1. ЛЕКЦ №14
ХОРШОО ҮГИЙН УТГА
oХОРШОО ҮГИЙН ТАЛААРХ ЭРДЭМТДИЙН
САНАЛ
oХОРШОО ҮГИЙН УТГАЗҮЙН ОНЦЛОГ
oУТГЫН ОРНЫ АНГИЛАЛ

2. Ашиглах материал
А. Ном сурах бичиг
Бадамдорж Д. Орчин цагийн монгол хэлний утга судлалын үндэс. УБ., 1997
Бадамдорж Д. Монгол хэлний үгийн сан- утгазүйн айн тухай. УБ., 1996
Бадамдорж Д. Монгол хэлний утга судлал.УБ., 2001
Бат- Ирээдүй Ж. Монгол хэлний үг, утгын сан. УБ., 2001
Орчин цагийн монгол хэлний үгийн сангийн судлалын үндэс. УБ., 1986
Өлзийхутаг Ц. Монгол хэлний үгийн сангийн судлал. УБ., 1973
Цэвэл Я. Монгол хэлний товч тайлбар толь. УБ., 1966
Б. Бусад
http//en.wikipedia org/wiki/Mongolian language
www.india edu/~mongsoc/mong/language.htm
www.asuult.net
http //khelzasag

3. ИХ БАГА, ЭЦЭГ ЭХ, ХАЛУУН ХҮЙТЭН ГЭХ
ЗЭРГИЙН ХОРШОО ҮГНЭЭ ХОЁР НЭР ҮГ
ЗЭРЭГЦЭН ХОРШИЖ, НЭГЭН ЗҮЙЛ
ШИНЭ УТГА ЗААХ ҮГИЙН САНУХАГДАХУУН...НЭГЭН ЗҮЙЛ ШИНЭ УТГА БҮТЭЭДЭГ
УТГАЗҮЙН ОНЦЛОГ
БАЙНАМ.
Б. РИНЧЕН
УТГАЗҮЙН ҮҮДНЭЭС АВЧ ҮЗВЭЛ, ХОРШОО ҮГ ХОЁР ХЭВ ШИНЖТЭЙ. БҮРДҮҮЛЖ
БУЙ ХОС ҮГС ШИНЭ УХАГДАХУУН, ТЭМДЭГЛЭЭГҮЙ, ӨӨРИЙН УТГАА
ХАДГАЛЖ, ҮҮССЭН НЭГ ТОХИОЛДОЛ БИЙ. Ж: ОРЛОГО
ЗАРЛАГА(ТӨСӨВ, ОРЛОГО, ЗАРЛАГА, ХОРШОО ҮГИЙГ БҮРДҮҮЛЖ БУЙ ГИШҮҮД
ЦӨМ УТГАА АЛДАЖ, ШИНЭ ҮГ БҮТЭЭДЭГ НӨГӨӨ ТОХИОЛДОЛ БИЙ. Ж: ЭВ ХАМТ
(КОММУНИЗМ)
Г.Д. САНЖЕЕВ
ОЙРОЛЦОО УТГАТАЙ НЭР ҮГС ХОРШИЖ, ТУХАЙН ҮГСИЙН
АЛЬ АЛИНЫХ НЬ УТГЫГ БАГТААСАН ЕРИЙН ХОРШОО НЭР
ҮГС (ЖИНХЭНЭ НЭР, ТЭМДЭГ НЭР, ОРОН ЦАГИЙН
НЭР, ТООНЫ НЭР) БҮТНЭ. Ж: ОРЛОГО ЗАРЛАГА, ЭЦЭГ ЭХ.
Ц. ӨНӨРБАЯН
ХОРШОО ҮГ ҮҮСЭХ ЭХ СУРВАЛЖ НЬ УТГЫН ХУВЬД
, ОЙРОЛЦОО БА ЭСРЭГ УТГАТАЙ ТӨДИЙГҮЙ ҮГИЙН
САНГИЙН ХИЙСВЭР, ТОДОРХОЙ УТГА БОЛНО.
Ц. БАЗАРРАГЧАА

4. ХОРШОО ҮГИЙН УТГАЗҮЙН ОНЦЛОГ
ХОЁР
ҮГЭЭР
НЭГЭН
ШИНЭ
УХАГДАХУУН
ТЭМДЭГЛЭДЭГ.
ТЭР
УХАГДАХУУН НЬ УРЬД
БАЙСАН
ХОЁР
УХАГДАХУУНЫ УУССАН
НИЙЛЦ ТӨРХТЭЙ БОЛНО.
ХОЁР ҮГЭЭР АЛЬ АЛИНЫ
НЬ УТГЫГ ХАДГАЛСАН
НЭГЖ ҮҮСЧ, ТЭР УТГА НЬ
ДАН
ҮГИЙН
УТГААС
ХАВЬГҮЙ,
ЕРӨНХИЙ
ХИЙСВЭР
ШИНЖТЭЙ
БАЙНА.
ӨМНӨХ
ХОЁР
ГОЛ
ШИНЖЭЭР
ҮГИЙН
САНГИЙН
НИЙЛМЭЛ
НЭГЖ БҮТЭЖ, БУСАД
ҮГИЙН
САНГИЙН
ХЭГЖҮҮДТЭЙ ОЙРОЛЦОО
УТГА,
ЭСРЭГ
УТГЫН
ХАРЬЦААНД ОРНО.

