kosmetyka

1. 1
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
Źródło: www.fotolia.pl
KURS
Podstawowe zasady wykonywania
zabiegów pielęgnacyjnych
i upiększających dłoni i stóp
MODUŁ Masaż kończyn

2. 2
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
3 Masaż kończyn
3.1 Rodzaje masażu kończyn
Masaż jest jednym z najstarszych zabiegów leczniczych. Pierwotnie stosowano
go w Indiach i Chinach jako rytuał religijny. Z biegiem czasu masaż przestał być jedynie
praktyką religijną, a jego dokładne zastosowanie opisali Hindusi w 1800 roku p.n.e.
w swojej księdze Weda. Rozwój masażu leczniczego nastąpił na początku XIX w, kiedy
to szwedzcy lekarze opracowali metodę terapeutyczną i higieniczną nazywaną
„szwedzką gimnastyką”. Pierwsze szkoły masażu klasycznego utworzono w 1839 r.,
gdzie dokładnie opracowano metody masażu oraz wskazania i przeciwwskazania
do jego wykonywania1. Z upływem lat powstało wiele rodzajów i technik masażu.
3.1.1 Masaż kontralateralny
Jest to oddziaływanie masażem na zdrową kończynę aktywizujące przepływ
krwi i bodźców nerwowych. Odbywa się to za pośrednictwem skrzyżowań
naczynioruchowych odruchów fizjologicznych na stronie przeciwnej (kończynie
chorej) w około 30 procentach Polega on na intensywnym ugniataniu, oklepywaniu
i rozcieraniu zdrowej kończyny, dokładnie na wysokości urazu kończyny chorej.
Bezwzględnym warunkiem wystąpienia reakcji kończyny chorej jest wykonywanie
masażu na granicy bólu. Stosuje się go w przypadkach, kiedy masaż chorej kończyny
jest niemożliwy ze względu na różnego rodzaju przeciwwskazania.
3.1.2 Masaż wirowy
Masaż przeprowadzany jest w środowisku wodnym, przy użyciu specjalnych
wanien, które są wyposażone w urządzenia wprawiające wodę w ruch wirowy.
Podczas takiego zabiegu temperatura wody powinna wynosić nie mniej niż 36° C
i nie więcej niż 38° C. Masowane części ciała muszą być całkowicie zanurzone
w wodzie i nie mogą dotykać dna wanny. Masaż może być przeprowadzany na dwóch
kończynach jednocześnie, jednak w osobnych wannach. Ruchy wirowe wody
doskonale wpływają na zmniejszenie napięcia mięśniowego, zastoju żylnego,
obrzęków, przykurczów tkanek oraz poprawiają kondycję mięśniowo-nerwową
i rozluźniają zbliznowacenia.
3.1.3 Masaż relaksacyjny
Podstawą tego rodzaju masażu jest odpowiednia atmosfera. Warunki
przeprowadzania zabiegu i komfort osoby masowanej są jego ważnymi aspektami.
Temperatura pomieszczenia powinna wahać się między 22-25°C, światło powinno być
rozproszone, najlepiej różnego rodzaju, to jest zielone, żółte, czerwone lub niebieskie
(takie barwy działają uspokajająco i regenerująco). Zalecane jest również używanie
olejków zapachowych oraz muzyki relaksacyjnej. W trakcie masowania
wykorzystywane są techniki rozluźniające, które przyjmują postać głaskania,
1 Zborowski A., Masaż klasyczny, Wydawnictwo AZ, Kraków 1998, s.9-13

