάσω τήν ουρά! / τής έσφιξα τά λουριά! I θά τής μάσω τήν έσκότωσε ή λογοκρισία. Ιδού δυό παραδείγματα
τά γκέμια! / τής έβαλα χαλινάρι! ...δέν αξίζει μιά χαμούρα γιά δυό μάγκες στό ντουνιά...
Οι λέξεις λούλουδα I λελούδω I νυχτολουλούδα έχουν χαθεί. Ωστό­ ... νά μέ τραβάνε στό Γεντί γιά ένα χαμουράκι...
σο, επιζούν κάπως μές στήν αργκό τού υποκόσμου μας, μέ αποκο­ 01 παραλλαγές τής λέξεως μαντινούδα μάλλον θά αποδίδονταν κα­
ρύφωμα τήν υποτιμητική λέξη άγαθολουλούδης. λύτερα μέ τήν λέξη γκόμινα, παρά μέ τήν λέξη μετρέσα. Ό άνδρας
Οί λέξεις παξιμάδα I παξιμάδω I παξιμαδοκλέφτρα επιζούν, επίσης, μου καί ή μαντιτούτα του - γράφει ό Κονδυλάκης.
στήν αργκό τοΰ υποκόσμου. Στό παλιό μουρμούρικο τραγούδι ό στί­ Χρησιμοποιούμε τίς λέξεις μισοπαρθένα I ήμιπαρθένος I παρθένα μέ
χος ήσουνα [...] μιά παξιμαδοκλέφτρα δημιουργεί προβλήματα ερμη­ μιά γερή δόση είρωνίας. Χορός ήμιπαρθένων - έγραψε ό Καρυωτά­
νείας, άφού δέν φαίνεται καθαρά άν πρόκειται γιά μιά φτωχοπουτά- κης. Κ' οί παρθένες στίς σκοτεινές γωνιές έρωτα κάμνουν - έγραψε
να- πολύ περισότερο πού υπάρχει ή λέξη παξιμαδοκλέφτης, ή συν­ ό Βαφόπουλος. Πάντως, στήν Μικράν 'Ασία ήσανε τής μόδας, κάπο­
ήθως προσαπτόμενη στόν άγιο Νικόλαο. Ό Καχτίτσης έχει τή λέξη τε, τά βαφτιστικά Παρθένα καί Παρθενόπη.
παξιμάδες στόν Ήρωα τής Γάνδης (1967). Τό νησάκι Παξιμάδα, απέ­
Γιά τήν ειδική σημασία τής λέξεως κότα μίλησα στό Έγχειρίδιον
ναντι στήν Σητεία, δέν έχει τίποτα νά κάνει μέ τίς πόρνες. τού Καλού Κλέφτη. 01 λέξεις κοκότα / τροτέζα I ζιγκολέτ ήρθαν έκ
Μέ τήν ομάδα τών λέξεων ντροπιασμένη I ατιμασμένη / πομπεμένη / Γαλίας. Παρά φρόνιμη κότα ώμοίαζε κοκότα - γράφει ό Ροΐδης, στήν
γεβεντισμένη ανατρέχουμε στό φοβερό πόμπεμα. Ό Πλούταρχος τίς,
Ιστορία όρνιθώνος.
τότε, γεθεντισμένες τίς αποκαλεί όνοβάπδες. Δέν είναι κατάλληλη ή
στιγμή γιά νά κουβεντιάσουμε γιά τό γεβέντισμα. Στίς παρακάτω πα­ Ή λέξη μισότριβη είχε, παλιότερα, μιάν άλλη σημασία. Φορούσε [...]
ροιμίες βρίσκουμε λέξεις πού μας ενδιαφέρουν μιά μισότριβη γραβάτα - γράφει ό μακαρίτης Τάξης Δόξας, στό Μιά
χούφτα καλάμια (1957).
ή κούρβα τό γεβέντισμα γιά/ πανηγύρι τόχει!
ή πομπεμένη τό γεβέντισμα τόχει γιά καμάρι!
Μιά γυναίκα πού κούναγε τόν ποπό της δέν άπελάμβανε καλής φή­
ή πολιτική τά γέβεντα γιά πανηγύρι τάχει!
μης. Ή κουνίστρα εθεωρείτο μισοπουτάνα. Λέει ή παροιμία
γυναίκα, όπού περπατεί
Οί λέξεις καχπές / καρά-καχπές I ρουσπού I καρά-ρουσπούπροέρ­ καί τόν κώλο της κουνει,
χονται άπό αντίστοιχες τούρκικες λέξεις. Ό Θράσος Καστανάκης έχε την χωρίς τιμή!
μεταχειρίζεται καί τίς πολιτικές λέξεις: ντελή-όροσπού I οεϊτάν- Στόν χαρακτηρισμό αμαρτωλήδιακρίνω κάποιαν έκλησιαστικην επί­
όροσπού πού είναι ακόμη άναφομοίωτες. Βρίσκω τή λέξη καρακαχ- δραση. Συναντάμε αυτή τή λέξη στό ρεμπέτικο τραγούδι.
πές στους Άθλιους τών Αθηνών (1894) τοΰ Κονδυλάκη. Επίσης, σέ
ένα παλιό δίστιχο
χάιντε, μωρέ καχπέ-ντουνιά, σ' έμενα μήν παινιέσαν
κι εγώ 'μαι πού σέ γλένταγα καί τώρα μ' απαρνιέσαι.
Οί λέξεις κωλοπετσωμένη / ξεκωλωμένη I ξεπατωμένη (καθώς καί οί
αντίστοιχες άργκοτικές - π.χ. ξεκωλιάρα I κωλογαμημένη) καί βε­
12 13

9. Πριν τριάντα χρόνια τό Institut Francais d' Athenes έδημοσίευσε,
κλιμακωτά, τήν πολύτομη εργασία τού Φαίδωνος Κουκουλέ βυζαντι­
νών βίος καί πολιτισμός. Πρόκειται γιά μιά μελέτη-τοιχογραφία. Άν
καί πολλά μέρη αυτής τής μελέτης είναι ξεπερασμένα, άν καί ό
γέρο-Κουκουλές χρησιμοποιεί μιάν άσχημη γραφή, καί, συγχρόνως,
επαναλαμβάνει καί κόντρα-έπαναλαμθάνει (συχνά στήν ϊδια παρά­
γραφο) τίς πληροφορίες του, είμαστε υποχρεωμένοι νά δε­
χτούμε αυτό τό βυζαντινολογικό / κοινωνιολογικό / ίστοριοδιφικό /
γλωσολογικό / λαογραφικό σύγγραμα σάν βασική πηγή. καί, συχνά,
νά τό ακολουθούμε σάν οδηγό.
Στήν τωρινή περίπτωση μας, θέλω νά προσθέσω πώς ό κρυπτοτολ-
μηρός Φαίδων Κουκούλες, μέ ουσιαστική γεναιότητα, έχωσε στόν
δεύτερο τόμο τής εργασίας του τό κεφάλαιον ΑΊ πάνδημοι γυναίκες.
Οί εισαγγελείς έκαναν πώς, τάχα, δέν κατάλαβαν τό χτύπημα ήταν
αδύνατο νά ζητήσουν τήν ποινική δίωξη ενός καθηγητή καί ενός ξέ­
νου ιδρύματος. Όμως, ό Φαίδων Κουκούλες δέν έσταμάτησε έδώ.
