1. Ξενοφῶντος Ἑλληνικά: Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 1. § 16-29
ΟΜΑΔΑ Α: Να γράψετε τα ρήματα που φανερώνουν α) τις κινήσεις των
αντιπάλων β) τις ενέργειες των αντιπάλων, και να τα κατατάξετε σε χρονικές
βαθμίδες. Σε τι εξυπηρετεί στην ιστορική αφήγηση η χρήση του ενεστώτα και
του παρατατικού; (§ 19-21)
Ρήματα που φανερώνουν τις κινήσεις των αντιπάλων:
ὡρμίσαντο (οἱ Ἀθηναῖοι ἐν Ἐλαιοῦντι)  αόριστος
ἀνήχθησαν (οἱ Ἀθηναῖοι εἰς Σηστόν)  αόριστος
ἔπλευσαν (οἱ Ἀθηναῖοι εἰς Αἰγός ποταμούς)  αόριστος
Ρήματα που φανερώνουν τις ενέργειες των αντιπάλων:
αἱροῦσι (οἱ Λακεδαιμόνιοι)  ενεστώτας
διήρπασαν (οἱ Λακεδαιμόνιοι)  αόριστος
ἀφῆκε (Λύσανδρος)  αόριστος
ἀγγέλλεται  ενεστώτας
ἐδειπνοποιοῦντο (οἱ Ἀθηναῖοι)  παρατατικός
Με τη χρήση παρελθοντικών χρόνων (αορίστου, παρατατικού) ο ιστορικός
αφηγείται τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στους Αιγός ποταμούς το 405 π.Χ.
Με τη χρήση παροντικών χρόνων (ενεστώτα) παρουσιάζει τα γεγονότα που
συνέβησαν σαν να εξελίσσονται «τώρα» στα μάτια του και στα μάτια του
αναγνώστη. Έτσι η εναλλαγή παρελθοντικών και παροντικών χρόνων προσδίδει
ποικιλία, ζωντάνια και παραστατικότητα στην αφήγηση, καθιστώντας το
κείμενο πιο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη.
Αρετή Θεράπογλου
Στέλλα Βαξεβάνη
ΟΜΑΔΑ Β: ἀριστοποιουμένοις, ἐπισιτισάμενοι, ἐδειπνοποιοῦντο: Λαμβάνοντας
υπόψη α) τη χρονική διάρκεια που δηλώνει ο παρατατικός και β) τις πληροφορίες
που μας δίνουν τα ίδια τα ρήματα, πώς κρίνετε τη στάση των Αθηναίων αυτή την
κρίσιμη στιγμή; (§ 19-21)
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο παρατατικός (ἐδειπνοποιοῦντο) δείχνει διάρκεια
και ότι οι ρηματικοί τύποι (ἀριστοποιουμένοι, ἐπισιτισάμενοι, ἐδειπνοποιοῦντο)
παραπέμπουν σε γεύματα των Αθηναίων, μπορούμε να βγάλουμε το εξής
συμπέρασμα: οι Αθηναίοι ήταν ήρεμοι και δεν ανησυχούσαν για τη ναυμαχία,
αφού κάθονταν επανειλημμένα να φάνε. Ήταν σίγουροι για τον εαυτό τους και
είχαν την πεποίθηση πως θα κερδίσουν. Η στάση τους αυτή χαρακτηρίζεται
αλαζονική και επιπόλαιη. Και σίγουρα προοικονομεί την ήττα τους στους Αιγός
ποταμούς.
Ειρήνη Αγγέλου
ΟΜΑΔΑ Γ: Ταυτιστείτε με έναν Αθηναίο πολεμιστή (§ 20-23) και γράψτε μια
σελίδα του ημερολογίου του.
