2. Çfarë janë kozmetikët
• Kozmetikët , tëquajtur ndryshe make-up , janë substanca të rralla që përdoren për të
përmirësuar pamjen dhe eren e trupit të njeriut. Në përgjithësi janë përzierje te
përbërjeve kimike, ku disa rrjedhin nga burimet natyrore, por shumica jane sintetike.
Në SH.B.A Administrata e ushqimit dhe drogës FDA, e cila merret me kozmetikët
shpjegon se “qellimi i tyre është përmiresimi i pamjes së njeriut pa ndryshuar
strukturën apo funksionet e trupit.” Ky perkufizim perfshin çdo material i cili mund të
përdoret si produkt kozmetik.
3. Historik
Mendohet që kozmetika ka lindur që në kohët më të hershme të njerzimit dhe ka qënë
një ndër ritualet më të hershme në kulturën njezore.Prova të ndryshme që kozmetika i ka
fillimet e saj që në paleolit (epoka e gurit të te vjetër) vijnë nga Afrika ku janë gjetur
shumë mbetje pigmentesh të ndryshme të përdorur nga njeriu.
Gjatë mesjetës nuk lejohej përdorimi I kozmetikëve sepse ato konsideroheshin si ja të
moralshme nga kasha. Gjate Rilindjes kjo gjë ndryshoj (meqë shoqëria vazhdoj të
largohej nga kisha) dhe njerëzit aristocrat dhe sidomos gratë kalonin ditët e tyrë të
mbyllura në shtëpi dhe si pasojë lëkura e tyre ishte e zbehtë.
Kështu gratë filluan të përdornin kozmetikë për ti dhënë ngjyrë lëkurës së tyre ose pudër
për t’u dalluar që bënin pjesë në një kategori aristokrate.
Nga kjo kohë përdorimi i kozmetikëve ka ardhur gjithminë në rritje deri në kohërat
moderne ku numri i kozmetikëve ne treg është popthuajse i pafundë.
4. • Tregu botëror për kozmetikët e ndryshëm i kalonte 53 bilion dalloarë në 2002. Numri i
produkteve të reja që vijnë në treg vazhdon e rritet në mënyrë eksponenciale.
Kimistët janë gjthmonë në kërkim të produkteve interesante dhe ekzotike për të
përmirësuar paraqitjen e jashtme dhe shëndetin. Për të krijuar klëta produkte
nevojiten një sasi e madhe përbërësish. Në edicionin e fundit të CTFA (Cosmetics
Toiletries and Fragrance Association) listohen më shumë se 10,000 përbërës të
ndryshëm. Për çdo vit sasia e këtyre produkteve rritet .
• Përbërësit kryesorë:
1) Surfaktantët
2) Humekantët (Hidratues)
3) Trashësit
4) Emulientë
5) Zbutës
6) Ngjyrues
7) Prezervuesa
8) Përbërës aktiv
5. Cilat janë produktet kryesore
kozmetike?
1. Balsamët për flokë
2. Larësit e trupit
3. Buzëkuqi
4. Gjeli i flokëve
5. Locionet e lëkurës
6. Manikyra
7. Pasta e dhëmbëve
6. Balsamët e flokëve
Balsamët për flokë
Shampot janë produktet më të përdorura për flokët , por balsamët jane afër tyre. Ato janë
krijuar për të përmirsuar pamjen dhe ndjeshmërine e flokëve.
Çfarë bëjnë balsamët?
Balsami aplikohet tek flokët pas larjes. Ai duhet të qëndrojë në kokë për një kohë të
shkurtër ( 30 sekonda deri ne disa minuta) dhe pastaj të shpëlahet. Pas shplarjes ato i
bëjnë flokët më të lehtë për t’u krehur , rrisin butësinë , ulin ngargesat statike ,
përimirsojnë shdritjen e flokëve dhe i mbrojnë ato nga dëmtime të ardhshme.
Si funksionojnë balsamët?
Balsamët permbajnë një sasi të madhe kondicionuesish dhe hhidratuesish që mbeten
poshtë flokëve pas shplarjes dhe ndikojne në karakteristikat e flokëve. Kjo është një
veçori e rëndësishme për balsamët.
Që një balsam flokësh të funksionojë duhet të qëndrojë poshtë sipërfaqes së flokëve.
Agentët kryesorë që përmban një balsam janë surfakantë të kuaternizuar1
(quaterned
surfacants), polimerë kationik, silicon, zbutëz dhe humekant2
(humecant )
1)përbërje që ulin tension sipërfaqësor ndërmjet nje substance të lëngshme dhe nje te ngurtë ose të lëngshme
2)substancë që lejon ruajtjen e lagështise
7. Larësit e trupit
Larësit e trupit
Larësit e trupit janë produkte që shërbejnë për heqjen e erërave dhe papastërsive prej
lëkures
Çfarë bejnë larësit e trupit
Larësit e trupit janë produkte të lëngshme që aplikohen me anë të sfungjerëve ne
sipërfaqen e lëkures. Gjatë kohës që përhapet në trup ai krijon shkumë e cila ndihmon në
kapjen e papastërsive dhe yndyrnave në sipërfaqen e trupit. Gjatë shplarjes merr me vete
papastërsitë dhe yndyrnat duke e lënë lëkurën të pastër.
Si funksionojnë larësit e trupit
Ingriedentët funksional në një larës trupi janë detergjentët (surfakantët) shpesh jojonikë.
Këto ingredient janë të përbërë nga molekula që lidhen me ujin(hidrofilike) dhe me
yndyrnat (lopifilike). Pasi ‘kapen’ nga këto surfakante molekualt e ujit dhe yndyrnave
dalin në sipërfaqe të lëkurës dhe pastaj largohen me anë të ujit.
Formula e larësve te trupit
Larësit e trupit kanë një sulucion të veçantë . Ato janë pak te trashë dhe kanë një pehazh
(pH) rreth 6-7
8. Buzëkuqi
Buzëkuqi
Buzëkuqi është dizenjuar për të ndryshuar pamjen natyrale të buzëve. Ato zakonisht përfshijnë
substance që ndyshojnë ngjyrën e buzëve por edhe substance të tjera që rrisin shndritjen dhe bëjnë
më pak të dukshme rrudhat .
Çfare bëjnë buzëkuqët
Kur një buzëkuq aplikohet një shtresë e holle krijohet në sipërfaqen e bizëve.
Përbërësit e ngjyrosur të buzëkuqit bllokojnë ngjyrën sipërfaqësore normale të buzëve , ndërkohë që
shtresa e hollë e formuar i jep ngjyrë buzëve
Si funksionojnë buzëkuqët
Buzëkuqët përbëhen prej materjaleve hidrofobike. Kur përbërja e ngurtë aplikohet ne sipërfaqen e
buzëve, fërkimi e shkrin atë pak për të lejuar transferimin. Materjali pastaj ftohet dhe formon një
shtresë rë hollë në sipërfaqen e buzëve për shkak të bashkveprimeve hidrofobike. Përveç bazës
hidrofobike , ngjyra është një tjetër element i rëndësishëm tek buzëkuqët. Ngjyruesit reflektojnë dritën
në një gjatësi vale rë caktuar për të dhënë përshtypjen e një ngjyre të re në sipërfaqe.
Silikoni (silicon) dhe substancat vajore shtojnë reflektimin e dritës dhe shndritjen.
Përbërësit kryesorë janë ngurtësues (solidifer), vajra hollues (diluent oils) dhe ngjyrues (colorants).
Llojet e tjera të përbërësve shtohen për të ndyshuar karakteristikat e shkrirjes , stabilitetin etj.
9. Xheli i flokëve
Si funksionon xheli i flokëve
Një xhel flokësh është dizenjuar për të mbajtur flokët në një pozicionon të caktuar.
Është një produkt i lehtë për përdorim i cili vendoset lehtësisht ndër flokë duke krijuar një
shtresë të hollë që ndalon lëvizjen e flokëve. Kohëzgjatja varet nga lloji i xhelit dhe sa
shpejt thahet ai.
Përbërësit e gjelit të flokëve
Përbërësi kryesorë që bën një xhl te zgjasë është një polimer stilik (stilic polymer). Këta
polimerë janë zakonisht të bazuar në monomerin vinil (vinyl) dhe kanë emra si PVP
(Polyvinyl Pyrolidone) or VP (Vinyl Pyrolidone). Këta polimerë sigurojnë një mbajtje të
mirë të xhelit dhe gjithashtu bëjnë të lehtë largimin e tij kur lajmë flokët.
