1. 1.1 ÊÎÌÏÜÞÒÅÐÈÉÍ Ñ¯ËÆÝÝ
Êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýý ãýäýã áîë õýñýã á¿ëýã êîìïüþòåð¿¿äûí
õîîðîíäûí õîëáîëò þì. Ýíãèéíэýð õîîðîíäîî ìýäýýëýë äàìæóóëàõ
áîëîìæòîé á¿ëýã òºõººðºìæ, õîîðîíäîî õîëáîãäñîí á¿ëýã (êîìïüþòåð,
ïðèíòåðçýðýã) õîëáîëòûí òºõººðºìæ¿¿äèéã ñ¿ëæýý ãýíý.
Зураг 18. Компьютерийн сүлжээ
Äýýðõ çóðàãò õàðóóëñíààð ñ¿ëæýý íü õààíààñ áîë õààíààñ õîëáîãäîõ
áîëîìæòîé áàéãàà áºãººä ñ¿ëæýýíèéõ ýñýã òóñ á¿ðä Router áóþó çàì
Firewall áóþó õàìãààëàã÷ òàâüñíààð ñ¿ëæýýíèé íàéäâàðòàé àæèëëàãààã
ñàéí õàíãàñàí áàéíà. Ñ¿ëæýýíä ãàäíààñ VPN (Virtual Private Network
áóþó õèéìýë õóâèéí ñ¿ëæýýã õýðýãëýñíýýð èíòåðíåòýýð äàìæèæ áàéãàà
ìýäýýëýë íü íóóöëàëòàéãààð äàìæèõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ ýðñäëèéã
áóóðóóëæ áàéãàà þì.

2. ѯËÆÝÝÍÈÉÀÍÃÈËÀË
Àíãèëàë – Õàìðàõ õ¿ðýýãýýðýý
Êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýýã õàìðàõ õ¿ðýýãýýð íü àíãèëáàë:
o Personal area network –õóâèéí ñ¿ëæýý (PAN)
o Local Area Network – äîòîîä ñ¿ëæýý (LAN)
o Campus Area Network–öîãöîëáîðûí ñ¿ëæýý (CAN)
o Metropolitan area network – õîòûí ñ¿ëæýý (MAN)
o Wide area network –ºðãºí á¿ñèéí ñ¿ëæýý(WAN) ãýæàíãèëæ áîëíî.
Ñ¿ëæýýí¿¿ä óëàì ñòàíäàðò áîëîí íýâòýð÷ áàéãàà ºíºº ¿åä ýäãýýð
ñ¿ëæýýí¿¿äèéí ÿëãàà íü ýöñèéí õýðýãëýã÷äýýñè ë¿¿òýé ñ¿ëæýýíèé
àäìèíóóäàä ÷óõàë þì. Ñ¿ëæýýíèé àäìèíóóä íü ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýý–
Quality of Service (QoS) –õ¿ðãýõèéí òóëä ñ¿ëæýýã õàìðàõ õ¿ðýý,
õýñã¿¿äèéí õîîðîíäûí çàé, çàéíààñ øàëòãààëñàí ñààòàë çýðýãò
òîõèðóóëàí çîõèîí áàéãóóëàí óäèðäàõ õýðýãòýé áîëäîã. Ñ¿ëæýýí¿¿äèéí
ãîë ÿëãààíüõ àìðàõ õ¿ðýý áóþó õýìæýý þì.
Controller Area Network –óäèðäëàãûí õ¿ðýýíèé ñ¿ëæýý ãýäýã íü íÿãò
óÿëäààòàé, æèæèã õ¿ðýýã õàìðàõáºãººä á¿ðýí àâòîìàòæóóëñàí ¿éëäâýð,
ýñâýë íýã ìàøèíû óäèðäëàãûí ñàëáàð ãýõ ìýò õîîðîíäîo óÿëäààòàé
àæèëëàäàã îéð áàéðëàñàí òºõººðºìæ¿¿äèéã õàìàðäàã.
Àíãèëàë–Õîëáîëòûí àðãà çàìààðàà
Êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýýã ìºí ñ¿ëæýýíèé á¿ðýëäýõ¿¿í òºõººðºìæ¿¿äèéã
õîëáîõòåõíèê õàíãàìæ òàëààð íüOptical fiber –Øèëýíêàáåëü, Ethernet –
ñ¿ëæýýíèé õîëáîëò, Wireless LAN –óòàñã¿é ñ¿ëæýý, HomePNA –ýíãèéí
òåëåôîí õîëáîëò, áîëîí Power line communication –öàõèëãààíû øóãàìûí
õîëáîëò ãýõìýò.
Åðäèéí ñ¿ëæýýíèé õîëáîëò(Ethernet) íü áîäèò êàáåëààð
òºõººðºìæ¿¿äèéã õîëáîäîã. Òºõººðºìæ¿¿ä íü êîìïüþòåð, õýâëýã÷,

3. ñêàííåð ãýõ ìýòýýñ ãàäíà hub, switch, bridges, router çýðýã ñ¿ëæýýíèé
òºõººðºìæ¿¿ä þì. Óòàñã¿é ñ¿ëæýý íüòºõººðºìæ¿¿äèéã õîëáîõäîî
êàáåëü õýðýãëýäýãã¿é áºãººä ðàäèî äîëãèîí àøèãëàí õîëáîäîã.
Àíãèëàë–Àæèë ¿¿ðãèéí õàìààðëààðàà(Ñ¿ëæýýíèé á¿òýö, çîõèîí
áàéãóóëàëò)
Êîìïüþòåðèéí ñ¿ëæýýã á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äýä õîîðîíäîî õàðüöàæ
áàéãàà ¿¿ðãèéí äàãóóàíãèëæ áîëîõáà
 Active Networking –èäýâõòýéñ¿ëæýý,
 Client Server –õýðýãëýã÷–ñåðâåðáîëîí
 Peer – to – peer –øóóä õàðèëöàõá¿òýöòýé õýìýýí ¿çýæ áîëíî.
Àíãèëàë–Ñ¿ëæýýíèé á¿òöýýðýý
Ñ¿ëæýýã áàéãóóëàõàä õýðýãëýñýí á¿òöèéí äàãóó Point – point –
õîîðîíäûí, Linear network –öóâàà ñ¿ëæýý, Bus network –ñàëààëñàí
ñ¿ëæýý, Star network –îä ñ¿ëæýý, Ring network –öàãèðàã ñ¿ëæýý, Mesh
network –óÿëäóóëñàí ñ¿ëæýý, Star – bus network –öóâàà öàöðàã, Tree or
Hierarchical topology network –ñàëáàðëàí øàòàëñàí ñ¿ëæýý ãýõ ìýòýýð
àíãèëíà.
Àíãèëàë–Ïðîòîêîëûí õóâüä
Ñ¿ëæýýíä õýðýãëýãäýæ áàéãàà õàðèëöààíû ïðîòîêîëûí õóâüä àíãèëæ
áîëîõáºãººä õàìãèéí ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã íü Ethernet, TCP UDP, IPX,
Apple Talk, IEEE802.11 ãýñýí áàãöóóä áºãººä ñ¿ëæýýíèé çàãâàðûí øàòëàë
òóñ á¿ðä ÿíç á¿ðýýð õýðýãëýãääýã.
ѯËÆÝÝÍÈÉ ÒªÐ˯¯Ä

4. Êîìïüþòåðûí ñ¿ëæýýíèé õàìãèéí ò¿ãýýìýë òºðë¿¿äýýñ äóðüäâàë:
Personal Area Network –Õóâèéí ñ¿ëæýý(PAN)
Õóâèéí ñ¿ëæýý ãýäýã íü íýã õ¿íèé õýä õýäýí òîíîã òºõººðºìæèéí
õîîðîíäîõ õàðèëöàà õîëáîîã õýëíý. Õóâèéí ñ¿ëæýýíä íýãýí êîìïüþòåðò
õîëáîñîí ïðèíòåð, ñêàííåð, óòàñ áîëîí 纺âðèéí õýðýãñë¿¿ä îðæ
áîëîõáºãººä ýäãýýðèéã õîëáîñîí USB, IrDa áîëîí Bluetooth òåõíîëîãèóä
íü õóâèéí ñ¿ëæýýíèé æèøýý þì.
Local Area Network –Äîòîîä ñ¿ëæýý(LAN)
Ýíý íü îðîí ãýð, àëáàí òàñàëãàà, íýãýí áàðèëãà áàéøèí çýðýã áàãàõàí
õýìæýýíèé ãàçðûã õàìàðñàí ñ¿ëæýý þì. Èõýíõ äîòîîä ñ¿ëæýýí¿¿ä
îäîîãîîð Ethernet òåõíîëîãèä ñóóðèëñàí áàéãàà. Ñåðâåð àæèëëóóëàí,
ò¿¿íä õîëáîãäñîí àæèëëàãñäûí êîìïüþòåð, õýâëýã÷ òºõººðºìæ¿¿ä
ò¿ãýýìýë äîòîîä ñ¿ëæýýíèé æèøýý þì. Êîìïüþòåðóóäûã èõýâ÷ëýí IEEE
802.3 ïðîòîêîëîîð àæèëëàäàã ñ¿ëæýýíèé òºõººðºìæ¿¿äýä Cat5 ýñâýë
ñàéæðóóëñàí Cat5 òºðëèéí ñ¿ëæýýíèé êàáåëèàð õoëáîõ áºãººä
õàìãààëàëòòàé òºõººðºì溺ð äàìæóóëàí èíòåðíåòýä õîëáîíî.
Campus Area Network –Öîãöîëáîðûí ñ¿ëæýý(CAN)
Õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ îëîí ñ¿ëæýýã õîëáîñîí áîëîâ÷ îéðõîí ãàçàðò
õÿçãààðëàãäñàí îþóòíû õîòõîí, ¿éëäâýðëýëèéí ñ¿ëæýýã õàìðóóëíà.
Õîòûí ñ¿ëæýýòýé òºñººòýé õýìæýý, õàìðàõ ãàçðûí õóâüä æèæèã áàéäàã.
