HEZKIDETZA LIBURUA

1. TESTU LIBURUEN
BIDEZ ZABALTZEN
AL DITUGU
SEXU-BALOREAK ?

2. NON GAUDE?
Gizon eta emakumeakez bereizteko hastapena sozialki onartuta
eta a i t o r t u a d a g o e s k u b i d e bezela g u r e l e g e d i a n , b a i n a o r a i n d i k
gaur ez dago Euskadin gauzatua.
E M A K U N D E / E m a k u m e a r e n Euskal Erakundeak bere 1991-94
Emakumeentzako ekintza positiborako plangintzan, aukera
berdinak bultzatzeko zenbait neurri proposatzen d i t u ; eta
b a i t a E u s k a d i n s e x u a l o r r e a n d a g o e n bereizketari buruzeuskal
gizartea sensiberatzeko ere.
Horregatik liburuxka honek, Hezkuntzari buruzko ikerketa
zabalago baten barruan kokaturik, sensibilitate hori lortzeko
tresna izan nahi d u .
Eskolaknahiz eta berdintasun helburuak aitortu, sexista ereduak
zabaltzen jarraitzen du eta andereekiko jokaera desegokiak
gauzatzen jarraitzen d u . Hau eskolako e g u n e r o k o bizitzan
nabaria da eta garbi agertzen da liburu t e s t u e t a n .

3. S e x i s m o a r e n jarduerak eskolan esan nahi du honek ez duela
baizik eta g i z a r t e a n d a g o e n a u r r e r i t z i a k b e r r i t z e n , n e s k e e n eta
m u t i l e n g a n gaur e g u n g o gizarteko erregelak eta baloreak
sarrerazi besterik ez bait du egiten eskolak. Liburu testuetan
ere bereizketa eredu haiek garbiki agertzen dira..
Baieztapen hauek larregi bezala ager daitezke zeren eta begi
bistan ez bait da agertzen gure gizarteko ar-kutsu guztia eta
aurkitzeko ikerketa sakona egin behar baita.
Nahiz eta kontzienteki heziketa sexista honen bultzatzaileak
ez izan; beharrezkoa d u g u ausnarketa sakon bat egitea arazo
honi buruz, neska-mutilakhezitzean balore eta jarrera sexistak
ustekabean irakatsi diezaizkiegulako. Lehenengo urratsa d u g u
aurreritzi sexista hauek liburuetan aurkitzea, geroz bidera
d i t z a g u n , j a k i n e z u m e e n eta gaztetxoen l i b u r u a k d i r e l a balore,
eredu eta p e n t s a m o l d e sexistak zabaltzeko b i d e r i k e g o k i e n a k .

4. ZERTARAKO LIBURUXKA HAU ?
Helburua da gurasoak eta irakaslegoa sensiberatzea eta testu
liburuetan dauden aurreritzi sexistak topatzen ikasteko tresna
bat izatea. Honetarako Emakundek bi ikerketen o n d o r i o a k
argitaratzen ditu:
• " M A S K U L I N O ETA F E M E N I N O ERROLAK E U S K A R A Z K O
O.H.O.KOTESTU L I B U R U E T A N " E M A K U N D E / E M A K U M E A R E N
EUSKAL ERAKUNDEA, 1990 .
• " E R E M U M A S K U L I N O ETA F E M E N I N O O.H.O.KO T E S T U
L I B U R U E T A N . " N. G A L A R R E T A Y P. C A R E A G A . K U L T U R
MINISTERITZA. E M A K U M E A R E N INSTITUTOA, 1987.
Bi ikerketa hauetan agertzen dena deskribatu besterik ez da
egiten, errealitatea egiaztatu, bestela desagertuta e g o n g o
litzatekeena a g e r t a r a z i , h o r r e l a eskolak b e n e t a k o
b e r d i n t a s u n a r e n aurka doazen eragozpen guztiak desager
ditzan
ZIPRISTIN 3. MAILAKO LIBURUARI DAGOKIO.

5. 1.EUSKARAZK0 TESTUEN
ANALISIA
« M A S K U L I N O ETA FEMENINO ERROLAK E U S K A R A Z K O O.H.O.KO
TESTU ETA IRAKURKETA LIBURUETAN»
E M A K U N D E / E m a k u m e a r e n Euskal Erakundea, 1.990.
Euskarazko testuen analisi-lan hau, gure A u t o n o m i Elkartean
egiten den lehenengoa da eta arazoaz kontziente izanik lanean
aspalditikaridiren irakasle/andereño taldeekaditzera emandako
beharrizanari erantzuten dio.
Azterketan, hiru hizkuntz e r e d u e t a n , A. B. eta D.n, erabiltzen
diren testuak aztertu dira, baina euskaraz sortuak baino ez;
itzulpenik ez, beraz.
O.H.O.koziklo ezberdinetan (Hasieran,Erdikoan eta 2. Etapan)
erabiltzen diren 12 testu liburu eta 7 irakurketa l i b u r u r e k i n
egin da lan. 4 argitaletxe ezberdinenak dira
B eta D ereduetatik Hizkuntza eta Gizartea hautatu dira eta A
ereduan euskara asignatura. Hautaketa hau egiteko arrazoiak
h o n a k o h a u e k i z a n d i r a : l e n g o a i a r e n b i d e z k a n p o k o e l e m e n t u a k
eta erreferentziak hartuz g a i n , pertsona bakoitzak, n o r t a s u n a
aberasten eta heltzen laguntzen duten bere b a n a k o t a s u n ,
s e n t i m e n d u eta pentsamenduak komunikatzen dizkiela besteei.

6. Eta gizartearen bidez bakoitzak bizi duen gizartea interpretatu
eta baloratzeko gakoak eskaintzen direla.
Analisi-unitatea pertsonaiada eta testu bakoitzean h i r u e s p a r r u
ezberdinetan aztertu da: irudiak, testuak eta ariketak, eta
f e m e n i n o , maskulino eta m u g a g a b e bezala sailkatu dira.
Pertsonaia bakoitzean honako alderdi hauek aztertu dira:
1.1. Presentzia, nolako maiztasunaz agertzen diren.
1.2. Duen p r o t a g o n i s m o a .
1.3. Zein espaziotan moldatzen den.
1.4. Aisi eta jolas ekintzak.
1.5. Lan-ekintza.
1.6. Etxe-ekintza.
1.7. S e n i d e t a s u n - h a r r e m a n a k .
Eta guzti hori, sexu bataren eta bestearen arteko gonparaketak
eginaz eta ezberdintasun esanguratsuenak hautemanez.
Konklusio global eta orokortua honako hau da: sexu batari eta
b e s t e a r i e m a t e n zaion t r a t a m e n d u a e z b e r d i n a dela eta
e m a k u m e a beti gutxiesten dela.
Analizatutako atal bakoitzeko datu esanguratsuenak honako
hauek dira.

7. 1.1. Pertsonai-presentzia femenino/maskulinoa
Aztertu diren 1.558 pertsonaietatik, 4 1 1 , %26,38 f e m e n i n o a k
d i r a , 940, %60,33 m a s k u l i n o a k eta 207, %13,29 j e n e r o
m u g a g a b e k o a k .
Femen. Maskul. Mugagab. Guztira
Irudiak 258 624 76 958
Testua 116 250 80 446
Ariketak 37 66 51 154
Guztiak kop. 411 940 207 1.558
o/
/0
26,38 60,33 13,29 100
PERTSONAIA FEMENINO, MASKULINO ETA MUGAGABEA
Irudietan, testuan eta ariketetan
^ Femeninoa
4ff Maskulinoa
< ^ Mugagabea
Irudiak Testua Ariketak
Pertsonaia m a s k u l i n o e n kopurua f e m e n i n o e n a baino ia bi
bider eta erdi gehiago da
Presentzia m a s k u l i n o a r e n aldeko soslaia nabaria da, aurreko
laukian egiazta daitekeen bezala.
o

8. 1.2. Pertsonaiaren Protagonismoa
Pertsonaiaren garrantzia, berak duen protagonismoak mugatzen
du: p r o t a g o n i s m o n a g u s i a , beste p r o t a g o n i s t a b a t e k i n
banatutako protagonista edo bigarren mailako papera edo
paper betegarria.
PERTSONAIA PROTAGONISTA
Sarrien agertzen den prota-
g o n i s m o - m o t a banatua da,
% 8 2 , 9 a ; b a n a k o a b e r r i z ,
% 2 7 , 1 .
P r o t a g o n i s m o - m o t a r e n bat
d u t e n p e r t s o n a i e n %60,4
maskulinoak dira eta %25,8
f e m e n i n o a k .
Femen. Maskul. Mugag.
^Femeninoa <fe Maskulinoa ^ Mugagabea
P r o t a g o n i s m o b a n a t u a n
a g e r t z e n d i r e n k a s u e t a n ,
eredu maskulinoak %58,7a
dira eta f e m e n i n o a k %27a.
Guztiz e s a n g u r a t s u a da
gainera ikustea nola doan
jaitsiz p r o t a g o n i s m o f e m e -
n i m o a hasiera z i k l o t i k 2.
etapara, mailaz igon ahala
PROTAGONISTA BANATUA
Mugagabea Femeninoa
Maskulinoa

9. Sexu batari eta besteari eskaintzen zaizkion ereduak, ikusten
denez, zeharo desberdinak dira. Horrela neskek eta mutilek,
biek, joko dute mutilak hartzera protagonistatzat, b a i e k i m e n e i
zein antolaketari dagokienetan, eta neskak 2. mailakotzat ikusiko
dituzte, edo gehien ere p r o t a g o n i s m o banatuan. Dagoen beste
estereotipo bat, hauxe da
HIZKUNTZA 6. MAILA t e s t u - l i b u r u k o a da
Hurrengo irudiak, p r o t a g o n i s m o maskulinoa indartzeaz gain,
ohiturak gizonezkoari erantsitako " g o g o r r a r e n " papera eta
e m a k u m e z k o a r i "ahularena" azpimaratzen d u .
ZIPRISTIN 3. MAILA testu-liburukoa da.

10. 1.3. Pertsonaiak agertzen diren espazioa
P e r t s o n a i a m a s k u l i n o e k , b e r d i n h a u r r e k zein n a g u s i e k ,
pertsonaia f e m e n i n o e k baino espazio g e h i a g o dute lan edo
jolas egiteko. Gainera, g e h i a g o izateaz g a i n , kualitatiboki ere
ezberdinak dira: lehenengoen espazioak, zabalago, irekiago
eta sozialagoak dira; bigarrenenak, ostera, txikiak, hertsiak
eta f a m i l i i n g u r u a r e k i n zerikusi dutenak.
Pertsonaia maskulinoa ager-
tzen d i r e n 306 g i r o edo
espaziotik, 272 (%88) irekiak
dira ( s o r o , h o n d a r t z a ,
e r r e p i d e , ...) edo gizarte-
esparrukoak (bulego, t r e n ,
k a l e , . . . ) e t a 3 4 ( % 1 1 , 1 ) f a m i l i
ingurutik hurrekoak (etxea,
denda, ...).
ESPAZIO M A S K U L I N O A K
Familiakoa
Irekia edo soziala
Pertsonaia femeninoak ager-
tzen diren 135 espaziotik
( g i z o n e z k o e n e s p a z i o a r e n
erdia baino guttiago, hortaz),
93 (%68,9) irekia dira eta
42%31,1 )famili inguruarekin
zerikusi dutenak.
ESPAZIO F E M E N I N O A K
Fa m i I i a k o a ^ ^ ^ ^ ^ _
Irekia edo soziala

11. 1.4. Aisi eta jolas ekintzak
Jolas ekintzetan gehien agertzen d e n p e r t s o n a i a e r e m a s k u l i n o a
da. N e s k e k e u r e k b a k a r r i k e g i t e n dituzten ekintzak gutti izateaz
g a i n , dinamika guttikoak eta ekimen premina guttikoak dira;
mutilek baino egiten ez dituztenak ordea, mota askotarikoak
dira eta d i n a m i s m o a eta s o r m e n a dira euren ezaugarri.
Atal h o n e t a k o k o n k l u s i o esanguratsuenak, honako h a u e k d i r a :
Aisi ekintzetako t r a t a m e n d u a , hala kalitatean nola
kantitatean, beti da gizonezkoaren aldekoa.
Gainera oraindik handiagoa da desberdintzapena, sexu
bata eta bestea nagusi bezala adierazten direnean.
Desberdintzapena, lehenengo kurtsotik hasita agertzen
den arren, gehituz doa eskol maila aurrera joan ahala.
G i z o n e z k o e i 8 7 a i s i a h a l b i d e
ezberdin eskaintzen zaizkie,
eta euretariko bat baino ez
da pasiboa, begiralea hain
zuzen. N e s k e i , o r d e a , 45
baino ez zaizkie eskaintzen
eta euretatik 4 pasiboak dira.
132 ekintzetatik 87, hau da
%65,9, m u t i l e i eskaintzen
zaizkie eta 45, %34,1 beraz,
neskei.
AISI AHALBIDEAK

12. 1.5. Lan-ekintza
Diskriminaziorik handiena atal h o n e x e t a n detektatzen da.
Gizonezkoak hainbat lanbide ezberdin ditu bere eskura; kategoria
guztiak hartzen dituzten 78 lanbide hain zuzen.
Neskei lan-ekintza mugatuagoa eskaintzen zaie, hala kopuruari
d a g o k i o n e z (30) nola l a n b i d e - m o t e i dagokienez. Gainera
liburuetan agertzen d i r e n l a n b i d e f e m e n i n o e n e r e d u a k , gehienak
ez dira desiragarriak eskaintzen dituzten e k o n o m i eta gizarte
eraainaarrietatik beairatuta.
A g e r t z e n diren 108 lanbi-
deetatik 78 ( %72,2) masku-
lino bezala agertzen dira eta
30 (%27,8) f e m e n i n o bezala.
EREDU FEMENINO ETA
MASKULINOKO LANBIDEAK
Femeninoa
k
Maskulinoa
Desberdintzapen-maila handiena goiko mailetan agertzen da;
h e m e n ekintza f e m e n i n o e n kopurua ttikiagoa izateaz g a i n ,
funtsean dira m a s k u l i n o e n g a n d i k ezberdinak.
Eredu hauek, batez ere OHOko azkenengo kurtsoetan dira
a r r i s k u t s u a k , b a l d i n k o n t u t a n hartzen b a d u g u OHO
amaitzerakoan hartzen dela lanbide hautaketarekin zerikusi
duen lehenengo erabakia.

13. O n d o a n d o a z e n i r u d i e k atal h o n e t a n a i p a t u d i r e n
d e s b e r d i n t a s u n a k h a i n b e s t e n a r t e a n a g e r i a n j a r t z e n
dituztenetariko adibide bi dira.
ZUBIA 4. MAILA testu liburukoa da.
K U X K U X 4. M A I L A testu liburukoa da.

14. 1.6. Etxe-ekintza
Lehenengo mailetan bi sexuak agertzen dira etxe-ekintzak
e g i t e n , a d i n a r e k i n z e r i k u s i r i k i z a n g a b e , b a i n a d e s a g e r t u z d o a
aurrera egin ahala.
Bestalde, e m a k u m e helduaren irudia etxe-lanetan «tekniko»
bezala agertzen da: lan garrantzitsuenak berak egiten ditu
(erraztu, harrikoa, erosketak eta janaria egin, ...) eta haurrek
eta gizonezko helduek laguntza-lanak edo lan osagarriak egiten
dituzte (landareak ureztatu, garbitutako ontziak lehortu, mahaia
ipini, ...).
HIZKUNTZA 6. MAILA testu liburukoa da.

15. Agertzen diren lanak%50era daude banatuta bi sexuen artean,
nahiz eta garrantzitsuenen %71,4 e m a k u m e e k egiten dituzten
eta %28,6 gizonezkoek. Proportzioa alderantzizkoa da, baina
pittin bat t t i k i a g o a , lan osagarrien kasuan.
LAN GARRANTZITSUAK LAN OSAGARRIAK
Gizonezkoek
eginak
Emakumeek
eginak
Emakumeek eginak Gizonezkoek eginak
1.7. Senidetasun-harremanak
Ez dira u n i f o r m e a k ziklo guztietan. Hasiera Zikloan f a m i l i a
nuklearrak agertzen dira. Senar-emazteen seme-alabekiko
paperetan ez da nabari ezberdintasunik, bai ordea j a r r e r e t a n ,
ama bihotzekoagoa delarik.
Erdi Zikloan eta 2. Etapan balio gehiago ematen zaie f a m i l i
harremanei eta ama seme-alaben aholkulari eta laguntzaile
errola betetzen agertzen da. Erdi zikloan 59 pertsonaia agertzen
dira f a m i l i loturaren batekin, euretariko 32 f e m e n i n o a k eta 27
maskulinoak direlarik.
M a s k u l i n o e n artean aita da gehien aipatzen den figura eta
f e m e n i n o e n artean, ama.

16. 2. GAZTELANIAZKO TESTUEN
ANALISIA
" E R E M U M A S K U L I N O A ETA F E M E N I N O A O.H.O.KO T E S T U
LIBURUETAN." Kultur Ministeritza. E m a k u m e a r e n Institutua
1987.
Azterketa, 14 argitaletxe ezberdinetako OHOko 36testu liburutan
egin da.
Pertsonaia, i r u d i e t a n , t e s t u a n eta g r a m a t i k a - a d i b i d e eta
ariketetan aztertu da.
Aztertutako alderdiak, honako hauek izan dira:
2.1- pertsonaiaren ezaugarriak.
2 . 2 - p r o t a g o n i s m o a .
2.3-Ogibide eta bizibideak.

17. 2.1. Pertsonaien ezaugarriak
A g e r t u eta aztertutako 8.228 pertsonaien guztizkotik 4.562
hizkuntza arlokoak dira eta 3.666 Gizartekoak.
Euretariko 2.105 (%25,6) fe-
m e n i n o a k dira eta 6.123
(%74,4) m a s k u l i n o a k . Pre-
sentzia m a s k u l i n o a , bada,
f e m e n i n o a baino praktikan
hiru bider h a n d i a g o a da.
Portzentai banaketa berdin-
t s u a da h i z k u n t z a n eta
Gizartean.
PERTSONAI PRESENTZIA
Femeninoa
Maskulinoa
Irudiei dagokienez, Hizkuntzaren arloan, presentzia zertxobait
h a n d i a g o a d u p e r t s o n a i a f e m e n i n o a k H a s i e r a k o Z i k l o a n , % 3 2 , 8 ;
baina guttituz doa adina gehituz doan heinean, Erdi Z i k l o a n ,
%24,2 eta 2. Etapan, %23,8. Gizartean ez da agertzen aurrerapen
hori.
HIZKUKNTZAKO IRUDIAK GIZARTEKO IRUDIAK

18. Eskolak, lehenengo mailatik bertatik markatzen du m u n d u
f e m e n i n o a r i buruzko norakoa eta p r o t a g o n i s t a nagusitzat
m a s k u l i n o a k d i t u e n m u n d u b a t a u r k i t u eta ikastera bideratzen
du apurka-apurka.
M a s k u l i n o a r e n presentzia t e s t u e t a n , irudietan baino %3 eta
a d i b i d e e t a n b a i n o % 1 , 5 h a n d i a g o a d a . B a d i r u d i d e s p r o p o r t z i o
handiago hau e m a t e n dela hizkuntzan g e h i a g o erabiltzen
delako m a s k u l i n o a .
HIZKUNTZAKO TESTUA HIZKUNTZAKO ARIKETAK
Gizartean pertsonaia f e m e -
ninoen presentzia %16,3koa
baino ez da, m a s k u l i n o e n a
%83,7 den bitartean. Hasiera
Zikloan baino ez du gain-
ditzen batezbesteko hau.
PERTSONAIAK TESTUETAN
(Gizartean)
Femeninoa
Maskulinoa
H u r r e n g o zikloetan, 6 kurtsotan zehar, e m a k u m e a %11,5etan
baino ez da agertzen. Emaitza hauek aurrean izanik, nork hitz
egin al du hezkuntza berdinkideaz?.

19. 2,2. Pertsonaiaren protagonismoa
P e r t s o n a i e n p r o t a g o n i s m o a r e n
laburpen orokorrak adierazten du
p r o t a g o n i s m o nagusia duten 977
p e r t s o n a i a t i k %22a f e m e n i n o a k
direla eta %78a m a s k u l i n o a k .
Portzentaia hauek 10 p u n t u t a n
a l d a t z e n dira p r o t a g o n i s m o a
b a n a t u a d e n e a n , %32,3 f e m e n i n o a
eta %67,7 m a s k u l i n o a .
Oso adierazgarria da nola aurkezten
den a d i n e k o e m a k u m e a p r o t a -
g o n i s m o propiorik gabe.
PROTAGONISTA
NAGUSIA
PROTAGONISTA
BANATUA
2.3. Ogibide eta bizibideak
Lehenengo ezberdintasuna k o p u r u e t a n d a g o , 74 pertsonaia
f e m e n i n o (%14,8) eta 424 maskulino (%85,2) Hizkuntzan eta
45 (%15) eta 255 (%85) Gizartean.
Baina ez da g u t t i a g o esan
g u r a t s u a b i g a r r e n a , bizibide
m a s k u l i n o e n eta f e m e n i n o e n
arteko barietatean datzana
alegia, kopuru hain ttikia izanik
zeharo estereotipatuta daude-
lako; ardatza z e r b i t z u e t a n ,
merkataritzan eta laguntza esta-
tusean duten lanbideak dira.
EREDU MASKULINO ETA
FEMENINOKO BIZIBIDEA
Femeninoa
Maskulinoa

20. E r e d u f e m e n i n o a b e r a r i a z d i s k r i m i n a t u a g o l a n b i d e a n agertzen
da,emakumeariahalbideaukeralaburragoa eskaintzen zaiolako.
0ND0RI0AK
Egindako azterketen emaitzek erakusten digute ezen, nahiz
eta eskola mixtoa izan eta curriculuma neska eta mutil guztientzat
espreski berdina, jenero-estereotipoak, igarri ere egin gabe
sartu eta indartzen dituzten didaktika-baliabideak, kasu honetan
testu eta irakurketa liburuak, erabiltzen jarraitzen dela.
Eskolak egiazko aukera-berdintasuna sexu batari eta besteari
eskain diezaien, beste lan batzuren artean eskol t e s t u e t a n ,
ikusi d u g u n bezala, oraindik dirauten eredu estereotipatu eta
diskriminatzaileak ezabatu beharko dira
Eskolak bere b u r u a r i ezarri b e h a r d i o n h e l b u r u
premiazkoenetariko bat honako hau da: protagonista izatea
j e n e r o e n arteko b e r d i n t a s u n erreala ezartzerakoan, alegia.
Horretarako estereotipo sexista guztiak ezabatzera joko d u ,
e m a k u m e eta nesken irudi positiboa sustatuko; errol posible
guztietan aurkeztuko ditu eta dituzten gaitasun guztiak erabiltzen
elkar ikus dezaten eta gainontzekoek ikus ditzaten bultzatuko
eta, amaitzeko, ez du utziko diskriminatzaile den egoera bat
ere pasatzen, nahiz eta erreal-erreala izan, aztertu, kritikatu
eta hautabideak aurkitu gabe. Hau ez egiteak esan gura du
desberdintasunak o n a r t u e g i t e n d i r e l a , i n p l i z i t o k i b a i n o e z p a d a
ere, hau da: desberdintasuna indartzeko m o d u konkretu batetan.