3. 3
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
ugniatania i rozcierania. Wszystkie ruchy powinny być wykonywane spokojnie,
ostrożnie, płynnie, miękko i precyzyjnie.
3.1.4 Masaż klasyczny2
Masaż klasyczny jest chętnie używany do leczenia chorób narządu ruchu. Jest
on wykonywany zgodnie z kierunkiem przepływu krwi. Siła i czas trwania zabiegu
muszą być dopasowane do konkretnego pacjenta (jego wieku, płci, zawodu, budowy
ciała, stanu zdrowia).
Masaż klasyczny kończyny górnej opiera się na głaskaniu, rozcieraniu,
ugniataniu, uciskaniu i naciąganiu palców oraz śródręcza, z uwzględnieniem kości
stawowych. W przypadku masowania stawów promieniowo-nadgarstkowych,
przedramienia, stawu łokciowego, ramienia i stawu ramiennego wykorzystuje się
dodatkowe techniki masażu, to jest wibracje oraz oklepywanie.
Kończyny dolne powinny być masowane przy użyciu różnych technik głaskania,
rozcierania, ugniatania i ucisku, a w przypadku podudzia – także technik wibracji,
oklepywania i roztrząsania. Podczas wykonywania zabiegu uwzględnia się palce
(są tylko rozcierane różnymi technikami), śródstopie (dodatkowo wykonuje się
kształtowanie sklepienia stopy), staw skokowy, podudzie, staw kolanowy (nie stosuje
się wibracji, oklepywania i roztrząsania), udo, staw biodrowy i pośladki.
3.1.5 Masaż odprowadzający3
Jest to masaż stosowany przy obrzękach kończyn dolnych. Zabieg zaczyna się
od masażu uda, po czym masowany jest staw kolanowy, następnie podudzie (metodą
głaskania, rozcierania i ugniatania). Na koniec stosuje się głębokie głaskanie, od stopy
do stawu biodrowego.
3.1.6 Drenaż limfatyczny4
Drenaż polega na przepychaniu chłonki i udrożnianiu węzłów chłonnych –
wymaga to dużej precyzji i płynności ruchów. Wskazaniami do zastosowania zabiegu
są obrzęki, wysięki oraz wszelkie zmiany skórne wynikające z zaburzeń krążenia limfy.
Drenaż limfatyczny kończyny górnej rozpoczyna się od ogólnego głaskania, a następnie
wykorzystywane są różne techniki głaskania, rozcierania, ucisku i ugniatania.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat rodzajów masaży, obejrzyj
prezentację multimedialną „Rodzaje masażu”.
3.2 Techniki masażu
Podczas masażu wykorzystywane są następujące techniki: głaskanie,
rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wibracje, roztrząsanie, wałkowanie.
2 Zborowski A., Masaż klasyczny, Wydawnictwo AZ, Kraków 1998, s.9-13
3 Magiera L., Klasyczny masaż leczniczy, Wydawnictwo Bio-Styl, Kraków 2010
4 Zborowski A., Drenaż limfatyczny, Wydawnictwo AZ, Kraków 2008, s. 59-62, s.108-109

4. 4
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
3.2.1 Głaskanie
Głaskanie rozpoczyna i kończy każdy masaż. Jego działanie polega
na przepchnięciu krwi żylnej oraz chłonki w kierunku serca, pobudzeniu układu
krążenia, zniwelowaniu zastojów oraz obrzęków. W zależności od siły pobudza
lub obniża aktywność nerwów czuciowych skóry. Głaskanie powinno być wykonywane
kilkakrotnie, lekko i miarowo, od obwodu w kierunku serca. Dłoń należy dopasować
do kształtu masowanej części ciała. Technikę głaskania możemy podzielić na dwie
kategorie, uwzględniając siłę i kierunek wykonywania masażu.
Ze względu na siłę wykonywania masażu, głaskanie dzielimy na:
 bardzo łagodne (wykonywane opuszkami);
 średniej mocy (wykonywane całą dłonią);
 mocne (wykonywane kłębami).
Ze względu na kierunek wykonywania masażu, głaskanie dzielimy na:
 podłużne (wykonywane wzdłuż mięśni);
 poprzeczne (wykonywane poprzecznie do mięśni);
 okrężne (wykonywane ruchami okrężnymi).
3.2.2 Rozcieranie
Rozcieranie jest techniką, która ma na celu przesuwanie ruchami kolisto-
posuwistymi głębszych warstw części masowanej, wywołując tym samym fałdy,
na których powstają rozcierane i rozciągane tkanki. Wchłanianie się zmian skórnych
(na przykład narośli) przy wykorzystaniu tej techniki jest możliwe dzięki wytwarzaniu
odpowiednio dużej ilości ciepła oraz przekrwieniu tkanek. Rozcieranie może być
wykonywane zarówno opuszkami palców (powierzchniowe), jak i kłębami (głębokie).
Wyróżniamy:
 rozcieranie koliste – polega na trzykrotnym roztarciu masowanej tkanki,
co wpływa na dochodzenie do coraz głębszych warstw;
 rozcieranie spiralne – poprawia ukrwienie, odżywienie i metabolizm tkanek.
3.2.3 Ugniatanie
Ugniatanie ma dwie funkcje: przepychającą krew i chłonkę oraz ssącą, która
ma na celu wytworzenie próżni i doprowadzenie krwi i chłonki do właściwego miejsca.
Ugniatanie usuwa z tkanek zbędne produkty przemiany materii, umożliwiając
wytworzenie nowych substancji odżywczych. Zastosowanie tej techniki pobudza
mięśnie do działania, podnosi ich wytrzymałość i powoduje przyrost tkanki
mięśniowej.
Sposoby ugniatania można podzielić na:
 ugniatanie poprzeczne, którego celem jest wyciskanie substancji z tkanek;

