1. BULAġICI
HASTALIKLARLA SAVAġ
YÖNTEMLERĠ
Prof. Dr. Ahmet ÖZTÜRK
1

2. Amaç
• BulaĢıcı hastalıklarla mücadelede genel
yöntemlerle ilgili bilgi sahibi olma
2

3. Hedefler
• Bu dersin sonunda;
- BulaĢıcı hastalıklarda
kaynak, bulaĢma yolu ve
sağlam insanla ilgili
özellikleri
tanımlayabilecek,
3

4. Hedefler
- Hastalık kaynaklarına yönelik
alınabilecek önlemleri açıklayabilecek,
- Bildirimi zorunlu hastalık ve etkenleri
gruplarına göre sayabilecek
- BulaĢma yollarını kesmeye ve sağlam
insanı korumaya yönelik önlemleri
sıralayabileceksiniz
4

5. Enfeksiyon zinciri
Birbirine bağlı 3 halkadan oluĢur:
1. Hastalık kaynağı ( rezervuar )
2. BulaĢma yolu
3. Sağlam insan ( duyarlı kiĢi / konakçı )
5

6. Bu enfeksiyon yada bulaĢma zincirini
herhangi bir halkasından kırarak hastalığın
yayılmasını önler ve sağlam insanı korumuĢ
oluruz.
6

7. Kaynak
Enfeksiyon etkeninin;
- üzerinde yaĢadığı,
- ürediği ve
- yaĢamını sürdürebilmek için
bağımlı olduğu
insan, hayvan, bitki ya da toprak gibi
varlıkların tümüne enfeksiyon kaynağı
(hastalık kaynağı = rezervuar) adı verilir.
7

8. Kaynak
Ġnsan : Viral-bakteriyel çeĢitli enfeksiyonlar:
stafilokoksik-streptokoksik enfeksiyonlar, difteri,
kabakulak, tifo, cinsel yolla bulaĢan hastalıklar,
döküntülü hastalıklar, amebiyazis vb.
8

9. Kaynak
Hayvan : Brusella, kuduz, Ģarbon, tbc ( bovin ),
veba, leptospirozis vb.
Toprak : Tetanoz, gazlı gangren, parazitler
Bitki : Aspergilluslar
Bazı enfeksiyon etmenlerinde birden fazla kaynak
bulunabilir. (Tüberküloz: Ġnsan, sığır; tetanoz:
toprak, at bağırsağı….)
9

10. Bazı kiĢiler etkenle enfekte
oldukları halde hasta
olmayabilirler, ancak bu
enfeksiyon etkenine kaynaklık
yapıp, onu taĢıyabilir ve
saçabilirler.
Bunlara taĢıyıcı (portör ) adı
verilir.
10

11. BulaĢma Yolu
BulaĢma iki türlü olur:
1. Doğrudan bulaĢma : Enfeksiyon etkeninin
kaynaktan sağlam kiĢiye, herhangi bir araç-
gerece gerek kalmadan
doğrudan geçmesidir.
11

12. Öksürme-hapĢırma (damlacık), öpme, cinsel
iliĢki, ısırma, transplasental yol doğrudan
bulaĢma yollarıdır
12

13. 2. Dolaylı bulaĢma :
Araçlarla : Etken kaynaktan ayrıldıktan sonra
bir madde içinde ya da üzerinde yaĢamını
sürdürürken sağlam kiĢiye geçebilir.
Enfekte / kontamine araç-
gereç, su, gıda, kan veya serum
13

14. Vektörlerle : mekanik
(karasinek, hamamböceği /
kolera, salmonella, shigella, parazit
yumurtaları vb..) ya da biyolojik taĢıma
(sivrisinek, bit, pire, kene / sıtma, tifus, kala
azar vb.)
Hava ile : Damlacık çekirdeği ( asılı partikül )
14

15. Bazı bulaĢıcı hastalıkların birden fazla yol ile
bulaĢabileceği unutulmamalıdır.
Örneğin kızamık esas olarak damlacık yolu ile
bulaĢırken, enfekte kiĢilerin burun-boğaz salgıları
hatta idrar ile bile geçebilir.
Hepatit B, doğrudan cinsel iliĢki ile geçebildiği gibi,
kan-serum ya da bunların bulaĢtığı enjektör vb. ile
de geçebilir.
15

16. Sağlam insan ( Konakçı )
• Enfeksiyon etkeni konakçıya
deri, mukozalar, solunum-sindirim
sistemi, transplasental yol veya organ nakli
gibi olaylar sonucu girer.
• Konakçı hassas ise enfeksiyon hastalığı
oluĢur, böylece sağlam insan da kaynak
haline dönüĢür.
16

17. HASTALIK KAYNAĞINA
YÖNELĠK ÖNLEMLER
1. Hastalığın Duyurulması ( Bildirim, Ġhbar ) :
BulaĢıcı hastalıkların sağlık yetkililerine ve
sağlık örgütüne bildirilmesidir.
17

18. Umumi Hıfzıssıhha Kanununun (UHK) 58, 61
ve 62. maddeleri ile,
serbest çalıĢan hekimler
hastane baĢhekimleri
okul-pansiyon-fabrika-hapishane-
hamam vb. yerlerin sahipleri ya da
yöneticileri
18

19. apartman yönetici ve kapıcıları ile
gemi kaptanları
bulundukları yerlerde bir bulaĢıcı hastalıktan Ģüphe
ederlerse devletin ilgili makamlarına ( aile
hekimi, toplum sağlığı merkezi (TSM), sağlık
müdürlüğü veya jandarma-polis ) bildirmek
zorundadırlar
19

20. Sağlık KuruluĢlarının Bildirimde
Kullandıkları Formlar
Form 014. Bildirimi Zorunlu Hastalıklar FiĢi
Form 015. Haftalık BulaĢıcı Hastalık Bildirme
Formu
Form 016. Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Tespit FiĢi
Form 017. Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Çizelgesi
20

21. “ Grup A” Bildirimi Zorunlu
Hastalıklar
Bu grupta bulunan hastalıkların bildirimi, Türkiye genelinde
hizmet veren ( kamu-özel ) bütün sağlık kuruluĢlarından
yapılır.
Aile Hekimi / Toplum Sağlığı Merkezi (TSM) dıĢı kiĢi ve
kuruluĢlar vakanın tespit edildiği gün Form 014 ile ( ilgili
TSM ve Aile hekimine ulaĢtırılmak üzere ) Ġl Sağlık
Müdürlüğüne bildirim yapmalıdırlar.
Aile hekimleri, kendi tespit ettikleri ya da dıĢarıdan ulaĢan
vakaları Form 017-A ile aylık olarak TSM ve Ġl Sağlık
Müdürlüğüne bildirirler.
21

22. “ Grup A” Bildirimi Zorunlu
Hastalıklar
Kolera
AIDS
Kuduz / kuduz riskli temas
Akut kanlı ishal
Meningokokkal hastalıklar
Boğmaca
Neonatal tetanoz
Brusellozis
Sıtma
Çocuk felci (poliomyelit)
Sifiliz
Difteri
ġarbon
Gonore
ġark çıbanı
HIV enfeksiyonu
Tetanoz
Kabakulak
Tifo
Kızamık
Tüberküloz
Kızamıkçık
Viral hepatitler
22

23. “ Grup B” Bildirimi Zorunlu
Hastalıklar
Bütün sağlık • Çiçek
kuruluĢlarınca, tesp • Sarı humma
it edildiği anda acil
• Epidemik tifüs
olarak (
telefon, faks vb. ile • Veba
) ihbar edilmesi
zorunlu olan
hastalıklardır 23

24. “ Grup C” Bildirimi Zorunlu
Hastalıklar
Sadece Yataklı Tedavi Kurumları ya da belirlenmiĢ
sağlık kurumları (Enfeksiyon hast. kliniği bulunan
hastaneler veya Eğitim-AraĢtırma hastaneleri vb.
gibi) tarafından bildirilecek olan hastalıklardır.
Bu birimler, tespit ettikleri hastalıkları Form 014 ile
günlük olarak Ġl Sağlık Müdürlüğüne bildirirler.
24

25. “ Grup C” Bildirimi Zorunlu
Hastalıklar
• Akut hemorajik ateĢ • Lejyoner hastalığı
• Creutzfeldt-Jakob • Lepra
hastalığı • Leptospiroz
• Ekinokokkoz • Subakut sklerozan
• H.Ġnfluenza Tip B panensefalit ( SSPE )
enfeksiyonu • ġistozomiyaz
• Ġnfluenza • Trahom
• Kala-azar • Toksoplazmoz
• Konjenital rubella • Tularemi
25

26. “ Grup D” Enfeksiyon Etkenleri
• Campylobacter jejuni
Bu grupta bildirimi • Chlamydia trachomatis
zorunlu olan hastalık
• Cryptosporidium
değil, enfeksiyon
• Entamoeba histolytica
etmenidir.
• Enterohemorajik E. Coli
Sadece laboratuarlar • Giardia intestinalis
tarafından bildirimi • Salmonella
zorunludur. • Shigella
• Listeria monocytogenes
26

27. HASTALIK KAYNAĞINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
2. Hastalığın kesin tanımı:
BulaĢıcı hastalık ihbarını alan her
resmi hekimin ilk görevi
hastalığın kesin tanısını
koymaktır. Bu, genellikle
bakteriyolojik ve serolojik
tetkiklerle olur.
27