Στό τέλος τού τελευταίου τόμου του. αμόλησε μιάν άλλη μπόμπα -
τό κεφάλαιον Τά ου φωνητά τών Βυζαντινών. Βέβαια, ό παμπόνηρος
Κουκούλες προτάσει λίγες ηθικολογικές αράδες:
Εις τήν δημοσίευσιν τής παρούσης μελέτης μέ ώθησεν ουχί βεβαίως ή πρό-
θεσις νά σκανδαλίσω τούς άναγνώστας μου άναπτύσσων θέματα τάς ταπεινό­
τερος ορμάς ύποδαυλίζοντα, άλλ' ή επιθυμία μου νά γνωσθή μία ακόμη, ελά­
χιστα γνωστή, πλευρά τοΰ βίου τών Βυζαντινών προγόνων μας εις τά ήθη καί
τόν πολιτισμόν αυτών αναφερομένη.
Ό σκοπός μου είναι μόνον επιστημονικός, ή δέ μελέτη συνέχεια καί συμπλή-
ρωσις παρομοίων διατριβών εις τά σεξουαλικά τών αρχαίων Ελλήνων αναφε­
ρομένων.
Προτού εισέλθω εις τό θέμα μου. επιθυμώ νά τονίσω ότι, δσα κατωτέρω θά
είπω, άποτελοϋσιν έκτροπάς διεστραμμένων ατόμων σφόδρα ψεγομένας, έπ"
ούδενί δέ λόγω ανταποκρίνονται πρός τάς συνήθειας τής μεγίστης πλειονό-
τητος τού εγκρατούς Βυζαντινού λαού.
Όταν τά γράφει αυτά ό Κουκούλες ξέρει πολύ καλά ότι οί βυζαντι­
νοί δέν ήσανε καθόλου εγκρατείς, καί, καθόλου προγονοί μας. Άλ­
λα, έπρεπε νά τηρηθούν τά προσχήματα.
Είναι δύσκολη καί άχαρη εργασία τό νά θές νά συμπληρώσεις έναν
Κουκουλέ. Σ' αυτό τό βιβλιαράκι μου θά παραθέσω πολλά καί εκτενή
αποσπάσματα άπό τά δύο προαναφερθέντα κεφάλαια τού συγγράμα-
τός του. Καί, όπου χρειαστεί, θά προσθέσω κάμποσα στοιχεία πού
αναφέρονται στά νεότατα χρόνια.
Ό Κουκούλες γράφει, λοιπόν, τά έξης γιά τήν πορνεία τής λεγόμε­
νης βυζαντινής εποχής:
Τοιαύτα περί παρθενίας φρονούντες οί Βυζαντινοί εννοείται δτι έθεώρουν
τήν πορνείαν ώς αμάρτημα, τής εκκλησίας αρνούμενης έπί ώρισμένον χρόνον
τήν θείαν κοινωνίαν εις τούς οπωσδήποτε πορνεύοντας, καί ώς μίαν τών βα­
ρύτατων ύβρεων διά γυναίκα V άποκληθή αϋτη πόρνη ή κόρη πόρνης ή πολι-
Παλιά διεγερτική κάρτ-ποστάλ
14 15

10. τική ή π ρ ο ε σ τ ώ σ α , ϋβρις, δυστυχώς, ήτις άπηυθΰνετο συχνά ού μόνον (κοινώς) δ η μ ο σ ί α ν , δ η μ ο σ ί α ν π ό ρ ν η ν , κ ο ι ν ή ν γ υ ν α ί κ α , κ ο ι ­
εις τάς έξ επαγγέλματος εταίρας, αλλά καί Οπό τών οικοδεσποινών εις τάς ν ή ν π ο λ ι τ ι κ ή ν -καί έπί τ ό εύφημότερον κ ό ρ η ν ή κ ο ρ ά σ ι ο ν , -
δούλας αυτών. κ ο ύ ρ β α ν , κατά τούς τελευταίους δ' αιώνας ά μ α ρ τ ω λ ή ν , κ α κ ή ν γ υ ­
Σύμφωνον δέ πρός τήν άντίληψιν ταύτην είναι δτι αί έταιρικόν διάγουσαι βίον ν α ί κ α , γ υ ν α ί κ α τ ώ ν π ά ν τ ω ν καί μέ τήν ξενικήν λέξιν π ο υ τ ά ν α ν .
συχνά καλούνται τ α π ε ι ν ο ί , ά τ ι μ ο ι , ο ί κ τ ρ α ί , ε υ τ ε λ ε ί ς , χ α μ η λ α ΐ Τέλος αί κοιναί γυναίκες, ουχί βεβαίως δημωδώς, καλοΰνται γύναια άσεμνα,
καί τό δτι οί Βυζαντινοί νόμοι άνεγνώριζον μέν δτι υπόκειται τή περί ύβρεως ύπό δέ τοΰ Βαλσαμώνος «εσχάτως περιπεσοΰσαι».
αγωγή ό προσβάλλων γυναίκα ένδεδυμένην σχήμα πόρνης, παρεδέχοντο Κατά τήν άρχαίαν έποχήν έν Ελλάδι, καί δή έν Αθήναις, ήτο εΰκολον νά
όμως συγχρόνως ότι ούτος «ήττον άμαρτάνει». διακρίνη τις τήν κοινήν τής σεμνής γυναικός, διότι εκείνη έφερε φορέματα
Τήν περιφρόνησιν δέ πρός τάς τοιαύτας γυναίκας (πόρνας, σκηνικός, εργα- άνθινα, κεκοσμημένα δήλα δή μέ διάφορα ένυφασμένα άνθη. τετραγωνίδια
στηριαρχίσσας, καπηλίσσας) καί τήν κακήν περί αυτών γνώμην τής κοινωνίας καί άλλα πολύχρωμα σχήματα, τό αυτό δέ συνέβαινε καί είς τήν άρχαίαν Ρώ-
δεικνύει τό ότι οί συγκλητικοί καί οί άρχοντες δέν έπετρέπετο να συζευχθώ- μην, ένθα α'ι μέν σεμναί οΐκοδέσποιναι (matrona?) έφόρουν τήν stolam,
σιν αύτάς καί ότι τουναντίον, πρός τιμωρίαν, οί νόμοι έπέτρεπον, ίνα ή κόρη έσθήτα δήλα δή μακράν σφιγγομένην είς τήν μέσην καί διήκουσαν μέχρι τών
συγκλητικού, ήτις διά τοΰ σώματος κέρδος έποίησεν, ατιμωρητί συνάψη έπί- ποδών, πρός δέ καί τήν institam, ταινίαν πλατεΐαν κοσμούσαν τήν stolam, αί
ψογον γάμον μετ' απελεύθερου, άφ' ού, ώς λέγουσι, δέν διατηρείται τιμή είς δέ έταΐραι έφόρουν βραχύν χιτώνα (tunicam), άνευ instita, άνωθεν δέ μελα­
έκείνην, ήτις ήγαγεν έαυτήν μέχρι τοσούτου αϊσχους.
νού χρώματος τήβεννον όμοίαν πρός τήν τών ανδρών.
Σημειωτέον πρός τούτοις δτι άφ' ενός μέν εις έταίραν δέν έπετρέπετο νά "Ο.τι έγίνετο παρά τοις άρχαίοις Έ λ λ η σ ι ν . έφ' όσον μάλιστα ισχύον οί νόμοι
μαρτυρή κατά κατηγορουμένου, ότι ή παρουσία πόρνης εις συγκεντρώσεις τού Σόλωνος, καί παρά Ρωμαίοις. έφηρμόζετο καί παρά τοϊς Βυζαντινοΐς. Καί
σεμνών γυναικών προσήπτεν άτιμίαν είς αϋτάς. ότι ό μοιχεύων τήν προϊστα- κατά τούς Βυζαντινούς δήλα δή χρόνους αί πόρναι έφερον στολήν διαφέ-
μένην εργαστηρίου έμενεν ατιμώρητος «τών γάρ ευυπόληπτων γυναικών συ- ρουσαν τής τών εντίμων γυναικών, άγνωστον όμως οποίαν ακριβώς. Οί νόμοι
φρονεϊν οί νόμοι προενοήσαντο, τών δέ ευτελών καί χαμηλών καταπεφρονή- τουλάχιστον όμιλούσι περί τοΰ προσβάλλοντος γυναίκα «ένδεδυμένην σχήμα
κασιν». Τέλος τήν πορνεύουσαν θυγατέρα ήδύνατο ελευθέρως ν' άποκλη-
πόρνης», αί διαταγαί τών Αποστόλων περί τοΰ συναντώντος «γυναίκα είδος
ρώση ό πατήρ. Καί ή εκκλησία δέ τών πορνών τάς προσφοράς δέν έδέχετο.
έχουσαν πορνικόν» καί ό Σελευκείας Βασίλειος αντιπαραβάλλει τά συνειθι-
Ά φ ' έτερου δέν ήδύνατο νά γίνη τις επίσκοπος, πρεσβύτερος, διάκονος ή
τοΰ εκκλησιαστικού καθ' όλου καταλόγου, άν συνεζεύγνυτο έταίραν, ό δέ σμένα γυναικεία φορέματα πρός τά τών πορνών, ό δέ Άρισταίνετος έν ταΐς
προσβάλλων τήν ιερότητα τού παλατιού καί εΐσάγων είς αυτό πόρνην και συ- έπιστολαΐς του, περιγράφων τήν μετανοήσασαν έταίραν, λέγει δτι αϋτη «με-
ζών μετ' αυτής, άνακαλυπτόμενος, έδιδε τήν έσχάτην δίκην. τήλλαχε προσηγορίαν άμα καί σχήμα».
Μετά τά ανωτέρω, θά εϋρη τις πολύ φυσικά τά παράπονα τών πατέρων της Είπον ότι τό φόρεμα τών Βυζαντινών δημοσίων γυναικών δέν μας είναι
Εκκλησίας κατά τών νόμων, οϊτινες δέν έπήνουν μέν τήν πορνείαν, μή θεω- α κ ρ ι β ώ ς γνωστόν πάντως γνωρίζομεν λεπτομέρειας τινάς περί τού εταιρι­
ροΰντες όμως αυτήν πονηράν καί κολάσεως άξίαν. δέν τήν άπηγόρευον, ώς κού σχήματος. Ούτως είναι γνωστόν ότι αί Βυζαντινοί δημόσιοι γυναίκες, ουχί
«εΰκολίαν» χαρακτηρίζοντες τήν άσκησιν τού εταιρικού επαγγέλματος. βεβαίως αί φαυλότεροι, έκαλλωπίζοντο, έφόρουν φορέματα όλοσήρικα, άλι-
Εν γένει, έν φ παρ' άρχαίοις δέν εθεωρείτο έπίψογον τό νά συναναστρέφε­ πορφυρά καί καθόλου πολυτελή καί φαιδρά ιμάτια καί χρυσά κοσμήματα καί
ται τις μετά πόρνης, παρά τοις Χριστιανοΐς, ώς εϊρηται, εθεωρείτο τούτο δακτυλίους καί μαργαρίτας καί άλλους πολύτιμους λίθους. Πρός τούτοις με-
μέγα αμάρτημα, ή δέ πορνεία έργον τοΰ δαίμονος, τόν όποιον μάλιστα τά τεχειρίζοντο περιέργους τρόπους κομμώσεως φαιδρύνουσαι τάς χείρας καί
αγιολογικά κείμενα περιγράφουσιν ώς «όμοιον χοίρω, βεβορβορωμένον, κε- κόπτουσσι «ακίδα ονύχων», δέν είχον κεκαλυμμένον τό πρόσωπον διά τοΰ
χρισμένον ανθρωπεία κόπρω» ή «ώς Αιθίοπα, χειλάν, μή έχοντα τρίχας έν τή π ρ ο σ ω π ι δ ί ο υ , ώς αί σεμναί γυναίκες, ουδέ τήν κεφαλήν κεκαλυμμένην μέ
κεφαλή ειμή κόπρον μετά τέφρας μεμιγμένην, τούς οφθαλμούς έχοντα ώς μ α φ ό ρ ι ο ν (καλύπτραν), άλλ' έβάδιζον μέ γυμνόν πρόσωπον καί άνακεκα-
αλώπεκος καί οίκτρόν κόμμα ράκους έπί τοΰ ώμου φέροντα». Διά τούτο ή λυμμένην τήν κεφαλήν, όπερ εθεωρείτο τότε κατ' εξοχήν δείγμα άσεμνου
εκκλησία έκώλυε τών αγιασμάτων έπί έπτά ή εννέα έτη τήν πόρνην τήν μή γυναικός. Τήν άκρίβειαν τούτου μαρτυρούσι καί άλλοι καί ό Άρισταίνετος
παυομένην ν' άσκή τό επάγγελμα της, τό αυτό δέ έπραττε καί διά τούς ηθο­ περιστών τήν άλλοτε σκηνικήν Μελισσάριον μεταβαλούσαν τρόπον βίου καί
ποιούς, άφορίζουσα τούς εκτρέφοντας πόρνας καί έπιβάλλουσα καθαίρεσιν έχουσαν «κόμην αφελώς πεπλοκισμένην καί καλύπτραν εύ μόλα σεμνήν»,
είς τούς έξ αυτών κληρικούς.
πρός δέ καί ό Μιχαήλ Ψελλός βέβαιων ότι έταιρίς μεταμεληθεϊσα καί τιμία
γενομένη «τήν κεφαλήν είχεν ύπό καλύπτραν», ώς καί τά γραφόμενα έν τφ
"Ομοίως έπέβαλλεν είς τούς έξομολόγους νά έρωτώσι τόν έξομολογούμενον, κατά τόν θ' μ.Χ. αιώνα γραφέντι όνειροκριτικφ τού Αχμέτ, ένθα λέγεται ότι,
έάν έφθάρη ή παρθενία αυτού διά πορνείας καί μετά πόσων καί τίνων πορ­
έάν γυνή 'ίδη καθ' ύπνους δτι απώλεσε τό μαφόριον αυτής καί είναι ακάλυ­
νών ούτος μέχρι τής ώρας εκείνης εϊχε συγκοιμηθή καί νά συμβουλεύουν
πτος ενώπιον τού λαού τό πάθος έσται έκ πορνείας καί θεστρισθήσεται καί
έπειτα τά δέοντα, άπό τού τής πορνείας αμαρτήματος άποτρέποντες.
