KUKUA NA KUENEA KWA KISWAHILI
•Download as PPTX, PDF•
7 likes•34,646 views
Hii ni makala ya uwasilishaji wa mada ya kukua na kuenea kwa Kiswahili. Mada hii itawafaa sana wanafunzi wa kidato cha tatu na nne katika shule za sekondari nchini Tanzania.
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
More from mussa Shekinyashi
KUKUA NA KUENEA KWA KISWAHILI
- 1. KUKUA NA KUENEA KWA KISWAHILI Mussa Shekinyashi
- 2. Kukua kwa Lugha. Kukua kwa lugha ni kuongezeka kwa msamiati na kuimarika kwa sarufi ya lugha husika. Lugha ya Kiswahili imepitia katika vipindi mbalimbali vya mabadiliko ya kimfumo wa kimaisha na kiutawala. Watawala mbalimbali, kama waarabu, wajerumani na waingereza wamechangia kukua kwa lugha ya Kiswahili. Katika vipindi hivi vyote lugha ya Kiswahili imeongeza msamiati, imeimarisha sarufi na kuimarisha matumizi yake katika jamii. Mfano wa misamiati ya Kiswahili yenye asili ya lugha za kigeni ni: Bakora, kitabu, meza ,shule, alasiri, n.k
- 3. Kuenea kwa Lugha Kuenea kwa lugha ni ongezeko la watumiaji wa lugha hiyo kutoka katika jamii lugha ya asili. Hii inamaana kuwa, lugha inapopanuka kimatumizi kutoka katika chimbuko lake la asili lugha hiyo husemwa kuwa imeenea. Lugha ya Kiswahili ina asili ya kibantu na chimbuko lake ni pwani ya Afrika Mashariki. Lakini leo hii Kiswahili kinazungumzwa katika sehemu mbalimbali Afrika na duniani kwa ujumla. Hivyo Kiswahili kimeenea. Zipo sababu za msingi zilizopelekea Kiswahili kuenea na kufikia kilipo leo.
- 4. Kukua na Kuenea kwa Kiswahili Kabla ya Uhuru Kukua na kuenea kwa Kiswahili kabla ya uhuru kunaweza kutazamwa katika vipi vitatu; Katika enzi ya Waarabu Katika enzi ya wajerumani Katika enzi ya waingereza
- 5. Kukua na Kuenea kwa Kiswahili enzi ya Waarabu
- 6. Kiswahili Katika Enzi ya Waarabu Waarabu walipofika katika upwa wa Afrika Mashariki katika karne ya nane (8) walikuta wabantu wakizungumza lugha zao za kibantu kikiwemo Kiswahili. Walijishughulisha na mambo mablimbali yaliyopelekea kukua na kuenea kwa Kiswahili katika kipindi hicho. Mambo hayo ni kama ; Dini Biashara Elimu kuoana.
- 7. Dini Waarabu waliopata kufika katika upwa wa Afrika Mashariki katika karne ya nane na kuendelea. Mbali na malengo mengine walikuja na lengo la kueneza dini ya kiislamu. Iliwapasa kujifunza Kiswahili ili wakitumie kufanya mawaidha. Hivyo kwa kufanya hivyo Kiswahili kilipata nafasi ya kutumika katika kueneza dini ya kiislamu. Katika matumizi hayo misamiati kama sharia, kitabu, jehanamu, mufti, maalim (mwalimu), na sahil (Swahili) iliongezwa katika Kiswahili. Hapa Kiswahili kilipata nafasi ya kukua. Katika shughuli hizi za kidini Kiswahili kilitumika hadi bara ya Afrika Mashariki. Mfano Kigoma na Tabora. Maeneo haya yote yalifikiwa na waarabu. Huko kote walitumia Kiswahili. Hapa Kiswahili kilipata kuenea. Hivyo, kuenezwa kwa dini ya kiislamu kulisaidia kukua na kuenea kwa Kiswahili.