5. 5
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
 ugniatanie podłużne polegające na przepchnięciu substancji, które wcześniej
zostały wyciśnięte metodą ugniatania poprzecznego;
 ugniatanie pionowe, które działa rozluźniająco i pobudzająco;
 ugniatanie „esowate”, którego cel jest taki sam jak ugniatania poprzecznego;
 ugniatanie ze skręceniem, które również polega na wyciśnięciu substancji
z tkanek, jednak ma szersze zastosowanie;
 mieszenie - będące formą ugniatania poprzecznego; podczas używania tej
techniki ważne jest, aby obie ręce pracowały jednocześnie.
Technik ugniatania poprzecznego i podłużnego nie można stosować u dzieci
i osób z rwą kulszową czy porażeniem spastycznym. Należy także pamiętać
o poprawnej kolejności. Najpierw wykonujemy ugniatanie poprzeczne i wyciskamy
substancje z tkanek. Następnie, przy użyciu ugniatania podłużnego, przepychamy
substancje w kierunku dosercowym.
3.2.4 Oklepywanie
Oklepywanie jest techniką, która ma na celu poprawę stanów troficznych
mięśni. Lekkie oklepywanie zmniejsza napięcie mięśni i działa uspokajająco na układ
nerwowy. Silne natomiast zwiększa napięcie mięśni i działa pobudzająco na układ
nerwowy. Polega na wykonywaniu szybkich, sprężystych, rytmicznych uderzeń,
wywołujących bardzo silne bodźce, na przykład skurcze i rozkurcze naczyń
krwionośnych. Wszystkie trzy rodzaje oklepywania (lekkie, średniej mocy, silne)
prowadzą do przekrwienia oraz zmiany pobudliwości obwodowego układu
nerwowego. W związku z tym istnieje dość długa lista przeciwwskazań
do wykonywania tego zabiegu, takich jak skaza naczyniowa, otyłość, obrzęk, żylaki,
porażenia spastyczne, ostre rwy, nerwobóle, niektóre choroby reumatyczne.
3.2.5 Wibracja
Wibracja polega na przekazywaniu przez masażystę lub aparaty (na
przykład aquawibron, wibrator) drgań mechanicznych o małej amplitudzie i dużej
częstotliwości, które wprawiają masowaną część ciała w wibrację. Powoduje ona
pobudzenie mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych, a jej bezpośrednie działanie
zwiększa napięcie naczyń krwionośnych, podnosi ciśnienie krwi i zwalnia tętno.
Technika ta wykorzystywane jest w procesie leczenia otyłości. Doprowadza
tkanki głębokie do drżenia , przyspieszając w ten sposób przemianę materii. Wyróżnia
się trzy sposoby wykonywania wibracji:
 pionową – ruch wykonywany jest prostopadle do powierzchni ciała;
bezpośrednia wibracja wywoływana jest wibratorem mechanicznym lub ręką
i ma działanie pobudzające; pośrednia natomiast powstaje przy użyciu wibratora
przez ręcznik i działa uspokajająco na układ nerwowy i mięśniowy;
 podłużną – wykonywana jest równolegle do ciała i pobudza układ nerwowy
oraz mięśnie;

6. 6
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
 poprzeczną – wykonywana jest równolegle do ciała, lecz w poprzek przebiegu
włókien mięśniowych; uspokaja układ nerwowy oraz mięśnie.
3.2.6 Roztrząsanie
Roztrząsanie wprawia masowane mięśnie w drżący, łagodny ruch.
Wykonywane spokojnie działa bardzo rozluźniająco na masowane tkanki,
a energicznie – pobudza je.
3.2.7 Wałkowanie5
Wałkowanie jest połączeniem głaskania, ugniatania i rozcierania – jego
działanie jest więc takie samo jak działanie tych trzech technik. Używane jest
do masażu ramion, palców i ud oraz często stosowane u sportowców.
3.3 Masaż kończyny górnej
Rysunek 3.1 Anatomia kończyny górnej I
Źródło: http://portalwiedzy.onet.pl
5 Zborowski A., Masaż klasyczny, Wydawnictwo AZ, Kraków 1998, s.23-35

