Hvernig getum við fylgt eftir akademískum heilindum í fjarnámi
Log_og_stefnur_um_oa
1. Lög og stefnur um opinn aðgang
UPP215F Internetið og upplýsingaleitir
Háskóli Íslands
CC BY-SA 4.0
Sigurbjörg Jóhannesdóttir
2. Undirskrift OECD landanna
• Ríkisstjórnir 35 landa (Ísland var eitt af þeim) undirrituðu
yfirlýsingu 30. janúar 2004 um að löndin styðji OA að
niðurstöðum rannsókna og rannsóknargagna sem greitt er
fyrir af opinberu fé.
• Það sé hlutverk landanna að þróa stefnu til að efla aðgang
að vísindalegum rannsóknum og stuðla að því að
almenningur geti nýtt niðurstöðurnar og rannsóknargögnin
OECD = Efnahags- og framfarastofnunin
3. Lög um opinberan stuðning við vísindarannsóknir nr. 3/2003
með áorðnum breytingum 149/2012
10. gr. Niðurstöður rannsókna
Niðurstöður rannsókna, sem kostaðar eru með styrkjum úr sjóðum er falla undir lög
þessi, skulu birtar í opnum aðgangi og vera öllum tiltækar nema um annað sé samið.
Styrkþegar skulu í öllum ritsmíðum sínum um niðurstöður rannsókna geta um þátt
sjóðanna í viðkomandi verki
https://www.althingi.is/lagas/148c/2003003.html
Forsætisráðherra skipaði starfshóp árið 2004 sem fékk það hlutverk að undirbúa
lagasetningu til að auðvelda aðgang að niðurstöðum og gögnum rannsókna sem
væru kostaðar af opinberum fjárveitingum
4. Stjórnvöld
• Engin stefna um opinn aðgang
• Hafa minnst á opinn aðgang í tveimur stefnum Vísinda- og tækniráðs.
– 2010-2012
• lagt til að sé mótuð stefna um OA þar sem eru gerðar skýrar kröfur til
vísindamanna um birtingu í OA sem eru fjármagnaðar af opinberu fé
• hugað að varðveislusöfnum og tryggja varanlega varðveislu niðurstaðna og
veita aðgang að þeim
– 2017-2019
• gera stefnu um rannsóknargögn
5. Í nýjustu stefnu- og aðgerðaráætlun
Vísinda- og tækniráðs 2017-2019
Aðgerð 10.
Unnin verður stefna um opinn aðgang að gögnum
Stefna og aðferðaáætlun Vísinda- og tækniráðs 2017-2019
https://www.stjornarradid.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=7997a35e-54d8-11e7-9410-005056bc4d74
6. Rannís
„Í samræmi við lög um breytingu á lögum um opinberan
stuðning við vísindarannsóknir ( 149/2012 ), skulu niðurstöður
rannsókna sem styrktar eru úr sjóðum í umsýslu Rannís birtar í
opnum aðgangi, nema um annað sé samið. Tilgangurinn er að
sem flestir geti notið afurða vísindastarfa sem styrkt eru af
opinberu fé á Íslandi. Hér undir falla ritrýndar greinar en hvorki
bækur, bókakaflar né lokaritgerðir nemenda.“
https://www.rannis.is/starfsemi/opinn-adgangur/
7. Háskólinn á Bifröst
• 2011, 18. maí
• Leitast við að birta í tímaritum eða safnvistun
• Háskólinn má birta fræðigreinar fræðimanns í
Skemmunni
• Má seinka birtingu eða sækja um undanþágu
• Afhenda skólanum rafræna útgáfu ekki seinna en á
útgáfudegi
https://www.bifrost.is/files/um-haskolann/gaedatidindi/fylgiskjol/skra_0060622.pdf
8. Háskóli Íslands
• 2014, 6. febrúar
• Hvetur starfsmenn til að birta á opnum vettvangi, sbr. tímarit í OA, safnvistun,
forprentagrunni, o.s.frv.
• Tekur ekki til bóka eða bókarkafla
• Starfsmenn eiga að afhenda Vísinda- og nýsköpunarsviðið .pdf eða senda tengil
ekki seinna en á útgáfudegi
• HÍ má gera greinarnar aðgengilegar í opnu rafrænu varðveislusafni
• Vísinda- og nýsköpunarsvið má veita undanþágu ef það kemur rökstudd skrifleg
ósk um það frá starfsmanni
• Skólinn leggur áherslu á að lokaverkefni nemenda séu öllum aðgengileg
https://www.hi.is/haskolinn/stefna_um_opinn_adgang
9. Háskólinn í Reykjavík
• Starfsmenn eiga að leitast við að birta afurðir vísinda- og kennslustarfs í OA
• Fræðigreinar, menntaefni og annað sem er birt í nafni skólans sé birt í OA og
gert aðgengilegt öllum án kostnaðar eða leyfishindrana
• Starfsmenn hvattir til að halda höfundaréttinum og veita tímaritum birtingarleyfi
og merkja með leyfi frá Creative Commons
• Stefna HR er að allar fræðigreinar starfsmanna verði aðgengilegar í OA í
tímaritum eða rafrænum varðveislusöfnum.