Ώς γνωστόν, παρ' άρχαίοις, ή ελευθερίων ηθών γυνή έχαρακτηρίζετο ώς αίσχυνθήσεται». Κατά τούς διωγμούς, οί θέλοντες νά ύβρίσωσι τάς χριστια­
εταίρα, π ό ρ ν η , κοινή γ υ ν ή , δημίακαί δημοσία. νός διέτασσον «τήν τής κεφαλής καλύπτραν άφαιρεΐσθαι».
Εκ τών ονομάτων τούτων τό κατ' ευφημισμόν κείμενον πρώτον ώς κοί τό 'Ετέρα συνήθεια τών κοινών γυναικών κατά τούς Βυζαντινούς χρόνους ήτο
έπίθετον εταιρικός πολλάκις μεταχειρίζονται οί Βυζαντινοί συγγραφείς, δέν νά βάφωσι τό πρόσωπον καί τάς όφρϋς καί τάς βλεφαρίδας, τούθ' όπερ, δυσ­
φαίνεται όμως νά ήτο τούτο δημώδες. τυχώς, συνείθιζον καί αϊ έντιμοι γυναίκες καί κόραι, τάς διαμαρτυρίας οΰτω
τών πατέρων τής εκκλησίας προκαλούσαι, οιτινες έτόνιζον ότι ταύτα μόνον
Τήν κοινήν γυναίκα ό Βυζαντινός λαός έκάλει π ρ ο ι σ τ α μ έ ν η ν π ό ρ ν η ν εις πόρνας έμπρέπουσιν.
16 2. Τό μηουρδέλο 17

11. Αύται βαφόμεναι έφόρουν. τουλάχιστον κατά τούς παλαιοτέρους αιώνας,
περίεργα υποδήματα «υποδήσεις έπί τό ύπάγεσθαι τούς εις τά τοιαύτα παγι-
δευομένους», εις τά πέλματα των οποίων έχάραττον πρόσωπα ερωτικώς άλ­
ληλα άσπαζόμενα, ίνα τό έταιρικόν του φρονήματος καί έπί τοϋ εδάφους έν-
αποτυπώσωσι, παλαιοτέραν, πιθανώτατα, συνήθειαν άκολουθοϋσαι, άφ' ού
έχομεν νϋν άγγεϊον άρχαϊον έν σχήματι υποδήματος φέρον έπί τοϋ καττύμα-
τος τήν λέξιν ΑΚΟΛΟΥΘΙ.
Ό τ ι δ' αϊ κοιναί Βυζαντινοί γυναϊκες. μηδόλως είς τήν σεμνότητα των τρόπων
καί τών σχημάτων άποθλέπουσαι, καί έλυγίζοντο. καί άκόσμως έβάδιζον καί
τήδε κάκεϊσε άπρεπώς τάς χείρας καί τήν κεφαλήν έκίνουν καί άναιδώς έγέ-
λων καί τάς κόρας διέστρεφον καί μετ' αναίδειας πρός ιούς έντυχάνοντας
ώμίλουν καί πιθανόν είναι καί μαρτυρεϊται.
Εϊπον ανωτέρω ότι αί πόρναι εφερον Ίδιαιτέραν στολήν ενίοτε αύται εϊτε
μεταμφιεννύμεναι κατά τάς έορτάς τών Καλανδών, είτε τήν προσοχήν τής
αρχής άποφεύγουσαι. έφόρουν φορέματα μοναστριών καί άσκητριών, πρά­
γμα, όπερ επέσυρε καί τών νόμων τήν προσοχήν. οϊτινες άπηγόρευον εις τε
τάς εταίρας καί τάς σκηνικός νά μεταχειρίζωνται μοναχικόν σχήμα, ή διακο-
νίσσης. έπί ποινή σωματικής τιμωρίας καί εξορίας, αναθέτοντες τήν πιστήν
έφαρμογήν έπί τών κελευομένων εις τούς κατά τόπους επισκόπους καί τούς
στρατιωτικούς άρχοντας.
Αί τό πορνικόν έπάγελμα άσκούσαι διακριτέαι είς τάς έξης τάξεις.
α) Εις τάς έπί δημοσίου ή ιδιωτικού οικήματος προϊστάμενος.
θ) Εις τάς σκηνικός.
γ) Εις τάς αύλητρίδας καί όρχηστρίδας.
δ) Εϊς τάς έν καπηλείοις. πανδοχείοις καί βαλανείοις υπηρετούσας, έκ
παραλλήλου όμως καί τήν ώραν πωλούσας.
Σ τ ή ν αρχαία Αθήνα οί ι ε ρ ό δ ο υ λ ε ς ήταν ταξινομημένες σέ τρεΊς κα­
τ η γ ο ρ ί ε ς : στίς δικτηριάδες ( τ ο ϋ δημόσιου π ο ρ ν ε ί ο υ , τ ο ϋ δικτηρίου).
στις α ύ λ η τ ρ ί δ ε ς . καί, στίς εταίρες. Σά νά λ έ μ ε , ήσανε χωρισμένες σέ
κοινές (τού οϊκου ανοχής), σέ κρυφές (καλυμένες πίσω άπό ένα καλ­
λιτεχνικών επάγγελμα), καί, σέ άκριβοπουτάνες.
Γιά τά μεσαιωνικά χρόνια είμαι αναγκασμένος νά επικαλεσθώ τ ό ν
Κ ο υ κ ο υ λ έ , πού αφηγείται τά εξής:
Ώμίλησα ανωτέρω περί τής πληθύος τών έταιρών καί εταιρειών έν τφ Βυζαν­
τινά) κράτει, καί μάλιστα έν τή Κωνσταντινουπόλει, καί τό πράγμα εντως ού­
τως έχει. Ό Κλήμης έπί παραδείγματι έν τφ Παιδαγωγφ του μετά παραπόνου
πιστοποιεί ότι «·τό λάγνον πάν έπικέχυται ταϊς πόλεσι, νόμος γενόμενον» καί
ότι «έπί τέγους έστάσι παρ" αΰτοϊς (τοις Άλεξανδρεύσι) τήν σάρκα τών εαυ­
τών εις ϋβρις ηδονής πιπράσκουσαι γυναίκες»». Ο Λιβάνιος. μετά ταύτα ομι­
λών διά τούς έν Αθήναις σπουδαστάς. αναφέρει «εταίρας μελωδούσας, αϊ
πολλούς έξέδυσαν», ό αυτός δ' έπαινε! τών έταιρών τό κάλλος. Καί περί τών
έταιρών δέ τής Βηρυττοϋ γίνεται λόγος, αϊτινες τούς νέους σπουδαστάς
προσείλκυον πίνουσαι καί διασκεδάζουσαι μετ' αυτών. Και ό Χρυσόστομος δέ
ομιλεί διά τάς «έπί τοϋ τέγους πορνευομένας γυναίκας», δι' εταίρας παρακο-
λουθούσας τούς ιπποδρομικούς αγώνας καί «περί τών άδεώς Talc πόρναις
συγγιγνομένων», διά τούς καταναλίσκοντας τήν περιουσίαν των είς χαμαιτυ-
πεϊα, «διά τά πορνών καταγώγια» καί περί «πεπορνευμένων γυναικών» καί
περί αποφυγής αυτών ύπό τών αθλητών, "ίνα μή ούτοι χάσωσι τήν δύναμιν Πίοοί άπό τήν n0pTQ*6npivQ.