Αγαπητό μου ημερολόγιο
Βρισκόμαστε δύο ημέρες στον Ελλήσποντο. Το πρωί της πρώτης μέρας, μετά
από αρκετή ώρα ταξιδιού και κούραση, αγκυροβολήσαμε επιτέλους στον
Ελαιούντα της Χερσονήσου με τα 180 πλοία μας. Αφού εγκατασταθήκαμε και
1

2. γευματίσαμε, ενημερωθήκαμε για τα κακά νέα ότι οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την
Λάμψακο. Τότε ετοιμαστήκαμε και ξεκινήσαμε για τη Σηστό. Εκεί
εφοδιαστήκαμε με τρόφιμα και πλεύσαμε στους Αιγός Ποταμούς. Είχαμε αρκετό
χρόνο να ξεκουραστούμε και ήμασταν χαλαροί, ώσπου ο Τυδέας και ο
Μένανδρος μας ενημέρωσαν ότι θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε
ενδεχόμενο επίθεσης των Σπαρτιατών και με την ανατολή του ήλιου να
κινηθούμε για ναυμαχία.
Έτσι το πρωί της επομένης μέρας, ξεκούραστοι και με μεγάλη αυτοπεποίθηση,
μπήκαμε στα πλοία και προετοιμαστήκαμε για να ναυμαχήσουμε, αλλά η ώρα
περνούσε και οι Σπαρτιάτες δεν εμφανίζονταν. Αφού περιμέναμε μάταια αρκετή
ώρα, γυρίσαμε στους Αιγός Ποταμούς. Ήμασταν περήφανοι και θαυμάζαμε τον
εαυτό μας, επειδή ο Λύσανδρος και όλοι οι Σπαρτιάτες μας φοβόνταν. Κανείς δεν
μπορεί να τα βάλει με τους άτρωτους Αθηναίους που έχουν κυριαρχήσει σε κάθε
σημείο της γης με την ναυτική τους δύναμη! Να δούμε πόσες ημέρες ακόμη θα
τους περιμένουμε… τους δειλούς…
Βερβελιθάκης Γιάννης
Αζλής Δημήτρης
ΟΜΑΔΑ Δ: Ο Ξενοφών χαρακτηρίζεται ως κλασικός συγγραφέας,
υποδειγματικός για τη σαφήνεια, απλότητα, φυσικότητα και παραστατικότητα
της περιγραφής του. Ποια στοιχεία του αποσπάσματος (§ 22-24) θα μπορούσαν
να επιβεβαιώσουν το χαρακτηρισμό αυτό;
Ο λόγος του Ξενοφώντα είναι απλός, σαφής και κατανοητός. Ο ιστορικός
περιγράφει τα γεγονότα με παραστατικότητα χωρίς να δημιουργεί δυσκολίες
στην ανάγνωση. Στις παραγράφους 22-24 περιγράφει με φυσικότητα τη δράση
των δύο αντιπάλων. Εξηγεί πώς ο Λύσανδρος έβαλε τους άντρες του στα
καράβια, τοποθέτησε τα παραπετάσματα στα πλοία και ετοίμασε γενικότερα το
στόλο του για ναυμαχία, ενώ έδωσε εντολή να μην κινηθεί κανείς χωρίς την
άδειά του. Από την άλλη πλευρά, ο Ξενοφώντας περιγράφει τους Αθηναίους που
είχαν παραταχτεί σε μέτωπο για να ναυμαχήσουν, αλλά επειδή δεν ανοιγόταν ο
Λύσανδρος στη θάλασσα, αποσύρονταν. Τέλος εξηγεί ο ιστορικός την
«ολιγωρία» των Λακαιδεμονίων, αναφέροντας πως σχέδιο του Λυσάνδρου ήταν
να καθυστερήσει τη ναυμαχία, στέλνοντας στον αντίπαλο κατασκόπους.
Με αυτόν τον παραστατικό τρόπο η ανάγνωση του κειμένου γίνεται πιο
ευχάριστη σε όλους εμάς που το διαβάζουμε. Έτσι με το να περιγράφει ο
Ξενοφώντας, στις παράγραφους 22-24, αρκετά έντονα και ζωντανά όλη τη σκηνή
της προετοιμασίας της ναυμαχίας πετυχαίνει να κάνει όλους εμάς να
ανυπομονούμε να μάθουμε τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Ανθή Καραπρώιμου
Λένα Καστανά
ΟΜΑΔΑ Ε: Ποια πλεονεκτήματα και ποια μειονεκτήματα των θέσεων που
κατείχαν οι αντίπαλοι παρουσιάζει ο Ξενοφώντας στην ενότητα αυτή; (§ 25-27)
Ο Ξενοφώντας στις παραγράφους § 25-27 παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα της
θέσης των Σπαρτιατών και τα μειονεκτήματα της θέσης των Αθηναίων.
