2. მხატვრული ენა
ვეფხისტყაოსნის მხატვრული ენა გამოირჩევა ე. წ.
დარბაისლური მონუმენტური სტილით. პოეტი
ხშირად იყენებს ისეთ მხატვრულ ხერხებს,
როგორიცაა მეტაფორა, შედარება,
გამეორება, ალიტერაცია, ბუნების აღწერები და
სხვა. რუსთაველის ენისათვის
დამახასიათებელია აფორიზმების სიმრავლე.
3. მეტაფორები
ვეფხისტყაოსანში მეტაფორები იმდენად უხვადაა, რომ პოემის
მხატვრულ ენის სტილად ხშირად სწორედ მეტაფორულობას
თვლიან. აზრის გამოხატვის მეტაფორული ხერხი ვეფხისტყაოსანში
უმთავრესი მხატვრული ხერხია[86]. რუსთაველის ზოგიერთი
მეტაფორული სახე, რომელიც ყველაზე ხშირად მეორდება პოემაში,
სხვადასხვა კონტექსტში სხვადასხვა მნიშვნელობითაა
გამოყენებული. ასეთებია, მაგალითად: ვარდი, ნარგიზი, მელნის
ტბა, მზე, მთვარე, მარგალიტი, ბროლი და სხვა. ვარდი ზოგჯერ
ადამიანის სახის ცალკეულ ნაკვთს გამოხატავს, ზოგჯერ კი მთელ
პირისახეს. მაგალითად, ქვემოთ მოყვანილ ნაწყვეტში ვარდი პირს
აღნიშნავს, ძოწ-მარგალიტი კი კბილებს[87]:
„მუნ ვარდსა შუა შვენოდეს ძოწ-მარგალიტნი ტყუბანი.“
4.
5. ეპითეტები
ვეფხისტყაოსანში უხვადაა ეპითეტებიც. მაგალითად, თითქმის
მთლიანად ეპითეტებითაა აგებული პოემის ძირითადი ნაწილის
პირველი სტროფი, რომელშიც არაბეთის მეფეა დახასიათებული:
„იყო არაბეთს როსტევან, მეფე ღმრთისაგან სვიანი
მაღალი, უხვი, მდაბალი, ლაშქარ-მრავალი, ყმიანი,
მოსამართლე და მოწყალე, მორჭმული, განგებიანი,
თვით მეომარი უებრო, კვლა მოუბარი წყლიანი.“პერსონაჟების
აღწერისას ხშირად გამოყენებულია შემდეგი
ეპითეტები: ამაყი, ლაღი, უკადრი, კუშტი, მხნე, ლაღადმავალი, ტანის
მრხეველი, მხიარული, მორჭმული და სხვა. ვეფხისტყაოსანში
გვხვდება ასევე უეცარი და ორიგინალური ეპითეტებიც, როგორიცაა,
მაგალითად ხმა შაქრისფერი[89]. ხშირია ე. წ. მუდმივი ეპითეტები,
რომლებსაც უშუალო მხატვრული იერი დაკარგული აქვთ: ცხელი
ცრემლი ან ცეცხლი ცხელი და სხვა[90].
6. მხატვრული შედარება
პოემაში ბევრია მხატვრული შედარებებიც. ხშირია ორიგინალური,
ცოცხალი, რეალისტური შედარებები, რომლებშიც აღბეჭდილია
ეროვნული, უბრალო ხალხის ყოფა-ცხოვრება. ზოგიერთი შედარება
გამოირჩევა ექსპრესიულობით. აღსანიშნავია, რომ რუსთაველის
მხატვრულ შედარებებს ხშირად ჰიპერბოლური ხასიათი აქვთ, თუმცა
ვეფხისტყაოსნის ყოველი ჰიპერბოლური შედარების საფუძველი
სინამდვილეა და იგი არასოდეს ეხება ფანტასტიკურ წარმოდგენებს
7. გამეორება
ვეფხისტყაოსნისათვის უცხო არაა ეპიკური და სიუჟეტური განმეორებებიც.
სიუჟეტური განმეორებები პოემაში მცირეა, ეპიკური კი უფრო ხშირად
გვხვდება. სიუჟეტური განმეორების მაგალითია 993-999 სტროფები[92],
რომლებშიც პოემის ერთ-ერთი მთავარი გმირი — ავთანდილი ფრიდონს
მოკლედ უამბობს ტარიელის თავგადასავალს. აღსანიშნავია, რომ ეს
თავგადასავალი მკითხველისათვის უკვე ცნობილია ვრცლად, ხოლო
სიუჟეტის მიხედვით, ფრიდონმაც უკვე იცის ტარიელის ამბავი. მიუხედავად
იმისა, რომ ამბის განვითარებისთვის არანაირ საჭიროებას არ წარმოადგენდა,
პოეტი მოკლედ კიდევ ერთხელ იმეორებს ამ ამბავს, რითაც ხაზს უსვამს მის
დიდ მნიშვნელობას[93].
ეპიკური განმეორებები ვეფხისტყაოსანში სხვადასხვაგვარია. არის როგორც
მოტივურ-აზრობრივი, ასევე სიტყვიერ-ფრაზეოლოგიური განმეორებებიც.