Përbërës tjerë të rëndësishëm janë agjentët që i sigurojnë trashesinë e duhur xhelit.
Kemi agjentë të ndryshëm që mund të përdoren për këtë qëllim por më i përdoruri është
karbomeri (carbomer). Karbomeri është një polimer akrilik (acrylic polymer) që ka një
karakteristik shumë të veçantë .Ai bëhet me veti acide kur bashkvepron me ujin.
10. Locionet e lëkurës
Locionet e lëkurës
Si funksionojnë locionet e lëkurës
Një locion për lëkurën është përgatitur kryesisht nga përzierja e vajrave dhe ujit.
Vajrat pëerdoren kryesisht për të mbajtur lëkurën e idratuar. Kjo mund të ndodhë në
mënyra të ndryshme si duke tërhequr ujin në lëkurë ose duke penguar largimin e tij. Kur
vendosen në lëkurë ato bashkveprojnë me proteinat e lëkurës duke i ‘dhuruar ’ asaj një
butësi të përkoshme derisa locioni të thahet.
Përbërësit kryesorë
Përbërësit kryesorë qe përmbajnë locionet e lëkurës perfshijnë si substancat e tretshme
në ujë si ato të tretshme ne vaj. Për ti mbajtur këto lloj substancash sëbashku nevojitet
një system emulsifikimi (emulsion)
11. Përbërësit hidratues
Përbërësit më të zakonshëm për idratim janë agjentët bllokues (occlusive) që krijojnë një
barrierë që bllokon ujin në lëkurë. Përbërës si Petralatumi (petrolatum), vaji mineral dhe
dimetikoni (Dimethicone) mund të përdoren te gjithe si agjentë bllokues.
Humekantët (humecants) që janë përbërës që tërheqin vendosen gjithashtu ne locione.
Glicerina (Glycerin) eshte humekanti më i përdorur.
Mund të përdoren edhe zbutes të ndryshëm si vaji i arrës së kosit,esteret cetile (cetyl
esters) dhe disa lloje sikonësh (silocones).
Përbërës të tjerë
Përveç përbërës hidratues kemi edhe përbërjë që ndihmojnë në lidhjen substancave
vajore me ujin (emulsifiers). Acidi stearik (Stearic acid) dhe stearati i glicerinës (Glyceril
stearate) përdoren zakonnisht. Kemi edhe përbërës të tjerë që shërbejnë për të mbajtur
formulën në stabilitet, fragrance si dhe ngjyrues (colorants).
12. Manikyrë
Manikyrë
manikyra është dizenjuar për të përmirsuar paraqitjen dhe konditën e thonjëve.
Ajo mund të mbrojë thonjtë nga thyerja.
Çfarë bëjnë manikyrat
Në formën e saj më të thjeshtë manikyra është një sulucion i lëngshëm me pigment ,
solvent që krijon një cipë të hollë mbi thonin. Ajo vjen zakonisht në shtëpitë tona në
‘shishe’ qelqi të posaqme dhe të pajisura me brush. Sulucioni aplikohet tek thoni dhe lihet
të thahet deri në momentin kur bëhet e fortë
13. Manikyrë
Si funksionon manikyra
Manikyrat përbëhen nga një numër i madh substancash përfshirë këtu pigmented, formuesit e cipës
(film formers), plastifikues (plasticizers), rrëshirë (resins3
), solventë (solvents) si dhe aditues të tjerë.
Ka dy lloje pigmentësh që përdoren për manikyrat. Pigmentët mineral si dioksidi I titatin (titatium
dioxide) dhe okside hekuri të ngjyrosur dhe pigmente organike.
Në vende të ndryshme të botës përdorimi i pigmentëve për manikyra është shumë i limituar.
Për të krijuar një manikyrë të mikrë nevojitet një ‘krijues cipe’ (film former). Substanca më e përdorur
është nitroceluloza (nitrocellulose). Të punosh me këto lloj materjalesh është shumë e rrezikshme
prandaj numri i fabrikave që prodhojnë manikyra është i limituar.
