Lecture 2
- 2. 1. ЕРӨНХИЙ ОЙЛГОЛТ
Ил уурхайн талбайн нээлтийн зорилго нь
ашиглалт явуулах доголууд ба гадарга дээр
болон ил уурхайн дотор оршиж буй чулуулгийг
хүлээж авах хэсгүүдийн хооронд ачаа
тээврийн холбоо тогтооход оршино.
Ил уурхайн талбайн нээлт доголуудын нээлтээс
бүрэлдэнэ. Ил уурхайн капитал траншей,
далд малталт зэрэг малталтуудыг гадаргаас
болон ашиглалт явуулж буй хэсгээс шинээр
ашиглагдах доголд хүрэх зорилгоор нэвтрэх
ба үүний дүнд ажлын догол нээгдэнэ.
- 3. 2. ТРАНШЕЙ
Ил уурхайн нээлтэнд ихэвчлэн траншейг
хэрэглэнэ. Төрөл бүрийн уулын малтмалын
тусламжтайгаар ил уурхайн ажлын
түвшингүүдийг газрын гадаргуутай тээврээр
холбохыг орд газрыг нээж ашиглах гэж
нэрлэдэг.
Уртын хэмжээ нь өөрийнхөө өргөн ба гүний
хэмжээнээс олон дахин их трапец хэлбэр
бүхий хөндлөн огтлолтой уулын ил малталтыг
траншей гэнэ.
- 6. ТРАНШЕЙГ ҮНДСЭН ТРАНШЕЙ, ОГТЛОХ
ТРАНШЕЙ, ТУСГАЙ ТРАНШЕЙ ГЭЖ 3 АНГИЛНА.
1.Үндсэн траншей нь ил уурхайн мөргөцөг ба
газрын дээрх технологи дамжлагуудын
хооронд тээврийн ажлыг гүйцэтгэхэд
зориулагддаг. Тээвэрлэх ажилд зориулагдсан
тогтмол тоног төхөөрөмжүүд үндсэн траншейд
байрлана. Үндсэн траншейн эдэлгээний
хугацаа нь уурхайн ажиллах хугацаатай адил
байна.
- 7. Үндсэн траншейн хэмжээг, хэрэглэж буй
тээврийн хэрэгслийн оврыг харгалзан
тогтоодог.
Траншейн гол тэнхэлгийн дагуу дахь налуу нь
автотээвэртэй үед 9-12% төмөр замаар
тээвэрлэгдэж байгаа үед 4% конвейерийн
тээвэртэй үед 16-18% байх боловч
зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнд хэрэглэх нь
эдийн засгийн хувьд тэр бүр ашигтай
байдаггүй.
- 8. Үндсэн траншейн налуу ба өгсүүрийн хэмжээ нь
хэрэглэгдэх тээврийн хэрэгслийн туулах
чадварын үзүүлэлтэнд тохирсон байвал
зохино. Хөндлөн огтлолын хэмжээ нь
траншейн доод талын өргөн, төгсгөлийн гүн,
хажуугийн өнцөгүүдээр тодорхойлогдоно.
Траншейн доод талын өргөн, траншейн дотор
хэрэглэх тээврийн хэрэгслүүдийн чөлөөтэй
хөдөлгөөнд саад болохгүй нөхцөлийг хангасан
байвал зохино.
- 9. 2.Огтлох траншей нь үндсэн траншейн
үргэлжлэл бөгөөд хөрс хуулалт, ашигт
малтмал олборлолтын мөргөцгүүдийн анхны
фронтыг нээж өгнө. Огтлох траншейг ихэнхдээ
хэвтээ хавтгайд нэвтрэх боловч, хааяа бага
зэргийн налуутайгаар уурхайн талбайн хилийн
нэг талаас нь нөгөө тал руу суналын дагуу ба
огтлох чиглэлд нэвтэрнэ.
- 10. Огтлох траншейн нь доод талын хэмжээ нь
түүнийг нэвтрэх экскаваторын ажлын
хэмжээгээр тодорхойлогдоно.
