2. Ածխածինը քիմիական տարր է: Այն
մարդուն հայտնի է անտիկ
ժամանակներից: Բնության մեջ հանդիպում
է ինչպես ազատ վիճակում, այնպես էլ
միացությունների ձևով: Ածխածինն ազատ
վիճակում տարածված է
ալմաստի, գրաֆիտի, ածուխների ձևերով:
Միացությունների ձևով այն գտնվում է
նավթային կուտակումներում, օդում`
ածխաթթվական գազի (CO2), իսկ Երկրի
ընդերքում՝ կարբոնատների ձևով.
կալցիումի կարբոնատը (CaCO3)
առաջացնում է մարմարի, կավճի և
կրաքարի կուտակումներ:
Գրաֆիտի կառուցվածքը
3. Գրաֆիտը մուգ մոխրագույն, անթափանց, շոշափելիս
յուղոտ, մետաղական փայլով, դժվարահալ, մեծ ջերմա- և
էլեկտրահաղորդականությամբ նյութ է: Գրաֆիտն ունի ատոմային
բյուրեղացանց, որտեղ ածխածնի ատոմները դասավորված են
զուգահեռ շերտերով:
Կարբինն ստացվել է 1960 թ-ին Ռուսաստանում, ավելի ուշ
հայտնաբերվել է բնության մեջ: Այն մուգ մոխրագույն, մանրաբյուրեղ
փոշի է: Ունի գծային կառուցվածք, որտեղ ածխածնի ատոմները
հաջորդականորեն միացած են միակի և եռակի կապերով:
Պոլիկումուլենն ստացվել է 1969 թ-ին` դարձյալ Ռուսաստանում: Այն
մուգ դարչնագույն փոշի է: Ունի գծային կառուցվածք, որտեղ ածխածնի
ատոմները միմյանց միացած են կրկնակի կապերով:
Կարբինն ու պոլիկումուլենը կիսահաղորդիչ են և օժտված են
լուսահաղորդականությամբ:
5. Բնության մեջ ածխածնի շրջապտույտին մասնակցում են
կենդանի օրգանիզմները: Ցամաքայի և ջրային բույսերը
լուսասինթեզի շնորհիվ կլանում են մթնոլորտում ու ջրային
ավազանում պարունակվող ածխաթըթվական գազը և սինթեզում
ածխաջրեր: Կենդանիները սնվելով բույսերով, մասնակցում են
ածխածնի շրջապտույտին:
Ցամաքում կրաքարային մեծ կուտակումներն առաջացել են
միլիոնավոր տարիների ընթացքում ծովային կենդանիների
կմախքների քայքայումից: Այդ շարժընթացները երկար
ժամանակով ածխածինը հանում են շրջապտույտից, և այդպիսի
«դանդաղաշարժ» ածխածնի պաշարները շատ անգամ
գերազանցում են մթնոլորտում և բնական ջրերում
պարունակվող ածխածնի (CO2-ի ձևով) քանակը:
6. Բույսերը, կենդանիներն ու մարդիկ արտաշնչում են CO2 միայն
մարդիկ 1 տարվա ընթացքում արտաշնչում են 1 մլրդ տոննա CO2:
Հողում և ջրում միկրոօրգանիզմների ազդեցությամբ օրգանական
նյութերի քայքայման հետևանքով նույնպես առաջանում է CO2 Ընդ
որում՝ հողի մակերևույթին մոտ CO2-ի քանակն ավելի մեծ է, քան
մթնոլորտի վերին շերտերում: Մթնոլորտը CO2-ով հարստանում է նաև
ածուխների, նավթի, բենզինի, փայտի այրման հետևանքով:
Տարեցտարի մեծանում է մարդու տնտեսական գործունեության
հետևանքով անջատված CO2-ի քանակը, որը, դառնալով ջերմոցային
էֆեկտի պատճառ, սպառնում է Երկրագնդի կլիմայի տաքացմանը:
Բնական ջրերում լուծված CO2-ի քանակը նույնպես ավելանում է, որը
մասամբ դանդաղեցնում է նրա կուտակումը մթնոլորտում:
7. Գիտնականները սինթետիկ ճանապարհով ստացել են բազմաթիվ
ածխածնային միացություններ, որոնք բնության մեջ ընդհանրապես չեն
հանդիպում:
Ածխածինը ոչ մետաղ է. քիմիապես ակտիվ է միայն բարձր
ջերմաստիճաններում, ընդ որում՝ «ամորֆ» ածխածին- գրաֆիտ-
ալմաստ շարքում քիմիական ակտիվությունն աստիճանաբար
նվազում է:
Ածխածինը, միանալով ջրածնին, առաջացնում է
ածխաջրածիններ, որոնք կազմում են օրգանական քիմիայի հիմքը:
Ածխածինը կարող է միաժամանակ միանալ ջրածնի և թթվածնի հետ՝
առաջացնելով օրգանիզմների համար անհրաժեշտ ածխաջրեր:
8. Ածխաջրերը (ածխաջրատներ, շաքարներ) քիմիական միացություններ
են՝ կազմված ածխածին, թթվածին և ջրածին տարրերից: Ածխաջուր են
կոչվում, որովհետև միացության մեջ ջրածին և թթվածին տարրերը
գտնվում են ջրի մոլեկուլում ունեցած համամասնությամբ՝ Cn(H2O)m:
Կառուցվածքով և քիմիական հատկություններով ունեն շաքարների
բնույթ: Սպիտակուցների և ճարպերի հետ միասին ածխաջրերը
կարևոր նշանակություն ունեն մարդու և կենդանիների
օրգանիզմներում ընթացող նյութերի ու էներգիայի փոխանակության
շարժընթացում: Ածխաջրերը սննդի կարևոր բաղադրամաս են և
օրգանիզմն ապահովում են անհրաժեշտ էներգիայով
9. Էներգիական արժեքով ածխաջրերը
հավասարարժեք են սպիտակուցներին: 1
գ ածխաջրի այրումից օրգանիզմում
անջատվում է միջինը 4,1 կկալ էներգիա:
Մարդու սննդի մեջ ածխաջրերի քանակը
սովորաբար 4 անգամ գերազանցում է
սպիտակուցների և ճարպերի
պարունակությունը: Օրգանիզմում
ածխաջրերի սահմանափակ
կուտակվելու հատկությունը նպաստում է
դրանց ավելցուկային քանակների
հեշտորեն ճարպի փոխարկվելուն, որը
կուտակվում է ճարպային
պահեստարանում:
Սննդի մեջ ածխաջրերի ավելցուկից
առաջանում է ավելորդ քաշ և գիրություն:
Ուստի պետք է խուսափել նաև
ածխաջրերի չարաշահումից:
10. Ֆոտոսինթեզ կամ լուսասինթեզ ածխաթթու
գազից և ջրից` լույսի տակ օրգանական
նյութերի առաջացումն է ֆոտոսինթետիկ
գունանյութերի մասնակցությամբ: Բույսերի
ժամանակակից
ֆիզիոլոգիայում ֆոտոսինթեզի տակ
հասկանում են նրանցֆոտոավտոտրոֆ
գործառույթը` լույսի քվանտի էներգիայի
կլանման, փոխակերպման և օգտագործման
գործառույթների համախմբությունը
տարբեր էնդերգոնիկական
ռեակցիաներում,այդ թվում ածխաթթու գազի
փոխակերպումը օրգանական նյութերի:
