1. „Mechaniczna pomarańcza”
i realne „cytryny”.
Efektywność rynku w warunkach
asymetrii informacji
dr hab. Radosław Mącik, prof. nadzw. UMCS
2. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Ciąg skojarzeń prowadzący do tytułu na dziś…
Cytryna kwaśna
Niedokładne przeciwieństwo ”kwaśny” „słodki”
Słodki pomarańcza
+ cyfrowa gospodarka (przekornie)
„mechaniczna pomarańcza”
(Clockwork Orange)
Bez bezpośrednich skojarzeń do treści książki/filmu
A mamy takie skojarzenia na jakie zasłużyliśmy ;-)
2
3. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Cel naszego spotkania
Przedstawienie i analiza zjawiska asymetrii informacji
Wskazanie ekonomicznych konsekwencji asymetrii
informacji w skali mikro (suboptymalne decyzje
podmiotów rynkowych, głównie strony gorzej
poinformowanej) i makro (nieefektywna alokacja
zasobów).
Zwrócenie uwagi, iż asymetria informacji jest jedną z
przyczyn zawodności rynku, tj. sytuacji w której
mechanizm rynkowy nie zapewnia optymalnej alokacji
zasobów.
3
4. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Wprowadzenie
Analiza funkcjonowania rynków z asymetrią informacji
pomiędzy ich uczestnikami była przedmiotem intensywnych
badań w latach 70-tych XX w.
W 2001 r. trzej badacze zostali uhonorowani Nagrodą im.
Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii za wkład w badanie takich
rynków – byli to:
– George A. Akerlof
– A. Michael Spence
– Joseph E. Stiglitz
Rozwój rynków elektronicznych na przełomie XX i XXI w.
wzbudził ponowne zainteresowanie tematem
4
5. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Asymetria informacji
W klasycznej teorii ekonomii uczestnicy rynku posiadają z
założenia pełną i jednakową informację
W praktyce wiele rynków charakteryzuje się asymetrią
informacji: podmioty po jednej stronie rynku mają większy
zasób informacji od tych po drugiej stronie, np.:
– Producenci/sprzedawcy wiedzą więcej o jakości/trwałości
sprzedawanych produktów
– Zarządy spółek wiedzą więcej o ich sytuacji finansowej
– Ubezpieczający się wiedzą więcej o ryzyku wypadku niż
zakłady ubezpieczeń
5
6. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Asymetria informacji (2)
Strona rynku lepiej poinformowana posiada przewagę nad
posiadającą mniej informacji, przez co może w większym
stopniu oddziaływać na warunki zawarcia transakcji
Strona gorzej poinformowana, by zmniejszyć ryzyko własnych
decyzji stara się pozyskać informację o drugiej stronie
transakcji, co wymaga wysiłku poznawczego i/lub poniesienia
kosztów albo wydatkowania czasu
W warunkach asymetrii informacji działania (w tym decyzje
wyboru) niosą w sobie informacje, uczestnicy rynku wiedzą o
tym, co wpływa na ich zachowania rynkowe (Stiglitz 2001, s.
485)
6
7. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Źródła asymetrii informacji
Naturalne, np.:
– zróżnicowanie zdolności i umiejętności pracowników
– trudność oceny rzeczywistych cech produktów/usług (w
tym ich jakości)
Wytworzone przez rynek:
– zachowywanie dla siebie wiedzy o rynku i skutecznych
strategiach przez menedżera – zwiększa jego pozycję
przetargową
– zróżnicowane koszty pozyskania informacji, prowadzą
często do dyskryminacji cenowej wiedzących mniej
7
8. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Negatywna selekcja w ujęciu George’a
Akerlofa
George Akerlof (1970) pokazał w jaki sposób na rynku, na
którym sprzedawcy posiadają więcej informacji niż nabywcy o
jakości produktów, pojawia się zjawisko negatywnej selekcji
produktów niskiej jakości.
