2. Ածխածին քիմիական նշանը՝ C, ատոմային թիվն է 6, ատոմային զանգվածը՝
12.011: Բնական ածխածինը բաղկացած է երկու ստաբիլ նուկլիդներից՝ 12C
(զանգվածի 98.892%-ը) և 13C (զանգվածի 1.108%-ը): Նուկլիդների բնական
խառնուրդում շատ չնչին քանակությամբ միշտ առկա է լինում 14C ռադիոակտիվ
նուկլիդը: Այն անընդհատ առաջանում է մթնոլորտի ստորին շերտերում՝
ազոտի 14N իզոտոպի նեյտրոնների տիեզերական ճառագայթման շնորհիվ:
14
7N + 1
0n = 16
6C + 1
1H
Ածխածինը տեղակայված է Մենդելեևի պարբերական
համակարգի երկրորդ պարբերության IVA խմբում: Ատոմի
հիմնական վիճակի արտաքին էլեկտրոնային մակերևույթի
դասավորվածությունն է 2s2p2: Օքսիդացման աստիճաններն
են +2, +4, -4, վալենտականությունները՝ IV և II: Ածխածնի
նեյտրալ ատոմի շառավիղը 0.077 նմ է: C4+ իոնի շառավիղը`
0.029 նմ (կոորդինացիոն թիվը 4), 0.030 նմ (կոորդինացիոն
թիվը 6):

3. Ածխածինը զբաղեցնում է երկրակեղևի զանգվածի 0.48%-ը: Կուտակվում է
կենսոլորտում. կենդանական նյութերում պարունակվում է 18% ածխածին,
բնափայտում՝ 50%, տորֆում՝ 62%, բնական այրվող գազերում՝ 75%, այրվող
թերթաքարերում՝ 78%, քարածուխում և գորշածուխում՝ 80%, նավթում՝ 85%,
անտրացիտում (լավատեսակ քարածուխ)՝ 96%: Երկրակեղևի ածխածնի նշանակալի
մասը կենտրոնացված է կրաքարերում և դոլոմիտներում: +4 օքսիդացման
աստիճանի ածխածինը մտնում է կարբոնատային ապարների և հանքանյութերի
(կավիճ, կիր, մարմար, դոլոմիտներ) բաղադրության մեջ: Ածխաթթու գազը՝
CO2, մթնոլորտի հիմնական բաղադրիչներից է (զանգվածի 0.046%-ը): Ածխաթթու
գազը լուծված վիճակում միշտ առկա է գետերի, լճերի և ծովերի ջրում: Աստղերի,
մոլորակների և երկնաքարերի մթնոլորտում հայտնաբերված են ածխածին
պարունակող նյութեր:

4. Ածխածնի բնական տարաձևություններն են գրաֆիտն ու
ալմաստը: 18-րդ դարում գիտնականները փորձերով
համոզվեցին, որ գրաֆիտի, ալմաստի ու ածխի նույն
քանակություններն այրելիս հավասար ծավալով ածխածնի
օքսիդ է ստացվում: Ածխածնի ատոմները շերտերից
յուրաքանչյուրում կանոնավոր վեցանկյուն են կազմում:
Կապերի միջև անկյունները 120 աստիճան են, ածխածնի
ատոմների միջև հեռավորությունը` 0,142նմ, իսկ շերտերի
միջև հեռավորությունը 0,3նմ: Գրաֆիտը մուգ մոխրագույն,
շոշափելիս յուղոտ, թեփոտ, մետաղական փայլով,
անթափանցիկ նյութ է` ամրությամբ նույնիսկ թղթին զիջող:
3700C աստիճանում գոլորշանում է` առանց հեղուկ վիճակի
անցնելու: Հեղուկանում է միայն 105մթն ճնշման տակ:
Ալմաստն անգույն, թափանցիկ, բյուրեղային նյութ է: Հալման
ջերմաստիճանը` 3730C աստիճանում, եռման
ջերմաստիճանը` 4830C աստիճանում: Գրաֆիտից ծանր է:
Այլ նյութերի խառնուկներով լինում է երկնագույն և ուրիշ
գույների: Սակայն ամենաթանկարժեքն անգույն ալմաստն է:

5. Ածխածինը սովորական պայմաններում ոչ մի նյութի հետ չի փոխազդում, սակայն
տաքացնելիս փոխազդում է որոշ պարզ և բարդ նյութերի հետ:
Ածխածնի փոխազդեցությունը թթվածնի հետ.
Ջերմանջատիչ ռեակցիա
C+O2=CO2+402ԿՋ
Թթվածնի անբավարար քանակության դեպքում տեղի է ունենում թերայրում:
2C+O2=2CO
Ածխածնի փոխազդեցությունը ջրածնի և այլ ոչ մետաղների հետ:
C+2H2 CH4
Տաքացման պայմաններում ածխածինը փոխազդում է նաև մետաղների հետ.
C+2F2=CF4(ածխածնի քառաֆտորիդ)
C+2S=CS2(ծծմբածխածին)
Ածխածնի փոխազդեցությունը մետաղների հետ.
Ca+2C=CaC2(կալցիումի կարբիդ)
4Al+3C=Al4C3(ալյումինի կարբիդ)
Ածխածնի փոխազդեցությունը բարդ նյութերի հետ.
Ca+3C=CaC2+CO
2pbO+C=2pb+CO2

6. Գորշ ածուխն ունի գորշ երանգավորում և թույլ փայլ: Ի տարբերություն քարածխի և
անտրացիտի` նրա ածխացման աստիճանը ցածր է: Պարունակում է ավելի քիչ
բուսական մնացորդներ, քան տորֆը: Գորշ ածուխները երիտասարդ կամ թերհաս
ածուխներ են, այսինքն՝ դեռևս չեն փոխակերպվել քարածխի:
Գորշ ածխի խոշոր հանքավայրեր կան Գերմանիայում, Չեխիայում, ՌԴ-ում: ՀՀ-ում
գորշ ածխի փոքր քանակներ կան Գեղարքունիքի, Լոռու, Շիրակի (Ջաջուռ)
մարզերում:
Քարածուխը սև կամ գորշասև է՝ ուժեղ փայլով: Պարունակում է ավելի քիչ
բուսական մնացորդներ և ունի ածխացման ավելի բարձր աստիճան, քան գորշ
ածուխը:
Քարածխի մեծ պաշարներ կան ԱՄՆ-ում, Գերմանիայում, Մեծ Բրիտանիայում,
ՌԴ-ում, Ուկրաինայում, Չինաստանում, Հնդկաստանում, Ավստրալիայում:
Քարածխի կոքսացման՝ առանց օդի մուտքի բարձր ջերմաստիճաններում (1000–
1200օC) տաքացման միջոցով ստացվում են կոքսագազ և քարածխային խեժ:
Կոքսագազը պարունակում է 55–60% ջրածին, 20–30% մեթան, 5–7% ածխածնի
օքսիդներ: Օգտագործվում է որպես վառելանյութ:
Անտրացիտը սև է՝ ուժեղ մետաղական փայլով: Հաճախ ունենում է մոխրավուն
երանգ: Լավ էլեկտրահաղորդիչ է: Այրվում է թույլ բոցով, գրեթե առանց մոխրի,
օդում չի ինքնայրվում, չի փշրվում: Անտրացիտի մեծ պաշարներ կան ԱՊՀ
երկրներում, Չինաստանում, ԱՄՆ-ում:

7. Քարածխային խեժը սև, մածուցիկ հեղուկ է: Պարունակում է 400 տարբեր
արոմատիկ և տարացիկլային միացություններ, որոնց միմյանցից բաժանում են
կոտորակային թորմամբ: Կոքսացման արդյունքում ստացվող պինդ մնացորդը
կոչվում է կոքս, որը պարունակում է 90-98% ածխածին: Այն օգտագործվում է
հիմնականում չուգունի արտադրության մեջ և որպես վառելանյութ:
Փայտածուխը սև, փխրուն նյութ է: Այն ստանում են փայտի չոր թորմամբ՝ առանց
օդի, բարձր ջերմաստիճանում փայտն ածխացնելով: Փայտածուխը կազմում է չոր
փայտի 30–40%-ը: Փայտածխի կտորում նշմարվում են բազմաթիվ փողանցքեր:
Դրանք փայտի անոթներն են, որոնցով փոխադրվում են ծառը սնող նյութերը:
Ակտիվացրած կամ ակտիվ ածուխը սև փոշի է կամ հատուկ պատրաստված
հատիկներ: Այն պարունակում է 97% ածխածին և ունի ծակոտկեն կառուցվածք:
Ակտիվացրած ածուխ ստանում են` փայտածուխը ջրային գոլորշիներով և
ածխաթթվական գազով ակտիվացնելով: Հատկապես լավորակ ակտիվացրած
ածուխ է ստացվում պտղակորիզների կեղևի ածխացումով: Ակտիվացրած ածուխն
օգտագործվում է գազերի, գոլորշիների կլանման, վնասակար խառնուրդներից
ջրային լուծույթների, այդ թվում՝ խմելու ջրի և կեղտաջրերի մաքրման համար:
Ակտիվացրած ածխի շնորհիվ է, որ շաքարն ունի սպիտակ և ոչ թե դեղին գույն:
Ակտիվացրած ածուխը կիրառվում է քիմիական արդյունաբերության մեջ և
հակագազերում: Դեղահաբերի ձևով այն օգտագործվում է նաև բժշկության մեջ՝
արյունը մաքրելու և ստամոքսաղիքային համակարգում առաջացած գազերն ու
թունավոր նյութերը կլանելու համար:

8. Հնում ածուխը ստանում էին բնափայտի թերի այրման միջոցով: 19-րդ դարում
մետաղագործության մեջ փայտածուխը փոխարինեցին քարածուխով (կոքսով):
Ներկայումս արդյունաբերության մեջ ածուխ ստանում են բնական գազի՝ մեթանի
(CH4) կրեկինգով (նավթաթորմամբ).
CH4 = C + 2H2
Բժշկական նպատակների համար ածուխը պատրաստում են կոկոսի կեղևի
այրմամբ: Իսկ լաբորատոր անհրաժեշտությունների համար չայրվող
խառնուրդներից զերծ ածուխ ստանում են շաքարի թերի այրումից:
Փայտածուխ ստանում են փայտի չոր թորմամբ: Այս եղանակն իրականացվում է`
փայտը փակ վառարանում, առանց թթվածնի մասնակցության մինչև 300C
աստիճանից 600C աստիճան ջեմաստիճանում տաքացնելիս: Այս դեպքում
փայտանյութը ոչ թե այրվում է, այլ` քայքայվում: Իսկ վառարանում մնում է
փայտածուխը, որը չոր փայտի 30-40%-ն է կազմում:
Կոքսն ստացվում է կոքսային վառարաններում առանց օդի ներթափանցման
քարածուխը շիկացնելով: Սա քարածխի չոր թորում է :
Կոքս ստանալիս որպես հումք են օգտագործում քարածուխը, տորֆը նավթի թորման
մնացորդները: Քարածուխը, կոքսն ու փայտածուխը կիրառվում են, նախ և առաջ
վառելանյութ:

9. Ածխածնի ( || ) օքսիդը (շմոլգազ) օդից փոքր-ինչ թեթև գազ է, գույն, հոտ ու համ
չունի, ջրում գրեթե չի լուծվում և ջրի հետ չի փոխազդում: Անտարբեր օքսիդ է, -192
աստիճան ջերմաստիճանում հեղուկանում է, իսկ -205 աստիճանում պնդանում:
Խիստ թունավոր է: Ածխածնի ( || ) օքսիդն ստացվում է, եթե ածուխն այրում են այդ
ռեակցիան իրականացնելու համար պետք է ոչ բավարար թթվածնի քանակություն:
Տեղի է ունենում թերայրում:
2C+O2 =2CO
Ածխածնի ( || ) օքսիդի ստացումն իրականացվում է երկու փուլով: Առաջին փուլում
ածուխը հաստ շերտերով այրվում է ու վերածվում ածխածնի քառարժեք օքսիդի.
C+O2=CO2=402ԿՋ
Ածխածնի ( || ) օքսիդն այրվում է.
2CO+O2=2CO2
Ածխածնի ( || ) օքսիդը մետաղների օքսիդներից վերականգնում է մետաղները.
Fe2O3+3CO=2Fe+3CO2⇑
Ֆոսգենի առաջացումը.
CO+Cl2=COCl2