5. НЭГ ЯЗГУУРТАЙ БУЮУ ЯЗГУУР БҮТЭЭВРИЙН ЕРӨНХИЙ УТГА АДИЛ ХОЁР ҮГИЙГ ХОРШИН, ТЭДГЭЭР ҮГИЙН
УТГЫН ДАГУУ ЛАВДУУХАН УТГА БҮХИЙНЭГЖ ҮҮСЧЭЭ. Ж: АЙЛ АЙМАГ
1.НЭГ
ГЭР ӨРХ 2. ЗЭРГЭЛДЭЭ ХӨРШ
ХҮНИЙ ТӨРӨЛ УГСАА, ЗАН СУРТАХУУНААР НЭГДСЭН ХОЛБОО
2.ЗАСАГ ЗАХИРГААНЫ НЭГЖ
ОЙРОЛЦОО УТГАТ ҮГЭЭР БҮТЭЖ, НЭГЭН ҮГИЙН УТГЫГ ГҮНЗГИЙРҮҮЛДСЭН УТГА БҮХИЙ НЭГЖ ҮҮССЭН. Ж:
ХАРАХ ҮЗЭХ, ИНЭЭХ БАЯСАХ . МӨН УТГА ДҮЙХ МОНГОЛ ХАРЬ ХЭЛНИЙ ҮГС: ҮЙЛ ЛАЙ
ЭСРЭГ УТГАТ ҮГЭЭР БҮТЭЖ, ЭСРЭГ УТГЫГ СҮЛЖ, ХАРШУУЛСАН ДҮРСЛЭЛ БҮХИЙНЭГЖ ҮҮССЭН. Ж: ТОМ
БАГА, ХАР ЦАГААН, ӨДӨР ШӨНӨ
ХАРЬЯА УТГАТ ҮГЭЭР БҮТЭЖ, БҮХЭЛ ЮМЫН ХЭСГҮҮДИЙН ХАМ ОРШИХЫГ ЗААСАН УТГАТАЙ ХОРШОО ҮГ
ҮҮССЭН.
НЭГ ҮГ ДАВТАЖ, ТУХАЙН ЮМЫН ХЭСЭГ ТООТЫГ БУЮУ ТУС БҮРИЙГ ИЛТГЭХ, ДАХИН ДАВТСАН ҮЙЛИЙН УТГАТ
ЦАР ХЭМЖЭЭНИЙ УТГА БҮХИЙ. Ж:ХЭН ХЭН, ХЭД ХЭД
ЭХНИЙ ҮГ ГОЛЛОСОН, ХАМ УТГА ГАРГАХЫН ТУЛД ДУУРИАН ХОРШОО ҮГ ҮҮССЭН. Ж: МАЛ ЗАЛ, ХҮН МҮН
ТӨСӨӨ УТГАТ ҮГЭЭР БҮТЭЖ, ЭРЧИМЖСЭН УТГАТАЙ НЭГЖ ҮҮССЭН. Ж: ГАТЛАХ ГЭТЛЭХ, АНДУУ ЭНДҮҮ
ЗҮЙЛЧИЛСЭН БУЮУ ҮГИЙН УТГЫН ОРНООР ТӨРӨЛЖҮҮЛЖ, ТӨРӨЛ УТГАТ ҮГЭЭР ҮГЭЭР БҮТЭЖ, ЕРӨНХИЙ
ТӨРЛИЙН САНААГ ИЛЭРХИЙЛСЭН. Ж: ХООЛ УНД, АРХИ ДАРС

6. ХОРШОО ҮГ
ЧӨЛӨӨТ
СОЛБИН ТОНГОРЧ
БОЛОХ: САЙН МУУМУУ САЙН
ЧӨЛӨӨТ БУС
СОЛБИН ТОНГОРЧ
БОЛОХГҮЙ: ХУВЦАС
ХУНАР

7. ХӨДӨЛГӨӨН УТГЫН ОРОНТ
ЭД АГУУРС ТӨВТЭЙ
БАЙГАЛИЙН ҮЗЭГДЭЛ
ТӨВТЭЙ
УС ТӨВТЭЙ
ГАЗАР ТӨВТЭЙ
САВ ЕРТӨНЦ УТГЫН ОРОН
УРГАМАЛ ТӨВТЭЙ
АМЬТАН ТӨВТЭЙ
ХҮН ТӨВТЭЙ
ШИМ ЕРТӨНЦ УТГЫН ОРОНТ
ТЭНГЭР МАНДАЛ УТГЫН
ОРОНТ
УТГЫН ОРНЫ АНГИЛАЛ