28. Bu nedenle her hekim hastadan uygun örnek
alma, laboratuara yollama ve sonuçların
değerlendirilmesini bilmelidir.
• Umumi Hıfzıssıhha
Kanunu uyarınca hekimler
bulaĢıcı hastalık Ģüphesi
varsa, mahkeme kararı
olmaksızın bir eve girebilir
ve gerekirse zorla
muayene yapabilirler
(UHK 67. madde ).
28

29. HASTALIK KAYNAĞINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
3. Hastaların Ayırımı ( Tecrit, izolasyon ) :
• Enfekte bir kiĢinin bulaĢtırma süresince diğer
insanlardan ayrılmasına Tecrit ya da izolasyon
denir. Kolera, veba ve ruamın hastanede tecriti
zorunludur ( UHK 73. madde).
• Enfekte kiĢilerle temas edenlerin, hastalığın
kuluçka süresinden birkaç gün sonraya kadar olan
sürede diğer kiĢilerden ayrı tutulmasına ise
karantina denir.
29

30. HASTALIK KAYNAĞINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
4. Hastaların ve taĢıyıcıların tedavisi:
Hastalık kaynağını ortadan kaldırmak
için en etkili yollardan biri
de, hastaları tedavi ederek onları
mikroorganizma saçamaz hale
getirmektir.
30

31. HASTALIK KAYNAĞINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
5. Hastalığın ilk kaynağının bulunması
( Filyasyon aranması ) :
• Epidemiyolojik ve bakteriyolojik yöntemlerle
geriye doğru soruĢturma yapılarak hastalığın ilk
kaynağının bulunması.
31

32. HASTALIK KAYNAĞINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
6. TaĢıyıcı aranması :
TaĢıyıcılar, hasta olduklarını
bilmedikleri, dolayısıyla hastalığı bulaĢtırdıklarını
bilmedikleri için en tehlikeli grubu oluĢtururlar.
• DıĢkı ( tifo için ) ve boğaz kültürü ( streptokok
enfeksiyonları için ) incelemeleri gibi..
32

33. HASTALIK KAYNAĞINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
7. Hasta hayvanların öldürülmesi :
• Kuduz, brusella ( malta humması ) veya tbc’li
gibi.....
• Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 72. ve 84.
maddelerine göre, bulaĢıcı hastalığı olan bir
hayvan – sahibi istemese bile – öldürülebilir.
33

34. BULAġMA YOLLARINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
BulaĢma yolları;
doğrudan temas ve
enfekte materyal ( cansız ) ya da vektörler
aracılığıyla olduğuna göre;
- teması önleme,
- enfekte materyallerin bu durumdan arındırılması
ve
- canlı aracılarla mücadele etme
baĢlıca önlemler olacaktır.
34

35. BULAġMA YOLLARINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
1. Tecrit :
Kaynağa yönelik bir önlem gibi
görünmesine rağmen, doğrudan ya da
dolaylı temasla bulaĢan
hastalıklarda, bulaĢma yolunu da ortadan
kaldırmıĢ oluruz.
35

36. BULAġMA YOLLARINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
2. Dezenfeksiyon : - Fiziksel araçlarla
Vücut dıĢındaki (kaynatma, kuru-nemli
ısı, ıĢık vb.)
enfeksiyon etmeninin
fiziksel ya da kimyasal
maddelerin doğrudan
uygulanması ile
öldürülmesine - Kimyasal araçlarla
dezenfeksiyon denir. (formaldehit, glutarald
ehit, klorin )
36

37. BULAġMA YOLLARINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
3. Vektör kontrolü :
Bataklık vb. su birikintilerinin
kurutulması,
Çöplük-gübrelik ve tuvalet gibi
vektörlerin üremesine uygun
yerlerin kontrolü,
Kapı-pencereye ince tel veya oda
içinde cibinlik kullanılması,
Ġnsektisit ve rodentisitlerle yok etme.
37

38. BULAġMA YOLLARINA YÖNELĠK
ÖNLEMLER :
4. Çevre koĢullarının olumlu hale
getirilmesi : suların kontrolü, katı ve sıvı
atıkların sağlığa uygun biçimde yok edilmesi
(kapalı çukurlu
tuvaletler, kanalizasyon, çöplükler, gübrelikler..
)
38

39. SAĞLAM KĠġĠLERE YÖNELĠK
ÖNLEMLER
BağıĢıklamanın
sağlanması
Beslenmenin
iyileĢtirilmesi
39

40. SAĞLAM KĠġĠLERE YÖNELĠK
ÖNLEMLER
Ġlaçla koruma : ( Tüberküloz için
INH, sıtma için klorokin, menengokoksik
menenjit için rifampisin gibi.. )
Sağlık eğitimi : Doğru sağlık
davranıĢlarının kazandırılması
40