Metropolitan Area Network –Õîòûí ñ¿ëæýý(MAN)
Õîòûí ñ¿ëæýý ãýäýã íü îëîí äîòîîä ñ¿ëæýý, öîãöîëáîðûí ñ¿ëæýýã
õîëáîñîí ºðãºí ñ¿ëæýý áºãººä òóõàéí õîò ñóóðèí, òºâëºðñºí ãàçðààñ
õýòýðäýãã¿é. Ýíýõ¿¿ ñ¿ëæýýã áàéãóóëàõàä ìàø îëîí òºðëèéí ñ¿ëæýýíèé
òºõººðºìæ¿¿ä õýðýãëýãäýх áºãººä ìýäýýëýë çàðèì òîõèîëäîëä îëîí ººð
òºðëèéí ñ¿ëæýýãýýð äàìæèí õýðýãëýã÷èä õ¿ð÷ áîëíî.

5. Wide Area Network –ºðãºí á¿ñèéí ñ¿ëæýý(WAN)
ªðãºí á¿ñèéí ñ¿ëæýý íü õàðüöàíãóé òîì ãàçàð íóòãèéã õàìðàõ áºãººä
õîò óëñóóäûí õîîðîíä äàìæèí òóõàéí óëñóóäûí òîìîîõîí òåõíîëîãèéí
êîìàíäààð äàìæèí õýðýãæäýã. Ýäãýýð ñ¿ëæýýí¿¿ä íü ñ¿ëæýýíèé
çàãâàð÷ëàëûí äîîä ò¿âøèíä áóþó èõýâ÷ëýí ñ¿ëæýýíèé õîëáîëò, áîäèò
õîëáîëòûí ò¿âøèíãèéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãý íàëñàä áàéðëàñàí äîòîîä
ñ¿ëæýýí¿¿äèéí õîîðîíä ìýäýýëëèéã àþóëã¿éãýýð ñîëèëöóóëàõàä ÷óõàë
¿¿ðýãòýé.
INTERNET WORK –ѯËÆÝÝ ÕÎÎÐÎÍÄÛÍ Ñ¯ËÆÝÝ
Õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø ñ¿ëæýý ýñâýë ñ¿ëæýýíèé õýñã¿¿äèéã íýãòãýí
ñ¿ëæýýíèé 3 äàõü ò¿âøèí áóþó ñ¿ëæýýíèé ò¿âøèí äàæèëëàäàã. Îëîí
íèéòèéí, õóâèéí áàéãóóëëàãûí, àðèëæààíû, çàñãèéí ãàçðûí ýñâýë
¿éëäâýðèéí ñ¿ëæýýí¿¿äèéí õîîðîíä ¿¿ñãýñýí ÿìàð íýãýí õîëáîëòûã
èíãýæíýðëýæ áîëíî. Îð÷èí ¿åä õîîðîíäîî õîëáîãäñîí ñ¿ëæýýí¿¿ä íü
Internet Protocol-ã õýðýãëýäýã. Îëîí òºðëèéí áàéæ áîëîõ÷ õýí óäèðäàæ,
õýí õýðýãëýæ áàéãààãààñ øàëòãààëàí ãóðâàí ¿íäñýí òºðºëä õóâààíà:
o Èíòðíåò
o Ýêñòðàíåò
o Èíòåðíåò
Èíòðàíåò, ýêñòðàíåò íü
èíòåðíåòýä õîëáîãäñîí,
õîëáîãäîîã¿é áàéæ
áîëíî. Õîëáîãäñîí
íºõöºëä ãàäíààñ õàíäàëò
õèéõýä íýâòðýõ íóóö ¿ã
áîëîí áóñàä
õàìãààëàëòûí àðãà

6. õýðýãñýëòýé áàéäàã. Èíòåðíåт íü èíòðàíåò, ýêñòðàíåòèéí õýñýã áèø
áºãººä ýêñòðàíåò-ä õàíäàõàä äàìæóóëàã÷ áîëæ áîëíî.
Èíòðàíåò ãýäýã íü èíòåðíåò ïðîòîêîë õýðýãëýí ¿¿ñãýñýí, âýá áðàóçåð
àøèãëàí õàíäàõ çîðèóëàëòòàé òºâëºðñºí óäèðäëàãàòàé ñ¿ëæýý þì.
Ñ¿ëæýýíèé àäìèí íü õàíäàëòûíýðõèé çºâõºí òîäîðõîé õýñý
õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí õààäàã. Èõýíõäýý èíòðàíåò íü àëèâàà íýãýí
áàéãóóëëàãûí äîòîîä ñ¿ëæýý, äîòîîä âýá ñàéò áàéäàã.
ѯËÆÝÝÍÈÉ Ò¯ÃÝÝÌÝË ÒªÕªªÐªÌƯ¯Ä
Ñ¿ëæýý á¿ðýí óòãààðàà àæèëëàí ìýäýýëëèéã äàìæóóëàõûí òóëä øàò
øàò á¿ðä àæèëëàäàã ººð ººðñäèéí ¿¿ðýãòýé òºõººðºìæ¿¿äýýñ á¿ðäýíý.
Ýäãýýð òºõººðºìæ¿¿äèéã ñòàíäàðòûí, óòàñã¿é õîëáîî ýñâýë øèëýí
êàáåëèàð õîëáîíî.
Network card –ñ¿ëæýýíèé êàðä
Ýíý íü àëèâàà êîìïüþòåð ãýõ ìýò õýðýãëýã÷èéí òºõººðºìæèéã
ñ¿ëæýýíä õîëáîõ ¿¿ðýãòýé áºãººä ¿éëäâýðëýã÷ýýñ îíöãîéëîí ºãñºí
ÌÀÑAddress áóþó òºõººðºìæèéí õàÿãèéí òóñëàìæòàéãààð ìýäýýëëèéã
õàÿãëàí ñîëèëöîíî. Êîìïüþòåðóóäûã õîîðîíä íü ýñâýë ººð
òºõººðºìæð¿¿ øóóä õîëáîõîëîìæòîé.
Repeater –äàõèí äàìæóóëàã÷
Äàõèí äàìæóóëàã÷ ìýãä¿¿ëýí öààø
äàìæóóëäàã. Èíãýñíýýð äîõèî íü ñóëðàõã¿éãýýð
èë¿¿ õîë çàéä ñààäã¿é õ¿ðíý. Ýëåêòðîí äîõèîòîé
àæèëëàäàã ó÷ðààñ ìýäýýëëèéã îãò
áîëîâñðóóëàõ ýñâýë ¿çäýãã¿é áºãººä ñ¿ëæýýíèé
çàãâàðûí äîîä ò¿âøèíä Зураг 19. Repeater àæèëëàäàã.
Hub –õààá
Õààá íü îëîí ïîðò áóþó õîëáîîñòîé áàéíà.

7. Ìýäýýëýë íýã ïîðò äýýð èðýõýä õ¿ëýýí àâààä á¿õ ïîðòðóóãàà èëãýýõ
çàìààð ìýäýýëëèéã äàìæóóëäàã áîëõèäóó çàð÷èìòàé áºãººä ìýäýýëëèéã
íýã íýãýýð íü äàìæóóëäàãààðàà óäààí àæèëëàãààòàé.
Зураг 20. Hub
Bridge –ã¿¿ð
ÿ¿ð íü ñ¿ëæýýíèé õýñã¿¿äèéã ñ¿ëæýýíèé çàãâàðûí 2-ð øàòíû ò¿âøèíä
õîëáîäîã. Õààá-ààñ ÿëãààòàé íü ìýäýýëëèéã á¿õ ïîðòðóóãàà öàöäàãã¿é.
Ìýäýýëëèéã õ¿ëýýæ àâààä öààø íü ÿìàð õàÿã ðóó, àëü ïîðòðóó ãàðãàõûã
õîëáîí äàìæóóëäàã. ¯¿íèé òóëä àëü ïîðò äýýð ÿìàð ÌÀÑ õàÿãòàé
òºõººðºìæ áàéãààã á¿ðòãýæ àâäàã áºãººä èíãýõ äýý ìýäýýëýë èëãýýñýí
ïîðòîíä õîëáîñîí òºõººðºìæèéí
ìýäýýëëèéã øàëãàõ çàìààð
á¿ðä¿¿ëäýã. Õýðâýý á¿ðòãýãäýýã¿é
ÌÀÑ õàÿã ðóó ìýäýýëýë èðâýë ìýäýýëýë
îðæ èðñýí ïîðòîîñ áóñàä á¿õ
Зураг 2 1. Bridge
ïîðòðóóãàà öàöäàã. Äîòîîä ñ¿ëæýýã õîëáîäîã Lacal bridge, WAN – LAN
õîëáîäîã Remote bridge, óòàñòàé áîëîí óòàñã¿é ñ¿ëæýýã õîëáîõ Wireless
bridge ãýõ ìýò áàéíà.
Switch –Ñâè÷
Ýíý íü bridge áóþó ã¿¿ðòýé àæèëëàäàã áîëîâ÷ õàìààã¿é îëîí пîðòòîé
áàéäàã òºäèéã¿é ñ¿ëæýýíèé îëîí ò¿âøèíä àæèëëàí îëîí òºðëèéí ¿¿ðýã
ã¿éöýòãýäýã. 4, 8, 16, 24, 32, 64 ãýõ ìýò ïîðòòîé áàéõ áºãººä ñ¿ëæýýã ëîãèê
õýñã¿¿äýä õóâààõ, ïîðò íèéë¿¿ëýõ, ÌÀÑ (Media Access Control) õàÿãèéã

8. õÿçãààðëàõ, ñ¿ëæýýíèé àæèëëààã õÿíàõ ãýõ îëîí òºðëèéí àæèëëàãààòàé.
Èõýíõ äîòîîä ñ¿ëæýýí¿¿ä îäîî ñâè÷ õýðýãëýæ áàéãàà áºãººä
10/100/1000Mbps õóðäààð full-duplex áóþó çýðýã õ¿ëýý àâ÷, äàìæóóëàõ
ãîðèìîîð àæèëëàõ ÷àäâàðòàé.
Зураг 22. Switch
Router –Çàì÷ëàã÷
Ýíýõ¿¿ ñ¿ëæýýíèé òºõººðºìæ íü ìýäýýëëèéí õýñã¿¿äèéã ñ¿ëæýýíýýñ
ñ¿ëæýýíä äàìæóóëàõ ¿¿ðýãòýé áºãººä ÿìàð çàìààð äàìæóóëáàë
íàéäâàðòàé õóðäàí î÷èõûã òîîöîîëäîã. Ìýäýýýëëèéã äàìæóóëàõäàà
õ¿ëýýí àâàã÷èéí IP õàÿãèéí äàãóó øèéäýë
ãàðãàí äàìæóóëäàã. Çàì÷ëàã÷èéã õî¸ð
ñ¿ëæýýíä õîëáîí, LAN, WAN áîëîí
èíòåðíåòèéí êîìàíèðóó õîëáîõîä
õýðýãëýäýã áºãººä Cisco êîìïàíèéí
Зураг 23. Router
çàì÷ëàã÷èä ñàëáàð òàà øèëäýã õýìýýãäýí ºðãºí õýðýãëýãääýã.
Firewall –Õàìãààëàã÷
Óã òºõººðºìæ íü ººð ÿíç á¿ðèéí èòãýìæëýëòýé ñ¿ëæýýí¿¿äèéí
õîîðîíäîõ óðñãàëûã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé áºãººä èõýíõäýý äîòîîä
ñ¿ëæýý, ãàäààä ñ¿ëæýýã òóñãààðëàí õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé áàéäàã. Òóñãàé

9. òºõººðºìæèä ñóóðèëñàí (hardware based) ýñâýë ¿éëäëèéí ñèñòåì
äýýð(software based) ñóóðèëñàí áàéæ áîëíî.
Зураг 24. Firewall
ÄÎÒÎÎÄ Ñ¯ËÆÝÝ (Local Area Network LAN)
Äîòîîä ñ¿ëæýý ãýäýã áîë åðºíõèé人 òîäîðõîé íóòàã äýâñãýðèéí
õ¿ðýýíä êîìüþïþòåð¿¿äèéã òåõíèêèéí áîëîí ïîãðàìì õàíãàìæèéí
òóñëàìæòàéãààð õîëáîõûã õýëäýã. ÊÄÑ ãýäýã áîë 2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø
òîîíû ìàøèíóóäàä ïðèíòåð, ôàéë ãýõ ìýòèéí íººöèéã õàìòðàí ýçýìøèõ
áîëîìæèéã îëãîäîã ñ¿ëæýý þì.
2. ÈÍÒÅÐÍÅÒÈÉÍ ÕÝÐÝÃËÝÝ
2.1uÈÍÒÅÐÍÅÒ
Èíòåðíåò ãýäýã íü ñòàíäàðò IP ïðîòîêîëûã àøèãëàí ºãºãäëèéã
äàìæóóëàõ áîëîìæ á¿õèé õàðèëöàí õîëáîãäñîí êîìïüþòåðóóäûí ñ¿ëæýý
áºãººä ýíýõ¿¿ ñ¿ëæýý íü äýëõèé äàÿàð òàðõñàí áàéäàã. ¯íäñýíäýý
èíòåðíåòèéã“ ñ¿ëæýýí¿¿äèéí ñ¿ëæýý” õýìýýí íýðëýæ áîëîõ áàóã ñ¿ëæýýíä
õîò õîîðîíäûí, àêàäåìèê, áèçíåñ áîëîí çàсãèéí ãàçðûí ãýõ ìýò õýäýí ñàÿ
ñ¿ëæýýí¿¿ä áàãòñàí áàéíà. Áè Internet õýìýýõ äýëõèé íèéòèéí ñ¿ëæýýã

10. àøèãëàí àëñ õîë áàéãàà íàéç íºõºäòýéãýý çàõèàãààð õàðüöàæ , õ¿ññýí
õóäàëäàà, ¿éë÷èãýýíèé òºëáºðºº òºëºõ, íîì, ñýòã¿¿ë óíøèõ ìýäýýëýë
õàéõ, îíëàéíààð ñóðàëöàõ çýðýãá¿õèéë ºäºð òóòìûí àìüäðàëäàà ºðãºí
àøèãëàæ áàéãàà áèëýý.
Ò¯¯Õ
Èíòåðíåò àíõ ÀÍÓ-ûí öýðýã äàéíû òàãíóóëûí çîðèóëàëòààð 1969 îíä
áàéãóóëàãäñàí ARPANET ñ¿ëæýý áºãººä 1980-ààä îíû ¿åä INTERNET,
MILNET õýìýýí õóâààãäñàí.
ÈÍÒÅÐÍÅÒÌÎÍÃÎËÄ
1992 îíä Öàõèëãààí õîëáîîíä òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëò õèéæ, àíàëîã
ñèñòìåìèéã òîîí òåõíîëîãèîð ñîëüñíîîð øèëýíêà áåëèéí ñ¿ëæýý ¿¿ñ÷
Ìîíãîëä èíòåðíåò õºãæèõ òààòàé íºõöºë á¿ðäñýí þì. 1994 îíä Ìîíãîë
óëñ Èíòåðíåò õîëáîãäîæ, Äàòàêîìêîìïàíè 1996 îíä èíòåðíåòèéí ñ¿ëæýý
îðóóëæ èðñýíýýð Ìîíãîëûí èíòåðíåòèéí õºãæëèéí ñóóðü òàâèãäñàí.
ªíººäºð Ìîíãîëûí õ¿í àìûí 70 îð÷èì õóâü íü èíòåðíåò àøèãëàæ
áàéãàà òýäíèé 70 ãàðóé õóâü íü 15-335 íàñíû çàëóó÷óóä áàéíà ãýñýí
ñóäàëãàà ãàð÷ýý.
Èíòåðíåòèéã èõýâ÷ëýí äàðààõ ãóðâàí çîðèëãîîð õàìãèéí ºðãºí
àøèëàæ áàéíà.

11. 1. Èíòåðíåòýýñ ìýäýýëýë õàéõ, õàéæ îëñîí ìýäýýëëýýñýý ººðèéí
õýðýãòýé ìýäýýëëèéã àâ÷ àøèãëàõ
2. Èíòåðíåòýýñ ôàéë áîëîí òºðºë á¿ðèéí ïðîãðàìóóäûã òàòàí àâ÷
àøèãëàõ
3. Öàõèëãààí øóóäàíãèéí ¿éë÷èëãýý, CHAT áóþó õàðèëöàí ÿðèà, E-
COMMERCE áóþó ýëåêòðîí õóäàëäàà õèéõ ãýõ ìýò.
2.2ÇÓÓ×ÏÐÎÃÐÀÌ
Âýá õóóäñóóäûã ¿ç¿¿ëäýã ïðîãðàìûã Browser áóþó çóó÷ ïîãðàì
ãýíý. Âýá çóó÷ ïðîãðàì íü HTML (Hypertext Make-up Language) õýëýýð
áîëîâñðóóëàãäñàí ôàéëûã õýðýãëýã÷äýä îéëãîìæòîé áàéäëààð äýëãýöýíä
ãàðãàõ õºðâ¿¿ëýã÷, íººöèéã
óäèðäàõ ïðîãðàì õàíãàìæ
þì.
Âýá çóó÷ ïðîãðàìä
ãèïåð õîëáîîñûã ñîíãîõ
çàìààð øààðäëàãàòàé âýá
õóóäñàíä øèëæèõ
áîëîìæòîé.ªºðººð õýëáýë
èíòåðíåòýýñ âýá õóóäñóóäûã
õàéí îëæ ¿çýõýä çîðèóëàãäñàí.
Зураг 25. Зууч програмуудын Icon
Àíõíû çóó÷ ïðîãðàìûã 1990-ýýä îíû ¿åä NCSA
(ÈëëèíîéñèéíÈõÑóðãóóëèéíïðîãðàìõàíãàìæèéí¿íäýñíèéòºâ)-ä Mosaic
íýðòýéãýýð çîõèîãäñîí ãýæ ¿çäýã. Óã âýá çóó÷ ïðîãðàìä ¿íäýñëýí Internet
Explorer, Netscape Navigator, Mozilla Firefox çýðýã ïðîãðàìóóä ãàðñàí.
2.3ÂÝÁ ÕÓÓÄÀÑ ÁÀ ÂÝÁ ÑÀÉÒ, ÂÝÁÈÉÍ ÕÀßÃ
ªíººäºð èõýíõè àëáàí áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñ, ï¿¿ñ êîìïàíèóä
èíòåðíåòèéí ñ¿ëæýýãýýð òºðºë á¿ðèéí ïðîãðàì õàíãàìæ, çàð
ñóðòàë÷èëãàà, ñîíèí õýâëýë,
íîì çîõèîë, òàíèëöóóëãà
çºâëºãºº, ëàâëàõ, áèðæèéí
ìýäýýëýë çýðýã ìýäýýëëèéã

12. ò¿ãýýõ äýý âýá õóóäñûã àøèãëàäàã. Âýá õóóäàñ íü ººð õóóäàñ ðóó îðîõ
õîëáîëòóóäûã áóþó ãèïåð òåêñò¿¿äèéã àãóóëíà. Ýíä òîäîðõîé
òýìäýãëýãäñýí ¿г áóþó ä¿ðñýí äýýð õóëãàíààð äàðàõàä ò¿¿íòýé õîëáîîòîé
øèíý ìýäýýëëèéã áóþó øèíý õóóäñûã ¿çýæ áîлäîã òèéì òåêñòèéã ãèïåð
òåêñò ãýæ îéëãîíî. Âýáõóóäñàí äýýð ýäãýýð ãèïåð òåêñò¿¿äýýñ ãàäíà
ýíãèéí òåêñò, çóðàã, äóó, õºäºë㺺íò ä¿ðñ, ä¿ðñ áè÷ëýã ãýýä á¿õ òºðëèéí
ìýäýýëýë àãóóëàãäàæ áîëíî.
Зураг 26. Загвар вэб хуудас
Âýá õóóäàñòàé õîëáîîòîé äàðààõ ãóðâàí îéëãîëò áàéäàã.
 ÂÝÁ ÕÓÓÄÀÑ ãèïåð òåêñò¿¿äèéã àãóóëñàí õóóäàñ
 ÂÝÁ ÑÀÉÒ õîîðîíäîõ хîëáîîòîé âýá õóóäàñíóóäûí öóãëóóëãà
 ÂÝÁ ÑÅÐÂÅÐ âýá õóóäñóóäûã èíòåðíåòýä áàéðëóóëàõ ¿¿ðýãòýé
êîìïüþòåðóóä. Ýäãýýð ñåðâåð¿¿äèéí òóñëàìæòàéãààð âýá õóóäàñ
áîëîí ñàéòóóäûã èíòåðíåòèéí ñ¿ëæýýíä áàéðëóóëíà.
