1. บรรยายโดย อาจารย์วาสนา ศรีรักษ์

2. บทบาทหน้าที่ และความสาคัญของคติชนใน
เมืองไทย
คติชนกับการเป็นทางออก (social outlet)
สาหรับความขัดแย้งและกฎเกณฑ์ทางสังคม
คติชนกับการให้การศึกษาและอบรมระเบียบสังคม
คติชนกับการถ่ายทอดความเชื่อและพิธีกรรม
คติชนกับการสร้างเอกลักษณ์และประวัติศาสตร์ท้องถิ่น

3. คติชนกับการเป็นทางออก (social outlet)
๑. นิทานกับทางออกของความขัดแย้งในครอบครัว
 -นิทานฝรั่งกับทางออกของความขัดแย้งในครอบครัวฝรั่ง
 -นิทานจักรๆ วงศ์ๆ กับทางออกของความขัดแย้งในครอบครัวไทย
๒. มุกตลก : ทางออกของความกดดันจากกฎเกณฑ์และระเบียบสังคม
 -ยิ่งสังคมเคร่งครัดเรื่องใด เรื่องนั้นมักจะเป็นเนื้ อหาของมุกตลก
 -การดึงความจริงจากมุกตลกจึงดึงอย่างตรงไปตรงมาไม่ได้ กลับจะต้องแปลให้
ตรงกันข้ามกับความเป็นจริงเสียด้วยซ้า

4.  ความกตัญญู
 อานาจจิตศรัทธา
 การสั่งสอนจริยธรรม

5. คติชนกับการถ่ายทอดความเชื่อและพิธีกรรม
สังคมล่าสัตว์
สังคมเลี้ยงสัตว์
สังคมเกษตรกรรม
ตานานกับพิธีกรรม (myth and ritual)
ตานานในวัฒนธรรมข้าว

6. คติชนกับการสร้างเอกลักษณ์และประวัติศาสตร์ท้องถิ่น
 ๑. นิยายท้องถิ่น (legend) กับการอธิบายประวัติสถานที่
 ๒. นิยายท้องถิ่นเกี่ยวกับ “ผู้นาทางวัฒนธรรม” กับการ
“บันทึก” ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น
 ๓. ตานาน (myth)กับการบันทึกประวัติศาสตร์ของกลุ่มชาติ
พันธุ์

7. ความสัมพันธ์ระหว่างวัฒธนธรรมหลวงและวัฒนธรรม
ราษฎร์
จากนิทานพื้นบ้านไปสู่วรรณคดีชาดกและวรรณคดีท้องถิ่น
จากนิทานพื้นบ้านไปสู่วรรณคดีราชสานัก ละคร
และทัศนศิลป์
นิทานสมัยใหม่กับสังคมร่วมสมัย

8. สรุป
 ๑. การเรียนการสอนคติชนควรมุ่งให้เห็นคุณค่าและบทบาทของคติชนในหลาย
ระดับ
 ๑.๑ บทบาทของคติชนที่มีต่อบุคคลในฐานะที่ตอบสนองความต้องการทาง
จิตใจของคนในสังคม เมื่อคนในสังคมมีความขัดแย้งในจิตใจ โดยทาหน้าที่เป็น
“ทางออก” สาหรับความกดดัน
 ๑.๒ บทบาทของคติชนต่อกลุ่มชน ต่อชุมชน หรือต่อท้องถิ่น ในฐานะเป็น
เครื่องบอกเอกลักษณ์ของกลุ่ม
 ๑.๓ บทบาทของคติชนในฐานะเป็นกลไกทางสังคมในการอบรมระเบียบ
สังคมและถ่ายทอดจารีตและวัฒนธรรม

9. สรุป
 คติชนเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม
 คติชนของแต่ละวัฒนธรรมย่อมต่างกัน
 คติชนสัมพันธ์กับชีวิตวัฒนธรรมในแต่ละท้องถิ่น
 การศึกษาคติชนควรนาไปสู่ความเข้าใจชีวิตจิตใจและวัฒนธรรมของท้องถิ่นนั้นๆ ให้ดีขึ้น
 นักคติชนควรทาความเข้าใจบทบาทของคติชนที่มีต่อคนในแต่ละท้องถิ่น
 การเรียนการสอนคติชน ควรศึกษาบริบททางสังคมวัฒนธรรมท้องถิ่นควบคู่ไปด้วย

10.  คติชนเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม
 ถ้าวัฒนธรรมเปลี่ยนไป คติชนย่อมเปลี่ยนไปด้วย
 การศึกษาคติชนจึงควรมองในแง่ความเปลี่ยนแปลงของคติชนด้วย
 การศึกษาคติชนท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงของสังคมเป็นสิ่งจาเป็น
 ควรศึกษารูปแบบและเนื้อหาของคติชนที่เปลี่ยนไปเพื่อดูว่าสังคมที่เปลี่ยนไป เป็น
ตัวกาหนดเนื้อหาและรูปแบบของคติชนอย่างไร
 ควรศึกษาคติชนที่เปลี่ยนไปเพื่อใช้เป็นสิ่งสะท้อนความเปลี่ยนแปลงทางสังคม

11. สรุป
 ข้อมูลทางคติชนเป็นข้อมูลที่มีคุณค่า ทาให้คนเข้าใจกลไก
ทางสังคม
 คติชนเป็นสิ่งสากลที่มนุษย์ในทุกวัฒนธรรมสรรสร้างขึ้น
 คติชนทาให้เห็นลักษณะของมนุษยชาติที่มีศิลปะในจิตใจ
 คติชนเป็นข้อมูลที่เป็นศิลปวัฒนธรรม สะท้อนจินตนาการ
และสุนทรียะของมนุษย์

12.  คติชนที่เป็นเรื่องเล่าสะท้อนปัญญาและจินตนาการการผูกเรื่อง
 คติชนที่เป็นถ้อยคา เช่น ปริศนา ภาษิต สะท้อนศิลปะการใช้ภาษา
 คติชนที่เป็นการละเล่น การแสดง สะท้อนความสามารถทางเสียงเพลง ดนตรี
การร่ายราและการฟ้อนรา
 คติชนที่เป็นวัตถุสะท้อนความมีศิลปะและจินตนาการของมนุษย์
เห็นได้จาก ลายผ้า การทอผ้า การจักสาน การทาเครื่องประดับเงินทอง
 คติชนที่เป็นความเชื่อ พิธีกรรม สะท้อนปัญญาของมนุษย์ในการหาคาตอบ
และมีกลวิธีในการต่อรองและควบคุมธรรมชาติ

13. คติชนเป็นข้อมูลที่มีค่าแก่การศึกษาเพราะ
เป็นการสร้างสรรค์ของมนุษย์
ในแต่ละวัฒนธรรม เป็นผลผลิต
ทางจินตนาการ และปัญญา
ของมนุษยชาติ

14.  ศิราพร ฐิตะฐาน ณ ถลาง. ในท้องถิ่นมีนิทานและการละเล่น...
การศึกษาคติชนในบริบทสังคมไทย. กรุงเทพฯ : มติชน,
๒๕๓๙