Συγκεκριμένα, οι Λακεδαιμόνιοι έχουν τα εξής πλεονεκτήματα:
1) Είναι κοντά σε πόλη (τη Λάμψακο)
2

3. 2) Είναι δίπλα σε λιμάνι
3) Έτσι, μπορούν να ανεφοδιάζονται και να έχουν τα πάντα.
Αντίθετα, οι Αθηναίοι έχουν τα παρακάτω μειονεκτήματα:
1) Έχουν αγκυροβολήσει σε μια αμμώδη παραλία, στους Αιγός ποταμούς
2) Είναι μακριά από κάθε πόλη
3) Έτσι, προσπαθούν να ανεφοδιαστούν από την Σηστό, που απέχει 15
στάδια από τα καράβια τους.
Ιασονίδου Μιχαέλα
Κίκα Αντελίνα
ΟΜΑΔΑ ΣΤ: Θεωρήστε ότι είστε ο Αθηναίος στρατηγός Μένανδρος (§ 25-26) και
καταγράψτε τον προφορικό λόγο σας προς τον Αλκιβιάδη.
Αλκιβιάδη, ακούσαμε τις συμβουλές σου, σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να
αλλάξουμε λιμάνι και να αγκυροβολήσουμε κοντά σε πόλη. Θα μας επιτρέψεις
όμως να απορρίψουμε την πρότασή σου. Θεωρώ ότι αρμόδιοι για την διοίκηση
του Αθηναϊκού στόλου είμαστε αποκλειστικά εμείς, και σε εμάς πέφτει η ευθύνη
της ομαλής έκβασης της μάχης. Δεν χρειαζόμαστε λοιπόν συμβουλές από έναν
προδότη της πατρίδας και της Ελλάδος, και λανθάνεις αν νομίζεις ότι ακόμα
είσαι στρατηγός των Αθηναίων. Στρατηγοί είμαστε εμείς και θα πράξουμε το
καλύτερο!!!
Γιαζιτζής Μαρδάριος
Γεωργούλιας Γιάννης
ΟΜΑΔΑ Ζ: Πιστεύετε ότι ο πόλεμος μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων θα
μπορούσε να είχε αντίθετη έκβαση; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Οι Αθηναίοι, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, επαναπαύονταν, τρώγοντας και
πίνοντας, σκεπτόμενοι ότι ο Λύσανδρος φοβόταν να τους αντιμετωπίσει.
Ενώ όμως αυτοί κάθονταν ήρεμοι και ανυποψίαστοι, ο Λύσανδρος διέταξε τους
στρατιώτες του να τους παρακολουθούν και την κατάλληλη στιγμή να κάνουν
επίθεση. Οι Αθηναίοι εκείνη τη στιγμή μάζεψαν όσους περισσότερους
στρατιώτες μπορούσαν και ανοίχτηκαν στην θάλασσα. Η νίκη όμως ήταν
ακατόρθωτη· τους είχαν μείνει μόνο λίγα πλοία πλήρως επανδρωμένα, εννέα (9)
στο σύνολο, αφού τα πληρώματα των υπόλοιπων ήταν διασκορπισμένα. Οι
Σπαρτιάτες στάθηκαν άξιοι αντίπαλοι για τους Αθηναίους. Ο πόλεμος στους
Αιγός ποταμούς θα μπορούσε να έχει αντίθετη έκβαση εάν οι Αθηναίοι ήταν πιο
υποψιασμένοι, λιγότερο επιπόλαιοι και αλαζόνες. Εάν σκέφτονταν έξυπνα και
πονηρά και ήταν περισσότερο οργανωμένοι, πιθανόν να μην άφηναν τη νίκη
στον αντίπαλο, αλλά να συνέχιζαν να διατηρούν τη φήμη της μεγάλης ναυτικής
δύναμης.