• Starfsmenn veita HR heimild til að vista fræðigreinar í opnu
stofnanavarðveislusafni HR á útgáfudegi greinar eða með 12 mánaða
birtingartöf að hámarki
https://www.ru.is/media/hr/skjol/OA_stefna_HR_13_nov_2014.pdf
10. Háskólinn í Reykjavík, frh.
• Nemendur eiga að gera lokaritgerðir sínar
aðgengilegar í varðveislusafni
• HR hvetur nemendur til að gera stærri verkefni
aðgengileg á veraldarvefnum í OA og nota afnotaleyfi
Creative Commons á textaverk.
https://www.ru.is/media/hr/skjol/OA_stefna_HR_13_nov_2014.pdf
11. Háskólinn í Reykjavík, frh
• Hvetur akademíska starfsmenn skólans til að birta
eldra efni í opnum aðgangi
• Hvetur aðra kennara og fræðimenn á Íslandi til að
birta efni sitt í opnum aðgangi
https://www.ru.is/media/hr/skjol/OA_stefna_HR_13_nov_2014.pdf
Editor's Notes
Forsætisráðherra skipaði starfshóp árið 2004 sem fékk það hlutverk að undirbúa lagasetningu til að auðvelda aðgang að niðurstöðum og gögnum rannsókna sem væru kostaðar af opinberum fjárveitingum
Í desember 2012 samþykkti Alþingi breytingar á lögum um opinberan stuðning við vísindarannsóknir nr. 3/2003, þar sem var m.a. bætt inn að það ætti að birta niðurstöður rannsókna sem eru styrktar af opinberum sjóðum í OA þannig að allir hafi aðgengi að þeim. Styrkþegar eiga einnig að geta um þátt sjóðanna í rannsóknarniðurstöðum sínum („Lög um breytingu á lögum um opinberan stuðning við vísindarannsóknir, nr. 3/2003. Lög nr. 149 28.
73
desember 2012“, 2012, „Lög um opinberan stuðning við vísindarannsóknir nr. 3/2003 með áorðnum breytingum 149/2012“, e.d.).
Hver stefna gildir í þrjú ár í senn.
Aðgerð 10: Unnin verður stefna um opinn aðgang að gögnum.
Á síðustu árum hefur gagnamagn sem verður til við rannsóknir aukist til muna. Á
mörgum sviðum hefur markviss nýting gagna og tenging gagnasafna orðið mikilvæg
uppspretta nýrrar þekkingar og nýsköpunar. Dæmi um þetta eru loftslagsfræði þar
sem þekking á breytingum á náttúrunni byggir fyrst og fremst á gögnum sem verða
til við reglubundnar mælingar yfir mjög langan tíma. Aukinn skilningur er á verðmæti
gagnasafna og tímaraða, bæði til að auka þekkingu og gæði þekkingar á náttúru, heilsu
og samfélagi og einnig til að búa til nýjar vörur og þjónustu.
Til að bregðast við þessari þróun hafa stjórnvöld í nágrannaríkjum Íslands í auknum
mæli beint sjónum sínum að því hvernig megi tryggja að gögn sem safnað er fyrir
opinbert fé nýtist samfélaginu til fulls. Því sjónarmiði að gagnasöfn séu almannagæði
hefur vaxið fiskur um hrygg og í kjölfarið einnig ákalli eftir því að stjórnvöld tryggi
opinn aðgang að þeim eftir því kostur er. Nýlega kom út á vegum NordForsk skýrsla
þar sem fjallað er um stöðu opins aðgangs að gögnum á öllum Norðurlöndunum.
Í skýrslunni er bent á Norðurlöndin séu mislangt á veg komin í umræðu um opinn aðgang
og innleiðingu á stefnu um hann. Líta má til Finnlands þar sem góður árangur hefur
náðst á stuttum tíma. Í aðgerðinni felst að mennta- og menningarmálaráðuneyti móti
starfshóp sem leggi fram tillögu að stefnu um opinn aðgang að rannsóknargögnum
hér á landi.