7. 7
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
Rysunek 3.2 Anatomia kończyny górnej II
Źródło: http://portalwiedzy.onet.pl
3.3.1 Etapy wykonywania masażu6
Masaż kończyny górnej powinien być wykonywany w pozycji siedzącej. Zaczyna
się od odpowiedniego nawilżenia całej ręki, po czym przeprowadza się kolejne etapy
masowania:
 głaskanie ramienia – wykonywane jest na przemian od stawu łokciowego
do ramiennego; na zakończenie jedna dłoń masuje wał mięśnia czworobocznego
i kark, a druga – część górną klatki piersiowej;
 rozcieranie ramienia – ruchy okrężne obu rąk wykonywane od stawu łokciowego
do ramiennego, z uwzględnieniem dołów pachowych;
 ugniatanie ramienia, barku oraz karku – jedna ręka chwyta masowaną kończynę
kleszczowo, od stawu łokciowego po ramienny, i przechodzi przez bark do górnej
części karku; wolna ręka masażysty podtrzymuje lekko uniesioną kończynę;
 ugniatanie ramienia – wykonywane jest również przy użyciu chwytu
kleszczowego, jednak obiema rękami i naprzemiennie, od stawu łokciowego
do stawu ramiennego, z uwzględnieniem dołu pachowego;
 rozcieranie stawu barkowego – okrężnymi ruchami obu dłoni masowany jest
przód i tył stawu barkowego;
 roztrząsanie ramienia – jedną dłonią wykonywane są ruchy na boki, od stawu
łokciowego po ramienny;
 głaskanie stawu łokciowego – jedną ręką rozpoczyna się masowanie wyrostka
łokciowego i przechodzi do dołu łokciowego;
6 Magiera L., Relaksacyjny masaż leczniczy, Wydawnictwo Bio-Styl, Kraków 2006, s.59-67

8. 8
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
 głaskanie przedramienia – głaskanie obiema dłońmi na przemian, od stawu
nadgarstkowego do łokciowego;
 rozcieranie przedramienia – wykonuje się tak samo jak głaskanie przedramienia,
jednak przy użyciu ruchów okrężnych;
 ugniatanie przedramienia – wykonuje się naprzemiennie chwytem kleszczowym
przy użyciu obu dłoni, od stawu nadgarstkowego do łokciowego;
 głaskanie stawu nadgarstkowego – przy użyciu kciuków głaszcze się staw
naprzemiennie, rozpoczynając od dołu. Najpierw masowana jest strona
grzbietowa, następnie dłoniowa. Można też użyć kciuka i palca wskazującego,
wykonując ruchy raz w jedną, raz w drugą stronę, w formie „bransolety”;
 głaskanie kończyny górnej - wykonywane jest naprzemiennie obiema dłońmi,
od stawu nadgarstkowego do stawu ramiennego;
 rozluźnianie kończyny górnej – unosi się lekko kończynę, trzymając ją
w okolicach nadgarstka i wykonując nią delikatne ruchy na boki.
3.3.2 Masaż dłoni7
Masaż dłoni powinien mieć działanie uspokajające. Dłoń posiada 27 małych
kości i mięśnie przylegające do kości ramiennej, promieniowej i łokciowej. W celu
wykonania masażu dłoni należy:
 nasadą dłoni i kciukami kilkakrotnie i naprzemiennie wykonywać kółka
układające się od kostek do nadgarstków;
 rozciągnąć palce poprzez przeciąganie po każdym z nich swoim kciukiem
i palcem wskazującym, kończąc ruch delikatnym uciśnięciem opuszka;
 rozluźnić i uspokoić dłoń poprzez trzymanie jej pomiędzy swoimi dłońmi;
 kilkakrotnie rozciągać dłoń w poprzek, podtrzymując przy tym dłoń swoimi
palcami;
 rozciągnąć kciuk poprzez wymasowanie mięśnia znajdującego się pomiędzy
kciukiem a palcem wskazującym i na koniec pociągnąć za kciuk;
 przepleść swoje palce pomiędzy palcami dłoni masowanej, pozostawiając jej
środkowy palec wolnym; opuszkami kciuków należy wykonywać naprzemiennie
małe kółeczka, od środka dłoni;
 podczas masażu śródręcza – wciskać kciuki w spód dłoni, a wierzch masować
palcami.
7 Lacroix N., Nauka masażu w weekend, Wydawnictwo Hachette Livre Polska, Warszawa 2004, s.72-73

