ашигт малтмалын орд, нөөц

1. Лекц-5
Ашигт малтмалын
орд, нөөц

2. 5.1 Ашигт малтмалын орд
Тоон хэмжээ, чанар ба оршицын нөхцөлийн
хувьд үйлдвэрийн аргаар ашиглалт явуулах боломж
бүхий газрын хэвлий буюу гадарга дээр буй ашигт
малтмалын хуримтлалыг орд гэнэ.
Орд
Төмөрлөг
Төмөрлөгийн
бус хүдрийн
Шатдаг ашигт
малталын
Хүдрийн бус
барилгын
материалын

3. Ордыг үүсгэгч ашигт малтмалын биет буюу
оршиц нь хэмжээ хэлбэрийн хувьд олон янз байна.
Эдгээр биет, оршицуудыг орон зайн гурван
хэмжээсээр хэмжинэ. Орон зайн хэмжээсээр нь
-давхарга хэлбэртэй
-ижил хэмжээстэй
-багана хэлбэртэй
-нийлбэр хэлбэртэй биетүүд гэж ангилна.

4. Хэрэв оршицын урт-а, өргөн-b, өндөр-с гэвэл:
Давхарага хэлбэрийн оршиц a≈b˃c
Ижил хэмжээстэй оршиц a≈b≈c
Багана хоолой хэлбэрийн биет a≈b≤c байна.

5. Ордын байршил, тогтоц, ашигт малтмалын болон
бусад чулуулгийн оршцын нөхцөл, бүтэц, тэдгээрийн
тоо, чанарын үзүүлэлтийг голлон хайгуулын ажлын
үр дүнгээр тогтооно. Геологийн судалгаа, хайгуулын
ажил хэд хэдэн үе шат дараалалтай явагддаг. Үүнд:
1. Улсын газар нутгийн геологийн бүсчилсэн судалгаа
2. Геологийн зураглалын ажил
3. Эрлийн ажил
4. Эрэл үнэлгээний ажил
5. Урьдчилсан хайгуул
6. Нарийвчилсан хайгуул
7. Гүйцээх хайгуул
8. Ашиглалтын хайгуул

6. Хайгуулын ажлаар ордын хэлбэр хэмжээсүүд,
ашигт малтмалын нөөц тогтоогдоно. Хайгуулын
ажилд өрөмдлөгийн арга, геофизикийн судалгааны
арга, уулын малталтын аргуудыг хэрэглэнэ.

7. 5.2 Ашигт малтмалын нөөц
Нөөцийг эрдсийн нөөцөөр нь эсвэл түүнд байгаа
ашигт агууламжаар нь тооцож болох ба эдгээр нь
ордын геологийн нөөцийн илэрхийлэл болдог.
Геологийн нөөцийн кондицид хүрч байгаа тодорхой
хэсгийг кондицийн нөөц гэнэ.
Кондици хангасан бөгөөд ашиглалт явуулж
олборлоход үр өгөөж өгөх нөөцийг балансын нөөц
гэнэ. Балансын нөөцийн зарим нэг хэсгийг тодорхой
учир шалтгаанаар ашиглахгүй үлдээх бол түүнийг
үлдээц гэнэ.

8. Балансын нөөцөөс үлдээцийг хасч
үйлдвэрлэлийн нөөцийг тодорхойлно.
Үйлдвэрлэлийн нөөцөөс хаягдаж үрэгдэх
нөөцийг хасахад олборлогдох хүдрийн цэвэр нөөц
гарна.
Олборлох хүдрийн цэвэр нөөц нь ашиглалтын
явцад бохирдох ба үүний дүнд олборлож буй түүхий
хүдрийн хэмжээ нь нөөцөөс илүү гарна.

9. Ашигт малтмалын нөөцийг бүрэн гүйцэт
ашиглах, нөөцийн хаягдлыг болон бохирдлыг
багасгах нь эдийн засгийн хувьд чухал ач
холбогдолтой.
Ашигт малтмалын хаягдал нь шууд тоон
алдагдалд хүргэнэ. Харин бохирдлын улмаас түүний
чанар доройтох, олборлох хүдрийн хэмжээ
зохиомлоор өсөх зэрэг үр дагаварт хүрдэг. Чанар
буурснаар болон ажлын хэмжээ нэмэгдсэнээр илүү
зардал, эдийн засгийн алдагдал гарна.

10. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа.