ข้อมูลประเภทนิทาน

1. การศึกษาข้อมูลคติชนประเภทนิทาน
บรรยาย โดย อาจารย์วาสนา ศรีรักษ์

2. ความสาคัญของการศึกษาข้อมูลประเภทนิทาน
 นิทานเป็นข้อมูลประเภทเรื่องเล่า (Narratives)
 เรื่องเล่าเป็นข้อมูลประเภทแรกที่นักคติชนสนใจ
 ทุกท้องถิ่นมีนิทาน หลากหลายเรื่อง หลากหลายประเภท
 แต่ละท้องถิ่นมีนิทานที่แตกต่างกัน
 แต่ละท้องถิ่นมีนิทานที่คล้ายคลึงกัน
 นิทานแต่ละเรื่องแสดงถึงลักษณะเด่นของคนในท้องถิ่น
 นิทานแต่ละเรื่องอธิบายที่มาและที่ไปของแต่ละท้องถิ่น

3. ประเภทของนิทาน
ตานาน (Myth)
นิทานอธิบายเหตุ
(Explainary tales)
นิทาน
เรื่องโม้
นิทาน
ไม่รู้จบ
นิทานสัตว์
(Animal
Tales)
นิทานมหัศจรรย์
หรือ นิทานชีวิต
(Fairy Tales)
นิทานผี
(Ghost)
นิทานประจาถิ่น
(legend)

4. นักคติชนศึกษาอะไรในนิทาน?
อนุภาค
แบบเรื่อง
ไวยากรณ์ของนิทาน
การประนีประนอมและความขัดแย้งในนิทาน
บทบาทหน้าที่ของนิทานในสังคม

5. อนุภาคของนิทาน (Motif)
ความหมาย
 ส่วนประกอบที่เล็กที่สุดของนิทานที่มีผลต่อเนื้ อเรื่อง และมี
ความโดดเด่น
เช่น
- ตัวเอกเกิดมาพร้อมของวิเศษ
- ตัวเอกเกิดมาในร่างสัตว์
- ตัวเอกถูกแย่งสมบัติ
- ตัวเอกฝ่ายหญิงเกิดมาในดอกไม้
เป็นต้น

6. แบบเรื่องของนิทาน (tale type)
ความหมาย
นิทานหลายเรื่องมีลักษณะการดาเนิน
เรื่อง ตัวละคร ฉาก และเหตุการณ์ใน
เครื่องคล้ายคลึงกัน จนอาจจัดเป็น
แบบแผน หรือหมวดหมู่ ของเนื้ อหาที่
คล้ายคลึงกันได้ เช่น แบบเรื่องนิทาน
ซินเดอเรลล่า แบบเรื่องนิทานสังข์ทอง
เป็นต้น

7. นักคติชนวิทยาที่เกี่ยวข้อง
Stith Thomson
- ศึกษาและรวบรวมอนุภาคของนิทาน
- จัดทาดัชนีอนุภาคของนิทาน (Motif index
of the tales)
- ร่วมกับ Aunties Anne จัดทาแบบเรื่องของ
นิทาน (Tale Type Index)

8. ไวยากรณ์ของนิทาน
ความหมาย
 นิทานทั่วโลกมีลักษณะร่วมกัน 2 ประการคือ
นิทานเป็นผลผลิตทางปัญญาและจินตนาการ
ของมนุษย์ และ นิทานเป็นผลผลิตทางวัฒนธรรม
ของแต่ละวัฒนธรรม การค้นพบโครงสร้างนิทาน
หรือ ไวยากรณ์ของนิทาน จึงเป็นการยืนยันว่า
นิทานดาเนินไปภายใต้ "ระบบคิด" ที่เป็นสากล
ของมนุษย์ แต่การที่โครงสร้างนิทานใน
แต่ละวัฒนธรรมมีความต่างกันก็เป็นการยืนยันว่า
โครงสร้าง มีความสัมพันธ์กับวัฒนธรรมอยู่มิใช่น้อย

9. ไวยากรณ์ของนิทาน หรือ โครงสร้างของนิทาน
ความหมาย
 นิทานแต่ละเรื่อง ในแต่ละท้องถิ่น หรือ กลุ่มชน จะดาเนิน
เรื่องตามโครงสร้างของนิทานที่ปรากฏใน “จิตไร้สานึก”
ของกลุ่มชนแต่ละกลุ่ม ทาให้นิทานแทบทุกเรื่องในท้องถิ่น
นั้น ดาเนินเรื่องไปคล้ายคลึงกัน
เช่น นิทานไทย มักจะดาเนินไปด้วยไวยากรณ์แบบ
- เรียนวิชา ฆ่ายักษ์ ลักนาง
หรือ
- รักลูกสาวยักษาพากันจร แล้วย้อนกลับมาฆ่าพ่อตาตาย

10. วลาดิมีร์ พรอพพ์
(Vladimir Propp)
นักคติชนวิทยาด้านโครงสร้างของนิทาน

11. การประนีประนอมและความขัดแย้งในนิทาน
ความหมาย
เมื่อมีการพบปะกันของวัฒนธรรมตั้งแต่สองวัฒนธรรม
ขึ้นไป ทาให้เกิดการปะทะกันของวัฒนธรรมดั้งเดิม
และวัฒนธรรมใหม่ที่เผยแพร่เข้ามา เกิดความขัดแย้ง
การต่อสู้ของวัฒนธรรมสองส่วน เก่า-ใหม่ บางครั้ง
เมื่อไม่มีฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งได้รับการยอมรับเต็มที่
ก็จะเกิดการประนีประนอมและทาให้พบร่องรอย
การอยู่ร่วมกันของวัฒนธรรมทั้งสองส่วนในนิทาน
หรือตานานเรื่องเดียวกัน

12. โคลด์ เลวี่ – สเตร๊าส์
(Cald Levi-Strouss)
นักคติชนวิทยาที่สาคัญและเกี่ยวข้อง

13. บทบาทหน้าที่ของนิทานในสังคม
๑. สร้างเอกลักษณ์และประวัติศาสตร์ท้องถิ่น
๒. ให้การอบรมสั่งสอนจริยธรรม
๓. ให้ผู้คนหลีกหนีจากความขัดแย้งในความเป็นจริง
๔. ถ่ายทอดความเชื่อ ประเพณี และพิธีกรรม
William Bascom