Φύλλο εργασίας στη βυζαντινή ιστορία της β' γυμνασίου από τη φιλόλογο του Γυμνασίου Καπνοχωρίου Κοζάνης Νάννου Κατερίνα

1. Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 11ο
ΑΙΩΝΑ (1025-1081)
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1. Κωνσταντινούπολη, αρχές 12ου αιώνα. Ο Μιχαήλ, βυζαντινός λόγιος,
αποφάσισε να ασχοληθεί με τη συγγραφή των ιστορικών γεγονότων που
σημάδεψαν την κρίσιμη εποχή ανάμεσα στο 1025 – 1081 . Θα ξεκινήσει βέβαια με
μια αναδρομή στο παρελθόν και συγκεκριμένα στα χρόνια των Μακεδόνων
βασιλέων. Είναι ωστόσο τόσα πολλά και θαυμαστά τα επιτεύγματα της
μακεδονικής δυναστείας, που δεν ξέρει τι να πρωτοαναφέρει. Βοήθησέ τον να
καταγράψει τα σημαντικότερα, συμπληρώνοντας τις ακόλουθες σημειώσεις :
α) Στρατιωτικός τομέας : νικηφόρες εκστρατείες κατά των ................................... στο
Βορρά και των ............................. στην Ανατολή, διατήρηση της βυζαντινής
παρουσίας στην νότια ............................
β) Οικονομία : ……………………………………………………………………………
γ) Κοινωνία : προστασία των ................................... από την απληστία
των .................................
δ) Ενίσχυση διεθνούς κύρους του Βυζαντίου μέσω κυρίως του εκχριστιανισμού των
........................ και των ...............................
2. Μετά από όλες αυτές τις επιτυχίες πώς πιστεύεις ότι ένιωθαν οι Βυζαντινοί για
το κράτος τους ; Θα σε βοηθήσει να κατανοήσεις την ψυχολογία τους και η
ακόλουθη σύγχρονη πηγή :
" Στα μάτια των συγχρόνων το Βυζάντιο ασκούσε μια εκθαμβωτική γοητεία.
Εκπρόσωποι ξένων ηγεμόνων που επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη
περιγράφουν με θαυμασμό το παλάτι, τις εκκλησίες, την Αγία Σοφία, την πόλη,
της οποίας το μέγεθος ξεπερνούσε κατά πολύ το καλύτερο που είχαν να
επιδείξουν οι δυτικές μεσαιωνικές πόλεις.[...] Οι Δυτικοευρωπαίοι ή οι Σλάβοι,
που έβλεπαν το τεράστιο και πολυτελές παλάτι, διακοσμημένο με χρυσοΰφαντα
παραπετάσματα και πολυτελή χαλιά, τον αυτοκράτορα και τους αξιωματούχους
του με τα χρυσά ενδύματα και τα κοσμήματά τους, τη μεγάλη εκκλησία

2. στολισμένη, φωταγωγημένη, με θεϊκές μελωδίες να γεμίζουν τον εξαίσιο χώρο
της, έφευγαν θαμπωμένοι και σίγουροι ότι το Βυζάντιο ήταν ένα κράτος πλούσιο
και ισχυρό."
Αγγελική Λαΐου, Μακεδονική Δυναστεία : τάση και επέκταση (Μεγάλοι
αυτοκράτορες του Βυζαντίου, Ιστορικά, Ελευθεροτυπία)
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. α) Στο επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας του ο Μιχαήλ αναζητά τις αιτίες που
οδήγησαν το βυζαντινό κράτος σε κρίση μετά το θάνατο του Βασιλείου Β’. Έχει
συγκεντρώσει αρκετό υλικό, οι περγαμηνές έχουν καλύψει το γραφείο του ! Αφού
τις μελετήσεις και εσύ, βοήθησέ τον να οργανώσει τις αιτίες αυτές ως προς τους
ακόλουθους τομείς :
Στρατός - Διοίκηση :
Κοινωνία - Οικονομία :
Πολιτική :
Α. Οι ξένοι και η διοίκηση του κράτους
Στους ξένους, αν δεν κρατάνε από βασιλική γενιά στη χώρα τους, να μην
απονέμεις μεγάλους τίτλους ούτε να τους εμπιστεύεσαι μεγάλες εξουσίες.
Κάνοντας κάτι τέτοιο, σίγουρα και τον εαυτό σου θα μειώσεις αλλά και τους
ρωμαίους άρχοντές σου. Διότι, όταν θα τιμήσεις έναν ξένο που έχει έλθει από
ταπεινή γενιά με το αξίωμα του πριμικηρίου ή του στρατηγού, ποια αντάξια
στρατηγία θα δώσεις στον Ρωμαίο; Σίγουρα θα τον κάνεις εχθρό. Αλλά και στη
χώρα του, αν ακούσουν ότι αυτός ανέβηκε σε τέτοιους τίτλους, όλοι θα γελάσουν
και θα πουν: «Εμείς εδώ δεν τον είχαμε άξιο για τίποτα, κι όταν πήγε στη
Ρωμανία κατάφερε να πάρει τέτοιο αξίωμα. Φαίνεται ότι στη Ρωμανία δεν υπάρχει

