Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2013 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн төсөл

1. ÌÎÍÃÎËÁÀÍÊ
ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐ
2013 ÎÍÄ ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ¯ÍÄÑÝÍ
×ÈÃËÝËÈÉÍ ÒªÑªË
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ
2012 ÎÍ

3. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
ÃÀÐ×ÈÃ
I. ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐ 2013 ÎÍÄ
ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ¯ÍÄÑÝÍ ×ÈÃËÝË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
II. ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÕÈ 2012 ÎÍÛ
¯ÍÄÑÝÍ ×ÈÃËÝËÈÉÍ ÁÈÅËÝËÒ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
III. ÒªÑËÈÉÍ ÒÎÎÖÎÎ ÑÓÄÀËÃÀÀ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.1 ÄÎÒÎÎÄ ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.1.1 Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.1.2 Èíôëÿöè, ò¿¿íèé ººð÷ëºëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.1.3 Èíôëÿöè, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí 2012-2013 îíû òºñººëºë . . . . . . . . . . . . 43
3.1.4 ̺íãºíèé íèéë¿¿ëýëò, ò¿¿íèé ººð÷ëºëòèéí øàëòãààí . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.1.5 Çýýë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.1.6 Çýýëèéí õ¿¿. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.1.7 Òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíøèéí õýëáýëçýë,
ãàäààä âàëþòûí óðñãàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.1.8 Ìîíãîë óëñûí ãàäààä ñåêòîðûí òîéì (2012 îíû 8 äóãààð
ñàðûí áàéäëààð) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.1.9 Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.1.10 Ìîíãîë óëñûí òºñºâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3.2 ÄÝËÕÈÉÍ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÒªËªÂ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
.
3

5. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
ҪѪË
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÒÎÃÒÎÎË
2012 îíû ... ñàðûí ... ºäºð Äóãààð ...
Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí
òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ
¿íäñýí ÷èãëýë áàòëàõ òóõàé
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí Õîðèí òàâäóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí 7 äàõü çààëò,
Òºâ áàíê (Ìîíãîëáàíêíû)-íû òóõàé õóóëèéí 10 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü õýñãèéã ¿íäýñëýí
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü:
1. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéã
õàâñðàëòààð áàòàëñóãàé.
2. Ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã òºëºâø¿¿ëýõ, ýäèéí
çàñãèéí óðò õóãàöààíû òîãòâîðòîé ºñºëòèéí ñóóðü íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð
ìàêðî çîõèñòîé áîäëîãûã õàðèëöàí óÿëäààòàé õýðýãæ¿¿ëýí, ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
áàéäëûã îëîí íèéòýä òîãòìîë òàéëàãíàõ àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàõûã Ìîíãîë Óëñûí
Çàñãèéí ãàçàð (Í.Àëòàíõóÿã), Ìîíãîëáàíê (Í.Çîëæàðãàë), Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ
õîðîî (Ä.Áàÿðñàéõàí)-íä òóñ òóñ äààëãàñóãàé.
3. Èðãýäèéí ºðãºí õýðýãëýýíèé ãîë áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëòèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã õàíãàõ ¿ð ä¿íòýé àðãà õýìæýý àâ÷, ¿íèéã òîãòâîðæóóëàõ öîãö ìåõàíèçì
áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõèéã Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð (Í.Àëòàíõóÿã),
Ìîíãîëáàíê (Í.Çîëæàðãàë)-íä äààëãàñóãàé.
4. ̺í㺠óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ òóõàé áîëîí áóñàä øààðäëàãàòàé
õóóëü òîãòîîìæèéã îëîí óëñûí õîëáîãäîõ ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëæ, Îëîí óëñûí
ñàíõ¿¿ãèéí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ áàéãóóëëàãà (ÔÀÒÔ)-ààñ òîãòîîñîí Ìîíãîë Óëñûí
¿íýëãýýã äýýøë¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõûã Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð
(Í.Àëòàíõóÿã), Ìîíãîëáàíê (Í.Çîëæàðãàë)-íä äààëãàñóãàé.
5. Ýíý òîãòîîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõûã Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí
ãàçàð (Í.Àëòàíõóÿã), Ìîíãîëáàíê (Í.Çîëæàðãàë), Ñàíõ¿¿ãèéí çîõèöóóëàõ õîðîî
(Ä.Áàÿðñàéõàí)-íä òóñ òóñ äààëãàñóãàé.
6. Ýíý òîãòîîëûí áèåëýëòýä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîî
(Á.Ãàðàìãàéáààòàð)-íä ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ
ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÄÀÐÃÀ Ç.ÝÍÕÁÎËÄ
5

6. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí
2012 îíû ... äóãààð òîãòîîëûí
õàâñðàëò
I. ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐ 2013 ÎÍÄ
ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ¯ÍÄÑÝÍ ×ÈÃËÝË
Ýäèéí çàñãèéí óðò õóãàöààíû òîãòâîðòîé ºñºëòèéí ñóóðü íºõöºë áîëñîí ìàêðî ýäèéí
çàñãèéí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõýä ìºíãºíèé
áîäëîãûã ÷èãë¿¿ëíý.
1. Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä:
1.1 ̺íãºíèé áîäëîãûí àðãà õýðýãñëýýð èíôëÿöèéã òîãòâîðòîé íàì ò¿âøèíä áàéëãàæ,
Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòðàí íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé èíôëÿöèéí íºëººëëèéã
õÿçãààðëàõ áîäëîãî áàðèìòàëíà. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð
õýìæèãäýõ èíôëÿöèéã 2013 îíû ýöýñò 8 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéæ, óëìààð 2014-
2015 îíä èíôëÿöèéã 5-7 õóâèéí ò¿âøèíä áàéëãàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëíý.
1.2 Òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíø íü ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ñóóðü
íºõöºëòýé íèéöýæ, óÿí õàòàí òîãòîõ çàð÷ìûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèìòàëíà.
1.3 ̺íãºíèé áîäëîãûí øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãààíû íýýëòòýé, èë òîä áàéäëûã
íýìýãä¿¿ëýõ, ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã îëîí íèéòýä
òîãòìîë òàéëàãíàõ çàìààð Òºâ áàíêíû õàðèóöëàãûã ñàéæðóóëíà.
2. Áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä:
2.1 Áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä áàíêóóäûí ººðèéí
õºðºíãº, òºëáºðèéí ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýí ñàëáàðûí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã
äýýøë¿¿ëíý.
2.2 Îëîí óëñàä ìºðäºãäºæ áóé õÿíàëò øàëãàëòûí çàð÷èì, çîõèöóóëàëòûí àðãà
õýðýãñëèéã áàíêíû ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãòîé óÿëäóóëàí ýðñäýëä
ñóóðèëñàí õÿíàëò øàëãàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
2.3 Áàíêíû ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, óëìààð çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ
çîðèëãîîð áàðüöàà õºðºíãèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã øèíý÷èëíý.
3. Ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí äýä á¿òýö, ò¿¿íèé èíñòèòóöèéã áýõæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä:
3.1 Òºðººñ ìºíãºí õàäãàëàìæèä ãàðãàõ áàòàëãààã õÿçãààðëàãäìàë õàäãàëàìæèéí
6

7. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
äààòãàëûí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëñíýýð òºðä ó÷ðàõ ýðñäýëèéã áóóðóóëæ, áàíêíû
ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãà áàò, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëíý.
3.2 Ìîíãîë Óëñûí òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí íàéäâàðòàé, òàñðàëòã¿é àæèëëàãààã
õàíãàí, òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí øèíý÷ëýëèéã 2013-2015 îíä ýð÷èìæ¿¿ëýõ
àæëûí õ¿ðýýíä áýëýí áóñ òºëáºðèéí õýðýãñëèéí õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëæ,
áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
3.3 Áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýã ¿íýëýõ îëîí óëñûí æèøèãò ñóóðèëñàí
àðãà÷ëàëûã íýâòð¿¿ëæ ýõýëíý. Áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä æèãä
õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ, èðãýäèéí ñàíõ¿¿ãèéí ñóóðü áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ àðãà
õýìæýý àâ÷ àæèëëàíà.
7

8. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐ 2013 ÎÍÄ ÁÀÐÈÌÒËÀÕ
¯ÍÄÑÝÍ ×ÈÃËÝËÈÉÍ ÒªÑËÈÉÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Ãàäààä ýäèéí çàñãèéí òààã¿é íºëººãººð 2012 îíä ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí ýðýëò áîëîí
¿íý áóóð÷, ãàäààä âàëþòûí äîòîãøëîõ óðñãàë áàãàñàí, óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí
ºñºëò òºëºâëºñºí õýìæýýíä õ¿ðýýã¿éãýýñ ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ñààð÷ áàéíà. ¯¿íèé
ä¿íä ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë õóìèãäàæ ýäèéí çàñàãò ñºð㺺ð íºëººëæ áàéíà. Òóõàéëáàë,
2012 îíû ýõíèé óëèðàëä 16.5%-èàð ºññºí äîòîîä ýäèéí çàñãèéí èäýâõæèë íü ãàäààä
ýðýëò áóóðñàí, Òàâàí òîëãîé òºñëèéí á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæèë òºëºâëºñºí õóãàöààíä
õèéãäýýã¿é, òºñâèéí çàðäàë 30 îð÷èì õóâèàð äóòóó ã¿éöýòãýëòýé áàéãàà çýðãýýñ
øàëòãààëæ 2 äóãààð óëèðàëä 11% áîëæ ñààðàâ.
2012 îí ãàðñààð äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò çîãñîíãè áàéäàëä îðæ, Åâðî á¿ñèéí
ºðèéí õÿìðàë ã¿íçãèéðñýí íü äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã ñààðóóëæ, òýð äóíäàà
Õÿòàäûí àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò ñºð㺺ð íºëººëæ ñóóðü ìåòàëë, àæ ¿éëäâýðëýëèéí
¿íäñýí ò¿¿õèé ýäèéí ýðýëòèéã áóóðóóëààä áàéíà. Ò¿¿õèé ýäèéí ýðýëòèéã äàãààä
ìàíàé óëñûí ýêñïîðòûí ãîë á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä áîëîõ í¿¿ðñ, òºìðèéí õ¿äýð, öàéð çýðýã
ò¿¿õèé ýäèéí ¿íý áóóð÷, çýñèéí ¿íý èõýýõýí òîãòâîðã¿é áàéíà. Îéðûí õóãàöààíä
Åâðî á¿ñèéí ºðèéí õÿìðàë, ÀÍÓ-ûí òºñâèéí õ¿íäðýë àðèëàõààðã¿é áàéãààãààñ
äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ¿ðãýëæëýí ñààð÷, Õÿòàäûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
óäààøðàõ, óëìààð ýíý íü ò¿¿õèé ýäèéí ýðýëò, ¿íý áóóðàõ ýðñäýëèéã íýìýãä¿¿ëæ
áàéíà.
Õºðºíãèéí öýâýð äîòîãøëîõ óðñãàë òóõàéëáàë, ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò
2012 îíû ýõíèé 7-í ñàðûí áàéäëààð ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 883 ñàÿ àì.äîëëàðààð áóþó
31%-èàð áóóðñàí áàéíà. 2010 îíîîñ õîéø àíõ óäàà ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëò
èéíõ¿¿ áóóðñàí íü ãàäààä ýäèéí çàñãèéí òîäîðõîé áóñ áàéäàë íýìýãäñýíýýñ ãàäíà
ñîíãóóëèéí æèëèéí îíöëîã, Ìîíãîë óëñûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí îð÷èíä ãàðñàí
ººð÷ëºëò çýðãýýñ øàëòãààëæýý. Ò¿¿í÷ëýí ãàäààä õóäàëäààíû àëäàãäàë 2012 îíû 8
äóãààð ñàðûí áàéäëààð 1.79 òýðáóì àì.äîëëàðò õ¿ðñýí íü ºìíºõ îíû ìºí ¿åýñ 37.3
íýãæ õóâèàð íýìýãäñýí áàéíà. Èéíõ¿¿ âàëþòûí äîòîãøëîõ óðñãàë íü óðñãàë äàíñ
áîëîí õºðºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí äàíñíû àëü àëèíààð íü ñààð÷ áàéíà.
Ãàäààä ñåêòîðûí òààëàìæã¿é íºõöºë áàéäàë íü òºãðºãèéí íýðëýñýí õàíø ñóëðàõ
¿íäñýí øàëòãààí áîëæ áàéíà. 2012 îíû ýõíèé 8-í ñàðûí áàéäëààð Ìîíãîëáàíê
õàíøèéí ñóëðàëòûí îãöîì õýëáýëçëèéã áóóðóóëàõ çîðèëãîîð ãàäààä âàëþòûí
èíòåðâåíöè õèéæ, öýâýð ä¿íãýýðýý 856 òýðáóì òºãðºãèéã áàíê õîîðîíäûí çàõààñ
òàòààä áàéíà. Èéíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí ñóóðü õ¿÷èí ç¿éëñýý äàãàí ººð÷ëºãäºæ áóé
âàëþòûí õàíøèéã õàðüöàíãóé òîãòâîðòîé áàéëãàõ çîðèëãîîð õýðýãæ¿¿ëæ áóé
õàíøèéí áîäëîãî íü áàíêíû ñèñòåìèéí òºãðºãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õîìñäóóëæ,
ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûí õ¿ðòýýìæèéã áóóðóóëàõ äàâõàð íºëººã ¿ç¿¿ëæ áàéíà.
8

9. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Õýäèéãýýð 2011 îíä ìàë ñ¿ðãèéí òîî òîëãîé 36.3 ñàÿä õ¿ð÷1 ºìíºõ îíîîñ 11 õóâèàð
ºñºí, íººöèéí ìàõíû õýìæýýã íýìæ 16 ìÿíãàí òîíí áîëãîñîí ÷ 2012 îíä ìàõíû ¿íý
ºñ÷ ò¿¿õýíä áàéãààã¿é ºíäºð ò¿âøèíä õ¿ðñýí. Òóõàéëáàë, 2012 îíû ýõíèé 8-í ñàðûí
òóðø æèëèéí èíôëÿöèéí 50 ãàðóé õóâèéã ìàõíû ¿íèéí ºñºëò äàíãààð á¿ðä¿¿ëñýí
áàéíà. Ýíý íü ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí “Ãîë íýðèéí õ¿íñíèé áàðààíû íèéë¿¿ëýëòèéí
òîãòâîðòîé, íàéäâàðòàé òîãòîëöîî áèé áîëãîõ” çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ Çàñãèéí ãàçðûí
áîäëîãî ¿ð ä¿í ìóóòàé áàéñíûã èëòãýæ áàéíà. Èðýõ õàâàð ìàõíû õîìñäîë ¿¿ñ÷, ¿íý
íü îãöîì ºñºõººñ ñýðãèéëæ Çàñãèéí ãàçðûí ç¿ãýýñ ìàõíû íººö á¿ðä¿¿ëýõýä àíõààðààä
çîãñîõã¿é ò¿¿íèéã çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýõ ¿ð àøèãòàé ìåõàíèçì, äýä á¿òýö á¿ðä¿¿ëýõýä
îíöãîé àíõààðàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Öààøèä Çàñãèéí ãàçàð íèéãìèéí õàëàìæèéí
áîäëîãî, òýð äóíäàà ìºíãºí òýòãýìæèéã õàâòãàéðóóëàí îëãîõ íü ìàõíû íèéë¿¿ëýëòèéí
íàéäâàðòàé áàéäëûã õàíãàõ áîäëîãîä ñºð㺺ð íºëººëæ áóéã àíõààð÷ ¿çýõ íü ç¿éòýé.
2012 îíû ýõíèé 8-í ñàðûí áàéäëààð òºñâèéí çàðëàãûí ã¿éöýòãýë 71 õóâü, îðëîãûí
ã¿éöýòãýë 83 õóâèéí áèåëýëòòýé, òºñâèéí àëäàãäàë 483 òýðáóì òºãðºãò õ¿ðñýí áàéíà.
Òºñâèéí àëäàãäëûí 63.5%-èéã çýýë, áîíäîîð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõäýý õàëàìæèéí çàðäàë,
òýð äóíäàà ìºíãºí òýòãýìæèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëñýí íü ýäèéí çàñàãò ýðýëòèéí øàëòãààíòàé
èíôëÿöèéí äàðàìòûã íýìýãä¿¿ëñíýýñ ãàäíà õýðýãëýýíèé èìïîðòûã òýòãýí, íýðëýñýí
õàíø ñóëðàõ äàðàìòûã íýìýãä¿¿ëýõ íºëººëëèéã áèé áîëãîæ áàéíà.
Ýäèéí çàñãèéí ºíäºð èäýâõæèë, ìàõíû ¿íèéí ºñºëòººñ øàëòãààëæ ýõíèé õàãàñ
æèëä ýð÷èìæèæ áàéñàí èíôëÿöè 7 äóãààð ñàðààñ õîéø áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
Òóõàéëáàë, æèëýýð òîîöñîí èíôëÿöè 2012 îíû 8 äóãààð ñàðûí ýöñèéí áàéäëààð 15.6%-
ä õ¿ðñýí íü ýíý îíû çîðèëòîò ò¿âøíýýñ ºíäºð áàéãàà õýäèé ÷ õ¿íñ, øàòàõóóíûã õàñ÷
òîîöñîí ñóóðü èíôëÿöè 11.1% áàéíà. Ýíý íü ýðýëòèéí øàëòãààíòàé èíôëÿöèéí äàðàìò
áóóð÷ áóéã èëòãýíý. Ò¿¿íýýñ ãàäíà íèéë¿¿ëýëòèéí øàëòãààíòàé èíôëÿöèéí äàðàìò ýíý
îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñ æèëä áóóðàõààð áàéãàà òóë îíû ýöýñò èíôëÿöè çîðèëòîò ò¿âøèíä
îéðõîí ãàðàõààð áàéíà.
Òºñâèéí òºëºâ, ìàõíû ¿íèéí õýëáýëçýë áîëîí òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ
õàíø íü 2013 îíû èíôëÿöèä íºëººëºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ õýâýýð áàéõààð áàéíà. 2013
îíû 1 ä¿ãýýð ñàðààñ Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü õýðýãæèæ ýõýëñíýýð
òºñâèéí áîäëîãî ìº÷ëºã ñºðñºí õýëáýðýýð õýðýãæèæ ýõëýõ òóë èíôëÿöèä ¿ç¿¿ëýõ
äàðàìò áàãà áàéõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Õàðèí òºãðºãèéí íýðëýñýí õàíøèéí õóâüä ñóëðàõ
äàðàìò 2013 îíû ýõíèé õàãàñ õ¿ðòýë ºíäºð õýâýýð áàéæ áîëçîøã¿é. Ýäãýýð õ¿÷èí
ç¿éëñ íü èíôëÿöèéí òºëâèéã òîäîðõîéëîõîîñ ãàäíà èíôëÿöèéí òºñººëëèéí òîäîðõîé
áóñ áàéäëûã áèé áîëãîæ áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý òºðèéí çîõèöóóëàëòòàé áàðàà,
¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéí ºñºëòèéí òîäîðõîé áóñ áàéäàë íü èíôëÿöèéí ýðñäýëèéí íýã
÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë þì.
1
¯ÑÕ-íû “ÌÓ-ûí Ñòàòèñòèêèéí ýìõýòãýë 2011” 207-ð õóóäàñ
9

10. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Áàíêíû ñàëáàðûí çýýëèéí ºñºëò 2013 îíä ¿ðãýëæëýí ñààð÷ áîëçîøã¿é áàéíà. Ýíý íü
¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿íèéí ºñºëòèéã õÿçãààðëàõ, ýðýëòèéí øàëòãààíòàé èíôëÿöèéí
äàðàìò áàãà áàéõàä ýåðýãýýð íºëººëºõ õýäèé ÷, ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàëä
ñºð㺺ð íºëººëæ áîëçîøã¿é. Ò¿¿í÷ëýí íèéñëýëèéí çàõèðãààíààñ Óëààíáààòàð õîòûí
“A” çýðýãëýëèéí á¿ñýä äýä á¿òöýýñ áóñàä çîðèóëàëòààð ãàçàð îëãîõã¿é áàéõ øèéäâýð
ãàðãàñàí íü òóñ á¿ñ äýõ ¿ë õºäëºõ õºðºíãèéí ¿íèéã öààøèä ºñãºæ, áàíêíû ñàëáàðûí
ýðñäýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí äýýð äóðäñàí íºõöºë áàéäëûã áèä äóíä õóãàöààíûõ ãýæ õàðæ
áàéíà. 2012 îíû ¿ëäñýí õóãàöààíä ýêñïîðòûí ò¿¿õèé ýäèéí äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõ
¿íý îäîîãèéí ò¿âøèíä áàéæ, Õºãæëèéí áàíêíû ñàíõ¿¿æèëò çîðèóëàëòûí äàãóó
ãàð÷, óëñûí òºñâèéí çàðäàë áàòëàãäñàí ò¿âøèíäýý çàðöóóëàãäàõ òîõèîëäîëä ÎÓÂÑ
áîëîí Ñàíãèéí ÿàìíû òîîöîî ¸ñîîð 2012 îíä 13-15%-èéí ºñºëòòýé áàéõ áîëîìæòîé
õýäèé ÷ ãàäààä çàõ çýýëèéí îð÷èí ìóóäàæ, ìºí㺠çýýëèéí ºñºëò ¿ðãýëæëýí ñààð÷
áàéãàà çýðãýýñ ¿çýõýä ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ¿¿íýýñ áàãà áàéõ ýðñäýëòýé áàéíà. Õàðèí
ÁÍÕÀÓ-ûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò ýðãýí ñàéæèð÷, óóë óóðõàéí òîìîîõîí òºñë¿¿ä
õýðýãæèæ, ýêñïîðò ºñºõ çýðãýýñ øàëòãààëàí Ìîíãîëûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò äóíä
õóãàöààíä ýíý îíû õ¿ëýýãäýæ áóé ò¿âøèí (15%)-ýýñ ºíäºð ãàðàõ áîëîìæòîé þì.
Ãýõäýý çýýëèéí îäîîãèéí õÿçãààðëàëò ýíý õýâýýð ¿ðãýëæèëæ, óóë óóðõàéí áóñ
ñàëáàðûí ºñºëò ñààð÷, çýýëèéí ÷àíàð ìóóäâàë ýðãýýä ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
òîãòâîðã¿é áàéäàëä õ¿ðãýæ, ýäèéí çàñãèéí ºíäºð ºñºëò õàíãàãäàõã¿é áîëîõ ýðñäýë
áîãèíî õóãàöààíä áàéñààð áàéíà.
Äýýðõ íºõöºë áàéäàë, ýäèéí çàñãèéí îéðûí èðýýä¿éí òºëºâ áàéäàëòàé óÿëäóóëàí
ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí ÷èãëýëèéã áîãèíî õóãàöààíä ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûã
ã¿íçãèéð¿¿ëýõýä, äóíä õóãàöààíä õýðýãëýýíèé ¿íèéí ºñºëòèéã íàì ò¿âøèíä
òîãòâîðæóóëàõàä ÷èãë¿¿ëýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýí äàðààõ çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëýâ.
1. ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÁÀÉÄËÛÃ
ÁÝÕƯ¯ËÝÕ Õ¯ÐÝÝÍÄ:
1.1 ̺íãºíèé áîäëîãûí àðãà õýðýãñëýýð èíôëÿöèéã òîãòâîðòîé íàì ò¿âøèíä
áàéëãàæ, Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòðàí íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé èíôëÿöèéí
íºëººëëèéã õÿçãààðëàõ áîäëîãî áàðèìòàëíà. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä õýðýãëýýíèé
¿íèéí èíäåêñýýð õýìæèãäýõ èíôëÿöèéã 2013 îíû ýöýñò 8 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é
áàéæ, óëìààð 2014-2015 îíä èíôëÿöèéã 5-7 õóâèéí ò¿âøèíä áàéëãàõ íºõöºë
á¿ðä¿¿ëíý.
Ìîíãîëáàíê ¿íäñýí çîðèëòûíõîî õ¿ðýýíä òºãðºãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõûí
òóëä äîòîîäûí ¿íèéí ºñºëòèéã òîäîðõîé ò¿âøèíä òîãòâîðòîé áàðèõ çîðèëãî òàâüæ
10

11. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
àæèëëàäàã áèëýý. Ãýâ÷ Ìîíãîëáàíêíààñ òóõàéí çîðèëòûí õ¿ðýýíä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ
áóé ìºíãºíèé áîäëîãûí õýðýãñë¿¿äèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý õÿçãààðëàãäìàë áóþó çºâõºí
ýðýëòèéí øèíæ ÷àíàðòàé èíôëÿöèéí ºñºëòèéã áèé áîëãîõã¿é áàéõàä ÷èãëýæ áàéäàã.
Èéìýýñ íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººã áàãàñãàõ àæèë åðºíõèé人
îðõèãäîæ èðñíèé óëìààñ ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äèéí èíôëÿöèéí ºñºëòèéã íèéë¿¿ëýëòèéí
øèíæ ÷àíàðòàé áóþó ìàõ, ãóðèë, øàòàõóóí áîëîí öàõèëãààí äóëààíû ¿íèéí ºñºëò
áîëîí èìïîðòëîæ áóé áàðààíû ¿íý äýõ òýýâðèéí çàðäëûí õóâü õýìæýý ºñ÷ áàéãàà
çýðýã íü ãîëëîí òîäîðõîéëîõ áîëñîí. Èéì íºõöºëä Ìîíãîëáàíêíû ç¿ãýýñ ýðýëòèéí
øèíæòýé èíôëÿöèéã áàãà áàéëãàõ, Çàñãèéí ãàçðûí ç¿ãýýñ íèéë¿¿ëýëòèéí øèíæ
÷àíàðòàé àëèâàà èíôëÿöèéí äàðàìòûã áèé áîëãîõã¿é áàéõ ÷èãëýëä õàìòðàí àæèëëàõ
øààðäëàãàòàé áàéíà.
Èéìýýñ 2013 îíä Ìîíãîëáàíê íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé èíôëÿöè ¿¿ñýõ õ¿÷èí
ç¿éëñèéí ¿íäñýí øàëòãààíûã àðèëãàõ, ÿëàíãóÿà ìàõ, ãóðèë, øàòàõóóí çýðýã ºðãºí
õýðýãëýýíèé áàðààíû íèéë¿¿ëýëòèéã ÷àäàâõèæóóëàõ òóñãàéëñàí õºòºëáºðèéã
Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòàð÷ õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëò òàâüæ áàéíà. Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä
áîãèíî õóãàöààíä õ¿íñíèé íèéë¿¿ëýëòèéí ñèñòåìèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ÷èãëýëä
Çàñãèéí ãàçðûí îðîëöîîã èë¿¿ îíîâ÷òîé, ¿ð àøèãòàé áîëãîõ, áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé
¿íý ºðòºãò õ¿÷òýé íºëººëäºã øàòàõóóíû æèæèãëýíãèéí áîðëóóëàëòûí ¿íèéã
òîãòâîðòîé áàéëãàõ, èìïîðòûí òýýâðèéí çàðäëûã áóóðóóëàõ ÷èãëýëýýð òîîöîî
ñóäàëãààã ã¿éöýòãýæ, õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýíèé ñàíàëûã Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëýí
øèéäâýðë¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà.
Ìîíãîëáàíê òºãðºãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõûí òóëä äîòîîäûí ¿íèéí ºñºëòèéã
8 õóâü îð÷èìä òîãòâîðòîé áàéëãàõ çîðèëãî òàâüæ áàéíà. Òºãðºãèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã ò¿¿íèé ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíøèéí òîãòâîðòîé áàéäàëòàé õîëüæ
îéëãîõ òîõèîëäîë îëîí íèéòèéí äóíä áàéíà. Óãòàà òºãðºãèéí âàëþòòàé õàðüöàõ
íýðëýñýí õàíøààñ èë¿¿òýé áîäèò ¿éë÷èëæ áóé õàíø ÷àíãàðàõ/ñóëðàõ íü ìàíàé
ýäèéí çàñàãò îðóóëàõ õºðºí㺠îðóóëàëò íü áóñàä îðîíòîé õàðüöóóëàõàä èë¿¿
ºãººæòýé/¿ð àøèã ìóóòàé áîëæ áàéãààã èëýðõèéëíý. Èéìä òºãðºãèéí ãàäààä
âàëþòòàé õàðüöàõ íýðëýñýí õàíøèéã óäèðäàõ áàéäëààð òîãòâîðæóóëàõ ãýæ îðîëäîõ
íü ýöýñòýý ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí àëü íýã õýñýãò ýðñäýë õóðèìòëàãäàõ, òîãòâîðã¿é
áàéäàë ¿¿ñýõ øàëòãààí áîëäîã ãýäãèéã îëîí óëñûí õºãæëèéí ýäèéí çàñãèéí ò¿¿õ
íîòîëñîí áèëýý. Àçèéí îëîí óëñ îðîí ýäèéí çàñãèéí òºðºëæèëò, õ¿íèé íººö,
òåõíîëîãèéí äàâóó òàë çýðýã îíöëîãîî àøèãëàí âàëþòûí õàíøàà áàéíãà ñóëðóóëæ
ýêñïîðòûí îðëîãîîð ýäèéí çàñãèéí ºíäºð ºñºëòèéã áèé áîëãîæ áóé òóðøëàãà áàéíà.
Ãýõäýý ¿¿íèéãýý äýýð äóðäñàí äàâóó òàëóóäààñ ãàäíà çàõèðãààíû áîëîí õºðºíãº
øèëæèëòèéí õÿçãààðëàëòûã õýðýãëýæ áàéæ àìæèëòàä õ¿ðñýí áàéäàã. Ìàíàé ýäèéí
çàñãèéí õóâüä ýäãýýð õóâèëáàðóóä òîõèðîõã¿é áîëîõûã 1994-1998 áîëîí 2008-2009
îíóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëóóä õàðóóëñàí.
11

12. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
¯íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ íü Òºâ áàíêíû ç¿ãýýñ ºíäºð, òîãòâîðòîé ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòèéã áèé áîëãîõîä îðóóëæ áóé ¿íäñýí õóâü íýìýð áèëýý. Ìàíàé óëñûí
õóâüä 8 îð÷èì õóâüä òîãòâîðòîé áàéõ èíôëÿöè íü áîäèò ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ñºðºã
íºëººã¿é, íèéãìèéí àìüæèðãààã õàìãààëàõ áîëîìæ îëãîñîí, ýäèéí çàñãèéí á¿òöèéí
ººð÷ëºëò ýð÷èìòýé áàéõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëñýí, íººöèéí õóâààðèëàëò ¿ð àøèãòàé áàéõàä
çîõèñòîé ò¿âøèí ãýæ Ìîíãîëáàíê ¿çýæ áàéíà. Ýíý çîðèëãî õýðýãæèõýä ìàêðî ýäèéí
çàñãèéí áîäëîãî öîãöîîðîî ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòèéã çîðüñîí áàéõ íü íýí
÷óõàë þì. Ò¿¿í÷ëýí ºðãºí õýðýãëýýíèé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí ò¿ëø øàòàõóóíû
íèéë¿¿ëýëòèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã íàéäâàðòàé áîëãîõ àðãà õýìæýýã Çàñãèéí ãàçàð
àâñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.
Õýëáýëçýë èõòýé, ºíäºð èíôëÿöè íü ÿäóóðëûã íýìýãä¿¿ëæ, äóíäàæ äàâõàðãûí
õóðèìòëàëûã õÿçãààðëàõ òºäèéã¿é ýäèéí çàñàãò òîäîðõîé áóñ áàéäàë, ýðñäýëèéã
íýìýãä¿¿ëæ, ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë áîëîí èðãýäèéí àìüæèðãààíä ñºð㺺ð íºëººëíº.
ªíäºð èíôëÿöè íü ìàêðî ýäèéí çàñàã áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã
õýâðýãø¿¿ëæ, äóíä áîëîí óðò õóãàöààíû ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õÿçãààðëàäàã.
Èéìä Ìîíãîëáàíê èíôëÿöèéã áîëîìæèò íàì, òîãòâîðòîé ò¿âøèíä áàéëãàñíààð äóíä
õóãàöààíä ýäèéí çàñàã òîãòâîðòîé ºñ÷, íèéãìèéí àìüæèðãàà äýýøëýõ, ñàíõ¿¿ãèéí
òîãòîëöîî ¿ð àøèãòàé àæèëëàõ îð÷èí á¿ðäýíý ãýæ ¿çýæ áàéíà.
Ìîíãîëáàíê 2013 îíä èíôëÿöèéã 8 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é, 2014-2015 îíóóäàä 5-7
õóâèéí ò¿âøèíä áàéëãàõ çîðèëò òàâüæ áàéãàà íü çºâõºí ¿íèéí òóõàé àñóóäàë áóñ
áºãººä ìºíãºíèé áîäëîãî á¿õýëäýý ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûã íýìýãä¿¿ëýõ, ò¿¿íèé
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ, íèéãìèéí àìüæèðãààã õàìãààëàõ, òºãðºãò èòãýõ èòãýëèéã
áýõæ¿¿ëýõýä ÷èãëýæ áàéõûã õýëíý. Ýíýõ¿¿ 8 õóâèéí òîãòâîðòîé èíôëÿöè íü ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòºä ñºðºã íºëººã¿é, íèéãìèéí àìüæèðãààã õàìãààëàõ çîõèñòîé ò¿âøèí
áîëîõûã îëîí óëñûí ñóäàëãàà õàðóóëñàí. Èíôëÿöè áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí
õîîðîíäûí õàìààðàë øóãàìàí áóñ áóþó èíôëÿöè òîäîðõîé ò¿âøèí õ¿ðòýë ºñºõ íü
íèéë¿¿ëýëòèéã óðàìøóóëäãààðàà ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæäýã áîë òîäîðõîé
ò¿âøíèé äàðààãààñ íººöèéí ¿ð àøèãã¿é õóâààðèëàëòûã áèé áîëãîæ òýð íü ýäèéí
çàñãèéí ºñºëòºä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã áîëîõûã èõýíõ ñóäàëãàà íîòîëäîã. Ñ¿¿ëèéí
50 æèëèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä èíôëÿöèéí ýíýõ¿¿ áîñãî óòãà õºãæèæ áóé
îðíû õóâüä 7-12 õóâü, õàðèí äýëõèéí äóíäæààð 8 õóâü áîëîõûã òîãòîîñîí áàéíà.
Ìîíãîëáàíê 2009 îíîîñ õîéø èíôëÿöèéã íýã îðîíòîé òîîíä áóþó äýýä õÿçãààð íü 10%
áàéõààð òîãòâîðòîé çîðèëò òàâèõ áîëñîí íü îëîí íèéòýä èíôëÿöèéí õ¿ëýýëò òºëºâøèõ,
ýäèéí çàñàã äàõü òîäîðõîé áóñ áàéäàë áóóðàõ, õ¿¿íèé õýëáýëçýë áàãàñàõ çýðýã ýåðýã
íºëººã ¿ç¿¿ëëýý. Õýäèéãýýð Ìîíãîëáàíê èíôëÿöèéã îíèëîõ ìºíãºíèé áîäëîãûí
àðãà õýëáýðò àëáàí ¸ñîîð øèëæýýã¿é áàéãàà ÷ óã áîäëîãûí îíöëîã, äàâóó òàë áîëîõ
ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õýòèéí òºëºâò ñóóðèëàí, èðýýä¿éã õàðñàí ìºíãºíèé áîäëîãûã
õýðýãæ¿¿ëæ õýâøèõ, èíôëÿöèéí çîðèëòûã õàíãàõ çàìààð èíôëÿöèéí õ¿ëýýëòèéã
12

13. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
òºëºâø¿¿ëýõýä îíöãîé àíõààðàí àæèëëàæ áàéíà. 8 õóâèéí òîãòâîðòîé èíôëÿöè íü
ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàë ã¿íãèéð÷, çýýëèéí õ¿¿ îäîîãèéí ò¿âøíèé 2/3-ò õ¿ð÷ áóóðàõ
áîëîìæèéã îëãîæ, ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé, ºíäºð ºñºëò õàäãàëàãäàõ áîëîìæèéã
îëãîíî. Ýäèéí çàñãèéí 10 õóâèéí áîäèò ºñºëò íü åðºíõèé öàëèíãèéí ò¿âøèíã õàìãèéí
áàãàäàà ýíý õóâèàð ºñºõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ òóë áîäèò öàëèíãèéí îðëîãî æèë á¿ð
2-îîñ äýýø õóâèàð íýìýãäýõ íºõöºë á¿ðäýõ þì. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä çýýëèéí õ¿¿ áóóðñíààð
èðãýäèéí çýýëèéí ýðãýí òºëºëò äýõ õ¿¿ãèéí òºëáºð 2-3 äàõèí áàãàñ÷, õóäàëäàí àâàõ
÷àäâàð íü ìºí 2-3 äàõèí íýìýãäýõ áîëîìæòîé.
Èíôëÿöèéã íàì ò¿âøèíä òîãòâîðòîé áàéëãàõ íü ìºíãºíèé áîäëîãûí ãîë çîðèëò þì.
¯¿íèéã õàíãàõàä ìàõ, øàòàõóóíû ¿íèéí õýëáýëçëèéã äàëàéöòàé áóóðóóëàõ àæëûã
Çàñãèéí ãàçðààñ çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ íü àñàð èõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ìàíàé
îðíû õóâüä ìàõ áîëîí øàòàõóóíû ¿íèéí ººð÷ëºëò íü èíôëÿöè, ò¿¿íèé õýëáýëçëèéã
ºäººã÷ íèéë¿¿ëýëòèéí ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë áîëæ áàéíà. Òóõàéëáàë, ñ¿¿ëèéí 3 æèëèéí
äóíäæààð æèëèéí èíôëÿöèéí 40 ãàðóé õóâèéã ñóóðü èíôëÿöè, 20 ãàðóé õóâèéã
òºðèéí çîõèöóóëàëòòàé áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé èíôëÿöè, ¿ëäñýí 40 îð÷èì õóâèéã
õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé èíôëÿöè, ¿¿íýýñ 24 õóâèéã íèéë¿¿ëýëò äîãîëäñîíû óëìààñ
áèé áîëñîí ìàõíû ¿íèéí ºñºëò òóñ òóñ ýçýëæ áàéíà.
Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëñýí ìàõíû íººö á¿ðä¿¿ëæ, íèéë¿¿ëýëò äîãîëäîõîîñ
ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé ¿íèéí ä¿í íü 2010-2011 îíä íýìýãäñýí õýäèé ÷, àðãà
ìåõàíèçìûí õÿíàëò, çîõèîí áàéãóóëàëò íü íýí ñóë áàéñíààñ õýðýãæèëò íü ¿ð ä¿íòýé
áàéæ ÷àäààã¿é. Öààøèä ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýã èë¿¿ ¿ð íºëººòýé àðãà ìåõàíèçìààð
òîãòìîëæóóëàõ, íººöèéí õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Ìîíãîëáàíê ýäèéí çàñàã äàõü ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí øîêûí èíôëÿöè, ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòºä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº õýð óäààí ¿ðãýëæëýõèéã øèíæèëæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð
èðýýä¿éã õàðñàí ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Õýðýâ èíôëÿöèé㠺人ã÷
øîê íü ò¿ð çóóðûí øèíæ ÷àíàðòàé áîë èíôëÿöè çîðèëòîò ò¿âøíýýñ áàãà çýðýã
çºðºõ ¿åä Òºâ áàíê èõýâ÷ëýí õàðèó àðãà õýìæýý àâäàãã¿é áîëíî. Õàðèí ìºíãºíèé
áîäëîãûí õýðýãñëèéã ÿìàð õýìæýýãýý𠺺ð÷ëºõ íü øîêûí òºðºë, øèíæ ÷àíàð áîëîí
õýìæýýíýýñ õàìààðàõ þì. Òóõàéëáàë, ýðýëòèéí øîêûí ¿åä èíôëÿöè áîëîí ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò èæèë ÷èãëýëä ººð÷ëºãäºíº. Òºñâèéí áîäëîãî áîãèíî õóãàöààíä õýò
òýëýõ íü ýäèéí çàñãèéí õýò õàëàëòûã áèé áîëãîæ, ýðýëòèéí øàëòãààíòàé ºíäºð
èíôëÿöèéã áèé áîëãîíî. Èéìä ìºíãºíèé áîäëîãûã ÷àíãàðóóëàí ýäèéí çàñãèéí
èäýâõæèëèéã ñóëðóóëàõ çàìààð èíôëÿöèéí äàðàìòûã áóóðóóëàõàä õ¿ðãýäýã.
Õàðèí íèéë¿¿ëýëòèéí øîêûí ¿åä èíôëÿöè áîëîí ¿éëäâýðëýë íü ýñðýã ÷èãëýëä
ººð÷ëºãäºõ áà ýíý íü ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿íäðýë ó÷ðóóëäàã áàéíà.
Íèéë¿¿ëýëòèéí øàëòãààíòàé èíôëÿöèéã ìºíãºíèé áîäëîãîîð áóóðóóëàõ ãýæ îðîëäîõ
íü ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã ñààðóóëàõ íºëººòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà.
13

14. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
̺íãºíèé áîäëîãî íü èíôëÿöè áîëîí ¿éëäâýðëýëä òîäîðõîé õóãàöààíû õîöðîëòòîé
íºëººëäºã òóë òîãòâîðòîé, íàì ò¿âøíèé èíôëÿöè íü ñàíõ¿¿ãèéí çóó÷ëàëûã
èäýâõæ¿¿ëæ, ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë õàíãàãäñàíààð ìºíãºíèé áîäëîãûí
õýðýãñëèéí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëýýð äàìæèí áîäèò ñåêòîðò ¿ç¿¿ëýõ ¿ð íºëºº ñàéæèð÷,
íºëººëëèéí õîöðîëòûã áóóðóóëäàã. Èéìä ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí õºãæ뺺ñ õàìààðàí
óëñ îðîí á¿ð äýõ ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿ð íºëºº õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí
ìºíãºíèé áîäëîãûí õ¿¿íèé øèéäâýð áîëîí èíôëÿöèä ¿ç¿¿ëýõ õàìãèéí õ¿÷òýé íºëºº
õîîðîíäûí õóãàöààíû õîöðîëò íü ýäèéí çàñàã äàõü á¿òöèéí áîëîí èíñòèòóöèîíàë
ººð÷ëºëòººñ õàìààðàí öàã õóãàöààíû òóðøèä ººð÷ëºãäºíº. Èéìýýñ Òºâ áàíê ìºíãºíèé
áîäëîãûí øèëæèõ ìåõàíèçìûí õóãàöààíû õîöðîëòûã çºâõºí îéðîëöîîëîí õýìæèæ,
èðýýä¿éã õàðñàí ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé í¿¿ð òóëäàã. Îäîîãîîð
ìàíàé îðíû õóâüä óã õóãàöààíû õîöðîëò 2-3 óëèðàë áàéõ òîîöîîòîé áàéíà.
Óðò õóãàöààíû ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõûí òóëä ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé
áàéäëûã ìºíãºíèé áîäëîãûí øèéäâýðò õàðãàëçàí ¿çýõ íü ç¿éòýé. Ó÷èð íü ìºíãºíèé
áîäëîãûí øèëæèõ ìåõàíèçì çºâõºí ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé ñèñòåìýýð äàìæèæ ¿ð
ä¿íòýé àæèëëàäàã. Èéìä 2013 îíä áàðèìòëàõ ìºíãºíèé áîäëîãî ¿íèéí ºñºëòèéã
òîãòâîðæóóëæ çîðèëòîò ò¿âøèíä áàéëãàõûí çýðýãöýý ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðã¿é
áàéäëûí ýðñäýëýýñ çàéëñõèéõýä äàâõàð ÷èãëýõ áîëíî.
Ìîíãîëáàíê 2013 îíä èíôëÿöèä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéí ººð÷ëºëò, õàíäëàãûã
àíõààðàëòàé àæèãëàí èíôëÿöèéí çîðèëòûã õàíãàæ, ýíýõ¿¿ ¿íäñýí çîðèëòûí õ¿ðýýíä
ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòºä
äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ìºíãºíèé áîäëîãûí õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ àæèëëàíà. Ìàêðî
ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé áàéäàë, òýð äóíäàà ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ
çîðèëò íü òºñâèéí çîõèñòîé áîäëîãî, íèéë¿¿ëýëòèéí õîìñäëûã àðèëãàõ òàëààð àâ÷
õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýòýé õîñîëñíîîð ë àìæèëòòàé õýðýãæèõ áîëîìæòîé ãýäãèéã
îíöëîí òýìäýãëýæ áàéíà.
1.2 Òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíø íü ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ñóóðü
íºõöºëòýé íèéöýæ óÿí õàòàí òîãòîõ çàð÷ìûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèìòàëíà.
2012 îí ãàðñààð äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí ºñºëò çîãñîíãè, Åâðîïûí ºðèéí õÿìðàë
óæãèðñàí, Õÿòàäûí ýäèéí çàñàã, àæ ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò óäààøèðñàí áóþó ãàäààä
ýäèéí çàñãèéí îð÷íû òààëàìæã¿é íºõöºë áàéäàë ¿ðãýëæèëñýýð áàéíà. ¯¿íòýé
óÿëäàí ñóóðü ìåòàëë, àæ ¿éëäâýðëýëèéí ¿íäñýí ò¿¿õèé ýäèéí ¿íý áóóðñàí. Ìîíãîë
Óëñûí ýêñïîðòûí í¿¿ðñ, òºìðèéí õ¿äýð, öàéð çýðýã ò¿¿õèé ýäèéí ¿íèéí áóóðàëò íü
íèéò ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí èíäåêñèéã ýíý îíû 8 äóãààð ñàðûí ýöñèéí
áàéäëààð îíû ýõíýýñ 5.2 õóâèàð, æèëèéí 11.1 õóâèàð áóóðàõàä õ¿ðãýâ. Óëìààð ãàäààä
õóäàëäààíû íºõöºë îíû ýõíýýñ 16.0 õóâèàð, æèëèéí 17.3 õóâèàð ìóóäààä áàéíà.
ͺ㺺 òàëààð ãàäààä ýäèéí çàñãèéí îð÷íû òîäîðõîé áóñ, ýðñäýëòýé íºõöºë áàéäàë íü
14

15. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Ìîíãîë óëñûí âàëþòûí îðîõ óðñãàëä ãîëëîõ õóâèéã ýçýëäýã ãàäààäûí øóóä õºðºíãº
îðóóëàëò ìýäýãäýõ¿éö áóóðàõàä íºëººë뺺. 2011 îíä öýâýð ä¿íãýýð 4.6 òýðáóì
àì.äîëëàðò õ¿ð÷ áàéñàí ãàäààäûí øóóä õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý îíû ýõíèé 7
ñàðä 1.98 òýðáóì àì.äîëëàð áîëæ ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åýñ 883 ñàÿ àì.äîëëàðààð áóþó
31 õóâèàð áóóðààä áàéíà.
Âàëþòûí çàõûí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëò ýíý îíû 1 áîëîí 3 äóãààð óëèðàëä òýíöâýðã¿é
áîëæ, ýäèéí çàñãààñ öýâýð ä¿íãýýð ãàäààä âàëþò ãàäàãøëàõ õàíäëàãàòàé áîëæ áàéíà.
Ýíý íü ãàäààä ñåêòîðûí ýðñäýë ºìíºõ îíûõîîñ èë¿¿òýé ºññºí, ãàäààä õóäàëäààíû
íºõöºë ìóóäñàí, ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí îð÷íû òîäîðõîé áóñ áàéäàë
íýìýãäñýíòýé õîëáîîòîé.
Óðñãàë òýíöýë, ãàäààä õóäàëäààíû àëäàãäàë îãöîì ºñ÷ áàéãààòàé óÿëäàí òºãðºãèéí
ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíø ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ñóóðü íºõö뺺 äàãàæ ýíý îíû
6 äóãààð ñàðààñ ýõëýí àëãóóð ñóëðàõ õàíäëàãàòàé áîëëîî. Õýäèé òèéì áîëîâ÷
Ìîíãîëáàíêíààñ õýðýãæ¿¿ëñýí áîäëîãûí àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä õàíøèéí íýã
ºäºðò íîãäîõ äóíäàæ õýëáýëçýë 0.08 õóâü áóþó âàëþòûí çàõ òîãòâîðòîé áàéëàà. Ãýâ÷
âàëþòûí çàõûí òîãòâîðòîé áàéäàëä ñºð㺺ð íºëººëæ áîëçîøã¿é ãàäààä, äîòîîä
õ¿÷èí ç¿éëèéí ýðñäýë ºññººð áàéíà.
̺íãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëòûã õàíãàõûí òóëä Ìîíãîëáàíê èíôëÿöèéã
ºäººäºã õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººëëèéã áàãàñãàõ, ýðäýñ áàÿëãèéí ñàëáàðààñ
øàëòãààëñàí âàëþòûí óðñãàëûí ýäèéí çàñàã, âàëþòûí çàõ äàõü ñºðºã íºëººëëèéã
ñààðìàãæóóëàõ, èíôëÿöèéí õ¿ëýýëòèéã çîõèñòîé óäèðäàõ, òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé
õàðüöàõ õàíøèéí ñóëðàëòààñ øàëòãààëæ èíôëÿöè ºñºõ ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ
÷èãëýëýýð õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí àðãà õýìæýýãýý óëàì á¿ð ñàéæðóóëàõ áà ¿¿íä
òºãðºãèéí ãàäààä âàëþòòàé õàðüöàõ õàíøèéí îãöîì õýëáýëçëèéã 纺ëð¿¿ëýõ áîäëîãî
íü ýåðýãýýð íºëººëæ áàéíà.
Òºðèéí ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëò áîëîõ ¿íèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã äóíä
õóãàöààíä õàíãàõ, ýäèéí çàñãèéí òýíöâýðòýé, õ¿ðòýýìæòýé ºñºëòèéã óðò õóãàöààíä
äýìæèõ íýã ñóóðü íºõöºë íü ºíººãèéí óÿí õàòàí õàíøèéí áîäëîãûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí
òóóøòàé áàðèìòëàõ ÿâäàë ìºí. Èéìä Ìîíãîëáàíê óÿí õàòàí õàíøèéí áîäëîãûã 2013-
2015 îíä ¿ðãýëæë¿¿ëýí áàðèìòàëíà.
1.3 ̺íãºíèé áîäëîãûí øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë àæèëëàãààíû íýýëòòýé, èë òîä
áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäñýí çîðèëòûí õýðýãæèëòèéã îëîí
íèéòýä òîãòìîë òàéëàãíàõ çàìààð Òºâ áàíêíû õàðèóöëàãûã ñàéæðóóëíà.
ªíººäºð äýëõèéí èõýíõè Òºâ áàíê ¿éë àæèëëàãààíû íýýëòòýé, èë òîä áàéäàë íü
ìºíãºíèé áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øèéäâýðëýõ íºëººòýé õýìýýí ¿çäýã áîëñîí
15

16. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
áàéíà. ¯éë àæèëëàãààíû èë òîä áàéäàë íü Òºâ áàíêíû áîäëîãûí õýðýãæèëò, áîãèíî
õóãàöààíû çîðèëòóóä, ìàêðî ýäèéí çàñãèéí ãýíýòèéí (õ¿ëýýãäýýã¿é) øîêóóäûí íºëºº
çýðýã àñóóäëûã õàìàðäàã áèëýý.
Ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäëûã òîãòìîë ¿íýëýí, áîäëîãûí àðãà õýìæýýí¿¿äýý
òàéëáàðëàõ íü ìºíãºíèé áîäëîãûí ¿íäýñëýë, õàðèó ¿éëäëèéã çºâ îéëãîõ áîëîìæ
îëãîõ òºäèéã¿é Ìîíãîëáàíêíû ìºíãºíèé áîäëîãûã äóíä õóãàöààíä òààìàãëàãäàõóéö
áîëãîõ à÷ õîëáîãäîëòîé áèëýý. Ýíý íü ýðãýýä çàõ çýýëèéí õ¿ëýýëòèéã çºâ çîõèñòîé, ¿ð
àøèãòàé á¿ðä¿¿ëýõýä ÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëíà.
Ìîíãîëáàíêíààñ ñ¿¿ëèéí ¿åä ìºíãºíèé áîäëîãûí çîðèëò, øèëæèõ ìåõàíèçì, øèéäâýð
ãàðãàõ ÿâö, ìºíãºíèé áîäëîãûí øèéäâýðèéí íýýëòòýé, èë òîä áàéäëûã àõèóëàõàä àíõààð÷
àæèëëàñàí áèëýý. 2013 îíä Ìîíãîëáàíê ¿éë àæèëëàãààíû èë òîä áàéäëûã õàíãàõ òàë
äýýð, ÿëàíãóÿà áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã îëîí íèéòýä òàéëáàðëàí òàíèóëàõ òàë äýýð
àíõààð÷ àæèëëàíà.
̺íãºíèé áîäëîãûí õýðýãæèëò, ìàêðî ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäàëä òîãòìîë
¿íýëãýý ºãºõ çàìààð Òºâ áàíêèíä èòãýõ èòãýë, Òºâ áàíêíû õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëíý.
Íýí ÿëàíãóÿà, õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð èëýðõèéëýãäñýí îíû ýõíýýñ òîîöñîí
èíôëÿöèéí ò¿âøèí çîðèëòîò ò¿âøíýýñ õýòýðñýí òîõèîëäîëä ÓÈÕ, Çàñãèéí ãàçàðò
íýýëòòýé çàõèà õ¿ðã¿¿ëýí áàéð ñóóðèà èëýðõèéëýõ òóðøëàãûã òºëºâø¿¿ëíý. Ýíý
õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíêíààñ Çàñãèéí ãàçàð, ÓÈÕ-ä ìºíãºíèé áîäëîãûí õýðýãæèëòòýé
õîëáîîòîéãîîð ºìíº íü õ¿ðã¿¿ëæ áàéñàí àëáàí òîîò, áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã ººðèéí
öàõèì õóóäàñ äýýð òàâüæ íèéòýä èë òîä òàéëàãíàíà.
2. ÁÀÍÊÍÛ ÑÀËÁÀÐÛÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÁÀÉÄËÛÃ
ÁÝÕƯ¯ËÝÕ Õ¯ÐÝÝÍÄ:
2.1 Áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ õ¿ðýýíä áàíêóóäûí ººðèéí
õºðºíãº, òºëáºðèéí ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýí ñàëáàðûí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã
äýýøë¿¿ëíý.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîë Óëñûí óóë óóðõàé, áàðèëãà, áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðóóäàä
õèéãäýæ áóé øóóä, áàãöûí áîëîí áóñàä õºðºí㺠îðóóëàëò õóðäàöòàéãààð ºñºõ
õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéñàí ÷ òàéëàíò õóãàöààíä áóóðñàí ¿ç¿¿ëýëòòýé ãàðëàà.
Õýäèéãýýð íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò äàõü áàãöûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý ºñºí
íýìýãäýæ áàéãàà ÷ áàíêíû ñèñòåìýýñ õºðºí㺠áîãèíî õóãàöààíä ãàäàãøëàõ ýðñäýë
áàéñààð áàéíà.
Èéìä áàíêóóäûí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ ¿¿äíýýñ ñèñòåìèéí à÷ õîëáîãäîë
16

17. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
á¿õèé áàíêóóäûí çîõèñòîé õàðüöààíû øààðäëàãûã ¿å øàòòàéãààð íýìýãä¿¿ëýõýýð
øèéäâýðëýñýí áºãººä öààøèä äýýðõ øààðäëàãûí õýðýãæèëòèéã õàíãóóëæ,
øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õîëáîãäîõ àëáàäëàãûí àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý.
Ò¿¿í÷ëýí áàíêíû ñèñòåìèéí õÿìðàë áîëîí òºëáºðèéí ÷àäâàðûí õ¿íäðýë ¿¿ñýõýä
àâàõ àðãà õýìæýýíèé áýëòãýëèéã õàíãóóëàõ çîðèëãîîð Õÿìðàëûí ¿åä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ
áîëîí ººðèéí õºðºíãèéí äóòàãäëûã àðèëãàõ òºëºâëºãººã áàíê òóñ á¿ðýýð
ã¿éöýòã¿¿ëæ, ýðñäýëèéã áîäèòîéãîîð ¿íýëýõ àæëûã õýâø¿¿ëíý.
2.2. Îëîí óëñàä ìºðäºãäºæ áóé õÿíàëò øàëãàëòûí çàð÷èì, çîõèöóóëàëòûí àðãà
õýðýãñëèéã áàíêíû ñàëáàðûí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãòîé óÿëäóóëàí ýðñäýëä
ñóóðèëñàí õÿíàëò øàëãàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
Äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëààñ øàëòãààëàí áàíêóóäûã ýðñäýë ºíäºðòýé àêòèâò
õºðºí㺺 áàéðøóóëàõûã õÿçãààðëàí, ººðèéí õºðºí㺠áîëîí õºðâºõ ÷àäâàðûí
¿ç¿¿ëýëòèéã ñàéæðóóëàõ çîõèöóóëàëòûã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí
áàíêóóäàä ìºðä¿¿ëýõ àæëûã ýõë¿¿ëýýä áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ýðñäýëä ñóóðèëñàí õÿíàëò
øàëãàëòûã áàíêóóäûí ýðñäýëèéí åðºíõèé ò¿âøèí áîëîí ñèñòåìèéí õýìæýýíä
¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëºëä ¿íäýñëýí îíîâ÷òîéãîîð çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâ뺺ä áàéíà.
Èéìä áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîî𠺺ðèéí õºðºíãèéí
çîõèñòîé õàðüöààã îëîí óëñûí Áàçåëü III ñòàíäàðòòàé óÿëäóóëæ, ººðèéí õºðºíãèéí
á¿òýö, ÷àíàðûí àíãèëëûã òºðºëæ¿¿ëýõ, ººðèéí õºðºíãèéí íýìýëò øààðäëàãóóäûã
ñóäàëñíààð “Áàíêíû ¿éë àæèëëàãààíû çîõèñòîé õàðüöààíû øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã
òîãòîîõ, ò¿¿íä õÿíàëò òàâèõ æóðàì”-ä ¿å øàòòàéãààð òóñãàí, áàíêóóäàä ìºðä¿¿ëíý.
Áàíêóóäûí ýõ ¿¿ñâýðèéí òºâëºðëèéí ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, óðò õóãàöààò ýõ ¿¿ñâýð
òàòàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, õºðâºõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýýã àâàõ õ¿ðýýíä
Áàçåëü III ñòàíäàðòààð ñàíàë áîëãîæ áóé áîãèíî áîëîí óðò õóãàöààíû õºðâºõ
÷àäâàðûí øààðäëàãûã ìºðä¿¿ëýõ áîëîìæòîé ýñýõèéã ñóäàëíà. Áàçåëèéí õîðîî
íü øèíýýð òàíèëöóóëæ áóé ýäãýýð çîõèöóóëàëòóóäàà 2015-2019 îíû õîîðîíä ¿å
øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºñºí áàéíà. Èéìä Ìîíãîëáàíêíû ç¿ãýýñ äýýðõ
çàð÷èì íü áàíêíû ñèñòåìä òîõèðîõ ýñýõ, õýðýãæ¿¿ëñýí òîõèîëäîëä áàíêóóäûí
òºëáºðèéí ÷àäâàðò õýðõýí íºëººëºõ íºëººëëèéã ñóäàëñíû ¿íäñýí äýýð õîëáîãäîõ
æóðàì, çààâàðò òóñãàí áàíêóóäàä ìºðä¿¿ëíý.
Áàíêèíä ó÷èð÷ áîëîõ íèéòëýã ýðñäýë¿¿äèéã (çýýëèéí, òºëáºðèéí ÷àäâàðûí, çàõ
çýýëèéí, ¿éë àæèëëàãààíû ãýõ ìýò) ò¿¿õ÷èëñýí ìýäýýëýë áîëîí ìýäðýìòãèé áàéäëûí
øèíæèëãýýíä ¿íäýñëýí áàíêóóäûí áèå äààñàí ¿íýëãýýã õèéëãýæ, ¿ð ä¿íãýýñ íü
õàìààð÷, ¿¿ññýí ýðñäýëèéí ò¿âøèíòýé íü óÿëäóóëàí ãàçàð äýýðõ áîëîí çàéíû õÿíàëò
øàëãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû õóâààðèéã áàíêóóäàä õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºæ áàéíà.
17

18. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Ò¿¿í÷ëýí Ìîíãîëáàíêíààñ äóíä õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëýõ õÿíàëò øàëãàëòûí ¿éë
àæèëëàãààíû ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëíý.
2.3 Áàíêíû ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ, óëìààð çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ
çîðèëãîîð áàðüöàà õºðºíãèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã øèíý÷èëíý.
Çýýëèéí áàðüöàà õºðºíãèéí çàõèðàí çàðöóóëàõ ýðõèéã áàíêíû ìýäýëä øèëæ¿¿ëýõýä
èõ õýìæýýíèé çàðäàë, õóãàöàà çàðöóóëäàã ò¿ãýýìýë çºð÷ëèéã àðèëãàõ, áàðüöàà
õºðºí㺺𠿿ðãèéí ã¿éöýòãýëèéã îíîâ÷òîéãîîð õàíãóóëàõ çîðèëãîîð õîëáîãäîõ
õóóëèóäàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ àæëûã ñàíàà÷ëàí çîõèîí áàéãóóëíà.
Áàðüöàà õºðºíãèéí õóäàëäàí áîðëóóëàõ ýðõèéã áàíêèíä øóóðõàé øèëæ¿¿ëýõ
áîëîìæèéã õàíãàñíààð áàíêíû ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà ò¿ðãýí øóóðõàé ÿâàãäàõ,
ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãà áàò ñàéæèð÷, áàíêíû ñèñòåìèéí ýðñäýë, óëìààð çýýëèéí õ¿¿
áóóðàõ íºõöºë á¿ðäýíý. Ýíý íü õÿìðàë ó÷ðàõ ýðñäýëòýé ¿åä áàíêíû ñèñòåìèéã
ýðñäëýýñ õàìãààëàõ çàéëøã¿é àðãà õýìæýýíèé íýã áèëýý.
3. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÇÀÕ ÇÝÝËÈÉÍ ÄÝÄ Á¯ÒÝÖ, Ò¯¯ÍÈÉ
ÈÍÑÒÈÒÓÖÈÉà ÁÝÕƯ¯ËÝÕ Õ¯ÐÝÝÍÄ:
3.1 Òºðººñ ìºíãºí õàäãàëàìæèä ãàðãàõ áàòàëãààã õÿçãààðëàãäìàë õàäãàëàìæèéí
äààòãàëûí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëñíýýð òºðä ó÷ðàõ ýðñäýëèéã áóóðóóëæ,
áàíêíû ñàëáàðûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãà áàò, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëíý.
ÓÈÕ-ààñ 2008 îíä áàòàëñàí “Áàíêèí äàõü ìºíãºí õàäãàëàìæèä áàòàëãàà ãàðãàõ òóõàé
õóóëü”-èéí õýðýãæèõ õóãàöàà 2012 îíû 11 ä¿ãýýð ñàðä äóóñãàâàð áîëæ áàéãààòàé
õîëáîãäóóëàí ýðñäýëä ñóóðèëñàí, íººöèéí õóâààðèëàëòûã èë¿¿ îíîâ÷òîéãîîð çàðöóóëàõ
÷àäàìæ á¿õèé õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí øèíý òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ øààðäëàãà òóëãàð÷
áàéíà.
¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð Ìîíãîëáàíê, Ñàíãèéí ÿàì, õîëáîãäîõ áóñàä áàéãóóëëàãûí
òºëººëºëòýéãýýð 2010 îíä áàéãóóëñàí “Èðãýäèéí ìºíãºí õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí
òóõàé õóóëü”-èéí òºñºë áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñýã íü áàíêíû ñàëáàðûí òîãòâîðòîé
áàéäàë, áàíêíû õÿíàëò øàëãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà, áàíêíû èë òîä áàéäëûã
ñàéæðóóëàõ áîäëîãûí àðãà õýðýãñë¿¿äèéí òàëààð ñóäàëãàà õèéñíèé ¿íäñýí äýýð
õÿçãààðëàãäìàë õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîã õýðýãæ¿¿ëýõ íü èë¿¿ îíîâ÷òîé
ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ðñýí.
Ýíýõ¿¿ õàðèëöààã çîõèöóóëàõ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã áèé áîëãîõ ¿¿äíýýñ
“Õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü”-èéí òºñëèéã Ìîíãîëûí áàíêíû ñàëáàðûí
îíöëîã áàéäàë áîëîí Áàçåëèéí áàíêíû õÿíàëò øàëãàëòûí õîðîîíîîñ ãàðãàñàí
18

19. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
“Õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí ¿ð àøèãòàé òîãòîëöîîíû ¿íäñýí çàð÷ìóóä”-òàé
íèéö¿¿ëýí áîëîâñðóóëñàí.
Äýýðõ õóóëü áàòëàãäñàíààð õÿçãààðëàãäìàë õàäãàëàìæèéí äààòãàëòûí òîãòîëöîîã
áèé áîëãîæ, áàíê áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä îðîëöîã÷äûí ñàíõ¿¿ãèéí ñàõèëãûã
äýýøë¿¿ëæ, õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ, òºðä ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ýðñäýëèéã
áóóðóóëàõ çýðýã ýåðýã ¿ð ä¿í áèé áîëíî.
Öààøèä õÿçãààðëàãäìàë õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýõòýé
õîëáîîòîé õàäãàëàìæèéí äààòãàëûí ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýí ÿâóóëàõ ¿¿ðýãòýé
õóóëèéí ýòãýýäèéí àæèëëàõ æóðàì, çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéã òîäîðõîéëîí ¿éë
àæèëëàãààã ýõë¿¿ëæ, “̺íãºí õàäãàëàìæèíä áàòàëãàà ãàðãàõ òóõàé õóóëü”-ä çààñàí
áàíêóóäààñ õàäãàëàìæèéí äààòãàëä òºâëºð¿¿ëýõ øèìòãýëèéí õýìæýýã òîîöîæ,
õîëáîãäîõ ñàíä òºâëºð¿¿ëýõ àæëûã õýðýãæ¿¿ëíý.
3.2 Ìîíãîë Óëñûí òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí íàéäâàðòàé, òàñðàëòã¿é
àæèëëàãààã õàíãàí, òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí øèíý÷ëýëèéã 2013-2015
îíä ýð÷èìæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä áýëýí áóñ òºëáºðèéí õýðýãñëèéí õýðýãëýýã
íýìýãä¿¿ëæ, áîëîâñðîíãóé áîëãîíî.
Ìàíàé îðíû ýäèéí çàñàã, ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëèéí ºñºëòòýé õîëáîîòîéãîîð òºëáºð
òîîöîîíû ñèñòåìýýð äàìæèí õèéãäýæ áàéãàà ã¿éëãýýíèé òîî æèëýýñ æèëä ºñºí
íýìýãäýæ áàéíà. Òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìýýð 2012 îíû ýõíèé õàãàñ æèëèéí áàéäëààð
9.9 ñàÿ øèðõýã ã¿éëãýý õèéãäñýí íü ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åèéí 3.5 ñàÿ øèðõýã
ã¿éëãýýíýýñ äàðóé 2.8 äàõèí ºñ÷ýý.
ªäðèéí ã¿éëãýýíèé äóíäàæ ¿ç¿¿ëýëòèéã 2007 áà 2011 îíû áàéäëààð àâ÷ ¿çâýë 2007
îíä áàãà ä¿íòýé òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìýýð îéðîëöîîãîîð 800 ñàÿ òºãðºãèéí 6
ìÿíãàí øèðõýã ã¿éëãýý õèéãäýæ áàéñàí áîë 2011 îíä äóíäæààð 2.8 òýðáóì òºãðºãèéí
13 ìÿíãàí øèðõýã ã¿éëãýý áîëæ ºñ뺺. Áàíê õîîðîíäûí èõ ä¿íòýé ã¿éëãýýíèé
õóâüä 2007 îíä ºäºðò äóíäæààð 46 òýðáóì òºãðºãèéí 1.7 ìÿíãàí øèðõýã ã¿éëãýý
õèéãäýæ áàéñàí áîë 2011 îíä 132 òýðáóì òºãðºãèéí 3.6 ìÿíãàí øèðõýã ã¿éëãýý áîëæ
íýìýãäñýí ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéíà.
Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã äýìæèõ, ìºíãºíèé ýðãýëòèéã õóðäàñãàõ
çîðèëãîîð áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîíä àøèãëàõ òºëáºðèéí õýðýãñëèéí õýðýãëýýã
íýìýãä¿¿ëýõ, øèíý õýðýãñýë íýâòð¿¿ëýõ, òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí òàñðàëòã¿é,
íàéäâàðòàé àæèëëàãààã õàíãàõ øààðäëàãà òàâèãäàæ áàéíà.
Èéìä Ìîíãîëáàíê 2013-2015 îíä áýëýí áóñ òºëáºð òîîöîîíû õîñîëìîë (÷èï,
ñîðîíçîí òóóç, çàéíààñ õàíäàõ òåõíîëîãè õîñîëñîí) êàðò ãàðãàõ, èðãýíèé óõààëàã
19

20. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
¿íýìëýõèéã òºëáºð òîîöîîíä àøèãëàõ, èíòåðíåòèéí îð÷èíä òºëáºð õèéõ áîëîìæèéã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ áà õºäºë㺺íò áàíêíû ¿éë÷èëãýýíèé íýãäñýí ñèñòåìèéã
íýâòð¿¿ëæ, òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí øèíý÷ëýëèéã ýð÷èìæ¿¿ëíý.
Ìîíãîëáàíêíààñ ¿íäýñíèé ìºíãºí òýìäýãò òºãðºãèéã áýëãýäýí íýðëýñýí ¿íäýñíèé
áðýíä ¥ êàðòûã íýâòð¿¿ëýõ àæëûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí çîõèîí áàéãóóëàõ áºãººä
öààøèä ýíýõ¿¿ ¥ êàðò äýýð òóëãóóðëàí òºðèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä øóóðõàé õ¿ðãýõ
áîëîìæèéã ºðãºòãºõ, ãàð óòàñòàé õîëáîõ, áàíêíû ¿éë÷èëãýýíä á¿ðýí õàìðàãäàõ
áîëîìæîîð õÿçãààðëàãäìàë õºäºº îðîí íóòãèéí èðãýäýä ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí
äýâøëèéã àøèãëàí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã øóóðõàé õ¿ðãýæ, áýëýí áóñ òºëáºð
òîîöîîíû õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ áîëíî.
Òºëáºð òîîöîîíû ñèñòåìèéí òàñðàëòã¿é, íàéäâàðòàé àæèëëàãààã õàíãàñíààð áàíê,
ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ áà áýëýí áóñ
òºëáºðèéí õýðýãñýëä èòãýõ îëîí íèéòèéí èòãýë íýìýãäýõ þì.
3.3 Áàíêíû á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýã ¿íýëýõ îëîí óëñûí æèøèãò ñóóðèëñàí
àðãà÷ëàëûã íýâòð¿¿ëæ ýõýëíý. Áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýýã èðãýäýä æèãä
õ¿ðòýýìæòýé áîëãîõ, èðãýäèéí ñàíõ¿¿ãèéí ñóóðü áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ
àðãà õýìæýý àâ÷ àæèëëàíà.
Ýíý àæëûí õ¿ðýýíä Äýëõèéí áàíêòàé õàìòðàí 2012 îíû ýõíèé õàãàñ æèëä
Ìîíãîë óëñûí áàíêíû ñàëáàðûí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýæ áóé õýðýãëýã÷,
õàðèëöàã÷äûí ýðõ àøãèéã õýðõýí õàìãààëæ áóé áàéäàë, òýäãýýðèéí ýäèéí çàñàã,
ñàíõ¿¿ãèéí ìýäëýã, áîëîâñðîëûí ºíººãèéí áàéäëûã îëîí óëñûí ò¿âøèíòýé
õàðüöóóëñàí ñóäàëãààã õèéñýí. Äýýðõ ñóäàëãààíä Ìîíãîëûí ýðõ á¿õèé
áàéãóóëëàãóóäààñ õàðèëöàã÷äûí ýðõ àøãèéã õàìãààëæ áóé áàéäàë, õàðèëöàã÷äûí
áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààðõ ìýäëýã õàíãàëòã¿é áàéãàà òàëààð ä¿ãíýëò
õèéñýí.
Ìîíãîëáàíê èæèë òºñòýé ñàíõ¿¿ãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéí ºðòºã áîëîí íºõöºëèéã
õàðüöóóëàõ áîëîìæèéã ººðèéí öàõèì õóóäñààðàà îëãîíî. Çýýëèéí ºðãºäëèéã
áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä òàâèãääàã øààðäëàãóóäûã ñóäëàí øèíý÷èëíý. Áàíêóóä
èðãýäèéí ñàíàë ãîìäëûã õ¿ëýýí àâ÷ øèéäâýðëýõ, ñàíàë ãîìäëûí ìýäýýëëèéí ñàíã
Ìîíãîëáàíêòàé õóâààëöàõ ìåõàíèçìûã Òºâ áàíêíààñ áèé áîëãîíî. Õýðýãëýã÷äèéí
ñàíõ¿¿ãèéí ñóóðü áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä Ìîíãîëáàíê Ìîíãîëûí
áàíêóóäûí õîëáîîòîé õàìòðàí Ñàíõ¿¿ãèéí íýð òîìú¸îíû òîëü áè÷ãèéã áîëîâñðóóëàí
íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîíî.
Õàðèëöàã÷ áàíêóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë, óðàìøóóëàë,
ýðñäýëèéí òàëààð õàíãàëòòàé ìýäýýëýë àâ÷ ÷àääàã, ýäãýýð ìýäýýëýë íü èë òîä,
20

21. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
îéëãîìæòîéãîîð õàðèëöàã÷ íàðò õ¿ðäýã òîõèîëäîëä õýðýãëýã÷èéí ýðõ àøèã
õàìãààëàãäàõ þì. Õàðèëöàã÷äûí ýðõ àøèã, ñàíõ¿¿ãèéí áîëîâñðîë íü ñàíõ¿¿ãèéí
ñèñòåìä èòãýõ îëîí íèéòèéí èòãýëèéã áèé áîëãîõ áà óëìààð ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí
õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã õóðèìòëàë áîëîí óðò õóãàöààòàé ñàíõ¿¿ãèéí õºðºíãº
îðóóëàëòûã óðàìøóóëæ áàéäàã áèëýý.
Èéìä Ìîíãîëáàíê áàíêóóäûí çýýë, õàäãàëàìæèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé
íºõöºë, øèìòãýë, õóðààìæèéí õýìæýý, çýýëèéí áîäèò ºðòºã, çàðäàë, ìýäýýëëèéí èë
òîä áàéäëûã õàìàðñàí ñóäàëãààã õèéõ, ò¿¿íèé ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýëä
íèéòýýð äàãàæ ìºðäºõ îëîí óëñûí æèøèãò ñóóðèëñàí àðãà÷ëàëûã íýâòð¿¿ëýõ àæëûã
ýõë¿¿ëýõýýð çîðüæ áàéíà.
Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéã
áàòëàõ òóõàé ÓÈÕ-ûí òîãòîîëûí 4 äýõ çààëò “̺í㺠óãààõ, òåððîðèçìûã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã îëîí óëñûí õîëáîãäîõ
ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëæ, Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ
áàéãóóëëàãà (ÔÀÒÔ)-ààñ òîãòîîñîí Ìîíãîë Óëñûí ¿íýëãýýã äýýøë¿¿ëýõ àæëûã
çîõèîí áàéãóóëàõ” àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà íü:
2004 îíä Ìîíãîë Óëñ Àçè, íîìõîí äàëàéí îðíóóäûí ìºí㺠óãààõòàé òýìöýõ á¿ëýã
(ÀÏÃ)-ò ýëñýí äîòîîääîî ìºí㺠óãààõ áîëîí òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ
îëîí óëñûí ñòàíäàðò, ÿëàíãóÿà, Îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ
áàéãóóëëàãà (ÔÀÒÔ)-ûí 40+9 çºâëºìæèä íèéöñýí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ ¿¿ðýã
õ¿ëýýæýý.
ÔÀÒÔ-ààñ óëñ, îðíóóäûã ìºí㺠óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ òàëààðõ
äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæèéã ͯÁ, îëîí óëñûí áóñàä áàéãóóëëàãûí õîëáîãäîõ ãýðýý,
êîíâåíö áîëîí ººðèéí 40+9 çºâëºìæèä íèéö¿¿ëñýí áàéõ òºäèéã¿é, ãàðãàñàí õóóëü
òîãòîîìæîî ¿ð íºëººòýé õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõûã çºâëºäºã.
Õýäèéãýýð äýýðõ çºâëºìæèéã óëñ îðíóóä “çºâëºìæ” ìýòýýð õ¿ëýýæ àâ÷ áîëîõ ÷ ýíý íü
¿íýíäýý “øààðäëàãà”-òàé íèéöýõ¿éö ÷àäàìæ á¿õèé áè÷èã áàðèìò þì. Òóõàéëáàë, òóñ
áàéãóóëëàãà íü ººðèéí ãèø¿¿í îðíóóä, ÀÏà ìýòèéí á¿ñ íóòãèéí ÔÀÒÔ-òàé òºñòýé
áàéãóóëëàãóóä, õàìòðàí àæèëëàäàã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäààð äàìæóóëàí äýëõèéí
á¿õ óëñ îðîíä ººðèéí çºâëºìæèéí õýðýãæèëò ÿìàð ò¿âøèíä áàéãààã íàðèéâ÷ëàí
õÿíàí øàëãàæ, çºâëºìæèéã îãò õýðýãæ¿¿ëýýã¿é, õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí áîëîâ÷
ñòðàòåãèéí òîìîîõîí äóòàãäàëòàé õýâýýð áàéãàà îðíóóäûã “ÔÀÒÔ-òàé õàìòàð÷
àæèëëàäàãã¿é óëñ îðíóóäûí æàãñààëò”-ä îðóóëàõ çàìààð òýäãýýð îðíûã îëîí óëñûí
ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåìýýñ òóñãààðëàõ àðãà õýìæýý àâäàã áàéíà.
21

22. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Äýëõèéí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí òîìîîõîí áàéãóóëëàãóóä ýíýõ¿¿ æàãñààëòàä îðñîí óëñ
îðíû áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà, õóóëèéí ýòãýýä, èðãýäòýé õàðèëöàà òîãòîîõ,
òýäãýýðèéí ã¿éëãýýã õèéõäýý äàâõàð õÿíàëò òàâèõ, òýäãýýðýýñ íýìýëò ìýäýýëýë
øààðäàõ, òýäãýýðò òàâèãäàõ øààðäëàãûã ºíäºðñãºõ, ñàíõ¿¿ãèéí õàðèëöàà, ã¿éëãýýã
íü óäààøðóóëàõ, öààøëààä òýäãýýðò äàíñ íýýõã¿é, òýäãýýðèéí ã¿éëãýýã õèéõã¿é áàéõ
õ¿ðòýë àðãà õýìæýý àâàõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Ýíý íü æàãñààëòàä îðñîí óëñ îðíû ýäèéí
çàñãèéí õºãæèëä ñºð㺺ð íºëººëºõ àþóëòàé ¿ð ä¿íã äàãóóëäàã þì.
Ìîíãîë Óëñ 2006 îíä ̺í㺠óãààõ áîëîí òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ
òóõàé õóóëèéã áàòàëæ, Ìîíãîëáàíêíû á¿òöýä ýíý õóóëèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâüæ
àæèëëàõ ÷èã ¿¿ðýã á¿õèé Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí àëáûã áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà.
Ãýñýí õýäèé ÷ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñ Ìîíãîë Óëñûí ìºí㺠óãààõ, òåððîðèçìûã
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ òîãòîëöîî, ÿëàíãóÿà ýíý òàëààðõ ýðõ ç¿éí îð÷èí äóòìàã,
ÔÀÒÔ-ûí 40+9 çºâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä èõýýõýí äóòàãäàëòàé áàéíà ãýñíèé ¿íäñýí
äýýð Ìîíãîë Óëñûã îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí ñèñòåìä ýðñäýë ¿¿ñãýõ áîëîìæòîé îðîí
ãýæ òîîöîæ ÔÀÒÔ, ÀÏÃ-ãèéí äàâõàð õÿíàëòàä îðóóëàí ¿íýëãýýã áóóðóóëñàí áàéíà.
Òóõàéëáàë, ̺í㺠óãààõ áîëîí òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ òóõàé
õóóëèíä ñýæèãòýé ã¿éëãýýíèé òîäîðõîéëîëòûã ºðãºæ¿¿ëýõ, óã ã¿éëãýýã ìýäýýëýýã¿é
áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàä òîîöîõ çàõèðãààíû õàðèóöëàãûã ºíäºðñãºõ, äàíñ,
ýä õºðºíãèéí æèíõýíý ýçýìøèã÷ õóâü õ¿íèé òîäîðõîéëîëò, ò¿¿íèé ìýäýýëëèéã
öóãëóóëàõ òóõàé çààëòûã áèé áîëãîõ, Ýð¿¿ãèéí õóóëüä ìºí㺠óãààõ ãýìò õýðãèéí
ñóóðü ãýìò õýðãèéí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ, ìºí㺠óãààõ áîëîí òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ
ãýìò õýðãýýð õóóëèéí ýòãýýäýä ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà òîîöîõ çààëò îðóóëàõ, Ýð¿¿ãèéí
áàéöààí øèéòãýõ õóóëüä ãýìò õýðãýýñ îëñîí îðëîãûí òîäîðõîéëîëòûã ñàéæðóóëàõ,
ãýìò õýðãýýñ îëñîí îðëîãûã õóðààõ, áèò¿¿ìæëýõ àæèëëàãààã ͯÁ-ûí õîëáîãäîõ
êîíâåíöèä íèéö¿¿ëýõ çýðýã ýðõ ç¿éí öîãö ººð÷ëºëò õèéõèéã òóñ áàéãóóëëàãà Ìîíãîë
Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò çºâëºæýý.
Ìîíãîë Óëñ äýýð äóðäñàí õóóëü òîãòîîìæèä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàí ýðõ
ç¿éí îð÷íîî ÔÀÒÔ-ûí çºâëºìæèä íèéö¿¿ëýí ñàéæðóóëàõ ¿¿ðãèéã îëîí óëñûí
áàéãóóëëàãóóäûí ºìíº õ¿ëýýæ, Ìîíãîëáàíê, Õóóëü ç¿éí ÿàì õóóëü òîãòîîìæèéí
ýäãýýð äóòàãäàëòàé áàéäëûã 2013 îíû 6 äóãààð ñàðààñ ºìíº àðèëãàõ òàëààð óëñ
òºðèéí àìëàëòûã ÔÀÒÔ, ÀÏÃ-ä ºãñºí áàéãàà áîëíî.
Èéìä, ìºí㺠óãààõ, òåððîðèçìûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõòýé òýìöýõ Ìîíãîë Óëñûí ýðõ ç¿éí
îð÷èíã ÔÀÒÔ-ûí õîëáîãäîõ çºâëºìæèä íèéö¿¿ëýõ, òóñ áàéãóóëëàãààñ òîãòîîñîí
Ìîíãîë Óëñûí ¿íýëãýýã äýýøë¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ øààðäëàãà òóëãàð÷
áàéíà.
22

23. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
: 2009 2013
( )
2009 2010 2011 2012 2013
Q4 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 M8 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4
M2 2880 4680 4955 5773 6064 6412 6105 7051 6997 6982 7267 7036 8568 8449 9149
M1 651 1158 1182 1553 1676 1741 1488 1797 1681 1718 1780 1707 2088 2063 2229
2229 3522 3774 4220 4388 4671 4617 5254 5316 5264 5487 5329 6480 6386 6920
0 0 0
1533 2739 2619 2950 3040 3067 3355 3448 3103 2872 2404 2000 2068 2246 2446
1694 3023 2886 3260 3343 3400 3655 3785 3452 3642 3173 2770 2838 3016 3215
1652 2628 2566 2951 3084 3153 3495 3645 3404 3173 2844 2581 2790 2967 3167
41 395 320 309 259 247 160 139 47 469 329 188 48 48 48
-160 -283 -267 -310 -303 -333 -300 -336 -349 -770 -770 -770 -770 -770 -770
1347 1941 2336 2823 3024 3345 2750 3603 3894 4110 4863 5035 6500 6203 6703
1938 2430 2735 3380 3711 4271 3571 4469 4788 5004 5757 5929 7394 7097 7597
- -717 -835 -996 -1173 -1350 -1370 -1378 -1030 -1048 -1048 -850 -821 -442 -672 -748
* -833 -819 -839 -841 -510 -440 -254 -218 -120
- 2655 3265 3731 4553 5060 5641 5782 6318 6675 6893 7117 7191 8090 7988 8466
-591 -489 -399 -557 -687 -926 -821 -866 -894 -894 -894 -894 -894 -894 -894
733 945 1019 1260 1399 1660 1815 2281 1943 1857 1991 1938 2393 2195 2328
0 0 0 0 0 0
1539 2529 2470 2850 2983 3044 3391 3542 3296 3065 2737 2473 2682 2860 3059
-806 -1584 -1451 -1590 -1584 -1384 -1576 -1261 -1353 -1208
#### -746 -535 -288 -665 -731
- -265 -492 -627 -827 -958 -714 -608 -440 -419 -415 -281 -358 -209 -543 -724
* -833 -782 -752 -754 -440 -70 -84 -98 0
198 131 128 215 118 342 544 404 254 324 354 321 379 346 383
: 393 1101 1173 1147 881 879 740 557 464 391 406 456 402 397 417
-346 -122 221 169 137 -133 60 114 27 27 27 27 27 27 27
:
M2 (%) 26.9 62.5 66.6 63.8 57.4 37.0 23.2 22.2 18.3 15.1 13.3 15.2 21.5 21.0 25.9
(%) 15.7 29.0 50.3 50.2 79.7 75.5 78.0 81.1 50.7 32.8 20.0 6.8 4.9 18.2 16.9
(%) 0.7 23.0 34.8 57.9 64.0 72.8 55.0 39.6 38.8 36.2 26.2 24.4 28.0 15.9 18.9
2 ( ) 3.93 4.95 4.86 4.58 4.33 3.86 3.36 3.09 3.60 3.76 3.65 3.63 3.58 3.85 3.93
1145 2091 2142 2339 2408 2258 2637 2718 2464 2262 2028 1840 1989 2116 2258
( )
/ / 6591 8415 10830 14399 17895
2.63 2.39 1.92 2.09 2.16
( ) 2.63 -0.25 -0.47 0.17 0.06
* .
. 1403 .
23

24. Òºðººñ ìºíãºíèé áîäëîãûí òàëààð 2013 îíä áàðèìòëàõ ¿íäñýí ÷èãëýëèéí òºñºë
Ìîíãîëáàíêíû 2012 îíû 05 äóãààð ñàðûí 22-íû
ºäðèéí ..............äóãààð àëáàí òîîòûí õàâñðàëò
ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐ
2012 ÎÍÄ ÁÀÐÈÌÒËÀÕ ¯ÍÄÑÝÍ ×ÈÃËÝËÈÉà ÁÀÒËÀÕ ÒÓÕÀÉ
ÓÈÕ-ÛÍ 58 ÄÓÃÀÀÐ ÒÎÃÒÎÎËÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒÈÉÍ ßÂÖ
(2012 îíû III óëèðëûí óðüä÷èëñàí áàéäëààð)
2. Ýäèéí çàñãèéí óðò õóãàöààíû òîãòâîðòîé ºñºëòèéí ñóóðü íºõöºë áîëñîí
ìàêðî çîõèñòîé áîäëîãûí àðãà õýðýãñëèéã òîäîðõîéëæ, õàðèëöàí óÿëäààòàé
õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõ.
ÎÓÂÑ-ãààñ îëîí óëñûí õýìæýýíä ÿâóóëñàí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í, íèéòýä ò¿ãýýñýí
ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í çýðãèéã ¿íäýñëýí Ìîíãîëáàíê ìàêðî çîõèñòîé õýðýãñë¿¿äèéí
æàãñààëòûã ãàðãàí Çàõèðëóóäûí çºâëºëä õýëýëö¿¿ëñíèé ¿íäñýí äýýð çîõèñòîé
õýðýãñë¿¿äèéã ñîíãîí õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã øààðäëàãàòàé ¿åä íü àâ÷ àæèëëàñàí.
Òóõàéëáàë, çààâàë áàéëãàõ íººöèéã õóâèéã 1 õóâèàð íýìýãä¿¿ëæ 12 õóâüä õ¿ðãýñýí,
2012 îíû 6 äóãààð ñàðûí 30-íû ºäðººñ àðèëæààíû áàíêóóäûí òºëáºð ò¿ðãýí
ã¿éöýòãýõ çîõèñòîé õàðüöààíû äîîä õýìæýýã 25 õóâü, ººðèéí õºðºí㺠ýðñäýëýýð
æèãíýñýí àêòèâûí çîõèñòîé õàðüöààã 7 õóâèàð ìºðä¿¿ëæ ýõëýñýí. Ýíýõ¿¿
àðãà õýìæýý íü ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðûí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàäãàëàõàä ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé þì.
Ò¿¿í÷ëýí ìº÷ëºã ñºðñºí ìàêðî çîõèñòîé áîäëîãûã íýâòð¿¿ëýõ õ¿ðýýíä áàíêíû
ñèñòåìèéí õóâüä äèíàìèê ýðñäýëèéí ñàíã áàéãóóëàõ òîîöîî õèéæ, äèíàìèê
ýðñäýëèéí ñàíã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñýí óëñ îðíóóäûí òóðøëàãûã ñóäëàõ, Ìîíãîëä
õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëàõ çýðýã àæëóóäûã õèéæ áàéíà.
Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî çîõèñòîé áàéõ ãîë ¿íäýñ íü òºñâèéí ìº÷ëºã
ñºðñºí áîäëîãûã áóñàä ìàêðî áîäëîãûí õàìò öîãöîîð íü õýðýãæ¿¿ëæ, óðò õóãàöààíû
ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé ºñºëòèéí ãîë ñóóðü áîëãîõ ÿâäàë áèëýý. Òºñâèéí áîäëîãî
òºäèéëºí ìº÷ëºã ñºðñºí áàéæ ÷àäàõã¿é, òºñâèéí àëäàãäàë ºíäºð áàéãààãààñ
Ìîíãîëáàíê òºñºâ, ìºíãºíèé áîäëîãûã óÿëäóóëàõ òàëààð ñàíàë áîëîâñðóóëàí
Çàñãèéí ãàçàðò óäàà äàðàà õ¿ðã¿¿ëñýí áîëíî.
24

25. Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2013 онд баримтлах үндсэн чиглэлийн биелэлт
II. ҪЪªÑ ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÀËÀÀÐÕÈ 2012 ÎÍÛ
¯ÍÄÑÝÍ ×ÈÃËÝËÈÉÍ ÁÈÅËÝËÒ
(2012 îíû 8 äóãààð ñàðûí ýöñèéí áàéäëààð)
1. ̪ÍêÍÈÉ ÁÎÄËÎÃÛÍ ÇÎÐÈËÃÛÍ Õ¯ÐÝÝÍÄ
1.1. Õýðýãëýýíèé ¿íèéí èíäåêñýýð õýìæèãäýõ èíôëÿöèéã 2012 îíä íýã îðîíòîé
òîîíä, 2013-2014 îíóóäàä íàéìàí õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é ò¿âøèíä áàéëãàõ.
Õýðýãëýýíèé ¿íý 2012 îíû 8 äóãààð ñàðä óëñûí õýìæýýíä 0.7 õóâèàð ºñ÷, æèëèéí
14.9 õóâüä, Óëààíáààòàð õîòûí õýìæýýíä 1.38 õóâèàð ºñ÷, æèëèéí 15.6 õóâüä õ¿ðëýý
(Çóðàã 1.1). Óëààíáààòàð õîòîä 8 äóãààð ñàðä ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý ºìíºõ
îíû ìºí ¿åýñ 63.5 õóâèàð ºññºí íü èíôëÿöèéí 44.3 õóâèéã, õóâöàñ, áºñ áàðààíû ¿íý
17.7 õóâèàð ºññºí íü 14.2 õóâèéã, îðîí ñóóö, óñ öàõèëãààí ò¿ëøíèé ¿íý 14.4 õóâèàð
ºññºí íü 12.7 õóâèéã, áîëîâñðîëûí ¿íý 16.1 õóâèàð ºññºí íü èíôëÿöèéí 6.3 õóâèéã
òóñ òóñ á¿ðä¿¿ëæýý.
Çóðàã 1.1 Óëààíáààòàð õîòûí æèëèéí èíôëÿöè, õóâèàð
Ýõ ñóðâàëæ: ¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Õîðîî
Õýðýãëýýíèé ¿íèéí ºñºëòºä íèéë¿¿ëýëòèéí ãàðàëòàé ìàõíû ¿íèéí ºñºëò ºíäºð
õýâýýð áàéíà. Îíû ýõíýýñ òîîöñîí èíôëÿöèéí ò¿âøèí 12.1 õóâüä õ¿ðñíèé 52.9
õóâèéã ìàõíû ¿íèéí ºñºëò òàéëáàðëàæ áàéíà (Çóðàã 1.2).
25