Огтлох траншейн гүн нь бэлтгэгдэж байгаа
доголын өндөртэй тэнцүү байх ба хажуугийн
өнцөгийн налуу нь уулын чулуулгийн
хатуулгаас хамааран 40-75° хооронд
хэлбэлздэг.
- 11. 3.Туслах траншей нь ус татаж шүүрүүлэх, ил
уурхайн мөргөцөгт тоног төхөөрөмж
материал ба ажилчдыг ажлын байранд
хүргэх, кабель тавих зэрэг туслах аж ахуйн
үйлчилгээнд зориулагдан малтагдах ба
түүний урт, хөндлөн огтлолын хэмжээ нь усны
урсгалыг чөлөөтэй өнгөрүүлж, бусад
шаардагдах нөхцөлүүдийг хангасан байна.
Тусгай траншейн налуу нь бусад траншейн
налуугаас нилээд их байж болно.
- 12. КАПИТАЛ ТРАНШЕЙН ӨСГҮҮРИЙН ХЭМЖЭЭ
Тээврийн төрөл
Траншейн өсгүүрийн
нийтлэг хэмжээ, °/оо
(промилле)
Тээврийн
төрөл
Траншейн
өсгүүрийн
нийтлэг
хэмжээ, °/оо
(промилле)
Ачаатай
чиглэл
Хоосон
чиглэл
Налуу траншей Эгц траншей
Уурын зүтгүүрийн
төмөр замын тээвэр
20-30 25-30 Авто
тээврийн
өргүүр
120-250Дизель зүтгүүрийн
төмөр замын тээвэр
25-30 25-35
Моторт вагонтой
төмөр замын тээвэр
40-60 40-80
Туузан
конвейер
250-300
Авто тээвэр 60-80 80-120 Скипийн
өргүүр
500-1000
Троллейвоз 60-110 80-120
- 13. КАПИТАЛ ТРАНШЕЙН АНГИЛАЛ
Ангилах шинж Ангилах үндэс Траншейн нэр
Ил уурхайн эцсийн
хүрээтэй
холбогдох
байршил
Ил уурхайн хүрээний гаднах
байршил
Гадаад
Ил уурхайн хүрээн доторх
байршил
Дотоод
Тухайн систем
траншейгаар
үйлчлэх доголын
Нэг догол Тусгай
Хэд хэдэн (бүлэг) догол Бүлэг
Бүх догол Ерөнхий
Траншейн үндсэн
зоиулалт
Ачаа тээвэрлэх ба хоосон буцах Дан
Зөвхөн ачаа тээвэрлэх буюу
эсвэл зөвхөн хоосон буцах
Хос
Траншейн байран
байдал
Хүрээний гадна буюу эсвэл
уурхайн хажууг дагаж эцсийн
байршилаар орших
Байран
Ил уурхайн хүрээн дотор
ашиглалтанд хамагдах хажууд
түр байршилаар орших
Хагас байран
ба гулсах
- 14. 3. ИЛ УУРХАЙН НЭЭЛТ
Траншейг нэвтэрхэд дараах аргуудыг
хэрэглэдэг. Үүнд:
1.Траншейг тээвэргүйгээр нэвтрэх
2.Траншейг тээвэртэйгээр нэвтрэх
3.Траншейг хосолсон аргаар нэвтрэх
4.Траншейг тусгай аргаар нэвтрэх
- 15. 1.Траншейг тээвэргүйгээр нэвтрэхэд траншейн
хоёр талын ирмэгийн хажууд нэвтрэлтээс
гарсан уулын чулуулгийг байрлуулах ба тэр
талбай нь цаашдаа дахин ашиглагдахгүй байх
ёстой.
Тээвэргүйгээр траншей нэвтэрхэд ихэвчлэн
ахлагч экскаваторыг хэрэглэх боловч зарим
үед шууд утгуурт экскаваторын
тусламжтайгаар тээвэргүй нэвтрэх аргыг
хэрэглэж болно. Энэ нөхцөлд траншейгаас
гарсан уулын цулыг уулын хажуу дээр
овоолно. Хагас траншейг хадархаг хөрсөнд
малтахдаа урьдчилан тэсэлж сийрэгжүүлнэ.
