Technik.rolnik 321[05] z1.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Paweł Kołacz
Obsługiwanie i prowadzenie ciągnika rolniczego
321[05].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
dr inŜ. Halina Garbowska
mgr inŜ. Daniel Grzesiak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inŜ. Paweł Kołacz
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z1.01,
„Obsługiwanie i prowadzenie ciągnika rolniczego”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Ogólna budowa i podział ciągników rolniczych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Budowa, zasady działania i obsługi układów silników spalinowych
z zapłonem samoczynnym 12
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.3. Mechanizmy jezdne, napędowe i hamowania ciągników 21
4.4. Układy zawieszenia narzędzi, maszyn i przyczep 26
4.5. Instalacja elektryczna i oświetleniowa 31
4.6. Przepisy i zasady ruchu drogowego 36
4.7. Nauka jazdy ciągnikiem rolniczym z przyczepą 54
5. Sprawdzian osiągnięć 59
6. Literatura 64

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o obsługiwaniu i prowadzeniu
ciągnika rolniczego.
Poradnik ten zawiera:
−−−− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
−−−− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy
z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
– zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,
– ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
– sprawdzian postępów,
– sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
– wykaz literatury uzupełniającej.
JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Schemat układu jednostek modułowych
321[05].Z1.01
Obsługiwanie i prowadzenie
ciągnika rolniczego
321[05].Z1
Mechanizacja
w gospodarstwie rolnym
321[05].Z1.02
UŜytkowanie maszyn i urządzeń
stosowanych w produkcji rolniczej
321[05].Z1.03
Gospodarowanie sprzętem rolniczym

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− odczytywać i sporządzać rysunki techniczne,
− posługiwać się dokumentacją techniczno-technologiczną,
− charakteryzować części maszyn oraz określać ich zastosowanie,
− określać metody i środki zapobiegania szkodliwym czynnikom środowiska pracy,
− interpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska,
− obsługiwać komputery i urządzenia towarzyszące,
− współpracować w zespole.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− sklasyfikować pojazdy stosowane w rolnictwie,
− wyjaśnić budowę i zasady działania podstawowych układów silników spalinowych,
− scharakteryzować mechanizmy napędowe i jezdne oraz hamulce ciągników rolniczych,
− scharakteryzować budowę, zasadę działania i czynności obsługowe podwozi ciągników
rolniczych,
− określić róŜnice dotyczące budowy i zasad działania mechanizmów napędowych,
jezdnych oraz hamulców,
− wyjaśnić budowę, zasady działania i obsługi instalacji pneumatycznej, instalacji
hydraulicznej, podnośników hydraulicznych i zaczepów oraz instalacji elektrycznej,
− scharakteryzować czynniki wpływające na sprawność, siłę uciągu i moc ciągnika oraz
eksploatacyjne metody poprawy tych parametrów,
− określić zasady obsługi okresowej, konserwacji oraz przechowywania ciągników
rolniczych,
− określić prawa i obowiązki uczestnika ruchu drogowego,
− określić kształt i znaczenie znaków drogowych,
− rozpoznać znaki drogowe,
− określić sposób korzystania z dróg,
− wyjaśnić zasady dotyczące pierwszeństwa przejazdu,
− scharakteryzować zasady wykonywania manewrów drogowych,
− określić zasady przewozu osób i ładunków,
− określić uprawnienia policji w zakresie kontroli ruchu drogowego,
− wykonać codzienną obsługę ciągnika rolniczego,
− obsłuŜyć przyrządy kontrolno-pomiarowe oraz przyrządy do sterowania ciągnikiem
rolniczym,
− scharakteryzować warunki jazdy w mieście i poza miastem,
− określić podstawowe czynności kontrolne i obsługowe urządzeń wpływających na
bezpieczeństwo jazdy,
− określić obowiązki kierującego ciągnikiem rolniczym w sytuacji wypadku drogowego,
− wykorzystać programy komputerowe dotyczące egzaminów na prawo jazdy,
− obsłuŜyć i prowadzić ciągnik rolniczy w zakresie niezbędnym do uzyskania prawa jazdy
kategorii T,
− zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska,
− zastosować przepisy o ruchu drogowym,
− udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Ogólna budowa i podział ciągników rolniczych
4.1.1. Materiał nauczania
Pojazdy rolnicze
W rolnictwie stosowane są następujące rodzaje pojazdów:
1) ciągniki rolnicze – przeznaczone do współpracy z maszynami i narzędziami rolniczymi,
a takŜe do transportu na małe odległości,
2) samochody terenowe – przeznaczone do przewoŜenia ładunków i osób po drogach
utwardzonych i polnych,
3) samochody dostawcze, osobowe, cezarowe ogólnego przeznaczenia, przystosowane do
przemieszczania się po drogach utwardzonych,
4) samochody specjalne przystosowane do przewoŜenia ładunków typowo rolniczych, np.
przewoŜenia zwierząt, pasz objętościowych, samochody chłodnie.
Ciągniki rolnicze są to pojazdy silnikowe skonstruowane do uŜywania łącznie ze sprzętem
do prac polowych i ziemnych oraz przystosowane do łączenia z przyczepami. Mogą być
wykorzystywane takŜe do transportu.
W grupie pojazdów rolniczych rozróŜniamy ciągniki i przyczepy rolnicze. Często
w wykonywaniu prac rolniczych stanowią one nierozłączną całość i wykorzystujemy je
podczas wykonywania transportu wewnątrz jak i na zewnątrz gospodarstwa.
Ciągniki rolnicze obok silników spalinowych i elektrycznych nazywane są często środkami
energetycznymi. Nowoczesny ciągnik rolniczy jest wielofunkcyjnym środkiem
energetycznym, który oprócz przemieszczania narzędzi i maszyn napędza równieŜ ich zespoły
robocze. Zastosowane w ciągnikach układy hydrauliczne znajdują szerokie zastosowanie,
ułatwiają obsługę i sterowanie oraz zwiększają wygodę i bezpieczeństwo pracy.
Ciągniki rolnicze moŜemy podzielić na grupy w zaleŜności od:
− przeznaczenia,
− typów mechanizmów jezdnych,
− cięŜaru i mocy silnika,
− rodzaju ramy.
W zaleŜności od przeznaczenia ciągniki moŜemy podzielić na:
− rolnicze transportowe,
− specjalne.
Ciągniki rolnicze powinny charakteryzować się duŜym zakresem prędkości, od prędkości
pełzających (0,3 – 1,5 km/h) poprzez uprawowe (3–8 km/h) do transportowych do 30 km/h.
Charakteryzują się duŜymi rozmiarami kół w celu dobrej przyczepności i eliminacji poślizgu.
Cechuje je przestrzenna, o dobrej widoczności kabina, w której znajduje się łatwy dostęp do
urządzeń sterowania i kontroli pracy róŜnych, współpracujących z nim maszyn i urządzeń
rolniczych, mocowanych w róŜny sposób. DuŜa zwrotność jest nieodzowną cechą przy
wykonywaniu róŜnego rodzaju prac polowych. Układ hamulcowy musi spełniać wymogi
obowiązujących przepisów o dopuszczeniu pojazdów do ruchu jak równieŜ do zapewnienia
duŜej zwrotności w uprawach polowych. Hamulec roboczy jest tak skonstruowany, aby
istniała moŜliwość rozłączenia w pracach polowych na poszczególne koła napędowe ciągnika.
Rama ciągnika rolniczego powinna umoŜliwiać łączenie maszyn i narzędzi rolniczych
z róŜnych stron:
− z tyłu,

7
− z przodu,
− z boku ciągnika.
KaŜdy ciągnik posiada punkty konstrukcyjne umoŜliwiające przenoszenie napędu
z wałka przekaźnika mocy, instalację oświetleniową wyposaŜoną w reflektory z przodu i tyłu,
aby móc wykonywać pracę w porze nocnej.
W zaleŜności od typów mechanizmów jezdnych ciągniki dzielimy na:
− ciągniki kołowe na kołach ogumionych,
− ciągniki gąsienicowe.
Ciągniki na kołach ogumionych mają szerokie zastosowanie. W zaleŜności od cięŜaru i mocy
silnika ciągniki moŜemy podzielić na następujące grupy:
− mikrociągniki (przeznaczone głównie do pracy w ogrodnictwie),
− bardzo lekkie słuŜące do upraw międzyrzędowych i lekkich prac polowych np.:
bronowanie,
− ciągniki lekkie ogólnego przeznaczenia z napędem na dwa lub cztery koła,
współpracujące z róŜnymi lekkimi narzędziami zawieszanymi np.: dwuskibowym
pługiem do prac na glebach średnich (często nazywane ciągnikami uniwersalnymi),
znajdują zastosowanie w gospodarstwach liczących do 15–30 ha,
− ciągniki rolnicze średnie z napędem na dwa lub cztery koła, wykorzystywane do prac
polowych takich jak orka, kultywatorowanie, siew, sadzenie i do transportu, (znajdują
szerokie zastosowanie w gospodarstwach 150–200 ha),
− ciągniki rolnicze cięŜkie znajdujące zastosowanie w duŜych gospodarstwach o glebach
średnio zwięzłych i zwięzłych. Wykorzystywane w duŜych i bardzo duŜych
gospodarstwach do cięŜkich prac polowych z narzędziami i maszynami potrzebującymi
ciągnika o duŜej masie własnej i sile uciągu,
− ciągniki rolnicze bardzo cięŜkie, posiadają napęd najczęściej na cztery duŜych rozmiarów
koła, często wykorzystywane do wykonywania bardzo cięŜkich prac równieŜ poza
rolnictwem. W rolnictwie wykorzystane w bardzo duŜych gospodarstwach rolnych i do
transportu płodów rolnych przyczepami o duŜej ładowności.
Coraz częściej w ostatnim okresie obserwujemy pojawianie się a rynku ciągników
rolniczych o bardzo skomplikowanej budowie i z zastosowaniem szeroko pojętej elektroniki
do prowadzenia i kontroli pracy ciągnika.
Koła
napędowe
Silnik
spalinowy
Sprzęgło Skrzynia
przekładniowa
Tylny
most
Podnośnik
hydrauliczny
+ wałek odbioru
mocy
Mechanizmy
prowadzenia
Rys. 1. Blokowy schemat budowy ciągnika kołowego [opracowanie własne]

8
Rysunek 1 przedstawia źródło energetyczne, jakim jest silnik spalinowy, który
wytworzoną energię przekazuje za pośrednictwem sprzęgła na dalsze zespoły ciągnika. Za
sprzęgłem znajduje się skrzynia przekładniowa, przy pomocy, której uzyskujemy róŜne
wielkości prędkości jazdy do przodu i do tyłu. Ze skrzyni przekładniowej napęd
przekazywany jest na koła napędowe poprzez: przekładnię główną, mechanizm róŜnicowy,
przekładnie zwolnic i półosie napędowe. Koła napędowe osadzone są na półosiach
napędowych.
Mechanizmy prowadzenia wpływają bezpośrednio na bezpieczeństwo jazdy. Zaliczamy
do nich: układ kierowniczy i układ hamulcowy.
Układ kierowniczy połączony jest z kołami przednimi ciągnika i umoŜliwia zmianę
kierunku jazdy.
Układ hamulcowy powoduje zmianę prędkości jazdy oraz zatrzymanie ciągnika. Jest
wykorzystywany równieŜ do zawracania podczas prac polowych, poprzez zahamowanie
jednego koła.
Produkowane ciągniki wyposaŜone są najczęściej w kabiny dla kierującego gwarantujące
wygodny dostęp do wszystkich urządzeń sterowania, prowadzenia i kontroli wszystkich
wskaźników pomiarowych np.: temperatury cieczy chłodzącej lub ciśnienia smarowania.
Stosowane kabiny są elementami bardzo bezpiecznymi i coraz częściej posiadają urządzenia
do kontrolowania wewnętrznej temperatury. W ciągnikach wykorzystujemy równieŜ
dodatkowe urządzenia specjalne takie jak: układ zawieszenia z podnośnikiem hydraulicznym
i wałkiem odbioru mocy.
Podnośnik hydrauliczny umoŜliwia mocowanie narzędzi zawieszanych np.: pługów.
Wałek odbioru mocy umoŜliwia napęd zespołów roboczych maszyn w trakcie jazdy np.:
kopaczka do ziemniaków jak równieŜ w trakcie postoju np.: napęd młocarni poprzez
zastosowanie przystawki z kołem pasowym.
Ciągniki wyposaŜone są równieŜ w instalację pneumatyczną słuŜącą do sprzęgania
ciągnika z przyczepami wyposaŜonymi w hamulce pneumatyczne, jak równieŜ ułatwiającą
czynności obsługowe np.: uzupełnianie powietrza w ogumieniu.
Podczas wykonywania prac rolniczych najistotniejszym elementem jest siła uciągu, która
odgrywa bardzo waŜną rolę podczas wykonywania wielu prac polowych. W zaleŜności od
siły uciągu ciągniki dzielimy na 10 klas.
W zaleŜności od zastosowania ciągniki moŜemy podzielić na ciągniki o zastosowaniu
uniwersalnym i ciągniki o specjalistycznym wykorzystaniu np.: do prac leśnych.
W rolnictwie najszersze zastosowanie mają ciągniki uniwersalne, które są wyposaŜone
w podnośnik hydrauliczny, zaczep transportowy i rolniczy do sprzęgania i napędu róŜnych
maszyn lub ich zespołów roboczych. Ciągniki te posiadają moŜliwość zmiany rozstawu kół
i prześwitu, dzięki czemu mogą pracować w uprawach międzyrzędowych.
Ze względu na rozwiązania konstrukcyjne podwozi ciągniki dzielimy na:
− ramowe,
− bezramowe,
− o specjalnych rozwiązaniach.
Ciągniki rolnicze kołowe najczęściej nie posiadają ramy konstrukcyjnej, a korpus nośny
stanowi kadłub silnika, z wzmocnioną obudową sprzęgła, skrzyni przekładniowej i tylnego
mostu. MoŜemy jeszcze spotkać ciągniki z tzw. półramą, na której spoczywa silnik (dotyczy
to ciągników „Białoruś”).
W zaleŜności od rodzaju mechanizmów jezdnych ciągniki moŜemy podzielić na: kołowe,
gąsienicowe i ciągniki z wykorzystaniem tzw. półgąsiennic. Ciągniki kołowe posiadają więcej
cech pozytywnych niŜ ciągniki gąsienicowe np.: są tańsze, lŜejszej konstrukcji i posiadają
szersze zastosowanie.

9
Wykorzystywane w pracach polowych ciągniki z napędem na cztery koła są zwrotniejsze
podczas pracy w cięŜkich warunkach glebowych. To spowodowało, Ŝe ciągniki te znacząco
wyparły ciągniki gąsienicowe.
W rolnictwie wykorzystuje się równieŜ samochody osobowe i cięŜarowe słuŜące do
transportu płodów rolnych, zwierząt lub specjalistyczne np.; do transportu mleka. Oprócz
pojazdów samochodowych w praktyce rolniczej wykorzystujemy równieŜ kombajny
samobieŜne np.: do zbioru zbóŜ czy buraków. Są one jednak zaliczane do grupy maszyn
rolniczych.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie pojazdy są stosowane w rolnictwie?
2. Jakie zadania spełnia ciągnik w gospodarstwie rolnym?
3. Z jakich zespołów składa się ciągnik kołowy?
4. Co to są środki energetyczne i jakie spełniają zadanie?
5. Co rozumiesz pod pojęciem motoryzacji rolnictwa i jakie spełnia ona funkcje?
6. Jakie zadania spełnia układ przyłączeniowo-zaczepowy?
7. Jaka jest róŜnica między mechanizacją rolnictwa a motoryzacją?
8. Na czym polega wielofunkcyjność ciągnika rolniczego?
9. Jakie sa kryteria podziału ciągników rolniczych?
10. Jakie korzyści uzyskujemy z mechanizacji w rolnictwie?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj typy pojazdów rolniczych stosowanych w wybranym gospodarstwie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić wielkość gospodarstwa,
2) wypisać pojazdy znajdujące się w gospodarstwie,
3) sklasyfikować pojazdy,
4) określić róŜnice między poszczególnymi pojazdami.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− wybrane gospodarstwo rolne,
− pojazdy rolnicze,
− katalog pojazdów rolniczych,
− literatura z rozdziału 6.

10
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj klasy ciągników rolniczych w wybranym gospodarstwie rolnym.
1) określić wielkość gospodarstwa,
2) wypisać ciągniki rolnicze znajdujące się w gospodarstwie,
3) przyporządkować ciągniki określonej klasie.
− materiały do pisania,
− tabela z klasami ciągników,
Ćwiczenie 3
Opracuj zestawienie klasyfikujące ciągniki znajdujące się w wybranym gospodarstwie
rolnym, w zaleŜności od siły uciągu.
1) rozróŜnić ciągnik rolnicze,
2) wybrać duŜe gospodarstwo rolne,
3) dokonać spisu ciągników rolniczych,
4) wykonać zestawienie tabelaryczne korzystając z arkusza kalkulacyjnego.
− przybory do pisania,
− stanowisko komputerowe,
Ćwiczenie 4
Korzystając z ciągnika rolniczego znajdującego się w szkole lub szkolnym
gospodarstwie, wskaŜ i określ zadania głównych zespołów ciągnika oraz sposób przeniesienia
napędu na koła.
1) określić ogólną budowę ciągnika rolniczego,
2) wskazać rozmieszczenie głównych zespołów ciągnika,
3) wskazać i omówić sposób przeniesienia napędu na koła.
− ciągnik rolniczy,

11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, jakie korzyści uzyskujemy wykonując zabiegi
agrotechniczne zmechanizowanym sprzętem?
2) wyjaśnić, co to są środki energetyczne?
3) określić cechy konstrukcyjne ciągnika rolniczego?
4) dokonać porównania wykorzystanych ciągników w Polsce z innymi
krajami UE?
5) sklasyfikować ciągniki ze względu na siłę uciągu?
6) wymienić zespoły robocze ciągnika i określić ich zadania?
7) wskazać róŜnice między budową ciągnika rolniczego a samochodu
osobowego?
8) wymienić i scharakteryzować ciągniki w gospodarstwie szkolnym?

12
4.2. Budowa, zasady działania i obsługi układów silników
spalinowych z zapłonem samoczynnym
Silniki spalinowe z zapłonem samoczynnym mają szerokie zastosowanie. ChociaŜ
w dzisiejszych czasach cena oleju napędowego zrównała się z ceną benzyny, to jednak ciągle
produkowane są ciągniki z silnikami napędzanymi olejem napędowym. Korzystniejsza jest
równieŜ charakterystyka techniczna silnika z zapłonem samoczynnym. ChociaŜ silnik ten nie
jest pozbawiony wad, to ciągle ma szerokie zastosowanie w świecie w produkowanych
ciągnikach, jak równieŜ w wielu samochodach osobowych. Zastosowane w ciągnikach silniki
spalinowe naleŜą do grupy silników tłokowych o posuwisto-zwrotnym ruchu tłoka. KaŜdy
silnik składa się z masywnego kadłuba i róŜnych układów, które spełniają w nim określone
zadania.
W silniku wyróŜniamy następujące układy:
− korbowo-tłokowy nazywany często tłokowym,
− rozrządu,
− zasilania,
− smarowania,
− chłodzenia.
KaŜdy z tych układów spełnia ściśle określone zadanie.
Układ tłokowy – zamienia prostoliniowy ruch tłoka w cylindrze na ruch obrotowy wału
korbowego.
Układ rozrządu – odpowiedzialny jest za napełnienie cylindrów świeŜym powietrzem
i opróŜnienie cylindrów ze spalin.
Układ zasilania – dostarcza osobno paliwo i powietrze, które następnie jest spalane
w cylindrze silnika.
Układ smarowania – odpowiedzialny jest za zmniejszenie oporów tarcia doprowadzając olej
do współpracujących ze sobą części silnika.
Układ chłodzenia – odpowiada za gospodarkę cieplną w silniku i zapewnia utrzymanie
najbardziej ekonomicznej temperatury pracy silnika.
Kadłub i głowica silnika
KaŜdy kadłub silnika składa się z dwóch zasadniczych części: z bloku cylindrowego
i skrzyni korbowej. W bloku cylindrowym znajdują się tuleje cylindrowe, które mogą być
wymienne i posiadają tzw. płaszcz wodny, w którym przemieszcza się ciecz chłodząca silnik.
Dolna część kadłuba zakończona jest skrzynią korbową, w której obraca się wał korbowy,
przestrzeń od dołu jest zamknięta miską olejową, w której znajduje się olej w określonej
objętości. Kadłuby wykonuje się najczęściej jako odlewy Ŝeliwne.
Górna część kadłuba zakończona jest głowicą cylindrów, pod którą znajduje się
uszczelka, część dolna kadłuba jest równieŜ uszczelniona. Głowice cylindrów w ciągnikach
rolniczych obejmują wszystkie lub część cylindrów. Głowica jest elementem bardzo
skomplikowanym, znajdują się w niej najczęściej gniazda i prowadnice zaworów,
odpowiednio ukształtowana komora spalania, kanały dolotowe i wylotowe, gniazda urządzeń
wtryskowych i urządzenia do podgrzewania powietrza.
Głowica jest naraŜona na działanie bardzo wysokich temperatur, dlatego musi mieć
podwójne ścianki i rozwinięty system otworów w celu dobrego chłodzenia.

13
Układ korbowo-tłokowy
Zadaniem układu korbowo-tłokowego jest zmiana ruchu posuwisto-zwrotnego tłoka na
ruch obrotowy wału korbowego.
Układ ten składa się z:
− koła zamachowego,
− wału korbowego,
− korbowodów,
− tłoków z pierścieniami,
− łoŜysk.
Koło zamachowe znajduje się za silnikiem, magazynuje nadmiar energii nagromadzonej
w czasie suwu pracy i oddaje ją w czasie suwów wylotu, dolotu i spręŜania.
Na obwodzie koła zamachowego znajduje się wieniec zębaty, przy pomocy, którego
następuje uruchamianie silnika za pośrednictwem rozrusznika.
Wał korbowy zbudowany jest z:
− czopów głównych, które słuŜą do osadzenia wału w skrzyni korbowej silnika za pomocą
łoŜysk,
− czopów korbowodowych, do których są zamocowane obrotowo stopy korbowodów,
− ramion wykorbień, które łączą czopy główne z korbowodowymi,
− przeciwcięŜary (przeciwwagi) znajdujące się po przeciwległej stronie czopów głównych.
W wale korbowym jest system kanałów, którymi dociera olej w celu dobrego
smarowania części ze sobą współpracujących.
Rys. 2. Wał korbowy silnika [1, s. 39]
Korbowody
SłuŜą do przegubowego połączenia tłoka z wałem korbowym. Górna i dolna część
korbowodu jest zawsze ułoŜyskowana najczęściej za pomocą łoŜysk ślizgowych. Elementy
składowe korbowodu przedstawia rysunek 3.

14
Rys. 3. Korbowód silnika [1, s. 39]
Na główce korbowodu zamocowany jest tłok poprzez sworzeń tłokowy. Tłok jest
zakończony denkiem, które zamyka komorę spalania. Tłok jest tak skonstruowany, Ŝe
montowane na jego obwodzie pierścienie dokonują uszczelniania i smarowania cylindrów,
a nadmiar oleju odprowadzany jest do misy olejowej. W silnikach spalinowych rozróŜniamy
pierścienie uszczelniające i zgarniające. Tłoki posiadają specjalne ukształtowania denek
tworząc tzw. komorę spalania. Tłoki najczęściej wykonywane są ze stopów aluminium.
Układ rozrządu
Działanie układu rozrządu polega na otwieraniu i zamykaniu w ściśle określonym czasie
kanałów dolotowych i wylotowych silnika. Układ rozrządu steruje przepływem gazów
silniku, napełnia i opróŜnia cylindry w ściśle określonym czasie i cyklu.
W silnikach z zapłonem samoczynnym stosowane są układy rozrządu górnozaworowe, co
oznacza, Ŝe zawory umieszczone są w głowicach. Układ rozrządu otrzymuje napęd
najczęściej od wału korbowego za pomocą kół zębatych, przekładni łańcuchowych lub, coraz
częściej, przekładni pasowych.

15
Rys. 4. Schemat układu rozrządu silnika dolnozaworowego i górnozaworowego [1, s. 43]
Naprawy układu rozrządu powinny być dokonywane przez doświadczonych fachowców
w specjalnych zakładach usługowych wyposaŜonych w specjalistyczne maszyny i narzędzia.
Układ zasilania silników z zapłonem samoczynnym
Podstawowym zadaniem układu zasilania silników z zapłonem samoczynnym jest
przygotowanie i wprowadzenie do cylindrów silnika ładunku świeŜego powietrza i wtrysku
pod wysokim ciśnieniem paliwa oraz odprowadzenie spalin po wykonanej pracy. W silnikach
z zapłonem samoczynnym w układzie zasilania znajdują się urządzenia zasilające silnik
w powietrze, w paliwo i odprowadzające spaliny.
Zasilanie silnika powietrzem odbywa się przy pomocy układu dodatkowego, w którym
znajdują się urządzenia słuŜące do dokładnego oczyszczenia. Jak wiemy ciągnik jest naraŜony
na pracę w środowisku o duŜym zanieczyszczeniu, dlatego tak waŜne jest jego oczyszczenie
i taka powinna być ich konstrukcja, aby zasysały powietrze z moŜliwie najwyŜszego punktu.
Im wyŜej tym powietrze jest czyściejsze.
W celu dokładnego oczyszczenia powietrza stosuje się filtry z olejowymi osadnikami,
aby wychwytywały dokładnie zanieczyszczenia. Działania filtrów róŜnych kombinacji
powodują wychwytywanie 99% zanieczyszczeń. W ciągnikach rolniczych znalazło
zastosowanie wiele rodzajów filtrów powietrza, od bezwładnościowych do pochłaniających
poprzez multicyklony i filtry kombinowane.
Często silniki wyposaŜone są w urządzenia słuŜące doładowaniu cylindrów i nazywane
są turbospręŜarkami. Napęd turbospręŜarek pobierany jest z energii gazów spalinowych
odprowadzających z silnika na zewnątrz. Spaliny z ciągnika odprowadzane są układem

16
wydechowym, który poprzez swoją konstrukcję tłumi teŜ hałas wylatujących spalin. Drugim
waŜnym elementem układu zasilania jest doprowadzenie paliwa do cylindrów. W silnikach
z zapłonem samoczynnym paliwo, zwane olejem napędowym, jest dostarczane przy pomocy
pompy wtryskowej, której elementy są bardzo precyzyjnie wykonane i pracują w ściśle
określonym cyklu i czasie pracy silnika.
Istotną rolę w zasilaniu silników z zapłonem samoczynnym spełnia aparatura paliwowa,
zwana często wtryskowym zespołem zasilania. Zadaniem jej jest podawanie paliwa do
cylindrów we właściwej ilości, postaci i w odpowiednim czasie tak, aby zapewnić pełne
spalanie. Podawane dawki muszą być dokładnie odmierzone w takiej samej ilości dla
wszystkich cylindrów, poddane odpowiedniemu wysokiemu ciśnieniu w celu pełnego
rozpylenia i dobrego wymieszania w komorze spalania.
1. zbiornik paliwa,
2. kran z osadnikiem,
3. pompka ręczna,
4. pompa zasilająca,
5. filtr wstępnego
oczyszczania,
6. filtr dokładnego
oczyszczania,
7. pompa wtryskowa,
8. regulator obrotów,
9. wtryskiwacz,
10. osadnik.
Rys. 5. Schemat zasilania silnika ciągnikowego [8, s. 68]
W samoczynnym układzie zapłonowym ciągnika największe znaczenie ma czystość
paliwa. Dostarczane do wtryskiwaczy paliwo jest kilkakrotnie czyszczone po to, aby nie
dostawały się Ŝadne trwałe zanieczyszczenia. Dlatego teŜ, paliwo powinno być pobierane na
stacjach paliwowych gwarantujących czyste paliwo. NaleŜy pamiętać, aby z układu zasilania
usuwać równieŜ skroploną wodę, gdyŜ w zbiorniku paliwa występuje zjawisko kondensacji
pary wodnej. Wodę najczęściej usuwamy czyszcząc osadnik, który znajduje się najczęściej
przy kraniku pod zbiornikiem.
Układ smarowania silnika
Układ smarowania ma bardzo waŜny wpływ na Ŝywotność silnika i na prawidłową jego
pracę, równieŜ związaną z procesem spalania w komorze cylindra. Olej silnikowy docierając
do wszystkich powierzchni trących współpracujących ze sobą spełnia następujące zadania:
− zmniejszając opory tarcia smaruje części współpracujące,
− odprowadza część ciepła od silnika,
− amortyzuje uderzenia i tłumi drgania i stuki,

17
− uszczelnia współpracujące powierzchnie,
− zmniejsza luzy między częściami silnika,
− oczyszcza i zmywa powierzchnie trące,
− zabezpiecza powierzchnie smarowane przed korozją.
W silnikach ciągników rolniczych najczęściej stosowany jest wymuszony system
smarowania poprzez zastosowanie pomp olejowych zębatych. Układ smarowania podobnie
jak układ zasilania silnika musi posiadać doskonałe systemy oczyszczania oleju tak, aby
przemieszczany olej w magistrali olejowej był czysty. Dlatego zostały zastosowane filtry
gwarantujące wysoką klasę oczyszczania oleju. Nad prawidłową pracą czuwają czujniki
ciśnienia smarowania, które sygnalizują zmiany w ciśnieniu. Ciśnienie smarowania jest
kontrolowane przez kierującego ciągnikiem przez wskaźnik ciśnienia oleju umieszczony na
pulpicie urządzeń kontrolno-pomiarowych, a takŜe często poprzez sygnalizator świetlny lub
dźwiękowy. Układ ten ma bezpośredni wpływ na Ŝywotność i prawidłową pracę silnika.
Dlatego codziennie powinniśmy sprawdzać poziom oleju w silniku miarką bagnetową
i uzupełniać ewentualne niedobory oleju.
Rys. 6. Schemat smarowania silnika pod ciśnieniem [1, s. 86]
Czystość oleju jest utrzymywana przez filtry, których w obiegu smarowania znajduje się
zawsze kilka rodzajów.
Układ chłodzenia
W silnikach z zapłonem samoczynnym stosuje się układy chłodzenia głównie cieczą
o niskiej temperaturze krzepliwości z obiegiem wymuszonym, przez pompę wodną. Ciecz
chłodząca przepływa między ściankami kadłuba i głowicy odbierając nadmiar ciepła
z cylindrów i komór spalania.

18
Utrzymywana prawidłowa temperatura w silniku powoduje maksymalne wykorzystanie
bilansu cieplnego silnika najbardziej ekonomiczną pracę silnika. Za utrzymywanie właściwej
temperatury cieczy w układzie chłodzenia odpowiada termostat, który najczęściej
umieszczony jest między głowicą silnika a chłodnicą. Kierujący ciągnikiem powinien
kontrolować stan temperatury poprzez obserwację wskaźnika temperatury cieczy chłodzącej,
który znajduje się w kabinie. Obsługa układu chłodzenia jest prosta i wymaga głównie
kontroli poziomu cieczy chłodzącej w zbiorniczku wyrównawczym. NaleŜy pamiętać, Ŝe
w przypadku wyparowania cieczy chłodzącej braki naleŜy uzupełniać czystą i miękką wodą.
Nieprawidłowo działający układ chłodzenia moŜe doprowadzić do uszkodzenia silnika.
Rys. 7. Silnik z wymuszonym obiegiem cieczy i ze zbiornikiem wyrównawczym [8, s. 53]
1 – zbiornik wyrównawczy, 2 – zawór nadciśnieniowo-podciśnieniowy, 3 – termostat, 4 – pompa wodna,
5 – rdzeń chłodnicy
1. Jakie są cechy charakteryzujące silniki z zapłonem samoczynnym?
2. Jakie są układy silnika spalinowego z zapłonem samoczynnym?
3. Jakie zadanie spełnia głowica silnika i misa olejowa w silniku wysokopręŜnym?
4. Do czego słuŜy układ tłokowo-korbowy w silniku?
5. Jaka jest róŜnica między silnikiem górno– a dolnozaworowym?
6. Jakie zadanie spełnia głowica w silnikach ciągnikowych?
7. Jakie zadanie w silnikach spełnia układ rozrządu?
8. Jakie zadanie spełniają pierścienie tłokowe?
9. Jaka jest rola układu smarowania w silniku?
10. Jakie cele spełnia układ chłodzenia?

19
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyreguluj luz zaworowy korzystając z modelu silnika spalinowego.
1) określić kolejność pracy poszczególnych cylindrów,
2) dobrać wielkość kluczy do śrub regulacyjnych zaworów ssących i wydechowych,
3) uŜyć do regulacji szczelinomierza o określonej grubości,
4) wykorzystać tylko sprawne klucze i narzędzia,
5) przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
− model silnika spalinowego,
− przyrządy pomiarowe i narzędzia,
Ćwiczenie 2
Wymień olej w silniku spalinowym zgodnie z instrukcją obsługi ciągnika.
1) określić technikę wykonywania wymiany oleju w silniku,
2) uŜyć sprawnych narzędzi,
3) przelać zuŜyty olej do pojemników z olejem,
4) wymienić filtr oleju,
5) przestrzegać przepisów bhp i ochrony środowiska.
– ciągnik rolniczy,
– olej silnikowy,
– skrzynka narzędziowa,
– instrukcja obsługi ciągnika,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj codzienny przegląd techniczny silnika ciągnika rolniczego.
1) przeczytać instrukcję obsługi silnika ciągnika,
2) wykonać przegląd układów mających wpływ na bezpieczeństwo jazdy,
3) usunąć zauwaŜone usterki,
4) przestrzegać przepisów bhp i ochrony środowiska.

20
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić układy silnika ciągnikowego z zapłonem samoczynnym?
2) określić zadania poszczególnych układów silnika ciągnikowego?
3) wykonać czynności obsługowe poszczególnych układów silnika?
4) wykonać czynności obsługowe silnika ciągnikowego zgodnie z jego
instrukcją obsługi?
5) wykonać bezpiecznie czynności obsługi codziennej silnika
ciągnikowego?
6) dobrać materiały eksploatacyjne dla określonego silnika
ciągnikowego?
7) odpowietrzyć układ zasilania silnika z zapłonem samoczynnym
i pompą rotacyjną?
8) wymienić olej w silniku?
9) wykonać regulację luzu zaworowego ?
10) dokonać wymiany uszkodzonej uszczelki pod głowicą?

21
4.3. Mechanizmy jezdne, napędowe i hamowania ciągników
Ciągniki rolnicze są wyposaŜone najczęściej w kołowe mechanizmy jezdne, gdzie
przewaŜnie koła tylne są kołami napędowymi, a koła przednie są kołami nienapędzanymi.
Koła róŜnią się między sobą wielkością i rodzajem bieŜnika na oponach. PoniewaŜ ciągniki
wykorzystywane są do upraw polowych, dąŜy się, aby zmniejszać naciski jednostkowe
poprzez zmianę kształtu opony i zwiększenia jej powierzchni styku z glebą.
Koła ciągników są tak konstruowane, aby poprzez róŜne zamiany w mocowaniu
zmieniamy rozstaw kół tylnych tak, aby ciągnik mógł być wykorzystywany do upraw
międzyrzędowych. Chcąc zwiększyć powierzchnię przylegania moŜna zastosować koła
bliźniacze lub koła drabinkowe. W celu zwiększenia siły uciągu ciągnika stosuje się
dociąŜanie kół ciągnika poprzez zastosowanie dodatkowych obciąŜników lub uzupełnianie
koła cieczą niezamarzającą. System dociąŜania kół cieczą nie jest zbyt rozpowszechniony
w Polsce.
Mechanizmy kierowania ciągników słuŜą do zmiany kierunku jazdy lub kierunku ruchu.
Mechanizmy kierownicze róŜnią się głównie rodzajami przekładni kierowniczej i konstrukcją
przekładni. W ciągnikach zastosowane są równieŜ przekładnie kierownicze ze
wspomaganiem lub z hydrostatycznym zespołem sterowania.
Mechanizmy napędowe ciągników
Zadaniem mechanizmów napędowych ciągnika kołowego jest przekazanie napędu na
punkty odbioru energii takich jak: koła napędowe, podnośnik hydrauliczny, wałek odbioru
mocy i instalacja hydrauliczna zewnętrzna. W skład mechanizmów napędowych zaliczamy:
− sprzęgło,
− skrzynię przekładniową z reduktorami,
− most napędowy,
− wałek odbioru mocy.
Sprzęgła główne ciągników kołowych
Najczęściej stosowane są sprzęgła jedno– lub dwutarczowe umoŜliwiające łączenie
i rozłączenie strumienia energii, a takŜe łagodne ruszanie ciągnika i włączanie urządzeń
pobierających napęd z ciągnika. Do napędu wałka odbioru mocy stosuje się często osobne
sprzęgła. W mikrociągnikach i ciągnikach słuŜących do przenoszenia napędu uŜywa się
sprzęgieł o działaniu odśrodkowym. NaleŜy pamiętać, Ŝe silniki takich ciągników muszą
pracować z duŜymi obrotami, gdyŜ w przeciwnym razie istnieje niebezpieczeństwo poślizgu
sprzęgła. W ciągnikach waŜną rolę spełniają skrzynie przekładniowe, które mogą być
mechaniczne lub hydrauliczne. Często w skrzyniach przekładniowych stosowane są
urządzenia zwane wzmacniaczem momentu obrotowego ułatwiające pracę bez przerywania
strumienia energii. Aby ciągniki mogły sprawnie poruszać się w zespole napędowym tzw.
moście napędowym wykorzystano mechanizm róŜnicowy, który pozwala poruszać się kołom
napędowym z róŜną prędkością w trakcie pokonywania zakrętów i występowania poślizgów.
Przekładnia główna zmienia kierunek przekazywanej energii i przekazuje ją na koła
napędowe.
W ciągnikach istnieje moŜliwość blokady mechanizmu róŜnicowego poprzez sprzęgło
najczęściej kłowe. Wówczas napęd jest przekazywany na koła napędowe jednocześnie.
NaleŜy pamiętać, aby uŜywać blokady mechanizmu róŜnicowego tylko do jazdy na wprost.

22
Mechanizmy hamowania
Mechanizmy hamowania ciągników słuŜą do zwalniania i zatrzymywania ciągników,
czasami wykorzystywane są w uprawach polowych do wykonywania szybkich uwroci lub na
grząskim podłoŜu. W ciągnikach zastosowane są róŜne hamulce w zaleŜności od sposobu
działania rozróŜniamy taśmowe, szczękowe, tarczowe i klockowe.
Rys. 8. Hydrauliczny układ sterowania hamulcami [8, s. 115]
1 – zbiornik na płyn hamulcowy, 2 – pompa hamulcowa, 3 – przewody hamulcowe, 4 – cylinderki hydrauliczne
5 – szczęki
Rys. 9. Hamulec tarczowy [8, s.114]
1 – półoś, 2 – tarcza cierna, 3 – tarcza dociskowa, 4 – spręŜyna, 5 – cięgła, 6 – siłownik,
7 – cięgło hamulca ręcznego, 8 – dźwignia, 9 – kulka
1. Z jakich części składa się koło jezdne ciągnika?
2. Z jakich części składa się koło napędowe ciągnika?
3. Jakie są sposoby zwiększania przyczepności ciągnika do podłoŜa?
4. Jakie elementy zaliczamy do mechanizmów przenoszenia napędu w ciągniku rolniczym?
5. Jakie zadania spełnia sprzęgło w ciągniku rolniczym?
6. Jakie zadanie spełnia skrzynia przekładniowa w ciągniku rolniczym kołowym?
7. Jakie zadanie w ciągniku spełnia wzmacniacz momentu obrotowego?
8. Jakie zadanie w ciągniku rolniczym spełnia mechanizm róŜnicowy?
9. Do czego słuŜy przekładnia główna w ciągniku rolniczym?
10. Co to jest przekładnia planetarna i jakie zadanie spełnia w przenoszeniu napędu?

23
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
WskaŜ i nazwij widoczne elementy silnika i układy wybranego ciągnika rolniczego.
1) rozpoznać i nazwać widoczne elementy silnika,
2) wskazać układy wybranego ciągnika rolniczego,
3) nazwać układy i określić ich zadania,
− instrukcja obsługi ciągnika,
Ćwiczenie 2
Dokonaj regulacji rozstawu kół przednich ciągnika na wymiar 1 250 mm.
1) określić sposoby regulacji rozstawu kół w danym ciągniku,
2) wykonać regulację rozstawienia kół przednich ciągnika,
3) sprawdzić stan połączeń śrubowych i ich zabezpieczeń,
− podnośnik hydrauliczny,
− skrzynka narzędziowa,
− ciśnieniomierz,
Ćwiczenie 3
Dokonaj wymiany uszkodzonego koła przedniego ciągnika i ustal przyczynę braku
ciśnienia w kole.
1) zdemontować koło z ciągnika,
2) wyjąć dętkę z opony i określić miejsce uszkodzenia,
3) naprawić uszkodzoną dętkę i dokonać montaŜu w odwrotnej kolejności do demontaŜu,

24
– podnośnik hydrauliczny,
Ćwiczenie 4
Dokonaj odpowietrzenia hydraulicznego układu hamulcowego.
1) określić przyczynę i miejsce nieszczelności w układzie hydraulicznym,
2) odpowietrzyć układ,
3) uzupełnić brakujący płyn w układzie hydraulicznym,
4) przestrzegać bezpieczeństwa i higieny pracy.
− skrzynka narzędziowa,
− przyrządy do odpowietrzania,
Ćwiczenie 5
Sprawdź działanie i skuteczność pracy hamulca pomocniczego ciągnika kołowego.
1) skontrolować działanie hamulca pomocniczego,
2) wykonać regulację zgodnie z instrukcją obsługi,
3) przeprowadzić próbę skuteczności pracy hamulca pomocniczego,
− skrzynka z narzędziami,
Ćwiczenie 6
Wykonaj regulację sprzęgła dwustopniowego w ciągniku kołowym.
1) określić budowę sprzęgła dwustopniowego,
2) wykonać regulację pierwszego stopnia i przeprowadzić próbę,
3) wykonać regulację drugiego stopnia i przeprowadzić próbę,

25
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić w ciągniku uszkodzone koło?
2) zmienić rozstaw kół przednich ciągnika?
3) zmienić rozstaw kół tylnych ciągnika?
4) zwiększyć przyczepność do podłoŜa kół ciągnika?
5) wykonać regulację hamulca pomocniczego w ciągniku kołowym?
6) odpowietrzyć hydrauliczny układu hamowania ciągnika kołowego?
7) włączyć wałek odbioru mocy?
8) włączyć i rozłączyć blokadę mechanizmu róŜnicowego?

26
4.4. Układy zawieszenia narzędzi, maszyn i przyczep
4.4.1 Materiał nauczania
Ciągniki rolnicze wyposaŜone są w układ zawieszenia i zaczepiania narzędzi i maszyn
rolniczych oraz zaczepiania maszyn i przyczep. Bardzo waŜnym urządzeniem jest podnośnik
hydrauliczny, który słuŜy do zawieszania, zmiany połoŜenia i regulacji głębokości pracy
narzędzi i maszyn. Najczęściej znajduje się on w części tylnej ciągnika, chociaŜ moŜe
znajdować się równieŜ z przodu ciągnika, co wpływa na wydajność agregatu. W skład
podnośnika hydraulicznego wchodzi zespół hydrauliczny i zespół trzypunktowego
zawieszenia. Zespół hydrauliczny składa się z: siłownika, zaworu sterującego, zbiornika
oleju, filtr oleju, pompy olejowej i zaworu redukcyjnego.
Rys. 10. Schemat trzypunktowego układu zawieszenia podnośnika hydraulicznego [10, s. 193]
1 – oś kół tylnych ciągnika, 2 – siłownik, 3 – dźwignia, 4 – ramię podnośnika, 5 – łącznik górny, 6 – wieszak,
7 – cięgło dolne
Przy pomocy podnośnika hydraulicznego moŜemy wykorzystywać cztery systemy
regulacji głębokości pracy narzędzi: system kopiujący, pozycyjny i siłowy
(pozycyjno-siłowy). Regulacja kopiująca jest najbardziej rozpowszechniona i stosowana.
PołoŜenie głębokości roboczej narzędzi ustala się zmieniając połoŜenie koła kopiującego.
Rys.11. Schemat działania systemu sterowania kopiującego [10, s. 195]
1 – pompa podnośnika, 2 – siłownik podnośnika, 3 – podnośnik, 4 – ramię podnośnika,
5 – wieszak, 6 – cięgło dolne, 7 – łącznik górny, 8 – pług, 9 – korba regulacji szerokości orki,
10 – korba regulacji głębokości orki, 11 – koło kopiujące
Podczas pracy regulacji pozycyjnej utrzymywane jest zadane połoŜenie narzędzia bez
względu na działanie sił działających na narzędzie. Regulacja siłowa polega na utrzymaniu
głębokości pracy narzędzia na podstawie oporu występującego w czasie działania tego
narzędzia.

27
Rys. 12. Schemat działania regulacji siłowej [10, s. 197]
1 – pompa, 2 – rozdzielacz, 3 – dźwignia sterująca, 4 – czujnik siłowy,
5 – koło ciągnika, 6 – narzędzie zawieszane
Regulacja mieszana zwana często pozycyjno-siłową, łączy ze sobą dwa systemy
regulacji: siłowej i pozycyjnej.
W ciągnikach rolniczych oprócz podnośnika hydraulicznego zastosowana jest równieŜ
instalacja hydrauliki zewnętrznej. SłuŜy ona do sterowania pracą narzędzi, maszyn i przyczep.
Stanowi jakby drugi obwód hydrauliczny i składa się z przewodów hydraulicznych
ciśnieniowych zaworu sterującego i gniazd szybkozłączy.
Zaczepy
W ciągnikach rolniczych zamontowane są najczęściej dwa zaczepy do ciągnięcia
przyczep, narzędzi i maszyn rolniczych. Zaczep transportowy słuŜy do łączenia przyczep,
którego sworzeń jest zawsze zabezpieczony przed wypadnięciem, przy pomocy zawleczki lub
samoczynnego zabezpieczenia.
Rys. 14. Zaczep transportowy [10, s. 200]
W celu łączenia maszyn z ciągnikiem stosuje się zaczepy polowe.

28
Rys. 15. Zaczep polowy [10, s. 201]
1 – zaczep polowy, 2 – belka polowa
Rys. 15. Zaczep dolny [10, s. 201]
1 – hak zaczepu, 2 – belka wspornika, 3 – dźwignia blokująca
PoniewaŜ łączenie maszyn z ciągnikiem za pomocą podnośnika hydraulicznego
trzypunktowym punktowym układzie zawieszenia jest czynnością uciąŜliwą, w ciągnikach
stosuje się tzw. sprzęgi do trzypunktowego układu zawieszenia.
Rys. 17. Sprzęg do trzypunktowego układu zawieszenia [10, s. 201]
1 – rama sprzęgła, 2 – cięgło sprzęgła
W celu szybkiego i bezpiecznego łączenia maszyn zawieszanych lub pół zawieszanych
stosuje się system Rau–Combi wprowadzony na rynek rolniczy w latach osiemdziesiątych.
Ułatwia to operatorowi szybkie, sprawne i bezpieczne łączenie maszyny z ciągnikiem bez
opuszczania kabiny przez operatora.

29
4.4.2 Pytania sprawdzające
1. Co to jest podnośnik hydrauliczny?
2. Jakie są elementy budowy podnośnika hydraulicznego?
3. Jak działa podnośnik hydrauliczny?
4. Co to jest trzypunktowy układ zawieszenia ciągnika?
5. Jakie stosuje się siłowniki w podnośnikach hydraulicznych?
6. Jak działa system regulacji kopiującej pracę narzędzi?
7. Jak działa system regulacji siłowej?
8. Do czego słuŜy zaczep transportowy?
9. Do czego słuŜy zaczep polowy?
10. Co to jest trzypunktowy sprzęg układu zawieszenia?
11. Jak działa system regulacji pozycyjnej w ciągniku?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj zawieszenia pługa na trzypunktowym układzie ciągnika.
1) określić technikę podłączenia pługa do ciągnika,
2) zabezpieczyć cięgło dolne,
3) sprawdzić działanie podnośnika hydraulicznego,
– pług 1–2 skibowy,
Ćwiczenie 2
Przygotuj ciągnik z pługiem do pracy na głębokości 20 cm z wykorzystaniem regulacji
kopiującej.
1) połączyć ciągnik z pługiem,
2) zabezpieczyć cięgła dolne ciągnika,
3) wyregulować koło kopiujące na 20cm głębokości pracy pługa,
4) wykonać przejazd kontrolny na polu,
5) przestrzegać warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
– pług zawieszany,
– przyrządy pomiarowe (belka drewniana 20cm),

30
Ćwiczenie 3
Podłącz do ciągnika ładowarkę chwytakową i dokonaj próby pracy.
1) połączyć ładowarkę chwytakową z ciągnikiem,
2) przygotować i połączyć przewody hydrauliczne,
3) wykonać próbę pracy zestawem,
– ładowarka chwytakowa,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zadania podnośnika hydraulicznego?
2) omówić budowę i działanie podnośnika hydraulicznego?
3) rozróŜnić budowę siłownika jedno– od dwustronnego?
4) rozróŜnić systemy regulacji pracy narzędzi?
5) pracować ciągnikiem z narzędziami na regulacji kopiującej?
6) pracować ciągnikiem z narzędziami na regulacji pozycyjnej?
7) pracować ciągnikiem z narzędziami na regulacji siłowej?
8) pracować ciągnikiem z maszyną z wykorzystaniem hydrauliki
zewnętrznej?
9) połączyć ciągnik z przyczepą czterokołową?
10) połączyć ciągnik z maszyną wykorzystując zaczep dolny (polowy)
i hydraulikę zewnętrzną?

31
4.5. Instalacja elektryczna i oświetleniowa
W ciągnikach rolniczych jak równieŜ w wielu innych pojazdach samochodowych,
instalacje moŜemy określić jako grupy: źródła prądu, urządzenia rozruchowe, instalacje
oświetleniową urządzenia sygnalizacyjno-kontrolne.
Podstawowym źródłem prądu w ciągniku jest akumulator słuŜący do magazynowania
energii elektrycznej i alternatory, które prąd wytwarzają. Najczęściej stosowanymi
akumulatorami w ciągnikach rolniczych są akumulatory kwasowo-ołowiowe o nominalnym
napięciu 1 ogniwa 2 V. Końcówki skrajnych ogniw posiadają wyprowadzenia w postaci
stoŜkowych kołków i róŜnią się średnicą. Biegun dodatni ma kołek grubszy, biegun ujemny
cieńszy i są to cechy charakterystyczne i rozróŜniające podczas podłączania akumulatora do
ciągnika bądź łączenia dwóch akumulatorów. Napięcie akumulatorów wynosi najczęściej
6 ,12 lub 24 V, co oznacza Ŝe posiada 3, 6 lub 12 ogniw. Akumulator kwasowo-ołowiowy jest
najczęściej przygotowany juŜ do pracy w momencie zakupu. Podczas eksploatacji
akumulatora naleŜy kontrolować poziom elektrolitu tak, aby znajdował się 10 mm ponad
górną krawędź płyt. StęŜenie elektrolitu nie moŜe wynosić mniej niŜ 1,15 g/cm3
, a napięcie
poniŜej 1,75 V w ogniwie.
Urządzeniem wytwarzającym prąd w ciągniku rolniczym jest alternator, a w starych
typach ciągników prądnica. Alternator otrzymuje napęd od wału korbowego silnika za
pomocą paska klinowego lub paska płaskiego zębatego.
Urządzeniem regulującym wartość wytwarzanego prądu jest regulator napięcia.
Urządzenia rozruchowe w ciągniku słuŜą do dostarczania energii tak, aby silnik mógł
wykonać pierwsze obroty. Są to najczęściej rozruszniki, czyli silniki elektryczne szeregowe,
lub szeregowo-bocznikowe prądu stałego. Rozrusznik jest tak zbudowany, Ŝe w momencie
uruchomienia silnika następuje wyłączenie rozrusznika poprzez urządzenie sprzęgające tzw.
wolne koło. Czynnością tą steruje operator ciągnika odcinając dopływ prądu do rozrusznika.
Rozruch silnika z samoczynnym zapłonem jest szczególnie trudny w okresie zimowym. Aby
ułatwić uruchomienie silnika zimą zastosowano tzw. świece Ŝarowe lub świece płomieniowe.
Rys. 18. Świeca Ŝarowa [10, s. 176]
1 – budowa, 2 – rdzeń świecy, 3 – zwojenie grzejne

32
Rys. 19. Świeca płomieniowa [10, s. 176]
1 – korpus, 2 – doprowadzenie paliwa, 3 – zawór kulkowy, 4 – złącze prądowe, 5 – uzwojenie podgrzewające,
6 – uzwojenie zapalające, 7 – osłona z otworami przepływu powietrza, 8 – pręt dociskowy
Rozruch równieŜ ułatwia odpręŜnik, grzałka w zespole chłodzenia lub paliwa o niskiej
temperaturze zapłonu.
Światła zewnętrzne ciągnika
Ciągnik rolniczy powinien być wyposaŜony w światła:
− drogowe oświetlające drogę symetrycznie na odległość minimum 100 m,
− mijania osiedlające drogę na odległość minimum 40 m,
− pozycyjne muszą być widoczne z odległości minimum 300 m,
− kierunkowskazy pracujące z częstotliwością 60–120 błyśnięć na minutę
− hamowania włączane w momencie uruchamiania hamulca roboczego,
− światło oświetlające tablicę rejestracyjną ciągnika i przyczepy.
Ponadto ciągnik moŜe być dodatkowo wyposaŜony w reflektory ułatwiające pracę
w nocy z przodu lub tyłu ciągnika oraz światła do jazdy dziennej. Barwa świateł, kolor szyb
reflektorów, kierunkowskazów i lamp zespolonych musi odpowiadać obowiązującym
przepisom w tym zakresie.
Rys .20. Budowa reflektora: a – reflektor zewnętrzny, b – reflektor wbudowany [10, s. 185]
1 – śruba mocująca ramkę szyby, 2,7 – ramki mocujące szybę, 3 – szyba, 4 – Ŝarówka dwuwłókowa, 5 – lustro,
6 – uszczelka szyby, 8,9,10 – układ regulacji świateł, 11 – kosz osłonowy, 12 – oprawa Ŝarówki, 13 – złącze
przewodów, 14 – śruba mocująca, 15 – Ŝarówka światła postojowego

33
W kabinie ciągnika na pulpicie jest umieszczonych wiele urządzeń
sygnalizująco-kontrolnych, które są kontrolowane przez operatora ciągnika. Przez co moŜemy
określać temperatury cieczy chłodzącej, ciśnienia oleju, poziomu paliwa, działania urządzeń
wytwarzających prąd elektryczny, prace kierunkowskazów, świateł drogowych i mijania.
Rys. 21. Widok wskaźników komputera pokładowego [10, s. 189]
1 – prędkość obrotowa silnika, 2 – prędkość obrotowa wałka odbioru mocy, 3 – prędkość ciągnika
W ciągnikach rolniczych wprowadzono szeroko rozwinięta elektronikę, poprzez
zastosowanie tzw. komputerów pokładowych. Komputery pokładowe mają wielorakie
moŜliwości kontroli róŜnych zespołów ciągnika, często teŜ powodują korektę pracy
niektórych elementów pracy ciągnika równieŜ narzędzi lub maszyn. Komputery pokładowe
wskazują najczęściej: zuŜycie paliwa na 1 ha, czasowe zuŜycie paliwa, rzeczywistą prędkość
ciągnika lub prędkość obrotową wałka odbioru mocy.
1. Jakie są urządzenia elektryczne w ciągniku?
2. Jakie są urządzenia sygnalizacyjne w ciągniku rolniczym?
3. Co powinien sprawdzić operator ciągnika rolniczego w zakresie świateł?
4. Co to są połączenia szeregowe i równoległe akumulatorów?
5. Jakie wymagania musza spełniać światła mijania?
6. Jakie wymagania muszą spełniać światła drogowe?
7. Jakie czynności obsługowe wykonujemy obsługując akumulator?
8. W jaki sposób wykonujemy podłączenie akumulatorów?
9. W jaki sposób sprawdzamy prawidłowość pracy alternatora?
10. Jakie funkcje w ciągniku spełnia komputer pokładowy?

34
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj podłączenie akumulatorów w ciągniku rolniczym.
1) określić zasady łączenia akumulatorów,
2) sprawdzić sprawność akumulatorów aerometrem,
3) sprawdzić sprawność akumulatorów woltomierzem,
4) przestrzegać warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
– aerometr,
– woltomierz,
Ćwiczenie 2
Wykonaj kontrolę pracy alternatora.
1) określić sposoby regulacji napięcia paska klinowego,
2) zmierzyć wartość napięcia wytwarzanego przez alternator,
3) skontrolować działanie urządzeń sygnalizacyjnych w kabinie operatora,
4) przestrzegać warunki bezpieczeństwa i higieny pracy.
– woltomierz,
Ćwiczenie 3
Wymień uszkodzony rozrusznik w ciągniku rolniczym.
1) rozłączyć przewody elektryczne z rozrusznika,
2) zdemontować i zamontować rozrusznik,
3) określić przyczyny uszkodzenia,
– rozrusznik ciągnika,

35
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić sprawność akumulatora (akumulatorów)?
2) obsługiwać akumulatory?
3) wymienić rozrusznik?
4) wymienić alternator (prądnicy)?
5) wymienić akumulator?
6) skontrolować sprawność działania obowiązkowych świateł
w ciągniku?
7) uruchomić ciągnik w okresie zimowym?
8) określić przyczyny rozładowania akumulatorów?
9) uzupełnić elektrolit w akumulatorach?
10) sprawdzić stan naładowania akumulatorów przy pomocy aerometru
i woltomierza?

36
4.6. Przepisy i zasady ruchu drogowego
Przepisy i zasady ruchu drogowego wynikają z ustawy z dnia 20.06.1997 r. „Prawo
o ruchu drogowym” z późniejszymi zmianami. Ustawa prawo o ruchu drogowym reguluje
zasady ruchu na drogach publicznych oraz w strefach zamieszkania, warunki dopuszczenia
pojazdów do ruchu, wymagania w stosunku do osób kierujących pojazdami i innych
uczestników ruchu oraz zasady kontroli ruchu drogowego. Znajomość wymienionych
zagadnień jest niezbędna dla sprawnego i bezpiecznego poruszania się po drogach
publicznych i poza nimi, w celu uniknięcia zagroŜenia bezpieczeństwa uczestników ruchu.
Prawo o ruchu drogowym określa pojęcia z nim związane w celu zrozumienia zasad i praw
działających podczas kierowania pojazdami, rodzaje pojazdów, drogi i ich podział,
uczestników ruchu.
Ogólne wiadomości z prawa o ruchu drogowym określają definicje, które naleŜy poznać
w celu stosowania prawidłowego słownictwa w dalszym szkoleniu. Przepisy o ruchu
pojazdów określają zasady ogólne, zasady poruszania się pojazdów po drogach ekspresowych
i autostradach. Określają prędkości, zasady włączania się do ruchu pojazdów. Wymijanie,
omijanie, wyprzedzanie, zmiana pasa ruchu lub kierunku ruchu są manewrami bardzo
niebezpiecznymi i naleŜy je wykonywać przestrzegając obowiązujących zasad. UŜywanie
świateł zewnętrznych naleŜy do elementów ułatwiających jazdę i zwiększających
bezpieczeństwo uczestników ruchu. Poruszanie się pojazdów na przejazdach kolejowych
i tramwajowych, szczególnie jest akcentowane ze względu na niebezpieczeństwa, jakie
czyhają podczas ich przejeŜdŜania. WaŜnym zagadnieniem są warunki uŜywania pojazdów
w ruchu drogowym, gdzie zostały określone warunki pojazdów uprzywilejowanych,
wykonujących czynności na drodze, ruchu pojazdów w kolumnie, przewóz dzieci, osób
i ładunków. Określone zostały równieŜ warunki uŜywania pojazdów z przyczepami.
Przepisy o ruchu pojazdów
W Polsce i wielu innych krajach obowiązuje ruch prawostronny. Wynika z tego, Ŝe kaŜdy
kierujący pojazdem powinien jeździć po prawej stronie drogi, jezdni i jak najbliŜej jej prawej
krawędzi. W przypadku poruszania się pojazdów szynowych w części jezdni, po której
porusza się pojazd.
Pojęcia dróg i ich rodzaje
1) droga – wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika, drogi (ścieŜki)
dla pieszych lub drogi (ścieŜki) dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów szynowych
znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów,
ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt,
2) droga twarda – droga z jezdnią o nawierzchni bitumicznej, betonowej, kostkowej,
klinkierowej, brukowej, tłuczniowej lub Ŝwirowej oraz z płyt betonowych lub
kamienno-betonowych, jeŜeli długość nawierzchni przekracza 20 m; inne drogi są
drogami gruntowymi,
3) autostrada – drogę dwujezdniową, oznaczoną odpowiednimi znakami drogowymi, na
której nie dopuszcza się ruchu poprzecznego, przeznaczoną tylko do ruchu pojazdów
samochodowych, które na równej, poziomej jezdni mogą rozwinąć prędkość co najmniej
40km/h, w tym równieŜ w razie ciągnięcia przyczepa,

37
4) droga ekspresowa – droga dwu– lub jedno jezdniową, oznaczona odpowiednimi znakami
drogowymi, na której skrzyŜowania występują wyjątkowo, przeznaczoną tylko do ruchu
pojazdów samochodowych,
5) droga (ścieŜka) dla rowerów – droga przeznaczoną do ruchu rowerów, oznaczoną
odpowiednimi znakami drogowymi,
6) jezdnia – część drogi przeznaczoną do ruchu pojazdów,
7) pas ruchu – kaŜdy z podłuŜnych pasów jezdni wystarczający do ruchu jednego rzędu
pojazdów wielośladowych, oznaczony lub nie oznaczony znakami drogowymi,
8) pobocze – część drogi przyległa do jezdni, która moŜe być przeznaczona do ruchu
pieszych lub niektórych pojazdów, postoju pojazdów, jazdy wierzchem lub pędzenia
zwierząt,
9) chodnik – część drogi przeznaczoną do ruchu pieszych,
10) skrzyŜowanie – przecięcie się w jednym poziomie dróg mających jezdnię, ich połączenie
lub rozwidlenie, łącznie z powierzchniami utworzonymi przez takie przecięcia,
połączenia lub rozwidlenia; określenie to nie dotyczy przecięcia, połączenia lub
rozwidlenia drogi twardej z drogą gruntową lub stanowiącą dojazd do obiektu
znajdującego się przy drodze,
11) przejście dla pieszych – powierzchnia jezdni lub torowiska przeznaczona do
przechodzenia przez pieszych, oznaczoną odpowiednimi znakami drogowymi,
12) przejazd dla rowerzystów – powierzchnia jezdni lub torowiska przeznaczoną do
przejeŜdŜania przez rowerzystów, oznaczoną odpowiednimi znakami drogowymi,
13) przystanek – miejsce zatrzymywania się pojazdów transportu publicznego, oznaczone
odpowiednimi znakami drogowymi,
14) tunel – budowlę na drodze, oznaczoną odpowiednimi znakami drogowymi,
15) obszar zabudowany – obszar oznaczony odpowiednimi znakami drogowymi,
16) strefa zamieszkania – obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na którym
obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy oznaczone są
odpowiednimi znakami drogowymi.
Obowiązki kierujących pojazdami
Kierującym pojazdem na autostradach i drogach ekspresowych zabrania się
zatrzymywania lub postoju pojazdów poza miejscami do tego wyznaczonymi. W przypadku
awarii naleŜy pojazd usunąć oraz ostrzec innych uŜytkowników. Na autostradzie zabrania się
cofania, zawracania, zatrzymywania pojazdu na pasie rozdzielającym jezdnie. Na autostradzie
wolno holować pojazdy tylko do najbliŜszego zjazdu lub do miejsca obsługi podróŜnych.
Postój pojazdu na autostradzie sygnalizujemy włączeniem świateł awaryjnych pojazdu
i umieszczeniem trójkąta ostrzegawczego w odległości 100 m za pojazdem odpowiednio do
miejsca unieruchomienia pojazdu.
Na drogach ekspresowych moŜna zawracać w miejscach do tego celu przeznaczonych.
Uszkodzony na jezdni pojazd sygnalizujemy w taki sam sposób, jak na autostradach. Na
innych drogach uszkodzony pojazd sygnalizujemy:
− poza obszarem zabudowanym, umieszczeniem trójkąta ostrzegawczego 30–50 m za
pojazdem i włączeniem świateł awaryjnych jeŜeli nie posiada to świateł pozycyjnych,
− na obszarze zabudowanym trójkąt odblaskowy umieszczamy za pojazdem lub na nim na
wysokości max 1 m.
Włączanie się do ruchu
Włączenie się do ruchu następuje przy rozpoczynaniu jazdy po zatrzymaniu się lub
postoju niewynikającym z warunków lub przepisów ruchu drogowego, jak równieŜ wtedy,
kiedy wyjeŜdŜamy z nieruchomości, z pola na drogę, z chodnika, pasa ruchu dla pojazdów
powolnych powinniśmy zachować szczególną ostroŜność oraz ustąpić pierwszeństwa.

38
Włączające się do ruchu autobusy wyjeŜdŜające z zatoczki na jezdnię na obszarze
zabudowanym, mogą korzystać z wcześniejszego wjazdu na jezdnię po wcześniejszym
sygnalizowaniu zamiaru i upewnieniu się, Ŝe poruszające się pojazdy zwolniły prędkość
i w konsekwencji się zatrzymały.
Prędkość ciągników rolniczych
Wszystkich kierujących obowiązuje jazda z taką prędkością, aby panowali nad pojazdami
uwzględniając warunki ruchu, stan i widoczność drogi, rzeźby terenu, warunki atmosferyczne
i natęŜenie ruchu. Kierujący ciągnikiem rolniczym moŜe poruszać się z prędkością:
− w obszarze zabudowanym 30km/h,
− poza obszarem zabudowanym 30km/h,
− w strefie zamieszkania 20km/h.
Na drogi ekspresowe i autostrady ciągnikiem rolniczym nie wolno wjeŜdŜać.
Zmiana kierunku jazdy przy skręcaniu w prawo, następuje przy prawej krawędzi jezdni
w taki sposób, aby ciągnik z przyczepą mógł skręcić w prawo, aby nie najeŜdŜać na chodniki.
W przypadku zawracania naleŜy zachować szczególną ostroŜność, wcześniej wyraźnie
sygnalizować zamiar.
Zabrania się zawracania w tunelach, na mostach, wiaduktach i drogach
jednokierunkowych i w przypadkach zagraŜających bezpieczeństwu ruchu lub ten ruch
utrudniać.
Wymijanie jest to przejeŜdŜanie obok pojazdu lub uczestnika ruchu poruszającego się
w przeciwnym kierunku. NaleŜy zachować szczególną ostroŜność i bezpieczny odstęp.
W razie potrzeby zjechać na prawo, zmniejszyć szybkość lub zatrzymać ciągnik. W razie
jazdy nocą naleŜy zmienić światła drogowe na mijania.
Omijanie jest to przejeŜdŜanie obok nieporuszającego się pojazdu, uczestnika ruchu lub
przeszkody. Nie wolno omijać pojazdów, które zatrzymały się, aby przepuścić pieszych, lub
oczekujących na otwarcie ruchu.
Cofanie jest manewrem szczególnie niebezpiecznym i naleŜy go wykonywać ze szczególną
ostroŜnością, w przypadku ciągnięcia przyczepy lub braku dobrej widoczności naleŜy
zapewnić pomoc drugiej osoby.
Wyprzedzanie jest to przejeŜdŜanie obok uŜytkownika ruchu poruszającego się w tym
samym kierunku. NaleŜy zachować szczególną ostroŜność i bezpieczny odstęp. Wyprzedzając
pojazd jednośladowy lub kolumnę pieszych naleŜy zachować odstęp nie mniejszy niŜ 1 m.
Z prawej strony wolno wyprzedzać tylko te pojazdy, które sygnalizują zamiar skrętu w lewo
lub na drodze dwujezdniowej z wydzielonymi pasami ruchu (na obszarze zabudowanym) lub
3 pasem ruchu poza obszarem zabudowanym.
Hamowanie ciągnikiem z przyczepą naleŜy wykonywać łagodnie, nie powodując
zagroŜenia bezpieczeństwa ruchu lub jego utrudnienia. Holowanie ciągników rolniczych
moŜe odbywać się tylko w przypadku jego uszkodzenia, z prędkością nie większą niŜ 30 km/h
na obszarze zabudowanym i niezabudowanym z włączonymi światłami mijania.
Rodzaj holu jest uzaleŜniony od sprawności układu hamulcowego, jego długość powinna
wynosić do 3 m na połączeniu sztywnym i 4–6 m na połączeniu giętkim. Hole musza
posiadać oznaczenie w postaci chorągiewki lub pasów biało-czerwonych. NaleŜy pamiętać,
aby masa całkowita pojazdu holowanego była niŜsza od masy pojazdu holującego. Nie wolno
holować więcej niŜ jednego pojazdu (poza pojazdem z naczepą).
Kierujący ciągnikiem rolniczym powinien uŜywać sygnałów ostrzegawczych
dźwiękowych lub świetlnych w razie konieczności ostrzegania o niebezpieczeństwie.
W czasie jazdy podczas mgły lub innych opadów atmosferycznych kierujący ciągnikiem
zobowiązany jest zachować szczególną ostroŜność, a w czasie wyprzedzania lub omijania
poza obszarem zabudowanym dawać krótkotrwałe sygnały dźwiękowe. Kierującym
ciągnikami rolniczymi zabrania się naduŜywania sygnału dźwiękowego lub świetlnego,

39
uŜywania sygnału dźwiękowego na obszarze zabudowanym, chyba, Ŝe występuje konieczność
w związku z niebezpieczeństwem.
Znaki i sygnały drogowe
Na drogach stosuje się następujące znaki i sygnały drogowe:
1) znaki pionowe w postaci tarcz, tablic z napisami lub symbolami, które występują równieŜ
w postaci znaków świetlnych,
2) znaki poziome w postaci linii, napisów i symboli, umieszczonych na nawierzchni drogi,
3) sygnały świetlne nadawane przez sygnalizatory,
4) sygnały dawane przez osoby do tego uprawnione,
5) sygnały dźwiękowe lub wibracyjne wysyłane przez urządzenia umieszczone na drodze.
Oprócz znaków określonych w pkt. 1, stosuje się znaki związane z oznaczeniem pasa
drogowego, obiektów drogowych oraz oznaczenia w postaci urządzeń bezpieczeństwa ruchu
w związku z zamknięciem drogi lub jej części dla ruchu, a w razie potrzeby znaki z napisami
wskazującymi sposób korzystania z drogi, jeŜeli nie moŜe on być wyraŜony znakami
określonymi w załączniku do niniejszego rozporządzenia. Znaki drogowe pionowe
umieszczone po prawej stronie jezdni lub nad jezdnią dotyczą kierujących znajdujących się na
wszystkich pasach ruchu. JeŜeli jednak znaki umieszczone są nad poszczególnymi pasami
ruchu, to znak dotyczy tylko kierujących znajdujących się na pasie, nad którym znak jest
umieszczony. Znak drogowy umieszczony po lewej stronie jezdni lub pasów ruchu stanowi
powtórzenie znaku umieszczonego po prawej stronie, chyba, Ŝe przepisy szczególne stanowią
inaczej. Kierujący jest obowiązany stosować się do znaku drogowego pionowego
umieszczonego na wysyłającym Ŝółte światła błyskowe pojeździe, który wykonuje na drodze
prace porządkowe, remontowe lub modernizacyjne. Znaki drogowe wyraŜające zakazy lub
nakazy odnoszące się do kierunku jazdy oraz znaki zakazu wjazdu pojazdów o określonych
wymiarach, masie lub nacisku osi nie dotyczą kierującego pojazdem szynowym,
poruszającego się po wyznaczonej dla niego trasie. Napis lub symbol umieszczony na
tabliczce pod znakiem drogowym stanowi integralną część znaku. JeŜeli na znaku lub
tabliczce podany jest układ dróg na skrzyŜowaniu (schemat skrzyŜowania) liniami o róŜnej
szerokości, to linia szersza oznacza drogę z pierwszeństwem. Znaki poziome
odzwierciedlające znaki pionowe ostrzegawcze lub zakazu stanowią powtórzenie
zastosowanych znaków pionowych.
Znaki ostrzegawcze
Znaki ostrzegawcze uprzedzają o miejscach na drodze, w których występuje lub moŜe
występować niebezpieczeństwo, oraz zobowiązują uczestników ruchu do zachowania
szczególnej ostroŜności. Odległość znaku ostrzegawczego od miejsca niebezpiecznego
wynosi od 150 m do 300 m na drogach, na których dopuszczalna prędkość pojazdów
przekracza 60 km/h, a do 100 m – na pozostałych drogach. Znak ”ustąp pierwszeństwa
przejazdu” umieszcza się w odległości do 50 m od skrzyŜowania na drogach, na których
dopuszczalna prędkość pojazdów przekracza 60 km/h, oraz do 25 m od skrzyŜowania na
pozostałych drogach. Pod znakami ostrzegawczymi umieszcza się tabliczki T-1 wskazujące
odległość znaku od miejsca niebezpiecznego. Umieszczona pod znakiem ostrzegawczym
tabliczka T-2 wskazuje długość odcinka drogi, na którym powtarza się lub występuje
niebezpieczeństwo, jeŜeli długość odcinka przekracza 500 m; umieszczona pod znakiem
ostrzegawczym tabliczka T-3 z napisem oznacza koniec takiego odcinka.

40
Rys. 22. Znaki ostrzegawcze [7]
A-1 niebezpieczny zakręt w prawo, A-2 niebezpieczny zakręt w lewo, A-3 niebezpieczne zakręty – pierwszy
w prawo, A-4 niebezpieczne zakręty – pierwszy w lewo, A-5 skrzyŜowanie dróg, A-6a skrzyŜowanie z drogą
podporządkowaną występującą po obu stronach, A-6b skrzyŜowanie z drogą podporządkowaną występującą po
prawej stronie, A-6c skrzyŜowanie z drogą podporządkowaną występującą po lewej stronie, A-6d wlot drogi
jednokierunkowej z prawej strony, A-6e wlot drogi jednokierunkowej z lewej strony, A-7 ustąp pierwszeństwa,
A-8 skrzyŜowanie o ruchu okręŜnym, A-9 przejazd kolejowy z zaporami, A-10 przejazd kolejowy bez zapór,
A 11 nierówna droga, A-11a próg zwalniający, A-12a zwęŜenie jezdni-dwustronne, A-12b zwęŜenie jezdni
prawostronne, A-12c zwęŜenie jezdni-lewostronne, A-13 ruchomy most, A-14 roboty na drodze, A-15 śliska
jezdnia, A-16 przejście dla pieszych, A-17 dzieci, A-18a zwierzęta gospodarskie, A-18b zwierzęta dzikie,
A-19 boczny wiatr, A-20 odcinek jezdni o ruchu dwukierunkowym, A-21 tramwaj, A-22 niebezpieczny zjazd,
A-23 stromy podjazd, A-24 rowerzyści, A-25 spadające odłamki skalne, A-26 lotnisko, A-27 nabrzeŜe lub brzeg
rzeki, A-28 sypki Ŝwir, A-29 sygnały świetlne, A-30 inne niebezpieczeństwo, A-31 niebezpieczne pobocze,
A-32 oszronienie jezdni, A-33 zator drogowy, A-34 wypadek drogowy.

41
Znaki zakazu
Znaki zakazu obowiązują na drodze, na której są umieszczone, chyba Ŝe przepisy
szczególne stanowią inaczej. Zakaz wyraŜony znakiem obowiązuje od miejsca jego
ustawienia, chyba Ŝe przepisy szczególne stanowią inaczej. Znak zakazu umieszczony pod
znakiem z nazwą miejscowości oznacza, Ŝe zakaz obowiązuje na obszarze całej
miejscowości, z wyjątkiem odcinka drogi, na którym został on zmieniony lub odwołany
innym znakiem. Umieszczony na znaku zakazu lub tabliczce napis określający dni lub okres
doby oznacza, Ŝe zakaz obowiązuje w tym czasie. Umieszczone na jednej tarczy dwa lub trzy
symbole znaków mają takie samo znaczenie jak znaki pojedyncze.
Rys. 23. Znaki zakazu [7]
B-1 zakaz ruchu w obu kierunkach, B-2 zakaz wjazdu, B-3 zakaz wjazdu pojazdów silnikowych, z wyjątkiem
motocykli jednośladowych, B-3a zakaz wjazdu autobusów, B-4 zakaz wjazdu motocykli, B-5 zakaz wjazdu
samochodów cięŜarowych, B-6 zakaz wjazdu ciągników rolniczych, B-7 zakaz wjazdu pojazdów silnikowych
z przyczepą, B-8 zakaz wjazdu pojazdów zaprzęgowych, B-9 zakaz wjazdu rowerów, B-10 zakaz wjazdu
motorowerów, B-11 zakaz wjazdu wózków rowerowych, B-12 zakaz wjazdu wózków ręcznych, B-13 zakaz
wjazdu pojazdów z materiałami wybuchowymi lub łatwo zapalnymi, B-13a zakaz wjazdu pojazdów
z materiałami niebezpiecznymi, B-14 zakaz wjazdu pojazdów z materiałami, które mogą skazić wodę,
B-15 zakaz wjazdu pojazdów o szerokości ponad ...m, B-16 zakaz wjazdu pojazdów o wysokości ponad ...m,
B-17 zakaz wjazdu pojazdów o długości ponad ...m, B-18 zakaz wjazdu pojazdów o rzeczywistej masie
całkowitej ponad ...t, B-19 zakaz wjazdu pojazdów o nacisku osi większym niŜ ...t, B-20 stop, B-21 zakaz
skręcania w lewo, B-22 zakaz skręcania w prawo, B-23 zakaz zawracania, B-24 koniec zakazu zawracania,
B-25 zakaz wyprzedzania, B 26 zakaz wyprzedzania przez samochody cięŜarowe, B-27 koniec zakazu
wyprzedzania, B-28 koniec zakazu wyprzedzania przez samochody cięŜarowe, B-29 zakaz uŜywania sygnałów