Negatywna selekcja (adverse selection) ma miejsce wtedy gdy
w wymianie uczestniczą mniej pożądani potencjalni partnerzy
Akerlof wskazał, że problemy asymetrii informacji są
powszechne i ważne, wyjaśniają np.:
– znaczące zróżnicowanie stóp procentowych pożyczek w krajach słabo
rozwiniętych,
– trudności osób starszych w znalezieniu komercyjnych ubezpieczeń
zdrowotnych
– dyskryminację mniejszości na rynku pracy
8
9. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Negatywna selekcja – klasyczny przykład
rynku używanych samochodów (1)
Używane samochody
sprzedawane na rynku
są wysokiej lub niskiej
jakości (tzw. „cytryny”)
Jeśli sprzedawcy i
nabywców używanych
samochodów mogą je
odróżnić od siebie, to
istnieją 2 oddzielne rynki:
pojazdów dobrych i
„cytryn”
9
SH
SL
DH
DL
EH
pH
EL
pL
Qh=QL Ilość
Cena
10. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Negatywna selekcja – klasyczny przykład
rynku używanych samochodów (2)
Przypuśćmy, że nabywcy
nie są w stanie odróżnić
samochodów o wysokiej i
niskiej jakości, przez co przy
Q oferowanych pojazdów,
samochód konkretny może
okazać się dobry lub zły
W tej sytuacji nabywcy
mają ochotę zapłacić cenę
p1=0,5pH +0,5pL, pojawia się
nowa krzywa popytu D1
10
SH
SL
DH
DL
EH
pH
EL
pL
QH=QL Ilość
Cena
D1
E1
H
p1
H
Q1
H
E1
L
p1
L
Q1
L
11. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Negatywna selekcja – klasyczny przykład
rynku używanych samochodów (3)
W dalszej kolejności spada
postrzegane
prawdopodobieństwo
nabycia samochodu dobrej
jakości
Dochodzi do przesunięcia
krzywej popytu do pozycji
Dfinal sprzedawane są
wyłącznie „cytryny”
Rynek używanych
samochodów dobrej jakości
przestał istnieć – przy cenie
pfinal
H podaż Qfinal
H=0
11
SH
SL
DH
DL
EH
pH
EL
pL
QH=QL Ilość
Cena
D1
E1
H
p1
H
Q1
H
E1
L
p1
L
Q1
L
Dfinal
pfinal
H
Qfinal
H=0
Efinal
L
pfinal
L
Qfinal
L
12. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Pokusa nadużycia (moral hazard)
Asymetria informacji prowadzić może do ujawnienia zachowań
o charakterze nadużyć wobec drugiej strony.
Jeżeli cena równowagi na rynku dla produktów niskiej jakości
ustala się poniżej oczekiwań sprzedawcy, może on mieć ochotę
oszukać nabywcę prezentując sprzedawany produkt jako
lepszej jakości niż jest naprawdę, by uzyskać wyższą cenę
Z kolei nabywca – np. ubezpieczenia – po jego nabyciu może
być skłonny zachowywać się bardziej ryzykownie
12
13. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Koncepcja sygnalizacji Michaela Spence’a
Michael Spence (1973) zidentyfikował istotną formę
dostosowania poszczególnych uczestników rynku nazwaną
sygnalizacją (signaling).