18 19

12. αυτών, ό δέ Γρηγόριος ό Θεολόγος περί των αναίσχυντων πορνών, ό Μ. Βα­ ρεν ίδρυμα μετανοίας, κατά τόν Γ αίώνα έν Σπάρτη αναφέρονται γυναίκες
σίλειος, δι* έταίραν «πάντας πρός τήν άμαρτίαν συμφλέγουσαν» καί διά πόρ­ μαχλώσαι καί μαινάδες, κατά δέ τόν ΙΑ' αιώνα ό Μιχαήλ Ψελλός βέβαιοι ότι
νος έν Έδέσση καί Νεοκαισαρεία διαβιούσας Γρηγόριος ό Νύσσης. Ό Συν- «πολύ τι κατά τήν πόλιν (= Κωνσταντινούπολη) πλήθος τών έταιριζουσών
έσιος ομιλεί περί πορνοβοσκοΰ Χείλα πασίγνωστου κατά τούς χρόνους του έπικέχυται γυναικών», ομιλών συγχρόνως περί «πολλού εσμού τών έπί τού
φάλαγγα όλην κοινών γυναικών συγκεντρώσαντος, ό Ισίδωρος δέ Πηλουσιώ- τέγους γυναικών» καί ψέγων συγχρονόν του άσκητήν τινα Ήλίαν όστις έγνώ-
της άφ' έτερου παραπονείται ότι ή πορνεία υπερέβη τά μέτρα του Νόμου. ριζεν «όπόσα έν τή πόλει χαμαιτυπεΐα καί πόσαι μέν τών έταιριζουσών γυναι­
Κατά τόν Ε' αιώνα ό Άμασείας Άστέριος, πιθανώτατα διά τήν πόλιν ταύτη ν, κών ακριβώς τήν τέχνην ήσκήκασι, πόσαι δέ ούκ ακριβώς τφ πράγματι ήρμο-
αναφέρει «πόρνας ώνιον παρέχουσας τφ δήμω τό σώμα» καί βαφομένας, ϊνα σαν... έποιείτο δέ καί κατάλογον όπόσαι μέν εις προύπτον στρατεύοιντο,
προσελκύσωσι τούς έραστάς καί ό Σελευκείας δέ Βασίλειος «τάς έπί τέγους όπόσαι δέ λοχίζουσι καί κεκρΰφαται». Καί ό Βουλγαρίας δέ Θεοφύλακτος
γυναίκας», ό Νεμέσιος Έμέσης πόρνην διά του κάλλους της πρός άκολασίαν
ομιλεί περί συγχρόνων του πορνείων «μνημεία κακίας» ταύτα άποκαλών.
παρασύρουσαν. Καί έν Έδέσση δέ ύπήρχον έταΐραι, κατά μάρτυρα τόν Προ-
Πορνοβοσκεϊα καί πορνοβοσκούς κατά τούς χρόνους του αναφέρει ό Θ. Βάλ­
κόπιον καί τά αγιολογικά κείμενα αύται μάλιστα, όταν ό Χοσρόης ήθελε νά
πωλήση τούς συλληφθέντος αιχμαλώτους Άντιοχεϊς καί οί Έδεσσηνοί πρός σαμων, κατά τόν αυτόν δέ αιώνα ό Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, περιγράφων τήν
άπελευθέρωσιν αυτών προσέφερον δ,τι είχον «τόν κόσμον άφελούσαι όσος άλωσιν τής Θεσσαλονίκης ύπό τών Νορμαννών, ομιλεί περί πορνών «αίς μό-
αύταϊς έν τω σώματι ήν. ενταύθα (έν τφ ίερφ) έρρίπτουν». ναις άνέλαμπε κάλλος Ιματισμού». Ό Νικήτας Χωνιάτης μετά ταύτα μνείαν
"Ας προστεθή ότι ύπήρχον πόρναι αϊτινες. έκ τοϋ χρυσίου τής πορνείας αυ­ ποιείται «χορού έταιρίδων» μεθ' ών διεσκέδαζεν ό Ανδρόνικος Κομνηνός καί
τών, ήλευθέρουν δούλους καί ότι γυνή κοινή μεταμεληθεϊσα διά τήν έκ τής πορνικών δέ γυναίων άσχημονούντων έν τφ ναφ τής αγίας Σοφίας κατά τήν
ευθείας όδοϋ έκτροπήν, έπί τριάκοντα όλα έτη περιεποιήθη λωβους. ύπό τών Φράγκων άλωσιν τής Κωνσταντινουπόλεως. Καί.ό Νικηφόρος δέ Γρή­
Συνεχίζοντες λέγομεν ότι έπί Αναστασίου αναφέρονται καί «έπί των οικημά­ γορος αναφέρει έπί τών χρόνων του αύλητρίδας καί όρχηστρίδας πινούσας
των γυναίκες όνειδος άναγκαϊον λαχοϋσαι θίον». Τέλος ό Ιωάννης Δαμασκη­ έν τοις χαμαιτυπείοις καί περί τών έν χαμαιτυπείοις αναστρεφόμενων, Νεαρά
νός συνίστα εγκαίρως νά ύπανδρεύωνται οί νέοι «πρίν διαφθαρώσιν είς εταί­ δ' Ανδρόνικου τού Γέροντος ομιλεί διά γύναια φαύλα μετά τήν δύσιν τού
ρας». ηλίου πίνοντα μετά τών εραστών έν καπηλείοις. Εϊδομεν δ' ανωτέρω ότι διά­
ταγμα τού Δουκός τής Κρήτης τού 1369 άπηγόρευε νά ανοίγεται πορνεΐον
Οταν έν ταϊς Νεαραΐς του ό Ιουστινιανός, ομιλών περί πορνοβοσκών, βέ­ είς οιονδήποτε μέρος τού Χάνδακος. Καί ό μεμψίμοιρος δέ Ιωσήφ Βρυέννιος
βαιοι ότι «πολλοί κατ* αυτών τοϊς πρώην βεβασιλευκόσι εγράφησαν νόμοι», κατά τούς περί τήν άλωσιν χρόνους παραπονείται ότι «αΐ παρθένοι υπέρ τάς
βεβαίως πιστοποιεί ότι πρό αύτοΰ οΰκ ολίγα ήσαν τών προαγωγών τά οίκή- πόρνας άνίσχυντοι».
ματα καί τό αυτό προσεπιμαρτυρεΐ, όταν πάλιν όμολογή ότι έπί τής βασιλείας Τέλος, πλήν τής συχνής μνείας πορνών καί πορνείων έν Κρήτη παρά Σαχλίκη,
του «πολλά τοιαύτα κατά τήν μεγάλην ήμαρτάνοντο πόλιν». καί κατά τό 1438 έν Κρήτη αναφέρεται μοιχαλίς «τοσούτον αναίσχυντος ώς
Σαφέστερος είναι λέγων ότι ύπήρχον σεμνεΐα «έν πάση σχεδόν τή βασιλίδι δημόσιον προκείσθαι τής ασωτίας ύπέκκαυμα» καί ότι συμφέρει «έκβληθήναι
ταύτη καί έν τοϊς περάμασιν αυτής... καί νυν αυτήν τε καί τά περί αυτήν αυτήν άπό τοΰ πορνείου, έάν έθελήση άνδρα λαβείν».
