πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, γυμνάσιο Πεντέλης 2013-14

1. ΤΡΕΝΑ ΚΑΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ:
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΡΕΝΑΚΙ
ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ
ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΠΕΝΤΕΛΗΣ
ΣΧ. ΕΤΟΣ 2013-14
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΤΑΞΗ Β΄

3. • Το τρένο ή τραίνο (σιδηρόδρομος ή αμαξοστοιχία) αποτελεί
σήμερα κυρίαρχο μέσο κατηγορίας μεταφορών, των
σιδηροδρομικών μεταφορών.
• Αποτελείται από ειδικά οχήματα που κινούνται πάνω σε
σιδηροδρομικές γραμμές και μεταφέρουν φορτία ή επιβάτες από
ένα γεωγραφικό σημείο σε άλλο.

4. Πριν από την ανακάλυψη του σιδηροδρόμου, οι δια ξηράς
μεταφορές πραγματοποιούνταν επί χιλιετίες κατά τον ίδιο σχεδόν
πρωτόγονο τρόπο: για την έλξη είτε επιβατικών είτε φορτηγών
αμαξών χρησιμοποιούσαν τη μυϊκή δύναμη των ζώων.
Όμως, στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα παρουσιάσθηκε μια
απροσδόκητη λύση.

5. Στα 1826 ο Τζων Βάλλανς κατασκεύασε μια πειραματική γραμμή
στην οποία το τρένο κινούνταν μέσα σε μια τεχνητή σήραγγα που
είχε διάμετρο 2,4 μέτρα .
Το τρένο αυτό διάνυσε μια απόσταση 46 μέτρων σε 50
δευτερόλεπτα με μια ταχύτητα 3,3 km / h και θεωρήθηκε πολύ
εντυπωσιακό αλλά κανένας δεν μπόρεσε να βρει κάποιον να
υποστηρίξει την ιδέα αυτή.

6. Η ιστορία του τρένου αρχίζει με την εφαρμογή της σιδηροτροχιάς
και προχωρά μέχρι την ατμομηχανή με την οποία ταυτίστηκε.
Η χρήση ξυλοτροχιών με σιδερένια επένδυση για την
ευκολότερη κίνηση φορτίων εφαρμόστηκε για πρώτη φορά
το 1630 στα ανθρακωρυχεία της Αγγλίας.
Η πρώτη μεγάλη σιδηροδρομική γραμμή για
εμπορευματικές μεταφορές λειτούργησε το 1825.
Ο πρώτος σιδηρόδρομος για επιβατική χρήση
εγκαινιάστηκε στις 9 Οκτωβρίου του 1829 από τον Άγγλο
μηχανικό Στέφενσον στη γραμμή Λίβερπουλ - Μάντσεστερ
(116 χλμ).
Το 1832 στη Γαλλία στη γραμμή Σαιν Ετιέν - Λυών και το
1835 στο Βέλγιο μεταξύ Βρυξελλών και Μαλλίν.

7. Τα πρώτα τρένα στην Ελλάδα ανήκαν σε ιδιωτικές εταιρίες.
Η οργάνωση των εταιριών αυτών υπήρξε ικανοποιητική:
λεπτομερειακοί κανονισμοί όριζαν κάθε υπηρεσιακή
δραστηριότητα με στρατιωτική πειθαρχία.
Αυτό σήμαινε ότι χιλιάδες άνθρωποι από διάφορες
κοινωνικές τάξεις, με διαφορετική μόρφωση, από
διαφορετικές χώρες, συνεργάζονταν αρμονικά για πολλές
δεκαετίες.
Επιπλέον η ανάπτυξη του σιδηροδρόμου είχε σαν
αποτέλεσμα τη βελτίωση των ταχυδρομικών και
τηλεγραφικών υπηρεσιών που ήταν συνδεδεμένοι με τα
τρένα.

8. Η ωρίμανση της σιδηροδρομικής κίνησης - μετακίνησης
στη χώρα μας είναι ταυτόσημη με την ίδρυση του ελληνικού
κράτους.
Η σχεδίαση και η κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου έχει
αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στην ιστορία μας. Η συμβολή των
σιδηροδρόμων στην ανάπτυξη και ανασυγκρότηση της
Ελλάδας, από το ξεκίνημά τους στα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι
και σήμερα, είναι κάτι παραπάνω από σημαντική.

