2. Si e pa dritën fotografia?
Sipas një historie, të ftuarit e fizikanit italian Xhambatista Dela Porta
(1535?-1615) u tmerruan. Në murin përballë tyre, lëviznin rreth e
përqark e me kokë poshtë figurat e disa njerëzve të vegjël. Të llahtarisur,
spektatorët ia mbathën nga dhoma. Dela Portën e hodhën në gjyq për
magji.
KY ISHTE shpërblimi që mori Dela Porta ngaqë donte t’i argëtonte të
ftuarit, duke u prezantuar një camera obscura—që vjen nga latinishtja
dhe fjalë për fjalë do të thotë «dhomë e errët». Parimi në bazë të të cilit
funksionon ajo është i thjeshtë, por rezultatet mund të jenë fantastike.
Si funksionon?
3. Kur në një kuti a dhomë të errët drita hyn përmes një vrime të vogël, në murin
përballë projektohet me kokë poshtë pamja që është jashtë dhomës. Ajo që panë të
ftuarit e Dela Portës nuk ishte gjë tjetër veçse disa aktorë që po luanin jashtë dhomës
ku ishin ata.Camera obscura ishte një pararendëse e aparatit të sotëm fotografik. Ju
mund të jeni një prej miliona vetave që kanë një aparat fotografik ose që të paktën
kanë përdorur aparatet fotografike njëpërdorimshe, të cilat janë shumë të përhapura e
kushtojnë pak.
Camera obscura nuk ishte diçka e re as në ditët e Dela Portës. Aristoteli (384-322
p.e.s.) studioi parimin tek i cili do të bazohej më vonë funksionimi i aparatit fotografik.
Dijetari arab i shekullit të 10-të, Alhazeni, e përshkroi me hollësi atë parim. Edhe
Leonardo da Vinçi, piktori i shekullit të 15-të, shkroi për të në shënimet e tij. Hyrja në
përdorim e thjerrës në shekullin e 16-të, rriti saktësinë e aparatit fotografik, dhe
shumë artistë e përdorën për të paraqitur saktë perspektivën dhe shkallën e
madhësisë. Por, pavarësisht nga orvatjet e shumta, nuk u prodhuan dot imazhe të
qëndrueshme deri para shekullit të 19-të.
4. Fotografi i parë në botë
Fizikani francez Zhozef-Nisifor Niepsi ka mundësi ta ketë nisur kërkimin e tij për të bërë
fotografi me imazhe të qëndrueshme, aty nga viti 1816. Por suksesin e vërtetë e arriti
kur po eksperimentonte me litografinë dhe zbuloi se mund të përdorte një substancë
të ndjeshme ndaj dritës, që quhet bitumi i Judës. Aty nga mesi i shekullit të 19-të, ai
vuri një pllakë kallaji të lyer me bitum në një camera obscura dhe e la për tetë orë
përballë një dritareje në pronën e tij, ku i binte drita. Asnjë fotograf amator sot, as
edhe ai që s’ka fare përvojë, s’do të ishte krenar për fotografinë e mjegullt që doli si
pasojë, e cila kishte një ndërtesë, një pemë dhe një hambar. Kurse Niepsi kishte arsye
për t’u ndier krenar. Fotografia e tij ka shumë të ngjarë të ishte fotografia e parë në
botë që nuk errësohej me kalimin e kohës.
Për ta zhvilluar më tej metodën e tij, në vitin 1829, Niepsi u bë ortak me një
sipërmarrës energjik të quajtur Lui Dager. Në vitet pas vdekjes së Niepsit më 1833,
Dageri bëri disa hapa të rëndësishëm përpara. Përdori jodur argjendi për të veshur
pllakat e bakrit. Kjo doli se ishte më e ndjeshme ndaj dritës, sesa bitumi. Rastësisht
zbuloi se, kur e trajtonte pllakën me avuj zhive, pasi e kishte e lënë në dritë, shfaqej
qartë një figurë, ndonëse në negativ. Kjo zvogëloi në mënyrë drastike kohën që pllaka
lihej në dritë. Kur më vonë Dageri zbuloi se fotografia nuk errësohej me kalimin e
kohës pasi pllaka ishte larë me një solucion kripe, atëherë fotografia ishte gati të bëhej
e njohur në botë, brenda një çasti.
