Download luận án tiến sĩ ngành công nghệ dược phẩm với đề tài: Nghiên cứu bào chế và đánh giá tác dụng tăng cường miễn dịch của cao khô lá Đu đủ rừng (Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis., họ Nhân sâm Araliaceae)

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
LÊ THỊ THANH THẢO
NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ VÀ ĐÁNH GIÁ
TÁC DỤNG TĂNG CƯỜNG MIỄN DỊCH CỦA
CAO KHÔ LÁ ĐU ĐỦ RỪNG
(Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis.,
họ Nhân sâm Araliaceae)
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC
HÀ NỘI – 2020

2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN QUÂN Y
LÊ THỊ THANH THẢO
NGHIÊN CỨU BÀO CHẾ VÀ ĐÁNH GIÁ
TÁC DỤNG TĂNG CƯỜNG MIỄN DỊCH CỦA
CAO KHÔ LÁ ĐU ĐỦ RỪNG
(Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis.,
họ Nhân sâm Araliaceae)
Chuyên ngành: Công nghệ dược phẩm và Bào chế thuốc
Mã số: 9720202
LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. GS.TS. Võ Xuân Minh
2. PGS.TS. Đỗ Quyên
HÀ NỘI – 2020

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi với sự
hướng dẫn khoa học của tập thể cán bộ hướng dẫn.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và được công bố một
phần trong các bài báo khoa học. Luận án chưa từng được công bố trong bất
kỳ công trình nào khác. Nếu có điều gì sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Tác giả
Lê Thị Thanh Thảo

4. LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận
được sự giúp đỡ tận tình của các Thầy cô, các anh chị, các bạn đồng nghiệp
và những người thân trong gia đình.
Trước hết tôi xin bày tỏ lòng kính trọng đặc biệt và biết ơn sâu sắc tới:
GS.TS. Võ Xuân Minh và PGS.TS. Đỗ Quyên, những người Thầy đã tận tâm
hướng dẫn khoa học, đã luôn động viên, khích lệ, tạo mọi điều kiện thuận lợi
nhất cho tôi, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, lời cảm ơn chân thành tới các Thầy
Cô trong: Ban Giám đốc, Viện Đào tạo Dược, Trung tâm Nghiên cứu Ứng
dụng Sản xuất thuốc, Bộ môn Dược lý - Học viện Quân Y, phòng Sau đại học
đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi cũng xin cảm ơn Ban Giám hiệu cùng các Thầy, Cô Bộ môn Thực
vật, Dược liệu - Trường Đại học Dược Hà Nội, Ban Giám hiệu cùng các
Thầy, Cô Bộ môn Dược lý - Trường Đại học Y Hà Nội, Viện Hóa Sinh biển,
Trung tâm các phương pháp phổ ứng dụng, Viện Hóa học - Viện Hàn lâm
Khoa học & Công nghệ Việt Nam, Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm,
thực phẩm Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận án.
Tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới Trường Cao đẳng Y tế Hà
Đông, Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội, các anh/chị đồng nghiệp, người
thân trong gia đình và bạn bè đã luôn động viên giúp đỡ và tạo điều kiện để
tôi hoàn thành luận án.
Ngày tháng năm 2020
Lê Thị Thanh Thảo

5. MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục các chữ, ký hiệu viết tắt trong luận án
Danh mục các hình
Danh mục các bảng
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐU ĐỦ RỪNG 3
1.1.1. Đặc điểm thực vật và phân bố 3
1.1.2. Thành phần hóa học 4
1.1.3. Tác dụng sinh học và dược lý 6
1.1.4. Công dụng 7
1.2. CAO THUỐC 8
1.2.1. Định nghĩa, phân loại 8
1.2.2. Kỹ thuật điều chế cao thuốc 10
1.3. TỔNG QUAN VỀ TĂNG CƯỜNGMIỄN DỊCH 23
1.3.1. Khái niệm về tăng cường miễn dịch và chất tăng cường miễn
dịch 23
1.3.2. Mô hình nghiên cứu đánh giá tác dụng tăng cường miễn dịch
của một số chế phẩm thảo mộc 24
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠN G PHÁP NGHIÊN CỨU 30
2.1. ĐỐI TƯỢNGNGHIÊN CỨU 30
2.1.1. Nguyên liệu 30
2.1.2. Động vật thí nghiệm 30
2.1.3. Thuốc thử, hóa chất và dung môi 31