9. 9
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
3.4 Masaż kończyny dolnej8
Masaż nóg polega na wzmocnieniu mięśni i poprawie krążenia krwi, przez co
wzmacnia serce i chroni przed żylakami. Masaż działa relaksująco i odprężająco
na cały organizm.
Pacjent podczas masażu kończyn dolnych powinien być ułożony na stole
do masażu. Stopy powinny wystawać poza stół, żeby ułatwić do nich dostęp. Stopa
posiada skomplikowany układ kości i mięśni utrzymujący człowieka w pozycji
wyprostowanej. Masaż stopy pozwala usunąć napięcie z całego organizmu, wydalić
szkodliwe produkty przemiany materii do układu limfatycznego oraz pobudzić
krążenie krwi.
3.4.1 Etapy wykonywania masażu
Rozróżnia się następujące etapy wykonywania masażu:
 głaskanie – dłonie powinny być ułożone równolegle i wykonywać głaskanie
biegnące od ścięgna Achillesa do górnej części pośladka; podczas powrotu dłonie
delikatnie kierują się do części bocznej i przyśrodkowej;
 głaskanie rynienką – należy poprzecznie ułożyć dłonie obu rąk, a palce skierować
w strony przeciwne i wykonywać głaskanie od ścięgna Achillesa do górnej części
pośladka;
 głaskanie poprzeczne piłowe – wykonuje się ruchy obiema rękami ułożonymi
poprzecznie w przeciwne strony, od ścięgna Achillesa do fałdu pośladkowego;
 głaskanie strony podeszwowej stopy – najpierw należy unieść podudzie
pod kątem 40 stopni, następnie kciukami głaskać podeszwę stopy od palców po
pięty, naprzemiennie;
 głaskanie ugniatające strony podeszwowej stopy – jedna ręka trzyma podudzie,
druga ugniata podeszwę stopy kłębkiem małego palca;
 głaskanie podudzia i strony grzbietowej stopy – rozpoczyna się od połowy
przedniej strony podudzia do palców stopy, przy naprzemiennym użyciu
obu dłoni;
 głaskanie rozcierające strony podeszwowej stopy – wykonuje się obszerne ruchy
okrężne przedramieniem jednej ręki, zaś druga ręka podtrzymuje podudzie
od strony grzbietowej stopy;
 głaskanie łydki – można wykonywać na przemian dłońmi bądź przedramionami;
podudzie masowanej kończyny powinno się opierać o masażystę, a sam masaż
należy rozpocząć od ścięgna Achillesa do dołu podkolanowego;
 głaskanie ugniatające uda i pośladki – krótkimi, naprzemiennymi ruchami
przedramiona wędrują po masowanej kończynie, od dołu kolanowego do górnej
części pośladka;
8 Magiera L., Relaksacyjny masaż leczniczy, Wydawnictwo Bio-Styl, Kraków 2006, s. 34-47

10. 10
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
 krążenie pośladkiem – krążenie powinno się wykonywać w kierunku
na zewnątrz, przy użyciu dłoni obu rąk;
 ugniatanie strony podeszwowej stopy – polega na naprzemiennym użyciu pięści
przy ugniataniu podeszwy stopy od palców do pięty;
 ugniatanie wałkujące kończyny – naprzemiennie, chwytem kleszczowym obu
dłoni ugniata się nogę od ścięgna Achillesa po fałd pośladkowy;
 roztrząsanie łydki – jedna ręka wykonuje ruchy na boki, a druga podtrzymuje
uniesione podudzie;
 rozluźnianie kończyny dolnej – jedną ręką unosi się kończynę dolną, zgiętą
w stawie kolanowym, i wykonuje się delikatne ruchy na boki;
 głaskanie – takie samo jak na początku; po wymasowaniu tylnych stron kończyn
pacjent obraca się; pod kolanami ułożony może być niewielki wałek,
aby rozluźnić mięśnie;
 głaskanie kończyny dolnej – wykonuje się przy użyciu obu dłoni, od stopy
do stawu biodrowego. podczas powrotu następuje delikatne muśnięcie obu
środków kończyny;
 głaskanie piłowe stopy – dłonie obu rąk wykonują ruchy w przeciwne strony,
równocześnie po podeszwie stopy i stronie grzbietowej,; dłonie kierują się
od palców do piety, z uwzględnieniem stawu skokowego;
 rozcieranie stopy – ruchy okrężne obu dłoni masują równocześnie stronę
podeszwową oraz grzbietową;
 powtórne głaskanie kończyny dolnej;
 głaskanie wokół kostek – następuje naprzemienne głaskanie przy użyciu
opuszków drugiego i piątego palca obu rąk, równocześnie po obu stronach
kostek;
 głaskanie podudzia i stawu kolanowego – wykonywane jest naprzemiennie
obiema dłońmi, od stawu skokowego do dolnej części uda;
 rozcieranie stawu kolanowego – masuje się ruchami okrężnymi równocześnie
obie strony stawu, przy użyciu wewnętrznych stron śródręczy;
 głaskanie uda – wykonuje się naprzemiennie obiema dłońmi, od stawu
kolanowego do stawu biodrowego;
 głaskanie piłowe uda – dłonie obu rąk wykonują ruchy w przeciwnych
kierunkach, od stawu kolanowego do pachwin i z powrotem;
 rozcieranie głaszczące kończyny dolnej – obie dłonie wykonują ruchy okrężne,
kierowane od stawu skokowego do pachwiny;
 ugniatanie wałkujące uda – następuje naprzemiennie przy zastosowaniu chwytu
kleszczowego oburącz; rozpoczyna się od stawu kolanowego do krocza,
pachwiny i stawu biodrowego;