5. I prezantohet botës:
Kur kjo shpikje e Dagerit, e quajtur dagerotip, iu prezantua publikut në vitin 1839, reagimi ishte i
jashtëzakonshëm. Studiuesi Helmut Gernsheim shkruan në librin e
tij Historia efotografisë (anglisht): «Ndoshta asnjë shpikje tjetër s’e ka magjepsur kaq shumë
publikun dhe s’e ka pushtuar botën kaq shpejt, sa dagerotipi.» Një dëshmitar okular i
prezantimit publik të asaj shpikjeje, shkroi: «Një orë më vonë, të gjitha dyqanet e optikës ishin
plot e përplot me njerëz. Por nuk mund të siguroheshin instrumentet e mjaftueshme për të
kënaqur turmat që donin të provonin dagerotipat. Pas ca ditësh në çdo shesh të Parisit shihje
kuti të zeza me tri këmbë, të vendosura përpara kishave dhe pallateve. Të gjithë fizikanët,
kimistët dhe intelektualët e kryeqytetit, lustronin pllaka argjendi. Madje edhe shitësit e pasur
nuk i bënë dot ballë tundimit për t’i ‘sakrifikuar’ disa nga të ardhurat e tyre në altarin e
progresit, duke i avulluar në jod e duke i konsumuar në avujt e zhivës.» Shtypi i Parisit,
menjëherë këtë pasion e quajti dagerotipomani.
Cilësia mbresëlënëse e dagerotipit e shtyu shkencëtarin britanik Xhon Hershëll të shkruante:
«Nuk do ta ekzagjeroja aspak nëse do ta quaja këtë shpikje një mrekulli.» Disa madje thanë se
kjo shpikje kishte fuqi magjike.
Por jo çdonjëri e lavdëroi shpikjen e re. Në vitin 1856, mbreti i Napolit ndaloi bërjen e
fotografive, ndoshta ngaqë disa mendonin se ishte «sy i keq». Kur pa një dagerotip,
piktorifrancez Pol Delarosh tha: «Që sot, piktura mori fund.» Shpikja shkaktoi ankth të madh
mes piktorëve që e shihnin fotografinë si rrezik për të ardhurat me të cilat siguronin jetesën. Një
reporter shprehu frikën e disave kur tha: «Fakti që fotografia prezanton një imazh tamam siç
është në të vërtetë, mund të zhdukë konceptin që ka secili për të bukurën.» Përveç kësaj,
fotografitë u kritikuan sepse, duke paraqitur me një realizëm të vazhdueshëm gjërat, zhdukën
iluzionet për të bukurën dhe rininë, iluzione që njerëzit i kishin shumë për zemër.
6. Dageri kundër Talbotit
Uilliam-Henri Foks Talboti, fizikani anglez, besonte se fotografinë e kishte shpikur ai
dhe u çudit nga lajmërimi për shpikjen e Dagerit. Talboti kishte vënë fletë letre të
veshur me klorur argjendi në një camera obscura. Që pamja të ishte më e qartë, e
kishte lyer me dyll negativin që doli, e kishte vënë mbi një fletë tjetër të lyer me klorur
argjendi, dhe pastaj e kishte lënë në diell. Si rezultat doli një fotografi si origjinali.
Ndonëse në fillim procesi i Talbotit ishte më pak popullor dhe me cilësi më të dobët,
doli se kishte potencial më të madh. Ai proces lejonte të shumëfishoheshin kopje të
tjera nga një negativ i vetëm, dhe kopjet në letër ishin më të lira e më të lehta për t’u
mbajtur sesa dagerotipat e brishtë. Fotografia moderne ende bazohet në procesin e
Talbotit, kurse dagerotipi, pavarësisht nga popullariteti i fillimit, avash-avash shkoi
drejt fundit.
Niepsi, Dageri dhe Talboti nuk ishin megjithatë të vetmit rivalë që luftonin për të fituar
titullin e «babait» të fotografisë. Pas lajmërimit për Dagerin në vitin 1839, të paktën 24
burra—që nga hemisfera veriore në Norvegji, e deri në hemisferën jugore në Brazil—
dolën duke shpallur se tashmë e kishin shpikur fotografinë.
7. Ndryshimet drastike që solli fotografia
Një reformator social, Jakob-August Risi, e pa shpikjen e fotografisë si
një rast të shkëlqyer për t’ia drejtuar vëmendjen publikut te varfëria dhe
vuajtjet. Në vitin 1880 filloi të fotografonte natën lagjet e varfra të Nju-
Jorkut, duke përdorur pluhur magnezi që digjej në një tigan të nxehtë
për të krijuar fleshin, një metodë kjo e rrezikshme. Dy herë i vuri flakën
shtëpisë ku punonte, dhe një herë i morën zjarr rrobat e trupit. Është
thënë se fotografitë e tij kanë qenë një arsye pse presidenti Teodor
Rusvelt ndërmori një sërë reformash sociale kur hyri në Shtëpinë e
Bardhë. Ndikimi mbresëlënës i një serie me fotografi panoramike nga
Uilliam Henri Xheksoni, nxiti po ashtu Kongresin e Shteteve të
Bashkuara, që në vitin 1872 ta bënte Jelloustonin Parkun e parë
Kombëtar në botë.