Sygnalizacja polega na podjęciu przez podmiot lepiej
poinformowany kosztownych działań mających na celu
poprawić własną sytuację rynkową poprzez przekazanie
wiarygodnej informacji stronie gorzej poinformowanej
Badania Spence’a podkreślały rolę poziomu formalnej edukacji
jako sygnału wartości pracownika na rynku pracy
13
14. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
W USA formalna edukacja jest w cenie
14
15. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Klasyczna sygnalizacja statusu
Drogi garnitur, buty i
akcesoria: zegarek, okulary
„Wypasiony samochód”
Typowe w zawodach:
prawnik, lekarz
Brak demonstrowania
statusu – sugeruje brak
sukcesu zawodowego
15
16. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Sygnalizacja osiągnięć (z innej beczki)
16
17. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Sygnalizacja
Inne przykłady:
– Wydłużona gwarancja sygnalizuje wysoką jakość produktu
– Wysokie dywidendy dla akcjonariuszy – wysoką zyskowność
przedsiębiorstwa
Istotne właściwości sygnalizacji:
– Fałszowanie sygnałów musi być kosztowne, inaczej nie są one
wiarygodne
– Jeśli ktoś używa sygnalizacji do przekazywania korzystnych
informacji na swój temat, to inni będą zmuszeni do ujawnienia
informacji o sobie, nawet jeśli są o wiele mniej korzystne –
milczenie będzie traktowane jako próba ukrycia czegoś jeszcze
gorszego
17
18. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Koncepcja przesiewania Josepha E. Stiglitza
Joseph Stiglitz szczegółowo opisał odwrotny typ dostosowania
rynku, kiedy to słabiej poinformowana strona stara się pozyskać
informacje od strony lepiej poinformowanej, co nazwał
przesiewaniem (screening) – poprzez badanie stanu lub
monitorowanie zachowań drugiej strony
Typowe zastosowania przesiewania to działania ubezpieczycieli
zmierzające do oszacowania ryzyka – np. poprzez wezwanie do
ujawnienia informacji o historii szkód albo do wykonania badań
lekarskich
Na rynku pracy przesiewanie może mieć formę skomplikowanych
procesów rekrutacyjnych, w tym testów kompetencji, assessment
center itd.
18
19. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zawodność rynku wywołana asymetrią
informacji – przykład nadmiernej konsumpcji (1)
Popyt
niedoinformowanych
konsumentów
przedstawia krzywa DU,
przy podaży S kupują oni
QU, po cenie pU,
QU jest ilością większą
niż ilość QI kupowana
gdyby posiadali oni
pełne informacje o
produkcie (popyt wtedy
reprezentuje krzywa DI,
a cenę równowagi – pI )
19
S
DU
DI
Ilość
Cena
B
pU
QU
A
pI
QI0
20. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zawodność rynku wywołana asymetrią
informacji – przykład nadmiernej konsumpcji (2
W warunkach zbyt
wysokiej oceny jakości
produktu nadmierna
konsumpcja prowadzi do:
– Zwiększenia nadwyżki
producenta – obszar
pUBApI=ApIpUF+AFB
– Zmniejszenia nadwyżki
konsumenta o obszar
ApIpUF+FBC
– W efekcie strata netto
dla społeczeństwa
wynikająca z
nieefektywnej alokacji
zasobów wyniesie ABC
(bo FBC – AFB = ABC)
20
S
DU
DI
BF
pI
QI Ilość
Cena
E
A
C
pU
QU0
21. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zbyt wysoka i zbyt niska ocena jakości
produktu
Zbyt wysoka ocena jakości produktu wynikająca z
niedoinformowania prowadzi do omówionej
niedoskonałości rynku
– Producent/sprzedawca nie ma żadnej zachęty do
właściwego informowania konsumenta o prawdziwych
cechach produktu, bo zmniejszyłoby to popyt, a tym samym
jego nadwyżkę
W sytuacji odwrotnej – zaniżona ocena jakości wywołuje
silny bodziec do poinformowania konsumenta co do cech
produktu, chociażby poprzez wydłużoną gwarancję, czy
też reklamę
– 7 lat gwarancji KIA ;-)
21
22. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Technologie informacyjne a asymetria
informacji
Użycie przez podmioty rynkowe technologii
informacyjnych i komunikacyjnych zmniejsza
(teoretycznie) asymetrię informacji między sprzedawcami
a nabywcami
Nabywcy potencjalnie łatwiej porównać ceny i zdobyć
opinie na temat produktów i sprzedawców, chociaż wiele z
tych opinii nie jest wiarygodnych (tzw. amplifying)
Z drugiej strony sprzedawcy mogą
obserwować/monitorować zachowania nabywców i
czerpać z nich informacje użyteczne w dalszej działalności,
dostają dane nie oparte na deklaracjach – jak w badaniach
innego typu – a na rzeczywistych zachowaniach
22
23. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zmniejszenie asymetrii informacji dzięki ICT (1)
Screening kandydatów do pracy w mediach
społecznościowych:
– Społeczności zawodowe: LinkedIn, Slideshare,
ResearchGate, Academia.edu (tu obecna również
sygnalizacja kandydatów!)