6. 2.1.4. Máy móc, trang thiết bị nghiên cứu 32
2.1.5. Địa điểm nghiên cứu 33
2.2. PHƯƠN G PHÁP NGHIÊN CỨU 33
2.2.1. Phương pháp nghiên cứu xây dựng qui trình bào chế cao khô
lá Đu đủ rừng qui mô phòng thí nghiệm 33
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu xây dựng tiêu chuẩn cơ sở và đánh
giá độ ổn định của cao khô lá Đu đủ rừng 46
2.2.3. Phương pháp nghiên cứu tác dụng tăng cường miễn dịch và
độc tính của cao khô lá Đu đủ rừng trên động vật thực nghiệm 48
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 53
3.1. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG QUI TRÌNH BÀO CHẾ
CAO KHÔ LÁ ĐU ĐỦ RỪNG QUI MÔ PHÒNG THÍ NGHIỆM 53
3.1.1. Kết quả xác định một số hợp chất chính sử dụng làm chất
đánh dấu 53
3.1.2. Kết quả xây dựng tiêu chuẩn cơ sở dược liệu lá Đu đủ rừng
làm nguyên liệu chiết xuất 56
3.1.3. Kết quả xây dựng qui trình bào chế cao khô lá Đu đủ rừng 72
3.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN CHẤT
LƯỢNG VÀ ĐÁNH GIÁ ĐỘ ỔN ĐỊNH CỦA CAO KHÔ LÁ ĐU
ĐỦ RỪNG 88
3.2.1. Kết quả xây dựng tiêu chuẩn chất lượng của cao khô lá Đu đủ
rừng 88
3.2.2. Kết quả đánh giá độ ổn định của cao khô lá Đu đủ rừng 95
3.3. KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG TĂNG CƯỜNG MIỄN
DỊCH VÀ ĐỘC TÍNH CỦA CAO KHÔ LÁ ĐU ĐỦ RỪNG TRÊN
ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM 100
3.3.1. Kết quả đánh giá tác dụng tăng cường miễn dịch của cao khô
lá Đu đủ rừng 100

7. 3.3.2. Đánh giá độc tính của cao khô lá Đu đủ rừng 108
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 119
4.1. VỀ XÂY DỰNG QUI TRÌNH BÀO CHẾ CAO KHÔ LÁ ĐU
ĐỦ RỪNG 119
4.1.1. Về xác định nhóm hợp chất chính sử dụng làm chất đánh dấu
trong xây dựng qui trình bào chế cao khô lá Đu đủ rừng 119
4.1.2. Về lựa chọn 2 phương pháp định lượng 120
4.1.3. Về tiêu chuẩn cơ sở lá Đu đủ rừng 121
4.1.4. Về qui trình bào chế cao lá Đu đủ rừng 122
4.1.5. Về thiết bị chiết xuất, cô đặc và kết quả bào chế cao 3:1 128
4.1.6. Bào chế cao khô lá Đu đủ rừng bằng phương pháp phun sấy 129
4.2. VỀ XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN CHẤT LƯỢNG VÀ ĐỘ ỔN
ĐỊNH CỦA CAO KHÔ LÁ ĐU ĐỦ RỪNG 135
4.2.1. Xây dựng tiêu chuẩn cơsở 135
4.2.2. Về đánh giá độ ổn định của cao khô lá Đu đủ rừng 136
4.3. VỀ TÁC DỤNG TĂNG CƯỜNG MIỄN DỊCH VÀ ĐỘC TÍNH
CỦA CAO KHÔ LÁ ĐU ĐỦ RỪNG 136
4.3.1. Tác dụng tăng cường miễn dịch của cao khô lá Đu đủ rừng 136
4.3.2. Độc tính của cao khô lá Đu đủ rừng 143
KẾT LUẬN 145
KIẾN NGHỊ 147
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN
CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