8. Në dispozicion të kujtdo
Nga fundi i shekullit të 19-të, shumë veta që donin të bëheshin fotografë, stepeshin
për shkak të kostos dhe kompleksitetit të saj. Megjithatë, në vitin 1888 Xhorxh Istmani
shpiku Kodakun. Ky aparat fotografik mund të mbahej me vete, ishte i lehtë për t’u
përdorur dhe kishte një bobinë me film të mbledhur. Kështu ai hapi rrugën që kushdo
të bëhej një fotograf amator.
Pasi bënte fotografitë, klienti e çonte aparatin me gjithë filmin në fabrikë. Filmi lahej
dhe aparati i kthehej sërish klientit bashkë me fotografitë e bëra, e gjithë kjo me një
çmim fare të ulët. Slogani «Ju shtypni butonin, ne bëjmë të tjerat», s’ishte aspak i
ekzagjeruar.
Tani fotografia ishte në dispozicion të të gjithëve, dhe miliarda fotografitë që bëhen sot
çdo vit, tregojnë se asaj nuk i ka humbur kurrë vlera. Dhe tani, aparatet fotografike
dixhitale, që e përcaktojnë imazhin në megapiksel, po ia shtojnë gjithnjë e më shumë
popullaritetin fotografisë. Këto aparate përdorin një çip shumë të vogël kompjuterik që
mund të mbajë qindra fotografi. Mund të nxirren fotografi me cilësi të lartë edhe në
shtëpi, me anë të një kompjuteri dhe një printeri. Vërtet, fotografia ka ecur goxha
përpara!
9. Ja se si lindi aparati i parë fotografik
dixhital
Bota e sotme mund të “kapet” dhe të dokumentohet në çdo
moment vetëm me njësha dhe zero.
Hardueri që e nisi gjithë këtë koncept ishte një projekt
laboratorik, që duhej zhvilluar vetë, në vitin 1974. Qëllimi i tij
ishte testimi i disa pajisjeve të vogla të reja dhe rezultati ishte:
një pajisje “Frankenstein” për atë kohë. Një pajisje që vite më
vonë do të ndryshonte totalisht botën e fotografisë.
10. Njeriu që ndryshoi Amerikën vetëm me një aparat fotografik
Fotografi Lewis Hine është personi që shpëtoi fëmijët amerikanë nga punët e rënda në
fillim të shekullit XX. Koleksioni i tij i fotografive të të vegjëlve duke punuar në ara dhe
miniera bënë që të ndryshonte ligji mbi shfrytëzimin në punë të fëmijëve. Fëmijë 3 ose
4-vjeçarë janë fotografuar duke mbledhur pambuk, duke punuar në fabrika dhe miniera
në punë të rriturish. Paratë që fitonin shkonin në ndihmë të familjes, por puna i
largonte nga shkolla duke shtuar analfabetizmin. Nga viti 1908 deri në vitin 1918, Hine
dokumentoi punën e fëmijëve dhe loboi për ndryshimin e legjislacionit amerikan në
lidhje me këtë çështje. Ai hynte në fabrika dhe bënte punën e tij fshehtas duke treguar
kushtet e vështira dhe rrogën e ulët që merrnin fëmijët. Misioni i fotografit përfundoi
suksesshëm, sot Amerika është tjetër nga çfarë shikohet në këto fotografi
11. Historik i shkurter i fotografise ne Shqiperi:
Fotografia ne Shqiperi ka filluar ne mesin e shekullit te 19.Ne vitet 1858 fotografia ka
filluar ne Shkoder nga italiani Pjeter Marubi,i cili ne vitin 1855 hapi ateliene e pare
fotografike ne Shqiperi ku beri dhe fotografine e pare te nje personi me emer Lorenzo
de Martino,fotografi e cila u dokumenta si fotografia e pare ne Ballkan.
Emra te tjere qe kane perhapur fotografine ne vende te ndryshme te Shqiperise,pas
Pjeter Marubit kane qene Jani Zengo (Korce) ,Kole Idromeno (Shkoder) ,Kel Marubi ose
Mikel Kodheli (Shkoder),Manaki dhe Janaq Milto (Korce) .
Atelie te tjera te fotografise u hapen gjithashtu edhe ne
Elbasan,Tirane,Durres,Gjirokaster.