– Społeczności masowe: Facebook, Instagram,
Pinterest, Google+ itd. (mniejsza kontrola kandydata
nad publikowanymi treściami)
– Twitter na pograniczu
23
24. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Co mówią o mnie profile w social media?
Zdjęcia: profilowe i pozostałe
Filmiki video
Wypowiedzi tekstowe
24
25. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zmniejszenie asymetrii informacji dzięki ICT (2)
Internetowe pomoce
zakupowe
– Porównywarki cen /
agregatory ofert
– Serwisy z zaufanymi
opiniami
– Itd..
25
26. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
27. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zwiększenie asymetrii informacji dzięki ICT (1)
Zbierane są dane behawioralne, mogą być łączone w
bogatsze zbiory i analizowane predykcyjnie (jak się
zachowasz, co kupisz w przyszłości), zwiększając
asymetrię informacji – sprzedawca wie więcej od
nabywcy, który o pewnych rzeczach może nie pamiętać
Obecnie najczęściej stykamy się z reklamami
targetowanymi behawioralnie
– Są często bardzo intruzywne – użytkownik czuje się nimi
osaczony
– Ale jeśli są wyświetlane PO ZAKUPIE to dowód na to, że
system reklamodawcy takiej informacji nie pozyskał
27
28. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Zwiększenie asymetrii informacji dzięki ICT (2)
Pomiary behawioralne bez świadomego uczestnictwa
użytkownika
– Względnie nieszkodliwe :
• Clicktracking: https://www.crazyegg.com/
• Mousetracking: http://mouseflow.com/
– Mniej bezpieczne:
• Facetracking: http://www.affectiva.com/
http://www.nviso.ch/technology.html
• http://www.noldus.com/human-behavior-
research/products/facereader
28
29. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Podsumowanie
Przedstawione przykłady zjawisk ekonomicznych wynikających
z asymetrii informacji stron transakcji wskazują, że asymetria ta
nie wpływa korzystnie na wybory uczestników rynku.
Powoduje nieoptymalną alokację zasobów, a w skrajnym
przypadku zanikanie określonych rynków
Podmioty rynkowe chroniąc się przed konsekwencjami
asymetrii informacji stosują koncepcje sygnalizacji oraz
przesiewania
Łatwiejszy dostęp do informacji, np. poprzez użycie ICT
ogranicza w pewnym stopniu nasilenie omówionych
negatywnych zjawisk, czasem też tworzy nowe asymetrie
29
30. Mechaniczna pomarańcza i realne cytryny… - Wykład dla uczestników XXX OWE
radoslaw.macik@umcs.lublin.pl radoslawmacik.wordpress.com rmacik
Wybrana literatura
Akerlof, George A. (1970). "The Market for 'Lemons': Quality Uncertainty and the Market
Mechanism". Quarterly Journal of Economics 84(3), 488–500.
Frank, Robert H. (2007) Mikroekonomia, GWP: Gdańsk
Greenwald, Bruce C., Stiglitz, Joseph E. (1986). Externalities in Economies with
Imperfect Information and Incomplete Markets, Quarterly Journal of Economics
90(May), 229–264.
Spence, Michael (1973). Job Market Signaling. Quarterly Journal of Economics 87(3),
355–374.
Spence, Michael (2002). Signaling in Retrospect and the Informational Structure of
Markets. American Economic Review, 92(3), 434–459.
Stiglitz, Joseph. (2000). The contributions of the economics of information to twentieth
century economics. Quarterly Journal of Economics, 114, 1441-1478.
Stiglitz Joseph E. (2001). Prize Lecture: Information and the Change in the Paradigm in
Economics. Nobelprize.org. Nobel Media AB 2013,
http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2001/stiglitz-
lecture.html
30