- 8. Jamii ya Bantu waliosilimu na kuwa waumini wa dini ya Kiislamu katika karne ya 10 hadi 14. Hawa pia walipata nafasi ya kukifahamu kiswahili.
- 9. Biashara Biashara ndio lengo kuu la ujio wa Waarabu katika pwani ya Afrika Mashariki. Walifanya biashara kwa kubadilishana bidhaa na wenyeji wa Afrika mashariki. Bidhaa kubwa walizoleta waarabu ilikuwa ni nguo, viungo vya chakula, shanga, silaha na urembo. Bidhaa walizohitaji kutoka kwa waafrika ni pembe za ndovu, dhahabu, watumwa na ngozi za wanyama. Katika shughuli hizi za kibiashara Kiswahili kilitumika. Hivyo misamiati mingi iliongezeka katika lugha ya Kiswahili kutokana na uhitaji wa biashara. Hivyo Kiswahili kilikua kimsamiati. Lakini pia waarabu walifanya biashara na jamii za bara ya Afrika Mashariki. Hivyo iliwalazimu kuunda misafara ya kwenda na kurudi kutoka bara. Walifika hadi Tabora, Kigoma hadi kongo. Huko kote walitumia Kiswahili kama lugha ya mawasiliano. Kwa kufanya hivyo Kiswahili kilienea. Hivyo, biashara na waarabu ilisaidia Kiswahili kukua na kuenea.
- 10. Ramani ya Afrika Mashariki Kuonesha misafara ya kibiashara wakati wa biashara kati ya wabantu na waarabu. Mzagao huu ulisaidia Kiswahili kukua na kuenea Msafara wa watumwa kutoka bara wakielekea pwani. Hawa walichukuliwa utumwa. Biashara hii ilichochea kukua na kuenea kwa Kiswahili.
- 11. Elimu Kutambulishwa kwa dini ya kiislamu kulifungumana na utoaji wa elimu ya dini. Madrasa zilianzishwa ili kutoa elimu hiyo kwa watoto na vijana wa kibantu. Lugha iliyotumika kutoa elimu hiyo ni Kiswahili. Hapo misamiati kama kitabu, madrasa, darasa, bakora, juzuu n.k iliongezeka katika lugha ya Kiswahili. Pia, hati ya kiarabu ilitumika kuandika lugha ya Kiswahili. Mfano utenzi wa Fumo Lyongo Ulianza kwa kuandikwa kwa hati ya kiarabu. Hivyo Kiswahili kilikua. Elimu hiiyo haikutolewa katika maeneo ya pwani tu bali iliendelea kutolea hadi bara ya Afrika Mashariki. Maeneo kama Ujiji, Kondoa na Tabora madrasa zilifunguliwa ili kutoa elimu hiyo ya dini. Hivyo Kiswahili kilienea. Hivyo elimu iliyotolewa na waarabu kwa Wabantu ilisaidia kukua na kuenea kwa Kiswahili.
- 12. Baadhi ya watoto wa kibantu wakipata mawaidha ya dini ya Kiislamu kwa Lugha ya Kiswahili Mfano wa Madrasa za mwazo zilizotumiwa na waarabu kufundisha elimu ya dini ya Kiislamu
- 13. Ndoa Mbali na masuala ya biashara na dini waarabu walioana na wakazi wa Afrika mashariki na kujenga makazi katika pwani hata bara ya Afrika mashariki. Muunganiko huo wa Kifamilia ulisaidia kukuza lugha ya Kiswahili kwa kuwa baadhi ya misamiati ya kiarabu iliibukia katika Kiswahili; mfano neno chotara, ami n. k Watoto waliozaliwa katika ndoa hizo walikuwa ni chotara na walizungumza Kiswahili. Kadri waarabu walivyosambaa ndivyo ndoa kati yao na wabantu zilivyoongezeka na ndivyo lugha ya Kiswahili ilivyopata nafasi ya kuzungumzwa zaidi na zaidi. Hivyo, ndoa kati ya waarabu na wabantu zilipelekea kukua nakuenea kwa Kiswahili.