Χριστίνα Καρανικολή
Σάκης Δραγουδάκης
ΟΜΑΔΑ Η: Λαμβάνοντας υπόψη σας τη φήμη της ναυτικής δύναμης των
Αθηναίων, πώς ερμηνεύετε την επιτυχία του Λυσάνδρου, όπως παρουσιάζεται
στη συγκεκριμένη ενότητα; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Ο Λύσανδρος ανεφοδιάστηκε σε τρόφιμα όταν κατέλαβε τη Λάμψακο. Άφησε
όμως να περάσουν πέντε μέρες για να χρειαστούν τρόφιμα οι Αθηναίοι
3

4. (παίζοντας σαν τη γάτα με το ποντίκι). Έτσι, όταν αυτοί απομακρύνθηκαν από
τα πλοία τους για ν’ αγοράσουν εφόδια, τους μπλόκαρε, κάνοντας γρήγορη
επίθεση. Λίγα αθηναϊκά πλοία κατάφεραν να είναι ετοιμοπόλεμα κι έτσι τους
νίκησε με την πονηρή τακτική του. Αν λάβουμε υπόψη μας τη φήμη της Αθήνας
ως μεγάλης ναυτικής δύναμης, κρίνουμε ότι η επιτυχία του Λυσάνδρου ήταν
μέγιστη. Ο Λύσανδρος ήταν ο μεγάλος νικητής επειδή κατάφερε με την
εξυπνάδα, την πονηριά, την οργάνωση και τη συνεργασία να εκμεταλλευτεί τα
αδύναμα σημεία των αντιπάλων και να πετύχει καίριο πλήγμα σε βάρος τους.
Ειρήνη Αγγέλου
Στεφανία Ζάνταλη
ΟΜΑΔΑ Θ: Να συγκρίνετε το παρακάτω απόσπασμα του Θουκυδίδη (Η΄, 95, 3-7)
που αναφέρεται στην πανωλεθρία των Αθηναίων στον Ωρωπό, το 411 π.Χ., με το
κείμενο του Ξενοφώντα. Να συσχετίσετε στα δύο κείμενα τις συνθήκες που
οδήγησαν στην ήττα.
«γιατί ο Αγησανδρίδας, μόλις τα πληρώματα έφαγαν το μεσημεριανό τους,
βγήκε στ' ανοιχτά του Ωρωπού, που απέχει από την Ερέτρια περίπου εξήντα
στάδια από τη θάλασσα. Καθώς, λοιπόν, ο πελοποννησιακός στόλος
προχωρούσε εναντίον τους, οι Αθηναίοι άρχισαν αμέσως να μπαίνουν στα
καράβια, νομίζοντας πως οι στρατιώτες βρίσκονται κοντά στα σκάφη. Αυτοί
όμως κείνη τη στιγμή έτυχε να μη βρίσκονται στην αγορά, αλλά στα πιο
απόμακρα σπίτια της πόλης, για ν' αγοράσουν τρόφιμα για το γεύμα τους. Οι
Ερετριείς είχαν φροντίσει να μην υπάρχει τίποτε στην αγορά για πούλημα, ώστε
να καθυστερήσει η επιβίβαση των πληρωμάτων, να προφτάσουν οι εχθροί να
πλησιάσουν και να εξαναγκάσουν τους Αθηναίους να βγουν στο πέλαγος έτσι,
όπως τύχαινε να βρίσκονται. Απ' την Ερέτρια ύψωσαν σήμα για να ειδοποιήσουν
τους Πελοποννησίους στον Ωρωπό ποια στιγμή θα ξεκινούσαν. Με τέτοια,
λοιπόν, ετοιμασία οι Αθηναίοι βγήκαν στο πέλαγος και ναυμάχησαν μπροστά
στο λιμάνι της Ερέτριας. Παρόλα αυτά για λίγη ώρα μπόρεσαν να κρατήσουν,
κατόπιν όμως τράπηκαν σε φυγή κι ο εχθρός τους κυνήγησε ως τη στεριά. Όσοι
από τους Αθηναίους ζήτησαν καταφύγιο στην Ερέτρια, με την ιδέα πως είναι
φιλική, έπαθαν τα χειρότερα, γιατί οι Ερετριείς τους σκότωναν· όσοι όμως
κατάφυγαν στο οχύρωμα της Ερέτριας, που το κατείχαν οι ίδιοι οι Αθηναίοι
σώθηκαν, καθώς κι όσα καράβια φτάσανε στη Χαλκίδα. Οι Πελοποννήσιοι
κυρίεψαν είκοσι δύο αθηναϊκά σκάφη, σκότωσαν ή αιχμαλώτισαν τα πληρώματά
τους κι έστησαν τρόπαιο. Λίγο αργότερα, αφού πέτυχαν ν’ αποστατήσει
ολόκληρη η Εύβοια (εκτός από τους Ωρεούς, που τους κρατούσαν οι Αθηναίοι),
ταχτοποίησαν τα σχετικά με τη διοίκησή της.»