მოტივურ-აზრობრივი განმეორების შემთხვევაში, ზოგჯერ რომელიმე
სტროფის შინაარსი სხვა სტროფშიცაა გადმოცემული[94]. აღსანიშნავია, რომ
იმ სტროფებს, რომლებშიც წინა სტროფის შინაარსია გამეორებული,
მკვლევართა ერთი ნაწილი ყალბად მიიჩნევს და შემდეგი დროის დამატებად
თვლის[93].
ნიკო მარი აღნიშნავდა, რომ ეპიკური სიტყვიერ-ფრაზეოლოგიური
განმეორებები შოთა რუსთაველის ერთ-ერთი საყვარელი მხატვრული
ხერხია. ამის დასადასტურებლად იგი რამდენიმე მაგალითს ასახელებს, მათ
შორისაა პროლოგის ერთ-ერთი სტროფი[95]:
„შორით ბნედა, შორით კდომა, შორით დაგვა, შორით ალვა.“
8.
9. ალიტერაცია
ვეფხისტყაოსნისათვის ბგერული გამეორების ორივე სახეა
დამახასიათებელი, ასონანსიცა და ალიტერაციაც, თუმცა უფრო
ხშირია ალიტერაცია. მაგალითად, ქვემოთ მოცემულ ტაეპში
გამოყენებულია როგორც ალიტერაცია, ისე ასონანსი[100]:
„კარვის კალთა ჩახლართული ჩავჭერ, ჩავაკარაბაკე.“ვეფხისტყაოსნის
ათვის ასევე დამახასიათებელია ალიტერაციის განსაკუთრებული
სახე, სიტყვათა ნაწილაკების, ზმნისწინების გამეორება; მაგალითად
ერთსა და იმავე ტაეპში გვხვდება: წავე ... წა[101], წაგვივიდა ...
წა[102], მირთმა ... მი[103], მისრულვარ ... მი[104], გავიდა ...
გა[105], მომხვდეს ... მო[106], მოგკლავს ... მო[107] და სხვა. ყველა ამ
მაგალითში მეორე ნაწილაკი წინა სიტყვის უბრალოდ შემოკლებული
გამეორებაა, მათი ერთ ტაეპში არსებობა კი ერთგვარ ალიტერაციას
ქმნის[108].
10. ბუნების აღწერა
ბუნების სურათები ვეფხისტყაოსანში შედარებით
ნაკლებადაა[109]. რუსთაველი ბუნებას თითქმის არსად არ ხატავს
თავისთავად, სიუჟეტისაგან მოწყვეტილად; ვეფხისტყაოსნის
ბუნების აღწერილობანი დაკავშირებულია უშუალოდ
პერსონაჟებთან, მათ განცდებთან და განწყობასთან. პოემის
პერსონაჟებს ბუნება ერთგვარად თანაუგრძნობს მწუხარებას, ხოლო
სიხარულის დროს მათთან ერთად „მხიარულობს“. ბუნების
შესაბამისობის მოტივი ადამიანის შინაგან სამყაროსთან
მოგვიანებით, XIX საუკუნის ქართული კლასიკური მწერლობისათვის
ტრადიციული გახდა[110].
11. აფორიზმები
ერთ-ერთი გვერდი ვეფხისტყაოსნის ბეგთაბეგისეული ნუსხიდან.
თითოეული ტაეპის ბოლოს გარითმული სიტყვა წითელი მელნით,
გაშლილადაა დაწერილი, რათა უკეთ გამოჩნდეს, თუ როგორ ზუსტად
შეესაბამება ერთმანეთს გარითმული სიტყვების უკანასკნელი ასოები
ვეფხისტყაოსანი მდიდარი ნაწარმოებია აფორიზმებით.
რუსთველოლოგის, ალექსანდრე ბარამიძის აზრით, შოთას, როგორც
აფორიზმებით მაზროვნე პოეტს, მსოფლიო ლიტერატურაში ტოლი არ
ჰყავს[111]. რუსთაველი აფორიზმების საშუალებით მოკლედ, სხარტად
გადმოსცემს ბრძნულ აზრებს. ჩვეულებრივ,
ვეფხისტყაოსნის აფორიზმები ერთი სტროფის ფარგლებშია მოქცეული.
სტროფის პირველ სამ ტაეპში პოეტი ავითარებს საჭირო მოსაზრებას,
თვალსაზრისს, რასაც მეოთხე ტაეპის სახით მოსდევს უფრო ზოგადი აზრის
შემცველი დასკვნითიაფორიზმი. ხშირად აფორისტული ხასიათისაა წინა
სამი ტაეპიც, შესაბამისად, მთელი სტროფი აფორიზმია, თუმცა გადამწყვეტი
მნიშვნელობა ყოველთვის უკანასკნელ, მეოთხე ტაეპს ეკუთვნის[111].
რუსთაველის აფორიზმები შთამაგონებელ-აღმზრდელობითი ხასიათისაა.
ისინი ფართოდ გავრცელდა ხალხში ხალხური სიბრძნის სახით.
აღსანიშნავია, რომ ხალხმა შოთა რუსთაველს მიაწერა ზოგიერთი ხალხური
სიბრძნეც[111].