8. DANH MỤC CÁC CHỮ, KÝ HIỆU VIẾT TẮT
STT Viết tắt Phần viết đầy đủ
1. A Độ hấpthụ quang
2. Aer Aerosil
3. AO Acid oleanolic
4. BC Bạch cầu
5. C Nồng độ
6.
13
C-NMR Carbon-13 nuclear magnetic resonance spectroscopy
(Phổ cộng hưởng từ carbon 13)
7. CI Carr's compressibility index (Chỉ số nén Carr)
8. CR/DP là tỷ lệ % (khối lượng/khối lượng) của chất rắn trên tổng
khối lượng dịch phun sấy
9. cs. Cộng sự
10. Cyc Cyclophosphamid
11. DĐVN Dược điển Việt Nam
12. DM/DL Dung môi/dược liệu (ml/g)
13. ĐĐR Đu đủ rừng
14. EtOH Ethanol
15. HMBC Heteronuclear multiple bond correlation spectroscopy
(Phổ tương tác dị hạt nhân qua nhiều liên kết)
16. HPLC High performance liquid chromatography (Sắc ký lỏng
hiệu năng cao)
17. HS chiết Hiệu suất chiết
18. HSPL Hệ số pha loãng
19. HSPS Hiệu suất phun sấy
20. HR-ESI-MS High resolution - electrospray ionization - mass
spectroscopy (Phổ khối phân giải cao ion hóa phun mù
điện tử)
21. IL Interleukin
22. INF Interferon
23. KLCT Khối lượng cơ thể

9. 24. KTTP Kích thước tiểu phân
25. KLRbk Khối lượng riêng biểu kiến
26. LD50 Lethal Dose 50 (Liều gây chết 50% số con vật thử)
27. LOD Limit of detection (Giới hạn phát hiện)
28. LOQ Limit of Quantification (Giới hạn định lượng)
29. M Khối lượng
30. Mal Maltodextrin
31. MeOH Methanol
32. m/z Mass to charge ratio (tỉ lệ khối lượng/điện tích)
33. OA Ovalbumin + Al(OH)3
34. RSD Relative standard deviation (Độ lệch chuẩn tương đối)
35. SPN Saponin toàn phần
36. SD Standard deviation (Độ lệch chuẩn)
37. SE Standard error (Sai số chuẩn)
38. STT Số thứ tự
39. TCCS Tiêu chuẩn cơ sở
40. TCMD Tăng cường miễn dịch
41. TD/CR Tá dược/Chất rắn
42. TLC Thin layer chromatography (Sắc ký lớp mỏng)
43. KLLTĐ Khối lượng lách tương đối
44. KLTƯTĐ Khối lượng tuyến ức tương đối
45. TB Trung bình
46. TNF Tumor necrosis factor (Yếu tố hoại tử khối u)
47. UV – VIS Ultraviolet-visible (Tử ngoại - khả kiến)

10. DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình Tên hình Trang
1.1. Cây Đu đủ rừng (Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis.,) 4
1.2. Cấu trúc saponin phân lập từ Đu đủ rừng 5
1.3. Sơ đồ thiết bịbể chiết siêu âm và que siêu âm 15
1.4. Cấu tạo hệ thống phun sấy 22
2.1. Sơ đồ nghiên cứu trên mô hình gây suy giảm miễn dịch bằng
Cyclophosphamid 49
3.1. Cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập từ lá Đu đủ rừng 53
3.2. Phổ UV-Vis của mẫu trắng và mẫu chuẩn 56
3.3. Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ hấp thụ quang theo thời gianphản ứng
tạo màu 57
3.4. Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ hấp thụ quang vào lượng acid
oleanolic chuẩn 58
3.5. Sắc ký đồ của mẫu thử, mẫu chuẩn và mẫu trắng 61
3.6. Đồ thị mô tả sự phụ thuộc của diện tích pic vào nồng độ acid oleanolic 62
3.7. Hình ảnh vi phẫu lá Đu đủ rừng 65
3.8. Hình ảnh soi bột lá Đu đủ rừng 66
3.9. Hình ảnh sắc ký đồ TLC dược liệu lá Đu đủ rừng 68
3.10. Ảnh hưởng của tỷ lệ dung môi/dược liệu và số lần chiết đến chiết xuất
saponin toàn phần 75
3.11. Ảnh hưởng của thời gian đến chiết xuất saponin toàn phần 77
3.12. Sơ đồ tóm tắt các giaiđoạn điều chế cao lá Đu đủ rừng 3:1 87
3.13. Sơ đồ tóm tắt giai đoạn bào chế cao khô lá Đu đủ rừng 88
3.14. Kết quả chụp bằng kính hiển vi điện tử quét (SEM) của bột cao khô lá
Đu đủ rừng 89
3.15. Hình ảnh TLC của cao khô lá Đu đủ rừng 92

11. Hình Tên hình Trang
3.16. Hình ảnh TLC trong theo dõi độ ổn định của cao khô lá Đu đủ rừng 99
3.17. Hình ảnh vi thể lách chuột ở các lô (HE × 100) 104
3.18. Hình ảnh vi thể tuyến ức chuột ở các lô (HE × 100) 104
3.19. Tương quan giữa liều dùng theo tỷ lệ chuột chết 109
3.20. Ảnh đại thể gan, lách và thận chuột ở các lô khác nhau (HE x 25) 116
3.21. Hình ảnh mô bệnh học gan chuột sau 90 ngày uống thuốc (HE x 400) 117
3.22. Hình ảnh mô bệnh học lách chuột sau 90 ngày uống thuốc (HE x 400) 117
3.23. Hình ảnh mô bệnh học thận chuột sau 90ngày uống thuốc (HE x 400) 118

12. DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng Tên bảng Trang
3.1. Sự phụ thuộc của độ hấp thụ quang theo thời gian phản ứng tạo màu 57
3.2. Kết quả xác định độ lặp lại và độ đúng của phương pháp UV- Vis 59
3.3. Kết quả xác định tính tương thích hệ thống HPLC 60
3.4. Diện tích pic và thời gian lưu của các dung dịch chuẩn ở các nồng độ 61
3.5. Kết quả đánh giá độ lặp lại và độ đúng trong ngày và khác ngày 62
3.6. Độ nhiễu nền của sắc ký đồ mẫu chuẩn acid oleanolic 63
3.7. Kết quả xác định tỷ lệ mất khối lượng do làmkhô của bột lá Đu đủ rừng 67
3.8. Kết quả xác định hàm lượng tro toàn phần của bột lá Đu đủ rừng 67
3.9. Hàm lượng saponin toàn phần trong lá Đu đủ rừng 69
3.10. Hàm lượng acid oleanolic trong lá Đu đủ rừng 70
3.11. Tóm tắt các chỉ tiêu chất lượng trong tiêu chuẩn cơ sở lá Đu đủ rừng 71
3.12. Ảnh hưởng của phương pháp chiết đến chiết xuất saponin toàn phần 72
3.13. Ảnh hưởng của kích thước tiểu phân dược liệu đến chiết xuất saponin
toàn phần 73
3.14. Ảnh hưởng của dung môiđến chiết xuất saponin toàn phần 74
3.15. Ảnh hưởng của tỷ lệ dung môi/dược liệu và số lần chiết đến chiết xuất
saponin toàn phần 74
3.16. Ảnh hưởng của nhiệt độ đến chiết xuất saponin toàn phần 76
3.17. Ảnh hưởng của thời gian đến chiết xuất saponin toàn phần 76
3.18. Thông số qui trình chiết xuất dịch chiết lá Đu đủ rừng bằng phương
pháp chiết siêu âm 77
3.19. Kết quả chiết xuất lá Đu đủ rừng qui mô 2 kg/ mẻ bằng phương pháp
chiết siêu âm 78
3.20. Kết quả chiết xuất, cô đặc và loại tạp cao lá Đu đủ rừng 3:1 78
3.21. Công thức và điều kiện phun sấy khảo sát ảnh hưởng của tá dược 79

13. Bảng Tên bảng Trang
3.22. Ảnh hưởng của loại tá dược đến hiệu suất phun sấy 80
3.23. Công thức và điều kiện phun sấy khảo sát ảnh hưởng của tỷ lệ tá
dược/chất rắn 81
3.24. Ảnh hưởng của tỷ lệ tá dược/chất rắn đến phun sấy cao Đu đủ rừng 82
3.25. Công thức và điều kiện khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ phun sấy và
tốc độ cấp dịch 83
3.26. Ảnh hưởng của nhiệt độ phun sấy và tốc độ cấp dịch đến phun sấy cao
Đu đủ rừng 84
3.27. Công thức và điều kiện khảo sát ảnh hưởng của tỷ lệ chất rắn/dịch
phun 85
3.28. Ảnh hưởng của tỷ lệ chất rắn/dịch phun đến phun sấy cao Đu đủ rừng 85
3.29. Công thức và thông số qui trình bào chế cao khô lá Đu đủ rừng bằng
phun sấy 86
3.30. Kết quả xác định mất khối lượng do làm khô của cao khô lá Đu đủ
rừng 90
3.31. Kết quả xác định hàm lượng tro toàn phần của cao khô lá Đu đủ rừng 90
3.32: Kết quả thử độ nhiễm khuẩn của cao khô lá đu đủ rừng 91
3.33. Hàm lượng saponin toàn phần trong cao khô lá Đu đủ rừng 93
3.34. Hàm lượng acid oleanolic trong cao khô lá Đu đủ rừng 94
3.35. Tóm tắt các chỉ tiêu chất lượng trong tiêu chuẩn cơ sở cao lá Đu đủ
rừng 95
3.36. Sự thay đổi độ ẩm, độ nhiễm khuẩn, hàm lượng saponin toàn phần và
hàm lượng acid oleanolic của 3 lô theo thời gian bảo quản 96
3.37. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng lên khối lượng lách tương đối 101
3.38. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng lên khối lượng tuyến ức tương
đối 101

14. Bảng Tên bảng Trang
3.39. Ảnh hưởng của thuốc thử lên số lượng bạch cầu 102
3.40. Ảnh hưởng của thuốc lên một số loại bạch cầu ở máu ngoại vi 103
3.41 . Kết quả nhận xét giảiphẫu bệnh của lách và tuyến ức 105
3.42 . Ảnh hưởng của thuốc thử lên nồng độ IgG máu ngoại vi 106
3.43. Ảnh hưởng của thuốc thử đến phản ứng bì với kháng nguyên OA 106
3.44. Ảnh hưởng của thuốc thử đến nồng độ IL–2 107
3.45. Ảnh hưởng của thuốc thử đến nồng độ TNF-α 108
3.46. Mối tương quan liều lượng và tỷ lệ phần trăm chuột chết sau uống cao
khô lá Đu đủ rừng 109
3.47. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng đối với khối lượng cơ thể
chuột 110
3.48. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng đến số lượng hồng cầu và
lượng huyết sắc tố trong máu chuột 111
3.49. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng lên hematocrit và thể tích trung
bình hồng cầu trong máu chuột 112
3.50. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng lên số lượng bạch cầu và tiểu
cầu trong máu chuột 113
3.51. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng đối với hoạt độ AST và ALT 114
3.52. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng lên các chỉ số albumin và
cholesterol toàn phần trong máu 115
3.53. Ảnh hưởng của cao khô lá Đu đủ rừng lên nồng độ creatinin máu
chuột 115

15. 1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Các bệnh suy giảm miễn dịch là một nhóm các tình trạng khác nhau
gây nên do một hay nhiều khiếm khuyết của hệ miễn dịch và biểu hiện trên
lâm sàng bởi gia tăng tình trạng dễ mắc nhiều bệnh nhiễm trùng. Ngày nay,
các bệnh suy giảm miễn dịch có xu hướng ngày càng gia tăng với hậu quả cấp
tính, tái diễn hay mạn tính thường là nặng nề [1].
Hiện nay, cơ quan quản lý Thực phẩm và Thuốc Hoa Kỳ (US FDA) đã
cấp phép cho nhiều thuốc có tác dụng điều trị cho bệnh nhân suy giảm miễn
dịch được dùng trên lâm sàng. Các thuốc tăng cường miễn dịch (TCMD) có
nguồn gốc phong phú, các chất có nguồn gốc từ các chế phẩm sinh học
(Immunoglobulin, Interferon,…) là sản phẩm công nghệ cao, giá thành còn
khá cao. Các thuốc có nguồn gốc tổng hợp hóa dược thường có nhiều tác
dụng không mong muốn [2].
Có rất nhiều nghiên cứu về tác dụng TCMD của các loài thực vật đã
được thực hiện. Đặc biệt, trong số các nhóm hợp chất thiên nhiên, nhóm chất
saponin là nhóm có tác dụng tăng cường miễn dịch nổi bật nhất [3], [4].
Đu đủ rừng (ĐĐR, Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis. họ Nhân
sâm Araliaceae) là một cây nhỡ, mọc nhiều và dễ mọc ở bìa rừng hay rừng tái
sinh. Với nguyên liệu nghiên cứu là lá, nguồn nguyên liệu dồi dào, sẵn có ở
các khu vực Hà Giang, Ba Vì, Cúc Phương, Phú Thọ…, nên việc thu hái
không làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái hay đa dạng sinh học [5].
Cho đến nay, cây ĐĐR ở Việt Nam mới chỉ được sử dụng theo kinh
nghiệm dân gian lấy lõi thân thay cho vị thuốc thông thảo [5]. Trên thế giới
cũng chỉ có rất ít nghiên cứu về hóa học và tác dụng dược lý của loài này [6],
[7] và chưa có các chế phẩm nào có tác dụng TCMD từ ĐĐR được nghiên
cứu.

16. 2
Xuất phát từ thực tế trên, cần phải nghiên cứu về tác dụng TCMD của
ĐĐR để định hướng phát triển thành sản phẩm cho đối tượng bệnh nhân suy
giảm miễn dịch đang ngày càng tăng tại Việt Nam và sử dụng được nguồn
nguyên liệu dồi dào trong nước, luận án “Nghiên cứu bào chế và đánh giá
tác dụng tăng cường miễn dịch của cao khô lá Đu đủ rừng (Trevesia
palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis., họ Nhân sâm Araliaceae)” được tiến hành
với các mục tiêu sau:
1. Xây dựng được qui trình bào chế cao khô lá Đu đủ rừng ở qui mô
phòng thí nghiệm.
2. Xây dựng được tiêu chuẩn chất lượng và bước đầu đánh giá được độ
ổn định của cao khô lá Đu đủ rừng.
3. Đánh giá được tác dụng tăng cường miễn dịch và độc tính của cao
khô lá Đu đủ rừng trên động vật thực nghiệm.