Rrëshira(resins) si polimerët akrilik përdoren për permirsuar vetitë e cipës nitrocelutike. Kjo e bën
cipën më të qëndrueshme dhe ndihmon në zgjatjen e kohës të qëndrimit te manikyrës .
Plastifikuesit (Plasticizers) nevojiten për të përmirsuar elasticitetin e cipës . Kamfuri (Camphor) dhe
ftalat dibutili (dibutyl phthalate) përdoren më zakonisht.
Solventët (solvents) si alkoli, esteret dhe ketonet ndihmojnë që produkti të përhapet dhe të thahet më
shpejt.
Së fundmi, aditivë dhe mbrojtës UV4.
mund të përfshihen.
3) Sekrecione hidrokarburesh te bimëve të ndryshme (sidomos pemëve kunejform) që kanë veti të veçanta kimike.
4) Lëndë e veçantë që mbron nga rrezet ultravjollcë.
14. Pastë dhëmbësh
Pastë dhëmbësh
Pasta e dhëmbëve është një product gjysmë i lëngshëm që përdoret për të pastruar
dhëmbët dhe për të siguruar një erë të mirë të gojës. Edhe pse mund të kosiderohet si
kozmetik , ajo klasifikohet gjithmonë si drogë sepse përman floride (drog aktive) .
Çfarë bën një pastë dhëmbësh
Funksioni primar i një pastë dhëmbësh është të largojë mbetjet (debris) nga sipërfaqja e
dhëmbëve. Pastat e dhëmbëve duhen të kenë një stukturë të ngjeshur që të qëndrojnë
në brushën e dhëmbëve, të kenë një shije të pranueshme.
Si funksionon një pastë dhëmbësh
Pasta e dhëmbëve është një përzierje e surfakantësh (surfacants),abrasivësh
(abrasives), ujë, humekantësh (humecants), produkte antikariogjene (anticaries actives),
agjentë trashës (thickening agents), aromatizues (flavoring) dhe përbërës të tjerë estetik.
Kur pasta e dhëmbëve përdoret , surfakantët ndihmojnë në largimin e materjaleve
hidrofobike, agjentët abrazivë nduhmojnë në largimin e ‘njollave’ (strains) dhe agjentët
antikariogjenë ndihmojnë në zhdukjen e pllakave bakterjale.
15. Pastë dhëmbësh
• Përbërës
• Duke qenë që dhëmbët janë shumë të fortë , perbërërit abrazivë janë të nevojshëm për
pastrimin e sipërfaqes së tij. Abrazivët që mund të përdoren janë të ndryshëm si silici i hidratuar
(hydrated silica), karbonati i kalciumit (calcium carbonate) , dhe dihidrat fosfat
dikalciumi(dicalcium phosphate dihydrate). E rëndësishme për një agjent abraziv të mirë është
madhësia,forma, ndriçmëria dhe fortësia e molekulave.
• Përveç surfakantëve që përdoren për të larguar mbetjet hidrofobike në formulën e pastave të
dhëmbëve përdoren edhe agjent shkumues (pa shije dhe jo irritues). Edhe pse ato nuk janë të
domosdoshëm vendosen në formulë mbi kërkesë të konsumatorëve. Surfakanti më i përdorur
është Sulfati lauril i natriumit (Sodium Lauryl Sulfate). Në formulë mund të shtohen edhe
përbërës si peroksidi i hidrogjenit ose peroksidi i usresë për të bërë që dhëmbi të duket më i
pastër.
• Agjentët antikariogjenë janë jone flori të ardhura nga kripa të ndyshme.Këtu kemi flor natriumi
(sodium fluoride), monoflor-fosfat natriumi (sodium monofluorophosphate) etj.
• Një numër i madh përbërësish shtohem për të përmirsuar karakteristikat estetike te pastave.
• Këtu kemi substance që mbrojnë pastat nga tharja si glicerina (glyceryn), sorbiltoli (sorbitol)dhe
ksilitoli (xylitol). Kemi agjentë trashës si goma tragakanth (tragacanth gum) dhe celuloza
(cellulose gum) përdoren për të mbajtur pastën në brushë. Pastaj kemi aromatizues
(mente,kamellë , mentol etj.) dhe përbërës të tjerë në sasi të vogël si prerzervues , ngjyrues etj.