- 19. 2.Траншейг тээвэртэйгээр нэвтэрэхэд шууд
утгуурт экскаватор, алхагч экскаватор, олон
шанагат экскаваторуудыг хэрэглэнэ. Шууд
утгуурт экскаватор хэрэглэх нь илүү дэлгэрсэн
ба траншейг малтах үндсэн 3-н арга байдаг.
а.Бүх мөргөцөгийн хэмжээгээр доод ачилт
хийх арга
б.Бүх мөргөцөгийн хэмжээгээр дээд ачилт
хийх арга
в.Үечлэн нэвтрэх арга
- 20. Траншейг үечлэн нэвтрэх. Траншейн хөндлөн
огтлолын хэмжээ их ба экскаваторын ажлын
хэмжээнүүд хүрэлцэхгүй бол үечилсэн аргаар
нэвтэрнэ. Энэ арга нь траншейг бүх уртын
дагуу хэдэн үеэр тус тусад нь дэс дараалан
нэвтэрхэд оршино. Нэвтрэлтээс гарах
чулуулаг нь экскаваторын зогсох түвшнөөс
дээр байрласан замд ачигдана. Голдуу төмөр
замын тээвэр хэрэглэгдэнэ.
- 21. 3.Хосолсон аргаар - Траншейг нэвтэрхэд
малтагдвал зохих уулын цулын ямар зам, авто
машин, туузан дамжуулагчийн аль нэгээр
хаягдал овоолгод тээвэрлэнэ.
4.Траншей нэвтрэх тусгай аргуудад -Траншейг
дугуйт хамуурын тусламжтайгаар, өрөмдлөг
тэсэлгээгээр, усны хүчээр нэвтрэх зэрэг
аргууд багтана.
- 22. 5.Траншейгүйгээр нээх–Ил уурхайд, роторт
буюу олон утгуурт экскаваторууд, дугуйт
хамуур ажиллах тохиодолд орд газрыг
траншейгүйгээр нээж ашиглах аргыг
хэрэглэх бөгөөд дээрх тоног төхөөрөмжүүд
нь уулын цулыг утгах, дамжуулах, тээвэрлэх
үүргийг хамт гүйцэтгэдэг учир түүнд нэмэлт
тээврийн хэрэгслэл шаардлаггүй байдаг.
- 23. ИЛ УУРХАЙН НЭЭЛТИЙН АНГИЛАЛ
№ Нээх арга Нээх аргын агуулга, үндсэн санаа
1
Тусгай
траншейгаар
Догол бүрийг бусдаас хамааралгүй өөрийн
траншейгаар нээнэ.
2
Бүлэг
траншейгаар
Ерөнхий чигтэй, хамаарал траншейнуудаар
бүлэг доголыг нээнэ. Өөр өөр бүлэг доголууд
биенээс хамаарахгүй нээгдэнэ.
3
Ерөнхий
траншейгаар
Уурхайн эцсийн гүнийг хүртэлх бүх доголуудыг
ерөнхий траншейн системээр нээнэ.
4
Хос
траншейгаар
Догол тус бүр (2), бүлэг доголууд (3), бүх
доголууд (4) хос траншейгаар нээгдэнэ.
5 Траншейгүй Капитал траншей нэвтрэхгүй нээнэ.
6
Далд
малталтаар
2, 3, 4, 5-ыг аль нэг нь далд малталтаар
оруулагдсан байна.
7 Хосолмол
1-6 аргуудын хоёр ба түүнээс дээш олон
аргуудыг хослуулан хэрэглэж нээнэ.
- 24. ИЛ УУРХАЙГ НЭЭХ АРГА НЬ ТОДОРХОЙ УУЛ
ТЕХНИКИЙН НӨХЦӨЛ, АШИГЛАЛТЫН ТЕХНОЛОГИОС
ХАМААРНА.