- 14. Kwa kuhitimisha… Biashara Dini Elimu na Ndoa Vyote kwa pamoja, katika kipindi cha utawala wa waarabu, vilichangia katika kukuza na kueneza lugha ya Kiswahili.
- 15. Kukua na Kuenea kwa Kiswahili enzi ya Wajerumani
- 16. Wajerumani walifika Afrika Mashariki mnamo karne ya 19. Waliichukua na kuitawala Tanganyika kama koloni. Wajerumani walipofika Tanganyika walikuta lugha ya Kiswahili ndio lugha kuu katika sehemu kuu ya nchii nzima. Misingi hii ilikuwa imejengwa na mwarabu katika kipindi chake chote cha utawala wa Afrika Mashariki. Pamoja na vikwazo kadhaa kutoka Ujerumani lakini hawakuwa na budi kuendelea kukitumia Kiswahili katika nyanja mbalimbali za kiutawala na kiuchumi. Kwa nafasi yao, wajerumani walichangia kukua na kuenea kwa Kiswahili kama ifuatavyo:
- 17. Utawala Shughuli za ki-utawala katika kipindi hiki cha ukoloni wa mjerumani Kiswahili kilitumika kama lugha ya mawasiliano. Kila akida alilazimika kufahamu kiswahili ili aweze kupewa jukumu la kusimamia shughuli mbalimbali za kiserikali. Kwa kuwa utawala wa Kijerumani ulienea kila sehemu katika nchi ya Tanganyika hivyo kiswahili kilienea pia. Hivyo utawala umesaidia kuenea kwa kiswahili.
- 18. Elimu Wajerumani walitoa elimu kwa waafrika ili kuandaa wasaidizi katika utawala wao. Shule hizi zilifundisha masomo mbalimbali. Masomo yote yalitolewa kwa lugha ya kiswahili. Wajerumani walijenga shule sehemu kama; Tabora, Ujiji, Kasangu, Tukuyu , Moshi n.k Kiswahili kilipata nafasi ya kufahamika vyema katika sehemu mbalimbali za Tanganyika kutokana na elimu iliyokuwa ikitolewa.
- 19. Mahakama Ili kuweza kuwatawala waafrika iliwapasa wajerumani kuweka sharia mbalimbali na mahakama yakusimamia sharia hizo. Mahakama zote nchini Tanganyika ziliendeshwa kwa kutumia lugha ya kiswahili. Hivyo lugha ya kiswahili ilitumika katika sehemu kubwa ya Tanganyika. Hivyo, kiswahili kilikuwa na kuenea kwa kasi.
- 20. Mashamba na shughuli za Kiuchumi Wajerumani walianzisha mashamba mengi na makubwa. Walilazimisha watu kutoka bara na pwani kufanyakazi katika mashamba hayo. Kwa kuwa watu walikuwa wanatoka kwenye makabila mbalimbali hivyo walizungumza lugha tofauti tofauti. Wajerumani walilazimisha Kiswahili kiwe lugha ya mawasiliano miongoni mwa wafanyakazi hao. Hivyo Kiswahili kiliendelea kukua.
- 21. Shughuli za Kidini (Wamishenari) Wajerumani walisambaza dini ya kikristo. Walitumia Kiswahili kufanya mahubiri. Kwa kuwa makanisa yalisambaa kila sehemu katika Tanganyika hivyo Kiswahili nacho kilisambaa. Mashirika ya kimishenari ya kijerumani yaliandika sarufi ya Kiswahili ya kwanza. Hivyo Kiswahili kilikua.
- 22. Kukua na Kuenea kwa Kiswahili enzi ya Waingereza
- 23. Baada ya vita vya kwanza vya dunia, koloni la Tanganyika liliwekwa chini ya utawala wa Waingereza. Waingereza walikuta mifumo ya kiutawala iliyowekwa na mjerumani, hivyo wao nao waliiendeleza katika utawala wao. Kiswahili nacho kilienedelea kutumiwa na watawala hawa katika nyanja mbalimbali za kiutawala, kielimu na kiuchumi kama njia ya mawasiliano baina yao na wenyeji wa Tanganyika. matumizi haya ya Kiswahili yalipelea kuendelea kukua na kuenea kwa lugha hii yenye asili ya pwani ya Afrika Mashariki. Sababu zilizosaidia kukua na kuenea kwa Kiswahili katika enzi za Waingereza ni kama zifuatazo:
- 24. Kusanifisha Kiswahili Kusanifisha lugha ni kulinganisha lugha na kuifanya ikubalike na wazungumzaji wake. Waingereza walikisanifisha Kiswahili kwa kuchagua kiunguja kuwa Kiswahili fasaha kutoka katika lahaja nyingi za Kiswahili. Kiunguja kilitumiwa katika nyaraka za serikali, kufundishia mashuleni, mahakamani na katika huduma zote za kijamii. Kwa kufanya hivyo Kiswahili kilikua na kuenea kwa kasi zaidi.
- 25. Elimu Waingereza nao pia walitoa elimu kwa waafrika (watanganyika). Katika elimu hiyo Kiswahili kilitumika kama lugha ya kufundishia kuanzia darasa la kwanza mpaka darasa la nne. Kuanzia darasa la tano hadi la kumi na mbili Kiswahili kilifundishwa kama somo. Kwa mfumo huu wa elimu Kiswahili kilipata nafasi ya kukua na kuenea katika sehemu kubwa ya Tanganyika.
- 26. Shughuli za Kidini Madhehebu ya Kikristo yenye asili ya Uingereza yalitambulishwa nchini Tanganyika. Mfano dhehebu la Ki-Angrikana. Mbali na hayo, madhehebu mengine ya kikristo yaliruhusiwa kuendeleza shughuli zao za kimishenari nchini Tanganyika. Mahubiri yalifanywa kwa Kiswahili. Walitafsiri biblia kutoka kingereza kwenda lugha ya Kiswahili. Pia, walianzisha shule za ki- seminari zilizotoa elimu kwa Kiswahili. Hivyo Kiswahili kilikua na kuenea kwa kasi
- 27. Vyombo vya Habari Waingereza walianzisha vyombo mbalimbali vya habari kama redio na magazeti. Madhumini makuu ya vyombo hivi ilikuwa ni kuwapasha habari wananchi katika masuala mbalimbali. Kiswahili kilitumika katika kurusha matangazo na kuandika habari hizo. Mfano Redio Tanganyika ilianzishwa na Gazeti la Mwangaza. Kupitia vyombo vya habari Kiswahili kilikua na kuenea kwa kasi nchini Tanganyika.
- 28. Jeshi na Vikosi vya Usalama Katika vikosi vya usalama kama majeshi la KAR na jeshi la Polisi Kiswahili kilitumika kama lugha ya mawasiliano. Maofisa wa jeshi na askari wote walikitumia Kiswahili katika masuala yao ya kijeshi. Kwa kufanya hivyo Kiswahili kilienea na kukua kwa kasi Zaidi.
- 29. Suala la Utawala Kama ilivyokuwa kwa wajerumani, waingereza nao walilazimisha kila chifu afahamu Kiswahili ili atumike katika shughuli za kiutawala. Wafanyakazi wote katika ngazi ya chini ya ajira serikalini iliwapasa wafahamu Kiswahili. Vigezo hivi vilikuwa chachu ya kukua na kuenea kwa Kiswahili nchini Tanganyika wakati wa utawala wa mkoloni.
- 30. Kwa kuhitimisha… Watawala hawa; waarabu, wajerumani na waingereza wamechangika kwa kiasi kikubwa katika kukua na kuenea kwa lugha ya Kiswahili. Hoja kadhaa zilizojadiliwa katika uwasilishaji huu zinaonesha mchango wao katika kukuza na kueneza Kiswahili.