3. κανένας ικανός άνθρωπος, γι' αυτό ανέβηκε τόσο ψηλά ο δικός μας [....]». Πολύ
συμφέρει τη Ρωμανία, κύριέ μου, να μην τιμά τους ξένους με μεγάλα αξιώματα
[...].
Κεκαυμένος, Στρατηγικόν, μετ. Δ. Τσουγκαράκης, εκΔ. Κανάκη, Αθήνα
1996, 250.
Β. Ο μητροπολίτης της Αθήνας γράφει στην Πόλη:
«Εσείς, τρυφεροί της Κωνσταντινουπόλεως πολίτες, δε νοιάζεστε για ό,τι
συμβαίνει έξω από τις πύλες των τειχών της πόλης σας. Ουδέποτε
επισκεφθήκατε τις μακρινές επαρχίες και τις γειτονικές πόλεις να τους διδάξετε
ευνομία. Μένετε στην πόλη σας και φροντίζετε την καλοπέρασή σας. Σ’ αυτές
στέλνετε μόνο τους φορολόγους με δόντια θηρίων. Κι ερημώνονται τα χωριά και
οι πόλεις της υπαίθρου από αυτούς κι από άλλους εχθρούς».
Μιχαήλ Χωνιάτης (Μητροπολίτης Αθηνών)
Γ. Η «αποστρατιωτικοποίηση» του κράτους
Την εποχή αυτή (μέσα 11ου
αι.) παρατηρείται η ουσιαστική κατάργηση του θεσμού
των αγροτών – στρατιωτών και η αντικατάστασή τους από πολυέξοδους
μισθοφόρους, οι οποίοι σε μια πρώτη φάση υπερασπίστηκαν την αυτοκρατορία
ικανοποιητικά. Η ανυπαρξία όμως ενός πραγματικά «εθνικού στρατού» θα
επιτρέψει στους μισθοφόρους αυτούς να στραφούν εναντίον της αυτοκρατορίας
και να της δημιουργήσουν σοβαρότατα προβλήματα […]. Επιπλέον η
«αποστράτευση» των Βυζαντινών, μολονότι βελτίωσε αναμφίβολα τον τρόπο
ζωής τους, στέρησε την αυτοκρατορία από τους αφοσιωμένους μαχητές, που θα
μπορούσαν να την υπερασπιστούν την εποχή της κρίσεως.
Ιστορία Ελληνικού Έθνους, τόμος Η’ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ -
ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (642-1071)
β) Ρίχνοντας μια ματιά στο γραφείο του Μιχαήλ ανακαλύπτεις έναν κατάλογο με
τους βυζαντινούς αυτοκράτορες που ανέβηκαν στο θρόνο ανάμεσα στο 1025 με
1081. Όσα διαβάζεις σου φαίνονται μάλλον περίεργα : μέσα σε 56 χρόνια
κυβέρνησαν 11 αυτοκράτορες ! (Θυμάσαι ότι ο Βασίλειος Β’ είχε βασιλέψει 49

4. χρόνια). Σε ποια διαπίστωση καταλήγεις για την πολιτική κατάσταση αυτής της
εποχής ;
4. Ο Μιχαήλ πρόκειται να ενσωματώσει στην ιστορία του ένα χάρτη με τα
σύνορα του βυζαντινού κράτους το 1081 και τους εχθρούς που το απειλούν. Ο
απρόσεκτος όμως γραμματέας του έχει κάνει λάθη στις ακόλουθες σημειώσεις
του. Ποιο είναι το σωστό ;
- Ολόκληρη η Μ. Ασία περιλαμβάνεται στο βυζαντινό κράτος
- Τα σύνορα στο βορρά εκτείνονται μέχρι το Δούναβη
- Οι περιοχές της Ν. Ιταλίας με κέντρο την πόλη του Μπάρι είναι βυζαντινές
- Οι σημαντικότεροι εχθροί του Βυζαντίου την εποχή αυτή είναι οι Άραβες
στην Ανατολή, οι Βούλγαροι στο Βορρά και οι Νορμανδοί στη Δύση.
5. Ανακαλύπτεις στη βιβλιοθήκη του Μιχαήλ μια επιστολή από το Λεόντιο,
παλιό του φίλο και στρατιωτικό. Αναφέρεται σε μια σημαντική μάχη, στην οποία
ηττήθηκαν οι Βυζαντινοί το 1071. Η επιστολή είναι παλιά και η περγαμηνή τόσο
φθαρμένη, που σε κάποια σημεία δε διαβάζεται. Με βάση τις ιστορικές σου
γνώσεις συμπλήρωσε τα κενά και γράψε τα συμπεράσματά σου για την ήττα αυτή
σε μια παράγραφο :
Αγαπητέ μου φίλε,
Ελπίζω η επιστολή μου να σε βρίσκει καλά. Δυστυχώς τα δικά μου νέα δεν είναι
καθόλου ευχάριστα. Θα έφτασε βέβαια ήδη στη Βασιλεύουσα η είδηση για τη
μεγάλη συμφορά στο ………………………………… . Εγώ ο ίδιος μόλις και μετά βίας
γλύτωσα από τις ορδές των …………………………………… . Δε συνέβη όμως το ίδιο και
με τον αυτοκράτορά μας, τον ένδοξο ………………………………… . Είναι αιχμάλωτος στα
χέρια του ……………………………… . Την ανέμενα όμως αυτή την ταπείνωση,
βλέποντας το στρατό που συγκέντρωσε ο βασιλεύς των Ρωμαίων : ελάχιστοι οι
δικοί μας στρατιώτες και πλήθος οι …………………………………… . Γεμάτοι θάρρος,
τόλμη, πολεμική πείρα οι στρατιώτες του εχθρού, χωρίς ………………………………,
……………………………… και ……………………………… οι δικοί μας. Μακάρι να μη βγουν
αληθινές οι προβλέψεις μου, αλλά πιστεύω ότι σύντομα η …………………….
………………………… , η βάση της αυτοκρατορίας μας, θα περάσει στα χέρια των
…………………………………
Ο φίλος σου,
Λεόντιος
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΝΑΝΝΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