9. Σιδηροδρομικό Μουσείο Αθηνών
Ο εκθεσιακός χώρος του Σιδηροδρομικού Μουσείου Αθήνας εκτείνεται
σε έξι αίθουσες, οι οποίες έχουν τοπογραφικά όργανα, σχέδια,
φωτογραφίες.
Άμαξες, εςπιβατικά οχήματα, χειροκίνητες πυροσβεστικές αντλίες και
πυροσβεστήρες.
Διάφορα μοντέλα τροχαίου υλικού και πίνακες με τεχνικά στοιχεία
ατμαμαξών.
Ιστορικές φωτογραφίες προσωπικού.
Ένα μηχανουργείο με μηχανήματα κατασκευής περίπου από το1882.
Φανούς ατμαμαξών. Διάφορα μηχανήματα. Διάφορα όργανα
ατμαμαξών.
Προθήκη με έντυπα κανονισμών και εγχειρίδια των σιδηροδρομικών
εταιρειών. Διάφορα έπιπλα, σχέδια, τεμάχια από σερβίτσια φαγητού,
από παλαιά βασιλικά οχήματα. Μοντέλα τροχαίου υλικού.

10. ΤΟ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ
Το Σιδηροδρομικό Μουσείο Κορδελιού Θεσσαλονίκης
εγκαινιάστηκε το 2001 και στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο
κτίριο του 1894 στην περιοχή Διαλογής Κορδελιού, την
ιστορική «Στρατιωτική Στάση», ενός μικρού
Σιδηροδρομικού Σταθμού με πολύ σημαντική ιστορία.
Στο μουσείο αυτό το παρελθόν αναβιώνει μέσα από
χάρτες, σάλπιγγες μετάδοσης ακουστικών σημάτων,
σήμαντρα ακύρωσης εισιτηρίων, μαγνητικά τηλέφωνα,
τηλέγραφο, φανάρια, ρολόγια, γραφεία, γραφομηχανές,
σημάνσεις και ό, τι άλλο έχουν καταφέρει να
συγκεντρώσουν τα μέλη του Μουσείου. Μέχρι και έπιπλο-
νιπτήρα από το «βασιλικό συρμό» μπορεί να δει ο
επισκέπτης του μουσείου. Είναι ένα από τα λίγα
πράγματα του «βασιλικού τρένου» που διασώθηκαν. Το
μουσείο επισκέπτονται συνεχώς σχολεία.

11. ΤΟ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

12. Το Σιδηροδρομικό Μουσείο Θεσσαλίας στεγάζεται στον πρώτο όροφο
του κτιρίου του Σιδηροδρομικού Σταθμού του Βόλου, που χτίστηκε το
1882.
Στον χώρο ο επισκέπτης θα δει σπάνιες φωτογραφίες, ομόλογα,
αρχεία, ιστορικά ντοκουμέντα, μοναδικά βιβλία και σχέδια
αρχιτεκτονικής σιδηροδρόμων του 19ου αιώνα, φωτοτυπίες πάπυρων
και πολλά άλλα σπάνια έγγραφα της εποχής που απεικονίζουν μέσα
στον χρόνο την πορεία του σιδηρόδρομου.
Αντικείμενα όπως στολές εποχής, παλαιοί τηλέγραφοι, ξύλινα και
μπρούτζινα εκδοτήρια εισιτηρίων, ωρογράφοι και ρολόγια Σταθμών,
εξαρτήματα μηχανών και φανάρια, όργανα μέτρησης της εκάστοτε
εποχής.

22. ΤΟ ΤΡΕΝΑΚΙ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ
ΜΟΥΤΖΟΥΡΗΣ

23. Ο σιδηρόδρομος Βόλου-Μηλεών, ή το τρενάκι του Πηλίου, όπως είναι
γνωστότερο, ή αλλιώς Μουτζούρης, είναι ένα τρένο-τουριστικό
αξιοθέατο των χωριών του Πηλίου.
Ο σιδηρόδρομος κατασκευάστηκε σε δύο στάδια, μεταξύ του 1894
και του 1903. Αποτέλεσε για 80 χρόνια, σημείο αναφοράς για την
περιοχή. Στις μέρες μας, το τρενάκι συνεχίζει να ανεβαίνει στα χωριά
του Πηλίου, έχοντας κάνει μια διακοπή, στο διάστημα 1971-1996.
Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στο γεγονός ότι πρόκειται για το μοναδικό
ατμήλατο τραινάκι σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.

24. Το Πήλιο είναι βουνό στο Νομό Μαγνησίας δίπλα
στην πόλη του Βόλου, με ύψος 1.624 μέτρα.
Κατά την Ελληνική μυθολογία ήταν η θερινή
κατοικία των θεών και πατρίδα των Κενταύρων.