άπαντα μεστά τών τοιούτων γενέσθαι κακών». Βπομεν ότι ελευθερίων ηθών γυναίκας συνήντα τις είς μεγάλας πόλεις τού
Τήν ΰπαρξιν μεγάλης πληθύος πορνών έν τή βασιλευούση έπί Ιουστινιανού Βυζαντινού κράτους καί τά ναυτικά αυτού κέντρα- αλλά καί κάπου αλλού
πιστοποιεί τό γεγονός ότι ή Θεοδώρα, επιθυμούσα εις τόν έντιμον βίον νά ήδύνατό τις νά συνάντηση τά γύναια ταύτα, είς τά στρατόπεδα. Έκεΐ αί πόρ­
έπαναφέρη τάς αμαρτωλός, συνεκέντρωσεν απέναντι τής βασιλευούσης έπί ναι ήσαν δύο ειδών ή κατ' επάγγελμα ή τέως αιχμάλωτοι μετά τών στρατιω­
τής Ασιατικής ακτής καί κατφκισεν είς οίκον τών Μ ε τ α ν ο ί α ς πλέον ή τών συμφυρόμεναι.
πεντακόσιας τών έν μέση τή .άγορφ τής Κωνσταντινουπόλεως άντί μισθού Τό πράγμα φυσικά, διά τε τήν πειθαρχίαν, άλλά καί διά τήν ύγείαν τού στρα­
πωλουσων τήν ώραν. Περί καταγωγίου δέ πορνικού έν Κωνσταντινουπόλει τεύματος καί τήν νίκην ήτο σπουδαιότατον. διά τούτο καί Ιδιαιτέρως τό
λόγον ποιείται καί Μακάριος ό Αιγύπτιος, καί έν τοις άνεκδότοις του ό Προ­ έπρόσεξαν οί συγγραφείς τών στρατιωτικών συγγραμμάτων, οϊτινες συνιστών
κόπιος. είς τόν στρατηγόν «πάντων μάλιστα τήν πορνείαν έξορίζειν τού στρατεύμα­
Τέλος τήν μεγάλην πληθύν τών άνά τό κράτος πλέον πορνείων πιστοποιεί ό τος», ήτις είναι όλέθριον καί μάλιστα «έν αϊχμαλωτίσι γυναιξί γινομένη* μιας
Ιουστινιανός όταν λέγη ότι θέλει νά έκδιώξη τήν πορνοβοσκίαν ου μόνον έκ γάρ γυναικός αιχμαλώτου πορνεία όλον τό στρατόπεδον τών νενικηκότων μι­
τής Κωνσταντινουπόλεως καί τών περιχώρων, «ουδέν δέ ήττον καί έν τοις κρού διέφθειρεν».
έξω τόποις άπασι τοις τε έξ αρχής τής ημετέρας ουσι πολιτείας, τοΊς τε νύν Ό μέλλων νά προσέλθη είς κοινήν γυναίκα ώφειλε νά έχη πρόχειρον καί νά
παρά τοΰ δεσπότου θεού δεδωρημένοις ήμϊν». Κατά τόν Ζ' αιώνα ό όσιος προκαταβολή τό χ ά ρ α γ μ α , τό τών αρχαίων μ ί σ θ ω μ α ή τήν έ μ π ο λ ή ν ,
Βιτάλιος αναφέρεται ότι άνέγραψεν, "ίνα τάς έπισκεφθή καί τάς σώση, «όλας άλλως δέν έγίνετο δεκτός- παραδείγματα έν τούτοις τής έπί πιστώσει ερωτι­
τάς έν Αλεξάνδρεια προϊστάμενος». Έ π ' 'ίσης έχομεν μνείαν πορνείων έν Ί ε - κής συνουσίας θά ύπήρχον, μανθάνομεν μάλιστα έκ τών κειμένων δτι έν
ριχοϊ καί Ίεροσολύμοις, ώς καί έν Άτταλεία. Αλεξάνδρεια πόρνη, θέλουσα νά ενοχοποίηση φοιτητήν, προσήλθε ν, έν ψ
Τήν έν ταϊς πόλεοιν ϋπαρξιν πολλών πορνείων βέβαιοι καί ή έν τφ βίω Αν­ ούτος συνεζήτει μετ' άλλων, «ζητούσα τόν μισθόν».
δρέου τοΰ κατά Χριστόν σαλού πληροφορία, καθ' ήν νέοι, άφ' ού έμέθυσαν, Ή αμοιβή ή διδομένη είς τήν πάνδημον γυναίκα έποίκιλλε κατά αιώνας, πάν­
«βουλευσάμενοι απέρχονται εις τά μιμαρεϊα». τως όμως διά τάς τών δημοσίων πορνείων καί τών οίκων τών προαγωγών
Ό "Αχμέτ κατά τόν Θ' αίώνα, καί κατ' αυτόν τά όνειροκριτικά. επανειλημμέ­ τροφίμους αυτη δέν ήτο μεγάλη. Συχνά γίνεται λόγος περί ολίγων όβολών,
νως ποιούνται μνείαν πορνών. περί τοΰ Μιχαήλ λέγεται ότι έκ βάθρων ήγει- περί βραχέος άναλώματος, περί ενός τριωβόλου, περί ολίγων φολλερών ή
20 21

13. όβολών καί τό πολύ περί ενός δηναρίου καταβαλλομένου. Ίσως δέ καί είς
τήν αθλιότητα τοΰ βίου τών γυναικών τούτων ν' αναφέρεται τό λεγόμενον
περί Ρωμανού τού Λακαπηνού ότι, όταν κατά Τετάρτην καί Παρασκευήν έξ-
ήρχετο εις μ ε τ α σ τ α σ ί μ α τ α , έκδρομάς δήλα δή, συνείθιζε νά δωρίζη ε'ις
έκάστην πόρνην δύο αργυρά μιλιαρήσια.
Επειδή δέ καί ή μικρά αύτη αμοιβή υπό φαύλων επισκεπτών ενίοτε δεν κα-
τεβάλλετο, διά τούτο καί εκ τών προτέρων έζητεΐτο αύτη, διά τό ασφαλές.
Εντεύθεν εννοεί τις ότι ή δίαιτα καί ενδυμασία καί ό καθ' όλου βίος τών
έταιριδων ήσαν φαύλα καί ελεεινά, ούτω δέ καί περιγράφονται. 'Εν ταΐς Νεα-
ραις λ.χ. τοϋ Ιουστινιανού κατηγορούνται ol πορνοβοσκοί «έχειν καθειργμέ-
νας έν ταϊς εαυτών καταγωγαΐς καί τροφής αύταΐς ελεεινής μεταδιδόναι καί
έσθήματος», ό Μαλάλας ομιλεί διά «πάνυ πενιχρός πόρνας», ό δέ Μιχαήλ
Φελλός περί γυναικός «ήτις μισθόν τής ώρας ελάμβανε καί φαύλως έζη» καί
ό Στέφανος Σαχλίκης περί πόρνης ή ήτο άξυπόλυτη καί έφόρει παλαιογού-
νελλον.
Καί δέν άρνούμεθα μέν ότι καί μεγαλύτερα αμοιβή ενίοτε παρείχετο είς τάς
ωραιότερος καί κομψότερος ως λ.χ. ενός νομίσματος, καί ότι κέρδος ήμερή-
σιον τριών νομισμάτων ήδύνατο ν' αποκόμιση ή πόρνη καί ότι, πλήν τών σκη­
νικών, αναφέρονται καί έταΐραι δυνάμενοι άπό τών κερδών των νά συντηρώσι
καί πλήθος άνδραπόδων ώς ή Μαργαριτώ καί ή Πανσέμνη καί άλλαι ακολού­
θους έχουσαι δούλους ή ελευθέρους, καί άλλαι πόρναι έχουσαι πολλάς
έσθήτας καί χρυσόν καί άργυρώματα, ταύτα όμως θεωρητέα ώς εξαιρέσεις
τού κανόνος.