11. 11
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
 głaskanie stopy – wykonywane jest obiema dłońmi, równocześnie na podeszwie
stopy i stronie grzbietowej; obejmuje najpierw palce, następnie pięty i staw
skokowy;
 powtórne głaskanie kończyny dolnej.
3.5 Literatura
3.5.1 Literatura obowiązkowa
 Drygas B., Mrozowska M., Szpindor R., Kosmetyka pielęgnacyjna i upiększająca –
dłonie, stopy, ciało, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2013;
 Lacroix N., Nauka masażu w weekend, Wydawnictwo Hachette Livre Polska,
Warszawa 2004;
 Magiera L., Klasyczny masaż leczniczy, Wydawnictwo Bio-Styl, Kraków 2010;
 Magiera L., Relaksacyjny masaż leczniczy, Wydawnictwo Bio-Styl, Kraków 2006;
 Zborowski A., Drenaż limfatyczy, Wydawnictwo AZ, Kraków 1998;
 Zborowski A., Masaż klasyczny, Wydawnictwo AZ, Kraków 1998.
3.5.2 Literatura uzupełniająca
 Dylewska-Grzelakowska J., Zabiegi pielęgnacyjne i upiększające dłoni i stóp,
WSiP, Warszawa 2013.
3.6 Spis rysunków
Rysunek 3.1 Anatomia kończyny górnej I...........................................................................................6
Rysunek 3.2 Anatomia kończyny górnej II .........................................................................................7
Spis treści
3 Masaż kończyn .....................................................................................................................................2
3.1 Rodzaje masażu kończyn ...........................................................................................................................2
3.1.1 Masaż kontralateralny.................................................................................................................................................2
3.1.2 Masaż wirowy..................................................................................................................................................................2
3.1.3 Masaż relaksacyjny.......................................................................................................................................................2
3.1.4 Masaż klasyczny.............................................................................................................................................................3
3.1.5 Masaż odprowadzający...............................................................................................................................................3
3.1.6 Drenaż limfatyczny .......................................................................................................................................................3
3.2 Techniki masażu............................................................................................................................................3
3.2.1 Głaskanie ...........................................................................................................................................................................4
3.2.2 Rozcieranie.......................................................................................................................................................................4
3.2.3 Ugniatanie.........................................................................................................................................................................4
3.2.4 Oklepywanie ....................................................................................................................................................................5
3.2.5 Wibracja.............................................................................................................................................................................5
3.2.6 Roztrząsanie.....................................................................................................................................................................6

12. 12
Kurs: Podstawowe zasady wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych i upiększających dłoni i stóp
3.2.7 Wałkowanie .....................................................................................................................................................................6
3.3 Masaż kończyny górnej...............................................................................................................................6
3.3.1 Etapy wykonywania masażu ....................................................................................................................................7
3.3.2 Masaż dłoni.......................................................................................................................................................................8
3.4 Masaż kończyny dolnej...............................................................................................................................9
3.4.1 Etapy wykonywania masażu ....................................................................................................................................9
3.5 Literatura.......................................................................................................................................................11
3.5.1 Literatura obowiązkowa .........................................................................................................................................11
3.5.2 Literatura uzupełniająca .........................................................................................................................................11
3.6 Spis rysunków..............................................................................................................................................11