25. Όλο το βουνό είναι κατάφυτο από δάση με πανύψηλες οξιές,
βελανιδιές, πλατάνια, αγριοκαστανιές, δασική πεύκη, καθώς και
συστάδες ελάτης.
Στα χαμηλότερα υψόμετρα υπάρχουν καλλιέργειες με μηλιές στις
ανατολικές πλαγιές, και με ελιές στα νότια. Ιδιαίτερο
χαρακτηριστικό είναι και η υδρολογική του φύση καθώς οι
ανατολικές πλαγιές δέχονται πολύ μεγάλα ποσά βροχής και
χιονιού που ξεπερνάνε κατά πολύ τη μέση τιμή της πεδινής
Θεσσαλίας.

26. Το Πήλιο διαθέτει μεγάλο αριθμό από μονοπάτια που είναι ιδανικά
για περιπατητικό, ιππικό και ποδηλατικό τουρισμό, ήπιας
μορφής. Τα μονοπάτια-καλντερίμια, μαζί με το σιδηρόδρομο
Βόλου - Μηλεών, αποτελούσαν μέχρι την δεκαετία του '50 το
μοναδικό άξονα επικοινωνίας των χωριών μεταξύ τους και με το
Βόλο.
Παρά το πέρασμα του χρόνου, πολλά από τα παλιά μονοπάτια
διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση χάρη στη φροντίδα των
τοπικών κοινωνιών δίνοντας την ευκαιρία στον επισκέπτη να
εξερευνήσει το βουνό από κοντά και με ασφάλεια.

27. Το 1878 είχαν αρχίσει οι συζητήσεις στην Βουλή για την
αναγκαιότητα της συγκοινωνίας της χερσονήσου του Πηλίου το
οποίο την εποχή εκείνη είχε περισσότερους από 60.000
κατοίκους και πλούσια παραγωγή με πάμπολλα προϊόντα τα
οποία έμεναν αδιάθετα λόγω της ανυπαρξίας συγκοινωνιακών
έργων.
Στα παράλια υπήρχε μια σχετικά ανεπτυγμένη ναυσιπλοΐα που
βοηθούσε, αλλά ο ορεινός όγκος δεν επικοινωνούσε παρά μόνο
με μικρά μονοπάτια

28. Πρωτεργάτης της όλης προσπάθειας στην Βουλή ήταν ο τοπικός
βουλευτής Γ. Φιλαρετος που με συνεχείς πιέσεις και
επερωτήσεις κατάφερε να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα.
Έτσι περί το 1882 αυτές οι σκέψεις άρχισαν να ωριμάζουν και να
απασχολούν τους ιθύνοντες των Σιδηροδρόμων Θεσσαλίας
(Σ.Θ.).
Στα τέλη του 1889 είχαν ωριμάσει από πλευράς των Σ.Θ. και οι
οικονομικές συνθήκες και λήφθηκε η απόφαση να γίνει η
σιδηροδρομική σύνδεση του Βόλου με τις εύφορες περιοχές του
Δυτ. Πηλίου.

29. Στις 26 Μαΐου του 1893 το ελληνικό δημόσιο υπέγραψε
σχετική σύμβαση με την οποία αποφασιζόταν η
κατασκευή μας σιδηροδρομικής γραμμής που θα
διέσχιζε την παραλιακή οδό από την πλευρά του
Παγασητικού κόλπου
Η μελέτη της γραμμής ανατέθηκε στον σπουδαίο Ιταλό
μηχανικό Εβάριστο Ντε Κίρικο, πατέρα του γνωστού
ζωγράφου Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο.

30. Αφετηρία της γραμμής θα ήταν ο Βόλος ενώ θα έφτανε μέχρι τα Άνω
Λεχώνια αν και το 1900 αποφασίστηκε να προεκταθεί μέχρι τις Μηλιές. Οι
εργασίες ολοκληρώθηκαν στις 2 Ιουλίου του 1903 και η γραμμή
παραδόθηκε στην κυκλοφορία
Το συνολικό της μήκος είναι 28.200 μέτρα ενώ το πλάτος της φτάνει
μόνο τα 60 εκατοστά. Ο Μουτζούρης, όπως λέγανε το τρενάκι, είχε 26
βαγόνια, 14 επιβατικά και 12 φορτηγά, όμως, οι ανέσεις του ήταν
ελάχιστες.