ÂÝÁÈÉÍ ÕÀßÃ
Îëîí òîîíû áèå äààñàí WAN ñ¿ëæýýí¿¿äèéí õîëáîëòûã Èíòåðíåò
ñ¿ëæýý ãýæ íýðëýäýã.Internet õºãæèæ ýõýëñíýý𠺺𠺺ð ¿éëäëèéí
ñèñòåìòýé êîìïüþòåð¿¿äèéã ñ¿ëæýýíä õîëáîæ áîäèòîé ìýäýýëëèéã
ñîëèëöîõ, ò¿ãýýõ çîðèëãîòîéãîîð èíòåðíåòèéí ºãºãäºë äàìæóóëàëòûí
ñòàíäàðòûã áèé áîëãîñîí áà ¿¿íèéã TCP/IP ïðîòîêîë ãýæ íýðëýäýã
IP (Internet Protocol) ïðîòîêîë íü áàãö ìýäýýëëèéã äàìæóóëàõ, õàðèí
TCP (Transmission Control Protocol) ïðîòîêîë íü äàìæóóëæ áóé
ìýäýýëëèéã øàëãàõ ¿¿ðýãòýé

13. Ñ¿ëæýý á¿ð íü èíòåðíåò ººðèéí ãýñýí äàâõöàëã¿é õàÿãòàé áàéäàã áà
ýíý õàÿãààðàà äàìæóóëàí áóñàä ñ¿ëæýýí¿¿äòýé õîëáîãäîæ áàéäàã. Ýäãýýð
õàÿãóóäûã èíòåðíå ñ¿ëæýýíèé ìýäýýëëèéí òºâººñ îëãîäîã. Âýá ñàéò íü
äîìåéí íýð áîëîí IP õàÿãòàé áàéíà. IP õàÿã íü öýãýýñ òóñãààðëàãäñàí 4
á¿ëýã òîî áàéíà,Ýäãýý òîîíóóä íü èíòåðíåò äýõü õîñ êîìïüþòåðèéí
áàéðëàëûã çààäàã
Äîìåéí íýð тогòîîõîä õÿëáàð, òîäîðõîé óòãà á¿õèé èíòåðíåòèéí
õàÿã þì. Äîìåéí õàÿãèéí íýðèéã òóõàéí âýá ñàéò ýçýìøèã÷ ºãºõ áºãººä
¿íäñýí àãóóëãûã çààñàí ¿ã òîâ÷ëîë áàéõ íü çîõèìæòîé.
Зураг 27. Вэбийн хаяг
2.4ÈÍÒÅÐÍÅÒ SHARE, ¯ÍÝÃ¯É ÈÍÒÅÐÍÅÒ SHARE-¯¯Ä,
ÒÝÄÃÝÝÐÈÉÍ ÀØÈÃËÀÕ
Èíòåðíåò share ãýäýã íü òîäîðõîé õýìæýýòýé ôàéëàà ¿íýòýé áîëîí
¿íýã¿é share ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýг õóóäàñä çààñàí õóãàöààíä áàéðøóóëàõ
áîëîìæòîé, èíãýñíýýð ôàéëàà áàéðëóóëæ, òàòàæàâàõ, ìºí áàéðøóóëñàí
ôàéëàà õ¿ññýí ¿åäýý óñòãàõ îëîí òºðëèéí ìýäýýëýë¿¿äèéã ìºí òóñ
Èíòåðíåò share-ä áàéãàà ìýäýý, ìýäýýëýë çýðãèéã áëîã ðóó þìóó âýá
ð¿¿ãýý îðóóëàõ íàéçûíõàà ìýéë õàÿã ðóó íü èëãýýõ áîëîìæòîé
áàéäãààðàà ýíý ¿éë÷èëãýý îíöëîãòîé.
¯ÍÝÃ¯É ÈÍÒÅÐÍÅ
Ò SHARE
GOGO.MN SHARE:GoGo.mn –èéí õýðýãëý÷ áîëæ á¿ðòã¿¿ëñýíýýð share
àøèãëàõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëíî. GoGo.mn share –èéí ãèø¿¿í
õýðýãëýã÷èä 1 óäààä 100MB õ¿ðòýë õýìæýýòýé ôàéëûã 7 õîíîãèéí
õóãàöààòàéãààð ÿìàð íýãýí òºëáºðã¿éãýýð áàéðøóóëäàã áàéñàí áîë èë¿¿
òîì õýìæýýòýé ôàéл áàéðøóóëàõ, ýñâýë ôàéëàà èë¿¿ óðò õóãàöàíä
èäýâõèòýé áàéëãàõ áîëîìæ á¿ðäñýí

14. SLIDESHARE.NET SHARE:Äýëõèéí õàìãèéí òîì business presentation
ìºí ìýäýýëýë ñîëèëöîõîä çîðèóëñàí öîãö øèéäýë áîëîõ Slideshare.net –
ûã àøèãëàñíààð òà Powerpoint, OpenOffice ìºí Keynote òºðëèéí
presentation Word, Openoffice ìýäýýëýë¿¿äèéã îðóóëàõ ìºí Slideshare.net-
ä áàéãàà ìýäýý, presentation- ñáëîðг ðóó þìóó âýá ð¿¿ãýý îðóóëàõ
íàéçûíõàà ìýéë õàÿãðóó íü èëãýýõ áîëîìæòîé áàéãàà. ÒóõàéSite-ñ
ìýäýýëýë õàéõ äàà õàéõ ìýäýýëýëèéã îðóóëàõàä òóõàéí ìýäýýëýë àãóóëñàí
á¿õ presentation áîëîí
ìýäýýëýë ãàð÷ èðíý.