17. 3
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐU ĐỦ RỪNG
Đu đủ rừng (ĐĐR) có tên khoa học là Trevesia palmata (Roxb. ex
Lindl.) Vis, thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae). ĐĐR còn được gọi là Thông
thảo gai, Thầu dầu núi, Nhật phiến, Thôi hoang [8], [9].
1.1.1. Đặc điểm thực vật và phân bố
1.1.1.1. Đặc điểm thực vật
Cây nhỡ cao 7 - 8 m hoặc hơn, thân ít phân nhánh, cành có gai, ruột
xốp. Lá đơn, phiến lá phân thuỳ chân vịt, xẻ sâu như lá thầu dầu, có 5 - 9 thuỳ
nhọn có răng, gân nổi ở hai mặt, mép lá có răng cưa thô; cuống lá dài và có
gai. Lá non phủ lông mềm, màu nâu nhạt, lá già nhẵn [8], [9]. Lá nhiều kiểu
hình, có thể tròn hoặc không tròn ở vòng ngoài; bề ngang từ 30 - 90 cm; gốc
lá hình tim rộng; thùy 5 - 10, lá đơn, không bị xẻ ở cây non, xẻ chân vịt ở cây
già. Lá chia thùy, thành các thùy lá có hình mác tới hình elip hoặc bị xẻ với
nhiều hình dạng. Các lõm phân thùy nằm ở khoảng giữa tính từ gốc lá đến
đỉnh lá, có thể xẻ đến tận gân giữa, tạo thành cuống giả. Đỉnh lá nhọn, mép lá
có răng cưa; lông của cành phân nhánh hình khiên hoặc không đồng đều, có
bề ngang khoảng 0,1 - 0,3 mm, mọc rậm rạp ở gân giữa và gân chính. Cuống
lá kích thước từ 20 x 0,3 cm đến 90 x 1 cm; có thể không có gai hoặc có gai
chỉ ở gần gốc lá và ở đỉnh. Lưỡi bẹ lá kèm có kích thước tới 2 cm. Hoa to
khoảng 1 cm, màu trắng. Hoa mọc thành tán, ở đỉnh hoặc ở nách, độ dài tổng
thể khoảng 60 cm; cụm hoa thứ cấp thường có một tán ở đỉnh và 2 tán hoa ở
vị trí đối diện qua điểm phân nhánh chính giữa. Lá bắc hình tam giác, nhọn,
dài tới khoảng 3 cm, không bị rụng, có lông tơ dày, thỉnh thoảng xuất hiện các
gai có lông cứng dài 1 - 2 mm; lông phủ hình sao không đều, bề rộng tới 1
mm, mọc rậm rạp. Mỗi tán từ 25 - 65 hoa; bề rộng 6 - 10 cm, cuống dài từ 2 -

18. 4
4 cm, lá bắc kích thước từ 0,2 - 1 cm, hình tam giác hẹp, có răng cưa, màu
nâu hoặc hơi trắng. Đế hoa hình chuông hoặc hình con quay, kích thước từ 6
x 6 - 9 x 9 mm. Đĩa hoa dạng phòng (flat) hoặc hình vòm; gốc trụ hình đầu
kích thước 2 x 1 - 4 x 1 mm. Đài hoa có răng cưa, cánh hoa hình răng, mũi
cánh hoa nhọn dài khoảng 1 mm. Hoa 8 - 10 cánh, kích thước thước 5 x 1,6 -
8 x 2,5 mm. Hoa hợp một phần, nhị từ 8 - 10, kích thước bao phấn 2 x 1,5 - 3
x 2,5 mm; chỉ nhị kích thước từ 4 - 6 cm. Hạt phấn có kích thước 25,7 - 32,4
µm. Quả dài 13 -18 mm, có khía; hạt dẹt. Có hoa tháng 5 - 6, có quả tháng 7 -
9 [10].
a. Toàn cây b. Lá c. Hoa
Hình 1.1. Cây Đu đủ rừng (Trevesia palmata (Roxb. ex Lindl.) Vis.,)
*Nguồn: Ảnh chụp Đu đủ rừng tại Vị Xuyên tỉnh Hà Giang tháng 5 năm 2015
1.1.1.2. Phân bố
ĐĐR mọc nhiều và dễ mọc ở những vùng đất ẩm dọc theo các sông,
suối, ở thung lũng các rừng phục hồi [11]. Ở nước ta, loài này phân bố ở các
tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Ba Vì, Quảng Trị [8], Sơn La, Lào Cai, Tuyên
Quang, Hà Giang, Hà Nội, Thái Nguyên, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm
Đồng [12]. Trên thế giới, chúng có ở Trung Quốc, Bangladesh, Nepal, Ấn Độ,
Thái Lan, Lào, Campuchia [10].
1.1.2. Thành phần hóa học
Cho đến nay, các nghiên cứu về thành phần hóa học của ĐĐR kể cả
trong nước và nước ngoài vẫn còn rất hạn chế. Một số nghiên cứu chỉ ra,