31. Το τρενάκι κατάφερε να ενώσει το πολυσύχναστο εμπορικό και
βιομηχανικό κέντρο του Βόλου, με το εύφορο και ταχύτατα
αναπτυσσόμενο, τότε, δυτικό Πήλιο ενώ βοήθησε και το ανατολικό Πήλιο,
ως προς την ανάπτυξη και τις συγκοινωνίες του.
Έως το 1950, ο συρμός εξυπηρετούσε τις ανάγκες αστικής συγκοινωνίας
της πρωτεύουσας του νομού Μαγνησίας. Ωστόσο, η ανάπτυξη του
τοπικού οδικού δικτύου κατά τη δεκαετία του '60, σε συνδυασμό με την
αύξηση της κυκλοφορίας σε κεντρικά σημεία του Βόλου, τα οποία διέσχιζε
ο συρμός, επέφερε την απαξίωσή του, ως μεταφορικό μέσο, μέχρι που
τέθηκε εκτός λειτουργίας την 1η Αυγούστου του 1971.

32. Αυτό οδήγησε τους ντόπιους να καταβάλουν τεράστιες προσπάθειες, για
την επαναλειτουργία του, με τη μορφή τουριστικού σιδηρόδρομου, ώστε
να προβληθεί η φυσική ομορφιά της περιοχής.
Το 1994, ο ΟΣΕ άρχισε εργασίες αποκατάστασης της γραμμής, ώσπου,
στις 25 Μαΐου του 1996 έκανε το πρώτο επίσημο δρομολόγιο, 25 χρόνια,
σχεδόν, μετά την απόσυρσή του.

33. Ο Μουντζούρης δε σταματά να ταξιδεύει στα χωριά του Πηλίου, με
ταχύτητα 25 χιλιομέτρων την ώρα.
Ο σιδηρόδρομος ξεκινά από τα Λεχώνια και κάνει μια ολιγόλεπτη στάση
στην Άνω Γατζέα. Ακολουθούν: Αγία Τριάδα, Άγιος Αθανάσιος Πινακάτων,
Αργυρέικα και Μηλιές.
Η διεύθυνση της μηχανής αναστρέφεται χειροκίνητα και παίρνει φορά, για
την επιστροφή στα Λεχώνια, στο σταθμό των Μηλεών. Η στάση στις
Μηλιές διαρκεί μερικές ώρες.

34. Από εκεί, οι ταξιδιώτες μπορούν να πάρουν το μονοπάτι (καλντερίμι), το
οποίο οδηγεί στην κεντρική πλατεία του χωριού, όπου και βρίσκεται το
σπουδαιότερο κτίσμα του:
Ο l.Ναός των Παμμέγιστων Ταξιαρχών, με τις εντυπωσιακές αγιογραφίες
και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του. Ο Ναός των Ταξιαρχών έχει πολύ
σημαντική ιστορική σημασία, καθώς, την 7η Μαΐου του 1821, ο Άνθιμος
Γαζής ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης κατά της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας.

39. Στην περίοδο της μεγάλης ακμής του Βόλου και του Πηλίου, περί το 1890
με την εντυπωσιακή οικονομική αλλά και πολιτιστική ανάπτυξη ήρθε και ο
σιδηρόδρομος που έδωσε τις λύσεις στην συγκοινωνία και τις μεταφορές
της όλης περιοχής, ωθώντας την σε πολύ μεγαλύτερα άλματα προόδου.

49. .
Η οργιώδης βλάστηση, η θέα στον Παγασητικό , τα τοξωτά
γεφύρια, οι μικρές σήραγγες και η σιδερένια γέφυρα του
«Μπελεγρίνο» αποτελούν τα βασικά συστατικά για μια από
τις ωραιότερες διαδρομές στην Ευρώπη.
Τα δρομολόγια από Άνω Λεχώνα έως Μηλιές γίνονται κάθε
Σαββατοκύριακο και αργίες.
Επίσης διατίθεται από τον ΟΣΕ προς αποκλειστική
μίσθωση το σύνολο της αμαξοστοιχίας.

50. Η εναλλαγή τοπίων
κερδίζει τον επιβάτη
βυθίζοντάς τον σε ένα
ονειρικό στιγμιότυπο που
περιλαμβάνει την εύφορη
παραλιακή ζώνη του
Πηλίου από την πλευρά
του Παγασητικού κόλπου.

67. Σας ευχαριστούμε
Φωτογραφίες:
Μπαλάσκας Αθ.
Μπίμπας Γ.