Äýëãýðýíã¿é
ìýäýýëëèéíwww.Slideshare.netõàÿãààðîðîîä ¿çýýðýé.
Зураг 28. Share
2.5BLOG, BLOG ¯¯ÑÃÝÕ
Áëîã(Blog) ãýäýã íü “Web log” ãýñýí ¿ãèéí òîâ÷ëîë þì. Áëîãèíé
ãîëà÷ õîëáîãäîë íü àëáàí áàéãóóëëàãààñ ýõëýýä õóâü õ¿í ÷ ãýñýí õýâëýí
íèéòëãý÷ áîëæ áàéãàà þì. Ýíýõ¿¿ ìýäýýëëèéí õýðýãñýëýýðýý äàìæóóëàí
îíëàéí ñîíèí, ñýòã¿¿ë ãàðãàæ áàéõ, àæèë ìýäëýãòýéãýý õîëáîîòîé
íèéòëýë áè÷èæ áàéõ, íèéãýìä áîëæ á¿òýõã¿é áàéãàà áîëîí áîëæ áàéãàà
ç¿éëèéí òàëàà𠺺ðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, ººðèéí ñîíèðõîëûí
äàãóó áóñäàä õýðýãöýýòýé ìýäýýëýë õ¿ðãýæ áàéõ
(òºðºëá¿ðèéíçºâëºãººãýõìýò) ìºí ò¿¿í÷ëýí ºäðèéí òýìäýãëýë õºòëºæ
áàéõ ÷ áîëîìæòîé.
Õóâü õ¿í ººðèéí ºäðèéí òýìäýãëýë, ¿çýë áîäîë ñîíèðõîëîî îëîí
íèéòýä íýýëëòòýéãýýð õóâààëöàæ õàðüöàõ íýãýí òºðëèéí âýá ñàéò
þì.Õàìãèéí ãîë íü áëîã äàõü áè÷ëýã¿¿äýý òà ººðºº õýíèé ÷ îðîëöîî
õÿíàëòã¿éãýýð áàéíãàõÿíàæ, óäèðäàæ áàéõ áîëîìæòîé óäèðäëàãûí
ñèñòåìòýé áàéíà. ¯¿íèéã Âýáèéí àãóóëãûí óäèðäëàãûí ñèñòåì áóþó
CMS ãýäýã. Ýíý íü ÿìàð íýãýí òåõíèêèéí ìýäëýã øààðäàãäàõã¿éãýý ìàø
õÿëáàðàà𠺺ðèéí Âýá ñàéòûã óäèðäàõ áîëîìæ îëãîäîã.
Áëîã äýýð ÿìàð íýãýí àãóóëàã îðóóëàõ дàà òåêñò, çóðàã, õîëáîîñ,
âèäåî áè÷ëýã, раäèî áè÷ëýã ãýõ ìýò ìýäýýëëèéí îëîí òºðëèéí
õýëáýð¿¿äèéã îðóóëàõ áîëîìæòîé áàéäàã. ̺í áëîãóóä äýýðõ ãîë

15. ç¿éë¿¿äèéí íýã íü áëîãûã óíøèã÷èä ººðñäèéí ñýòãýãäýëýý ¿ëäýýõ áîëîìæ
þì.
Íýãýíò ë ººðèéí ãýñýí âýá ñàéòòàé áîëæ áàéãàà ó÷èð ò¿¿íèéõýý
õýëáýð äèçàéí, ºí㺠¿çýìæèéã ñàéæðóóëàõ, áóñäûí áëîãîîñ ÿëãàðàõ
ñîíèðõîëòîé áàéõ íü ìýäýýë òýãâýë ýíý áîëîìæ íü ÷ áëîã äýýð áàéäàã.
Áëîãûã ¿¿ñãýõ äýý èíãýæ òºðºëæ¿¿ëýõ íü óíøèã÷äàä óëàì ñîíèðõîëòîé
áàéõ òàëòàé áàéäàã.
Зураг 29. Blog
ÁËÎà ¯¯ÑÃÝÕ ÇÎÐÈËÃÎ
Èõýíõ áëîãûã õóâü õ¿ì¿¿ñ ººðèéí ñîíèðõîëîîð ¿¿ñãýäýã áîë
áàéãóóëëàãóóä ÷ ãýñýí áèçíåñèéí çîðèëãîîð áëîã ¿¿ñãýäýã.
̺í õýñýã á¿ëýã õ¿ì¿¿ñ õàìòðàí (òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, ýðäýì
øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãà, õàìòðàí àæèëëàõ ãýõ ìýò) ººðñäèéí ¿éë
àæèëëàãààãàà îëîí íèéòýä òàíóëàõ, ººðñäèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð
áëîã ¿¿ñãýäýã. Áëîã ¿¿ñãýõýä çààâàë èéì òºðºë, õýëáýð, çîðèëãîîð ¿¿ñãýíý
ãýñýí îéëãîëò áàéõã¿é ÿàæ ñýòãýíý ò¿¿ãýýðýýë ¿¿ñãýäýã. Çà èíãýýä òà
áëîãòîé áîëîõîîð øèéäñýí áîë
www.miniih.com
www.bblog.mn
www.gblog.mn
www.banjig.net
www.blog.mn
www.delhii.netçýðýã ñàéòàт
á¿ðòã¿¿ëýí ººðèéí Âëîãèéã
¿¿ñãýæ áîëíî