42
dźwiękowych, B-30 koniec zakazu uŜywania sygnałów dźwiękowych, B-31 pierwszeństwo dla nadjeŜdŜających
z przeciwka, B-32 stój - kontrola celna, B-33 ograniczenie prędkości, B-34 koniec ograniczenia prędkości,
B-35 zakaz postoju, B-36 zakaz zatrzymywania się, B-37 zakaz postoju w dni nieparzyste, B-38 zakaz postoju
w dni parzyste, B-39 strefa ograniczonego postoju, B-40 koniec strefy ograniczonego postoju, B-41 zakaz ruchu
pieszych, B-42 koniec zakazów, B-43 strefa ograniczonej prędkości, B-44 koniec strefy ograniczonej prędkości.
Znaki nakazu
Znaki nakazu wyraŜają zarządzenia bezwzględne wyraŜone symboliką, mogą być
umieszczone na jezdni, na przedłuŜeniu osi drogi lub na chodniku. Na jednym znaku moŜe
znajdować się więcej niŜ jeden symbol, co nie zmienia charakteru znaków.
Umieszczone pod znakami tabliczki określają zarządzenie wskazujące symbolika
tabliczki. Znaki nakazu obowiązują na najbliŜszym skrzyŜowaniu, w miejscu, gdzie
występuje moŜliwość zmiany kierunku jazdy lub sposobu zachowania się kierującego,
pieszego lub rowerzysty.
Rys. 24. Znaki nakazu [7]
C-1 nakaz jazdy w prawo (przed znakiem), C-2 nakaz jazdy w prawo (za znakiem), C-3 nakaz jazdy w lewo
(przed znakiem), C-4 nakaz jazdy w lewo (za znakiem), C-5 nakaz jazdy prosto, C-6 nakaz jazdy prosto lub
w prawo, C-7 nakaz jazdy prosto lub w lewo. C-8 nakaz jazdy w prawo lub w lewo, C-9 nakaz jazdy z prawej
strony znaku, C-10 nakaz jazdy z lewej strony znaku, C-11 nakaz jazdy z prawej lub lewej strony znaku,
C-12 ruch okręŜny, C-13 droga dla rowerów, C-13a koniec drogi dla rowerów, C-14 prędkość minimalna,
C-15 koniec minimalnej prędkości, C-16 droga dla pieszych, C-16a koniec drogi dla pieszych, C-17 nakazany
kierunek jazdy dla pojazdów z materiałami niebezpiecznymi, C-18 nakaz uŜywania łańcuchów
przeciwpoślizgowych, C-19 koniec nakazu uŜywania łańcuchów przeciwpoślizgowych.

43
Znaki informacyjne
Znaki informacyjne informują kierujących i innych uŜytkowników dróg o obiektach
przydroŜnych, z którymi mogą się spotkać w trakcie korzystania z nich.
Rys. 25. Znaki informacyjne [7]
D-1 droga z pierwszeństwem, D-2 koniec drogi z pierwszeństwem, D-3 droga jednokierunkowa, D-4a droga bez
przejazdu, D-4b wjazd na drogę bez przejazdu, D-5 pierwszeństwo na zwęŜonym odcinku drogi, D-6 przejście
dla pieszych, D-6a przejazd dla rowerzystów, D-6b przejście dla pieszych i przejazd dla rowerzystów, D-7 droga
ekspresowa, D-8 koniec drogi ekspresowej, D-9 autostrada, D-10 koniec autostrady, D-11 początek pasa ruchu
dla autobusów, D-12 pas ruchu dla autobusów, D-13 początek pasa ruchu powolnego, D-14 koniec pasa ruchu,
D-15 przystanek autobusowy, D-16 przystanek trolejbusowy, D-17 przystanek tramwajowy, D-18 parking,
D-18a parking – miejsce zastrzeŜone, D-18b parking zadaszony, D-19 postój taksówek, D-20 koniec postoju
taksówek, D-21 szpital, D-21a policja, D-22 punkt opatrunkowy, D-23 stacja paliwowa, D-23a stacja paliwowa

44
tylko z gazem do napędu pojazdów, D-24 telefon, D-25 poczta, D-26 stacja obsługi technicznej,
D-26a wulkanizacja, D-26b myjnia, D-26c toaleta publiczna,D-26d natrysk, D-27 bufet lub kawiarnia,
D-28 restauracja, D-29 hotel (motel), D-30 obozowisko (kemping), D-31 obozowisko (kemping) wyposaŜone
w podłączenia elektryczne do przyczep, D-32 pole biwakowe, D-33 schronisko młodzieŜowe, D-34 punkt
informacji turystycznej, D-34a informacja radiowa o ruchu drogowym, D-35 przejście podziemne dla pieszych,
D-35a schody ruchome w dół, D-36 przejście nadziemne dla pieszych, D-36a schody ruchome w górę.
D-37 tunel, D-38 koniec tunelu, D-39 dopuszczalne prędkości, D-40 strefa zamieszkania, D-41 koniec strefy
zamieszkania, D-42 obszar zabudowany, D-43 koniec obszaru zabudowanego, D-44 strefa parkowania,
D-45 koniec strefy parkowania, D-46 droga wewnętrzna, D-47 koniec drogi wewnętrznej, D-48 zmiana
pierwszeństwa, D-49 pobór opłat
Znaki kierunku i miejscowości
Znaki kierunku wyraŜane są drogowskazami wskazującymi na skrzyŜowaniu lub
bezpośrednio przed nim kierunki do miejscowości, dzielnic miast lub obiektów turystyczno-
-wypoczynkowych. Mogą być umieszczane po prawej i lewej stronie drogi lub jak
zawieszane. Wskazują równieŜ kierunek dojazdu do obiektów wskazanych na znaku.
Rys. 26. Znaki kierunku i miejscowości [7]
E-1 tablica przeddrogowskazowa, E-1a tablica przeddrogowskazowa na autostradzie, E-1b tablica
przeddrogowskazowa przed wjazdem na autostradę, E-2a drogowskaz tablicowy umieszczany obok jezdni,
E-2b drogowskaz tablicowy umieszczany nad jezdnią, E-2c drogowskaz tablicowy umieszczany obok jezdni na
autostradzie, E-2d drogowskaz tablicowy umieszczany nad jezdnią na autostradzie, E-2e drogowskaz tablicowy
umieszczany obok jezdni przed wjazdem na autostradę, E-2f drogowskaz tablicowy umieszczany nad jezdnią
przed wjazdem na autostradę, E-3 drogowskaz w kształcie strzały do miejscowości wskazujący numer drogi,
E-4 drogowskaz w kształcie strzały do miejscowości podający do niej odległość, E-5 drogowskaz do dzielnicy
miasta, E-6 drogowskaz do lotniska, E-6a drogowskaz do dworca lub stacji kolejowej, E-6b drogowskaz do
dworca autobusowego, E-6c drogowskaz do przystani promowej, E-7 drogowskaz do przystani wodnej lub
Ŝeglugi, E-8 drogowskaz do plaŜy lub miejsca kąpielowego, E-9 drogowskaz do muzeum, E-10 drogowskaz do
zabytku jako dobra kultury, E-11 drogowskaz do zabytku przyrody, E-12 drogowskaz do punktu widokowego,
E-12a drogowskaz do szlaku rowerowego, E-13 tablica kierunkowa, E-14 tablica szlaku drogowego,
E-14a tablica szlaku drogowego na autostradzie, E-15a numer drogi, E-15b trzycyfrowy numer drogi, na której

45
dopuszcza się zwiększony do 10t nacisk osi pojazdu, E-15c numer autostrady, E-15d numer drogi ekspresowej,
E-16 numer szlaku międzynarodowego, E-17a miejscowość, E-18a koniec miejscowości, E-19a obwodnica,
E-20 tablica węzła drogowego na autostradzie, E-21 dzielnica (osiedle).
Znaki uzupełniające
Znaki uzupełniające pozwalają nam orientować się w terenie, do którego się zbliŜamy,
lub, z którego będziemy mogli lub musieli skorzystać.
Rys. 27. Znaki uzupełniające [7]
F-1 przejście graniczne, F-2 przekraczanie granicy zabronione, F-3 granica obszaru administracyjnego,
F-4 nazwa rzeki, F-5 uprzedzenia o zakazie, F-6 znak uprzedzający umieszczany przed skrzyŜowaniem,
F-7 sposób jazdy w związku z zakazem skręcania w lewo, F-8 objazd w związku z zamknięciem drogi,
F-9 znak prowadzący na drodze objazdowej, F-10 kierunki na pasach ruchu, F-11 kierunki na pasie ruchu,
F-12 znak wskazujący przejazd tranzytowy umieszczany przed skrzyŜowaniem, F-13 przejazd tranzytowy,
F-14a tablica wskaźnikowa na autostradzie umieszczana w odległości 300m przed pasem wyłączania,
F-14b tablica wskaźnikowa na autostradzie umieszczana w odległości 200m przed pasem wyłączania,
F-14c tablica wskaźnikowa na autostradzie umieszczana w odległości 100m przed pasem wyłączania,
F-15 niesymetryczny podział jezdni dla przeciwnych kierunków ruchu, F-16 koniec pasa ruchu na jezdni
dwukierunkowej, F-17 koniec pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej, F-18 przeciwny kierunek dla określonych
pojazdów, F-19 pas ruchu dla rowerów, F-20 część drogi (pas ruchu) dla określonych pojazdów,
F-21 ruch skierowany na sąsiednią jezdnię, F-22 ograniczenia na pasie ruchu.

46
Tabliczki do znaków drogowych
Tabliczki do znaków są umieszczane ze znakami drogowymi ostrzegawczymi i zakazu.
Wskazująca symbolika określa sposób zachowania się kierujących po drogach lub wskazuje
sposób zachowania kierowców poruszających się po drogach lub parkingach.
Rys. 28. Tabliczki do znaków drogowych [7]
T-1 tabliczka wskazująca odległość znaku ostrzegawczego od miejsca niebezpiecznego, T-1a tabliczka
wskazująca odległość znaku informacyjnego od początku (końca) drogi lub pasa ruchu, T-2 tabliczka
wskazująca długość odcinka drogi, na którym powtarza się lub występuje niebezpieczeństwo, T-3 tabliczka
wskazująca koniec odcinka, na którym powtarza się lub występuje niebezpieczeństwo, T-3a tabliczka
wskazująca koniec miejsca przeznaczonego na postój, T-4 tabliczka wskazująca liczbę zakrętów, T-5 tabliczka
wskazująca początek drogi krętej, T-6a tabliczka wskazująca rzeczywisty przebieg drogi z pierwszeństwem
przez skrzyŜowanie (umieszczana na drodze z pierwszeństwem), T-6b tabliczka wskazująca układ dróg
podporządkowanych (umieszczana na drodze z pierwszeństwem), T-6c tabliczka wskazująca rzeczywisty
przebieg drogi z pierwszeństwem przez skrzyŜowanie (umieszczana na drodze podporządkowanej),
T-6d tabliczka wskazująca prostopadły przebieg drogi z pierwszeństwem przez skrzyŜowanie oraz układ dróg
podporządkowanych (umieszczana na drodze podporządkowanej), T-7 tabliczka wskazująca układ torów i drogi
na przejeździe, T-8 tabliczka wskazująca miejsce, w którym ruch pojazdów został skierowany na tory
tramwajowe, T-9 tabliczka wskazująca rzeczywistą wielkość spadku lub wzniesienia drogi, T-10 tabliczka
wskazująca bocznicę kolejową lub tor o podobnym charakterze, T-11 tabliczka wskazująca przeprawę promową,
T-12 tabliczka wskazująca podłuŜny uskok nawierzchni, T-13 tabliczka wskazująca odcinek drogi, na którym
występują deformacje nawierzchni w postaci kolein, T-14 tabliczka wskazująca miejsce częstych wypadków
o charakterze wskazanym na tabliczce, T-15 tabliczka wskazująca miejsce częstych wypadków spowodowanych
śliską nawierzchnią jezdni ze względu na opady deszczu, T-16 tabliczka wskazująca miejsce wyjazdu pojazdów

