уурхайн ил ашиглалтын арга

1. Лекц-7:
Уурхайн ил ашиглалтын арга
1

2. Зорилго:
1. Уурхайг ашиглах аргуудыг мэдэж авах /ерөнхий/
2. Уурхайн ил ашиглалтын арга гэж ямар аргыг хэлдэг
вэ? гэдгийг мэдэж авах
3. Ил уурхайд ямар ямар элементүүд байдаг вэ?
Гэдгийг мэдэж авах
4. Ил уурхайд ямар процессууд ямар дарааллын дагуу
явагддаг вэ? гэдгийг мэдэж авах
2

3. Газрын гадаргаас эхлэн ашигт малтмалын ордод
ил малтмалтуудыг үүсгэж ашиглалт явуулах аргыг ил
ашиглалтын арга гэнэ.
Уг арга нь дараах онцлогуудтай:
- Томоохон ухаш үүсгэдэг
- Овоолгууд үүсгэдэг
- Газрын гүний ба гадаргын усны горимд өөрчлөлт
оруулдаг
- Тоосорхог орчинтой
- Байгаль орчинд тусах сөрөг нөлөө их
- Аюул осол багатай
3

4. - Томоохон хүчин чадал бүхий уурхайг үүсгэж
ажиллуулах боломжтой
- Эдийн засгийн үр өгөөж их
- Байгаль, цаг уурын хүчинд шууд автана
- Ашигт малтмалын үлдээц, хаягдлыг багасгах боломж
илүү
4

5. 7.1 Ил уурхайн элементүүд
Ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулдаг үеийг ил
уурхайн догол гэнэ.
Ашиглалт явуулах талбайн гадарга дахь хүрээний
шугамаар ил уурхайн амсар тогтоогдоно. Ил аргаар
ашиглалт явуулах гүнийг зааглах түвшинд уурхайн
эцсийн ёроол байна. Ил уурхайн амсар ба ёроолыг
холбосон гадаргуунуудыг уурхайн хажуу гэнэ.
5
Уурхайн
хажуу
Ажлын
Ажлын
бус

6. Ухах, тээвэрлэх ажиллагаа нь бие даасан тоног
төхөөрөмжөөр тоноглогдсон ашиглалт явуулах үе
давхаргыг ил уурхайн догол гэнэ.
Ил уурхайн ажлын бүс буюу ашиглалт явагдаж
буй орон зай хэд хэдэн доголуудаас бүрдэнэ. Ажил
явагдаж буй доголыг ажлын догол гэнэ. Ажлын догол
алсдаа ахиж шилжсээр ажлын бус болж хувирна.
Доголын элементүүдэд дээд, доод ирмэг, дээд
доод талбай, хажуу зэрэг хамаарна.
Доголын чухал хэмжээсүүдэд түүний өндөр,
хажуугийн өнцөг, доод, дээд талбайн өргөн хамаарна.
6

7. Догол дээр ухах ажиллагаа явагдаж буй гадаргууг
мөрөгцөг гэнэ.
Нэг талбайгаар холбогдсон хоёр доголыг холбоо
догол гэнэ.
Тодорхой зурваст буй чулуулгийг ухаж ачих явцад
мөргөцгийн ахилт явагдана. Энэхүү зурвасыг орол гэнэ.
Ил уурхай дахь ажил явагдаж буй доголууд
нийлээд ажлын бүс үүсгэдэг.
7

8. 7.2 Ил уурхайн уулын ажил ба үйлдвэрлэлийн
процессууд
Ил уурхайд дараах үйлдвэрлэлийн болон
технологийн процессууд явагдана.
1. Чулуулгийг ухаж ачихад бэлтгэх
2. Чулуулгийг ухаж ачих, ухаж шидэх эсвэл ухаж
шилжүүлэх
3. Чулуулгийг тээвэрлэх, шилжүүлэх
4. Чулуулгийг овоолох, хураах
8

9. Дээрх процессууд бүгд байх шаардлагатай эсэхэд
нөлөөлөх хүчин зүйлүүд:
- Чулуулгийн шинж чанар
- Ордын тогтоц, ашиглалтын уул-техникийн нөхцөл
- Машин төхөөрөмжийн чадавхи, боломж
- Эдийн засгийн нөхцөл
9

10. 1. Чулуулгийг ухаж ачихад бэлтгэх
Хадан ба хадархаг чулуулгийг буталж жижиглэх,
нягт дагтаршмал чулуулгийг сийрэгжүүлэх замаар
цаашид ухаж ачих ажиллагаанд бэлтгэнэ.
10
Чулуулгийг ухаж ачихад
бэлтгэх
Механик
Физик
Хими
Тэсэлгээний
Хосолмол
Гидравлик

11. Тэсэлгээг үр дүнтэй явуулахын тулд доголуудад
өрөмдлөг хийж цэнэг бүрдүүлэх орчин үүсгэнэ. Иймээс
уул уурхайн практикт энэ 2 процессыг нэгтгэн
өрөмдлөг тэсэлгээний процесс гэж нэрлэдэг.
Өрөмдлөг тэсэлгээний ажлыг явуулахдаа
“Тэсэлгээний аюулгүй ажиллагааны нэгдсэн дүрэм”,
тухайн уурхайд мөрдлөг болгодог журмын заалтууд-
ыг хатуу баримталж ажиллах шаардлагатай.
11

12. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа.
12