Σημαντικήν άμοιβήν έλάμβανεν ή κόρη, δταν διά πρώτην φοράν έν τφ σε-
μνειω έλυε τήν παρθενικήν ζώνην, ώς συχνά συνέβαινε μέ τάς αιχμαλώτους.
Τότε ο'ι γυναικοθήραι, τήν παρουσίαν τοιαύτης γυναικός πληροφορούμενοι,
προσήρχοντο είς τόν προαγωγόν πρόθυμοι νά καταβάλωσιν ό,τι εκείνος έζή-
τει. Ή διά τόν πρώτον τότε έπισκέπτην οριζόμενη αμοιβή ήτο σημαντική,
έλαττουμένη διά τόν δεύτερον καί έτι περισσότερον διά τόν τρίτον πελάτην,
έως ότου πλέον κατέλθη εΐς τό τής κοινής αμοιβής έπίπεδον.
Καί έν ω ήτο κανών ν' άμείβωνται αΐ μιμάδες, τινές έν τούτοις αυτών, είς τά
άκρα τήν πορνείαν καί μαχλοσύνην ώθοϋσαι. έδέχοντο δωρεάν τούς προσερ­
χόμενους, ώς έπί παραδείγματι Μαρία ή Αιγύπτια, δέν ήσαν δέ σπάνιαι καί
έκείναι. αϊτινες, είς τούς έραστάς χαριζόμεναι. έκ τών ιδίων κερδών τοις πα-
ρεΐχον ποσά.
Αί μή φαΰλαι έν τούτοις τών έταιρών εϊχον, ώς οί συγγραφείς λέγουσι. τήν
«χρυσομανή σπατάλην», ήτις ουχί σπανίως έπεβάρυνε τούς φίλους καί έρα­
στάς υποχρεούμενους νά προσφέρουσι πλούσια δώρα, όρμους, ζώνας και τά
τοιαύτα.
Καί είχον ποικίλα μέσα αί πάνδημοι γυναίκες, ίνα ταύτα άποσπάσωσιν άλλοτε
έγκατέλειπον τόν έραστήν άπονεύουσαι πρός έτερον περισσότερα δίδοντα,
άλλοτε έπεδείκνυον τά τών άλλων δώρα καί ώμίλουν περί πεμφθέντων ε'ις
αύτάς χρημάτων ύπό τών θαυμαστών καί άλλοτε διηρέθιζον τούς άντεραστάς
πρός γενναιοδωρίαν τήν άμιλλαν αυτών προκαλοϋσαι.
Καί εννοείται ότι πάν τό είς πόρνην τότε δόμενον δέν έπεστρέφετο, θεω-
ρούμενον κτήμα αυτής. Ούτε ό πορνοβοσκός είχε δικαίωμα ν' απαίτηση τά
φορέματα καί υποδήματα, άτινα τής εΐχε δωρήσει. ίνα είς τόν άμαρτωλόν
βίον τήν προσέλκυση, ούτε ό εραστής τά είς αυτήν δωρηθέντα ή έξοδευθέν-
τα. ΕΊς τήν Κύπρον μάλιστα, κατά τάς Άσίζας, έφηρμόζοντο καί σκληρά μέ­
τρα κατά τοϋ επιμένοντος νά ζητή τήν έπιστροφήν τών είς πόρνην δωρηθέν-
των. 'Ώφειλε δήλα δή ούτος, ίνα λάβη, ό,τι εύρίσκετο είς τόν οίκον Tfc έται- Ή οσία Μαρία ή αίγυητία.
22 23

14. ρίδος, νά είσδεχθή έκ τών όπισθεν τό ύπό τοϋ Σαρακηνού κρατούμενον ξύλι-
ματα αύτάς ένδύοντες. αυτοί δέ προσωρινώς έν τφ κελλίω εκείνων παραμέ­
νον πόσθης ομοίωμα, καί δή τοσάκις, οσάκις άβεθαίου εκείνη ότι συνεκοι-
μήθη μετ' αυτού. νοντες.
Ώς γνωστόν, κατά τήν άρχαίαν έποχήν. αί πόρναι έν Αθήναις κατέβαλλον Είς τά Βυζαντινά όμως χαμαιτυπεία συνέβαινε καί "Κάτι άλλο πολύ συγκινητι-
εϊδικόν φόρον, τό π ο ρ ν ι κ ό ν τ έ λ ο ς , ειδικοί δέ πορνοτελώναι. ίνα μή μέ- κόν, περί τού όποιου μάς πληροφορούσι τά αγιολογικά κείμενα.
νωσιν αφορολόγητοι αί πορνευόμεναι. κατήρτιζον κατάλογον αυτών. Έπ ίσης Σώφρονες δήλα δή καί καλοί Χριστιανοί έπλήρωνον τάς πόρνας, ίνα μή πορ-
γνωρίζομεν ότι παρά Ρωμαίοις υπήρχε τό vectigal lenocinii ή meretricium εισ­ νεύωσιν. άλλοι δέ. μοναχοί ή όσιοι άνδρες, οΐκτείροντες τά έκπεσόντα πλά­
αχθέν ύπό Καλιγούλα καί ότι έν Ρώμη ή πόρνη έπλήρωνεν εις τό δημόσιον σματα τού θεού καί επιθυμούντες νά έπαναφέρωσιν αυτά είς τήν ευθείαν
ταμεϊον ώς φόρον «quantum uno concubitu mereret», όσα δήλα δή χρήματα όδόν. ή τά έδίδασκον εις τήν αΐθουσαν τού πανδοχείου όπου όδοιπορούντες
έλάμθανεν. ϊνα άπαξ μετά πελάτου συνευρεθ*. κατέλυον. ή καί, είς τούς οίκους αυτών μεταβαίνοντες, τά έδίδασκον, μιμού­
μενοι τόν Κύριον, όστις καί τήν πόρνην ούκ άπώσατο ή, μεταμφιεννύμενοι,
Τοϋ έθ'μου τούτου συνέχειαν εύρίσκομεν καί καθ' ώρισμένας περιόδους τής προσήρχοντο είς τά ύποπτα κέντρα καί, τούς πελάτας προσποιούμενοι καί
Βυζαντινής εποχής. Ούτως αναφέρεται ότι ό Μ. Κωνσταντίνος έπιθαλών φο- άδράν υπέρ τών κορών άμοιβήν καταβάλλοντες, άνεκλείοντο μετ' αυτών είς
ρολογίαν τόν Χ ρ υ σ ά ρ γ υ ρ ο ν «ουδέ δυστυχείς εταίρας έξω εϊασε της εισ­ τόν άπόκρυφον οίκον έκεΐ όμως, άντί νά παραδοθώσιν είς Αφροδισιακά όρ­
φοράς». Τόν φόρον τούτον, καταργηθέντα υπό Θεοδοσίου καί Βαλεντιανού, για, τήν ιδιότητα αυτών άποκαλύπτοντες, ήρχιζον τήν διδασκαλία των τήν
εύρίσκομεν υπάρχοντα καί πρό τού Λέοντος (467-467) ύφ' ού άπηγορεύθη νά προς μετάνοιαν άγουσαν, ήτις καί επέβαινε τόσον καρποφόρος, ώστε πολλά­