Μετάφραση Α. Γεωργοπαπαδάκου
To απόσπασμα του Θουκυδίδη αναφέρεται στην πανωλεθρία των Αθηναίων
από τους Λακεδαιμονίους στο θαλάσσιο δρόμο Ερέτριας - Ωρωπού. Οι
Λακεδαιμόνιοι είχαν ως σχέδιο να πιάσουν τους Αθηναίους απροετοίμαστους
την ώρα που αυτοί θα αποβιβάζονταν από τα πλοία τους για να ανεφοδιαστούν.
Συνεργάστηκαν με τους Ερετριείς ώστε οι τελευταίοι να μην αφήσουν τίποτε
στην αγορά για πούλημα και οι Αθηναίοι να αναζητούν τρόφιμα. Επιπλέον οι
Ερετριείς ειδοποίησαν με σήμα τους Σπαρτιάτες την κατάλληλη στιγμή . Έτσι,
όταν πλησίαζαν οι ίδιοι οι Λακεδαιμόνιοι από τον Ωρωπό, είχε καθυστερήσει η
4

5. επιβίβαση των πληρωμάτων στα πλοία, και οι Αθηναίοι εξαναγκάζονταν να
βγουν στο πέλαγος σε όποια κατάσταση και αν βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή. Το
σχέδιο των Σπαρτιατών και Ερετριέων ήταν επιτυχές, αφού οι Αθηναίοι
ανοίχτηκαν στο πέλαγος σε άθλια κατάσταση, με αποτέλεσμα να ναυμαχήσουν
για λίγη ώρα, και μετά να τραπούν σε φυγή και ο εχθρός να τους κυνηγήσει.
Παρόμοια, περιγράφει ο Ξενοφώντας τη συντριβή των Αθηναίων από τους
Σπαρτιάτες στους Αιγός ποταμούς. Το σχέδιο του Λυσάνδρου ήταν, μόλις οι
κατάσκοποι του δουν τους Αθηναίους να είναι διασκορπισμένοι στη Χερόννησο,
από όπου έπαιρναν τρόφιμα, να του κάνουν σήμα με μία ασπίδα, την οποία θα
σήκωναν στο μέσο της διαδρομής «Λάμψακος-Αιγός ποταμοί», έτσι ώστε ο ίδιος
να επιτεθεί. Ο αρχηγός των Αθηναίων Κόνων μόλις είδε την επιθετική κίνηση
των Σπαρτιατών διέταξε τους στρατιώτες του να μπουν στα πλοία· επειδή όμως
οι περισσότεροι είχαν διασκορπιστεί, μόνο 9 πλοία από τα 180 κατάφεραν να
βγουν στα ανοιχτά, για να αντιμετωπίσουν τους Σπαρτιάτες.
Οι συνθήκες που οδήγησαν τους Αθηναίους και τις δύο φορές στην ήττα είναι
ότι πιάστηκαν ανέτοιμοι· δηλαδή δεν ήταν οργανωμένοι, καθώς βρίσκονταν
διασκορπισμένοι για αναζήτηση εφοδίων, χωρίς να περιμένουν την επίθεση που
θα δέχονταν.
Χριστίνα Καλύβα
Γεωργία Αϊβαλιώτου
5