47
uprzywilejowanych wskazanych na tabliczce, T-17 tabliczka wskazująca granicę państwa, T-18 tabliczka
wskazująca nieoczekiwaną zmianę kierunku ruchu o przebiegu wskazanym na tabliczce, T-19 tabliczka
informująca o malowaniu znaków poziomych, T-20 tabliczka wskazująca długość odcinka jezdni, na którym
zakaz obowiązuje, T-21 tabliczka wskazująca odległość znaku od miejsca, od którego lub w którym zakaz
obowiązuje, T-22 tabliczka wskazująca, Ŝe znak nie dotyczy rowerów jednośladowych, T-23a tabliczka
wskazująca motocykle, T-23b tabliczka wskazująca samochody cięŜarowe, pojazdy specjalne, pojazdy uŜywane
do celów specjalnych, o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5t. oraz ciągniki samochodowe,
T-23c tabliczka wskazująca ciągniki rolnicze, T-23d tabliczka wskazująca pojazdy silnikowe z przyczepą,
T-23e tabliczka wskazująca pojazdy z przyczepą kempingową, T-23f tabliczka wskazująca autobusy,
T-23g tabliczka wskazująca trolejbusy, T-23h tabliczka wskazująca pojazdy z materiałami niebezpiecznymi,
T-23i tabliczka wskazująca pojazdy z materiałami wybuchowymi i łatwo zapalnymi, T-23j tabliczka wskazująca
pojazdy z materiałami, które mogą skazić wodę, T-24 tabliczka wskazująca, Ŝe pozostawiony pojazd zostanie
usunięty na koszt właściciela, T-25a tabliczka wskazująca początek zakazu postoju lub zatrzymywania,
T-25b tabliczka wskazująca kontynuację zakazu postoju lub zatrzymywania, T-25c tabliczka wskazująca
odwołanie zakazu postoju lub zatrzymywania, T-26 tabliczka wskazująca, Ŝe zakaz postoju lub zatrzymywania
dotyczy strony placu, T-27 tabliczka wskazująca, Ŝe przejście dla pieszych jest szczególnie uczęszczane przez
dzieci, T-28 tabliczka wskazująca, Ŝe za przejazd drogą pobierana jest opłata, T-29 tabliczka informująca
o miejscach dla pojazdów przewoŜących lub kierowanych przez osoby niepełnosprawne mające trudności
w poruszaniu się, T-30 tabliczka wskazująca sposób ustawienia pojazdu względem krawędzi jezdni.
Znaki przed przejazdami kolejowymi
Znaki przed przejazdami kolejowymi ostrzegają, w jakiej jesteśmy odległości od
niebezpiecznego miejsca, wskazują o ilości torów i czy przebiega linia wysokiego napięcia.
Rys. 29. Znaki przed przejazdami kolejowymi
G-1a słupek wskaźnikowy z trzema kreskami umieszczany po prawej stronie jezdni, G-1b słupek wskaźnikowy
z dwiema kreskami umieszczany po prawej stronie jezdni, G-1c słupek wskaźnikowy z jedną kreską
umieszczany po prawej stronie jezdni, G-1d słupek wskaźnikowy z trzema kreskami umieszczany po lewej
stronie jezdni, G-1e słupek wskaźnikowy z dwiema kreskami umieszczany po lewej stronie jezdni, G-1f słupek
wskaźnikowy z jedną kreską umieszczany po lewej stronie jezdni, G-2 sieć pod napięciem, G-3 krzyŜ św.
Andrzeja przed przejazdem kolejowym jednotorowym, G-4 krzyŜ św. Andrzeja przed przejazdem kolejowym
wielotorowym.
Dodatkowe znaki dla kierujących tramwajami
Rys. 30. Dodatkowe znaki dla kierujących tramwajami [7]
AT-1 sygnalizacja świetlna, AT-2 sygnalizacja świetlna wzbudzana, AT-3 niebezpieczny zjazd, AT-4 stromy
podjazd, AT-5 ruch kolizyjny, BT-1 ograniczenie prędkości, BT-2 koniec ograniczenia prędkości, BT-3 blokada
zwrotnicy, BT-4 stop - zwrotnica eksploatowana jednostronnie.

48
Znaki szlaków rowerowych
Znaki określają szlaki rowerowe krajowe i międzynarodowe.
Rys. 31. Znaki szlaków rowerowych [7]
R-1 szlak rowerowy krajowy, R-1a początek (koniec) szlaku rowerowego krajowego, R-lb zmiana kierunku
szlaku rowerowego krajowego, R-2 szlak rowerowy międzynarodowy, R-2a zmiana kierunku szlaku
rowerowego międzynarodowego, R-3 tablica szlaku rowerowego
Znaki drogowe poziome
Znaki drogowe poziome są malowane na nawierzchni drogi w postaci linii pojedynczych,
podwójnych, strzałek, symboli i napisów. Na nawierzchni umieszczane są równieŜ punktowe
elementy odblaskowe: czerwone – wyznaczają prawą krawędź jezdni, białe – określają lewą
krawędź jezdni. JeŜeli na nawierzchni namalowane są znaki białej i Ŝółtej, naleŜy stosować
się do symboliki barwy Ŝółtej.
Rys. 32. Znaki drogowe poziome [7]
P-1 linia pojedyncza przerywana, P-2 linia pojedyncza ciągła, P-3 linia jednostronnie przekraczalna, P-4 linia
podwójnie ciągła, P-5 linia podwójnie przerywana, P-6 linia ostrzegawcza, P-7a linia krawędziowa przerywana,
P-7b linia krawędziowa ciągła, P-8a strzałka kierunkowa na wprost, P-8b strzałka kierunkowa do skręcania,
P-8c strzałka kierunkowa do zawracania, P-9 strzałka naprowadzająca, P-10 przejście dla pieszych,
P-11 przejazd dla rowerzystów, P-12 linia bezwzględnego zatrzymania - stop, P-13 linia warunkowego
zatrzymania złoŜona z trójkątów, P-14 linia warunkowego zatrzymania złoŜona z prostokątów, P-15 trójkąt
podporządkowania, P-16 napis stop, P-17 linia przystankowa, P-18 stanowisko postojowe, P-19 linia
wyznaczająca pas postojowy, P-20 koperta, P-21 powierzchnia wyłączona, P-22 BUS, P-23 rower, P-24 miejsce
dla pojazdu osoby niepełnosprawnej, P-25 próg zwalniający.

49
Sygnalizacja świetlna
Sygnalizacja świetlna kieruje ruchem drogowym na skrzyŜowaniach lub czasowo
w miejscach, na których prowadzone są roboty drogowe. Sygnał zielny wskazuję o otwarciu
ruchu, czerwony o zamknięciu. Sygnał Ŝółty wskazuje, Ŝe ruch dla pojazdów i pieszych jest
zamknięty i nastąpi po nim sygnał czerwony. Pozwala zatrzymać się kierującym i pieszym
dochodzącym do tego znaku.
Rys. 33. Sygnalizacja świetlna [7]
S-1 sygnalizator z sygnałami do kierowania ruchem, S-2 sygnalizator z sygnałem dopuszczającym warunkowe
skręcanie, S-3 sygnalizator kierunkowy, S-4 sygnalizator z sygnałami dla pasów ruchu, S-5 sygnalizator
z sygnałami dla pieszych, S-6 sygnalizator z sygnałami dla rowerzystów, S-7 sygnalizator z sygnałem
nakazującym opuszczenie pasa ruchu.
Światła zewnętrzne pojazdu
Kierujący ciągnikiem powinien uŜywać świateł mijania w ciągu doby przez cały rok.
W czasie od świtu do zmierzchu moŜe uŜywać świateł do jazdy dziennej, jeŜeli takie posiada.
Jazda na światłach drogowych dopuszczalna jest na drogach nieoświetlonych, o ile nie oślepia
innych kierujących oraz pieszych poruszających się w kolumnach.
W razie postoju naleŜy uŜywać świateł postojowych przednich i tylnych. Podczas
zatrzymania lub postoju w miejscu dostatecznie oświetlonym poza jezdnią i poboczem
wszystkie światła mogą być wyłączone. JeŜeli pojazd przewozi ładunek lub urządzenie
wystające poza pojazd wymaga oznaczenia odrębnymi światłami.
Światła drogowe zmieniamy na mijania w przypadku, gdy pojazdu nadjeŜdŜającego
z przeciwka, jeŜeli moŜe oślepić kierującego pojazdem jadącego przed nim, zbliŜa się pojazd
szynowy lub komunikacji wodnej i istnieje moŜliwość oślepienia kierujących tymi pojazdami.
Zatrzymanie i postój ciągnika rolniczego równieŜ z przyczepą dozwolone jest wówczas
jeŜeli nie zagraŜa bezpieczeństwu ruchu drogowego lub go utrudnia, jest on widoczny dla
innych kierujących i w miejscu tym moŜe wykonać tę czynność.
W razie uszkodzenia ciągnika lub przyczepy naleŜy sygnalizować taką obecność pojazdu
na obszarze zabudowanym, kiedy stoi na jezdni w miejscu, gdzie jest to zabronione, a na
poboczu, jeŜeli pojazd nie jest widoczny z dostatecznej odległości. W czasie postoju naleŜy
uŜywać świateł pozycyjnych lub postojowych.
Zatrzymanie i postój ciągnika rolniczego jest moŜliwe w miejscach dozwolonych
przepisami o zatrzymywaniu i postoju. Oznacza to równieŜ, Ŝe kierujący ciągnikiem musi
przestrzegać znaków zakazu zatrzymywania i postoju obowiązujących kierujących pojazdami
silnikowymi.
Kierujący ciągnikami rolniczymi powinni zachować szczególną ostroŜność wobec
pieszych w przypadku zbliŜania się do przejść dla pieszych, przy przejeŜdŜaniu przez
chodnik, w rejonie przystanków komunikacji publicznej, w razie skręcania w drogę
poprzeczną. Szczególną ostroŜność naleŜy zachować przy przejeŜdŜaniu przejazdów
kolejowych i tramwajowych.

50
Kierujący ciągnikiem rolniczym powinien znać kolejność stosowania norm, znaków
i sygnałów drogowych, oraz poleceń kierujących ruchem drogowym. KaŜdy uczestnik ruchu
drogowego w pierwszej kolejności stosuje się do poleceń osoby kierującym ruchem
drogowym, uprawnionej do kontroli, w dalszej do sygnałów świetlnych, następnie do znaków
drogowych.
Pierwszeństwa przejazdu udzielamy pojazdom szynowym bez względu na kierunek
z jakiego nadjeŜdŜają, pojazdom jadącym na wprost i skręcającym w prawo z przeciwnego
kierunku. W przypadku jadącego pojazdu uprzywilejowanego uczestnicy ruchu i inne osoby
znajdujące się na jezdni powinni umoŜliwić przejazdu pojazdowi uprzywilejowanemu.
Szczególnie usunąć się z drogi a w razie potrzeby zatrzymać się.
PowyŜsze warunki dotyczą równieŜ zbliŜających się ciągnikiem do przejazdu
rowerzystów wówczas, gdy przejeŜdŜa rowerzysta. Warunek ten nie dotyczy, jeŜeli przejazd
rowerzystów sterowany jest sygnalizacją świetlną.
Kierujący ciągnikiem rolniczym powinien znać i odróŜniać pojazdy uprzywilejowane,
które szczegółowo określa „Prawo o ruchu drogowym”. Ciągniki rolnicze wykorzystywane
często przez brygady remontujące drogi lub urządzenia drogowe, wykonując prace
porządkowe, remontowe i modernizacyjne powinny być wyposaŜone w Ŝółte światła
i wysyłać sygnały błyskowe.
Jadących pojazdów w kolumnie nie wolno przecinać ani wjeŜdŜać pomiędzy te pojazdy.
Ciągniki rolnicze z przyczepą mogą przewozić dzieci do szkół lub przedszkoli, konwojentów,
druŜyny robocze, osoby przy zachowaniu warunków konstrukcyjnych i specjalnego
oznakowania tych przyczep.
Kierującym ciągnikami rolniczymi w szczególności zabrania się:
− uŜywania w transporcie drogowym ciągników w sposób zagraŜający bezpieczeństwu
osób,
− zakrywania świateł i urządzeń sygnalizacyjnych,
− oddalania się od ciągnika, gdy silnik pracuje,
− uŜywania łańcuchów przeciwślizgowych poza drogami pokrytymi śniegiem.
− uŜywania silników nadmiernie wydzielających spaliny lub nadmiernie hałasujących.
− wykorzystywania do ciągnięcia osób na sankach, nartach, wrotkach i innych podobnych
urządzeniach.
Prawo jazdy do kierowania ciągnikami rolniczymi moŜe uzyskać osoba, która skończyła
18 lat lub 16 lat i uzyskała pisemną zgodę rodziców lub opiekunów, odbyła szkolenie
przewidziane programem nauczania i zdała egzamin państwowy wymagany dla kat T. Prawa
jazdy nie moŜe otrzymać osoba, która jest uzaleŜniona od środków uzaleŜniających ani karana
prawomocnym wyrokiem sądu w zakresie prowadzenia pojazdów mechanicznych. Prawo
jazdy wydaje starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania.
Wszystkie pojazdy uczestniczące w ruchu drogowym muszą spełniać warunki techniczne
oraz niezbędne ich wyposaŜenie określone w rozporządzeniu MSWiA z dnia 30 grudnia
2002r. z późniejszymi zmianami.
Ciągniki rolnicze i przyczepy podlegają okresowemu badaniu technicznemu, które jest
odnotowane w dowozie rejestracyjnym.
Zadania policji
Czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowanie ruchem
i jego kontrolowanie naleŜą do zadań Policji.
Policjant, w związku z wykonywaniem czynności jest uprawniony do:
− legitymowania uczestnika ruchu i wydawania mu wiąŜących poleceń co do sposobu
korzystania z drogi lub uŜywania pojazdu,

Technik.rolnik 321[05] z1.01_u

Technik.rolnik 321[05] z1.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Technik.rolnik 321[05] z1.01_u

Similar to Technik.rolnik 321[05] z1.01_u (20)

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe

More from Szymon Konkol - Publikacje Cyfrowe (20)

Technik.rolnik 321[05] z1.01_u