πορνοβοσκή τις καί νά εισέρχεται έκ τής εταιρικής εργασίας πόρος είς τό κις ό ώς στρατιώτης είσελθών καί εις τάς άγκάλας του κρατών τήν κόρην,
δημόσιον ταμεϊον, τόν κατήργησε δέ ό "Αναστάσιος λυπούμενος γυναίκας α'ί- κατόπιν εξερχόμενος νά τήν όδηγή άπό τής χειρός τεταπεινωμένην καί χαμαί
τινες «ώνιον έποιούντο τήν τοϋ σώματος ϋβριν καί τού μή σωφρονεΐν μισθόν βλέπουσαν καί νά τήν είσάγη εις μοναστήριον γυναικεΐον, όπου καί μετά μα­
κατέβαλλον». κρόν και σώφρονα βίον ώς όσια κατέλυε τόν βίον. Τέλος όσιοι άνδρες, νου-
Ό τ ι αί έν τοίς σεμνείοις ζώσαι γυναίκες απογοητευμένοι άπό βίον, τόν θετούντες τά πρός σκανδαλισμόν ύπό φαύλων πρός αυτούς πεμπόμενα γύ­
όποιον καί άκουσαι πολλάκις ήκολούθησαν έζήτουν εύκαιρίαν ν' άπομακρυν- ναια, τά έπανέφερον μετανοοϋντα είς την όδόν τής αρετής καί τά είσηγον
θώσι τής ρυπαράς εργασίας καί νά έπανέλθωσιν είς τήν σώφρονα ζωήν. γνω­ είς μοναστήρια, όπου καί ευσεβή διήγον βίόν. Ας προσθέσωμεν ότι αναφέ­
ρίζομεν. Τούτου ένεκα προθύμως έπωφελούντο αύται τής ύπό τών νόμων είς ρονται καί πορνικαί γυναίκες μετανοήσασαι, αϊτινες έν τφ καπηλείω των έδέ-
ώρισμένας περιστάσεις εις αύτάς παρεχομένης προστασίας, εύλογούσαι τούς χοντο σεμνώς πλέον τούς πελάτας των καί ότι σεμναί δέσποιναι, ώς λ.χ. ή
μήτηρ τού Μιχαήλ Φελλού, άνελάμβανον νά συντηρώσι πάνδημους γυναίκας,
υπέρ αυτών προνοούντας βασιλείς.
ύπό τόν όρον νά έγκαταλίπωσι τόν ένάμαρτον βίον.
Δέν έφρόντιζε δέ μόνον τό κράτος διά τάς αποκλήρους αύτάς, άλλά καί ol
ίδιώται. Αυτή ή Θεοδώρα ή τού Ιουστινιανού σύζυγος, γνωρίζουσα τάς ταπει­ Καί. άφ* ού περί πορνών ό λόγος, άς κλείσωμεν τήν μελέτη ν ημών αναφε­
νώσεις καί αθλιότητας ενός τοιούτου βίου. έφρόντισεν. ώς ανωτέρω εΐπομεν, ρόντες τάς σχετικός περί αυτών προλήψεις τών Βυζαντινών, προλήψεις τό­
άφ' ενός μέν νά εξαγόραση παρά τών πορνοβοσκών πολλάς αμαρτωλός καί σον βαθέως έρριζωμένας, ώστε καί σήμερον ακόμη νά έπικρατώσιν αύται.
φορέματα καί νόμισμα έν είς έκάστην δώσασα νά τάς απελευθέρωση τού ζυ­ Ά φ ' ού λοιπόν είπωμεν ότι εις τούς αστρολογικούς κώδικας υπάρχει εϊδικόν
γού τής δουλείας, άφ' έτερου δέ να περισυλλέξη καί είς ίδιον είς τήν απέ­ κεφάλαιον «περί τού πότε πόρνη γένηται ή γεννηθείσα». προσθέτομεν ότι,
ναντι τής Κωνσταντινουπόλεως άκτήν νά έγκαταστήση οικοδόμημα, τά κατά τόν Άρτεμίδωρον, «αί πλαζόμεναι τών έταιρών λυσιτελέστεραι όναρ
Μ ε τ α ν ο ί α ς , ΰπερπεντακοσίας τών έν τη βασιλίδι διαθιουσών έταιρών, ϊνα όφθεΐσαι». «τό καθ' ύπνον ΐδεϊν πόρνην αγαθόν» καί «πρός πάσαν έπιχείρη-
εις τόν κόσμιον αύτάς έπαναφέρη βίον. σίν έστιν αγαθή (ή πόρνη) καί γάρ πρός τίνων εργάσιμος λέγεται καί ουδέν
Ού μόνον δ' ή Θεοδώρα, άλλά καί ό Ιουστινιανός έφρόντισεν υπέρ τών άτυ­ ώρνησαμένη παρέχει έαυτήν».
χων πλασμάτων καί διά τής νομοθεσίας του καί διά χρηματικής υποστηρί­ Κατά τόν Χρυσόστομον, ol σύγχρονοι του έπίοτευον ότι, έάν συνήντα τις
ξεως. Ό Ιστορικός μάλιστα 'Αγαθίας, ψέγων τήν τοιαύτην τοϋ βασιλέως μέρι- πόρνην, τότε ή ήμερα θά ήτο «δεξιά καί χρηστή καί πολλής εμπορίας γέμου-
μναν, λέγει «είς δέ γυναίκας άκοσμους ώς πολλά... τά στρατιωτικά έσκεδάν- σα». καί τούτο βέβαια, διότι ή έπί οικήματος προϊσταμένη έκέρδαινε καθ'
νυτο χρήματα». έκάστην παντί τφ προσερχομένω παρέχουσα έαυτήν.
Οίκον μετανοίας, Ίδρυσε καί Μιχαήλ ό Δ'. όστις έκάλεσε τάς βουλομένας τών
πορνών νά άσπασθώσι τόν μοναχικόν βίον καί νά είσέλθωσιν είς τό ύπ' αυτού
Ιδρυθέν άσκητήριον, όπου άφθονα τής ζωής τά μέσα ταΐς ύπισχνεϊτο. Οντως
δέ. κατά μάρτυρα τόν Μιχαήλ Φελλόν. «πολύς εντεύθεν εσμός τών έπί τοϋ
τέλους εκείθεν συνέρρευσεν όμοϋ τε τό σχήμα καί τόν τρόπον μεταβαλού-
σαι».
Και άλλως όμως έπήρχετο ή σωτηρία καί ή λύτρωσις- πολλοί δήλα δή, συμπα­
θούντες τάς αμαρτωλός ή λαμβάνοντες πρόνοιαν υπέρ αυτών, βία εις τά
πορνεία είσαχθεισών. ού μόνον δέν τάς ήνώχλουν, παρθένους ούσας, άλλά
τάς άπηλευθέρουν τήν τιμήν τής εξαγοράς καταβάλλοντες ή καί. άποσπώντες
αύτάς τής αμαρτωλής ζωής. τάς καθιστών νομίμους αυτών συζύγους.
Αλλοι πάλιν διηυκόλυνον τήν φυγήν τών τοιούτων γυναικών μέ τά ίδια φορέ­
24 25