19. 5
saponin là thành phần chính của loài này với aglycon là acid oleanolic (AO)
và hederagenin.
Năm 2000, từ cao ethanol (EtOH) lá loài T. palmata Vis. thu hái ở
Italia, De Tommasi N. và cộng sự (cs.) đã phân lập được 6 saponin
bisdesmosidic mới và 2 saponin triterpenoid đã biết, tất cả các hợp chất phân
lập được đều có phần aglycon là AO hoặc dẫn chất của acid này. Theo nghiên
cứu này, saponin phân lập từ cây ĐĐR có cấu trúc tương tự như Quil A (phân
lập từ loài Quillaja saponaria), đều là saponin triterpenoid có 2 mạch đường
(R và R1) và chủ yếu là các đường glucose, rhamnose, arabinose; các nhóm
thế còn lại như R2 là nhóm methyl (-CH3) và dẫn chất oxy hóa của nó (-
CH2OH); R3 đa số là dẫn chất hydroxyl (-OH) [6].
Hình 1.2. Cấu trúc saponin phân lập từ Đu đủ rừng
*Nguồn: Theo De Tom masi N. và cs. (2000) [6]
Theo kết quả nghiên cứu của Dinda B. và cs. (2010), 6 saponin đã được
phân lập và xác định cấu trúc từ Trevesia palmata Vis. trong đó có 3 saponin
có aglycon là AO và 2 saponin có aglycon là hederagenin [13].
Năm 2010, nhóm nghiên cứu của Panyaphu K. đã sử dụng các phản
ứng hóa học để định tính các nhóm chất đặc trưng, kết quả cho thấy trong lá
cây T. palmata Vis. thu hái ở miền Bắc Thái Lan có mặt của các nhóm hợp
chất phenolic, flavonoid, triterpen và lacton glycosid [14].
Năm 2018, từ lá ĐĐR, Kim B. và cs. đã phân lập được 2 hợp chất
triterpen glycosid là hederagenin-3-O-β-ᴅ-glucopyranosyl-(1 → 3)-α-ʟ-
rhamnopyranosyl-(1→2)-α-ʟ-rhamnopyranosyl-(1→2)-α-ʟ-arabinopyranosid và

20. 6
acid 3-O-α-ʟ-rhamnopyranosyl asiatic cùng với 3 hợp chất đã biết là
macranthosid A,α-hederin và ilekudinosid D [15].
Việt Nam hiện chưacó nghiên cứu nào về thành phần hóa học của ĐĐR.
1.1.3. Tác dụng sinh học và dược lý
Hiện nay, cũng chưa có nhiều nghiên cứu về hoạt tính của các hợp chất
và các cao chiết từ ĐĐR.
Năm 2000, De Tommasi N. và cs. đã chứng minh dịch chiết từ lá T.
palmata và một số saponin phân lập được cùng với các sản phẩm
prosapogenin thủy phân đều thể hiện tác dụng chống tăng sinh tế bào trên các
dòng tế bào J774 (dòng tế bào ung thư đại thực bào chuột), HEK-293 (dòng tế
bào phôi thận người 293), WEHI164 (dòng tế bào u sarcoma xơ) so với chất
đối chứng là 6-mercaptopurin [6].
Năm 2012, nghiên cứu của Panyaphu K. và cs. cho thấy, loài T.
palmata có hoạt tính chống oxy hóa theo phương pháp DPPH (EC50 là 9,3 g
tương ứng 14,76 g/mg dịch chiết); hàm lượng phenolic tổng định lượng theo
phương pháp cân tính theo acid gallic là 10,86 mg/g dịch chiết [14].
Theo nghiên cứu của Rahman K.M.H. và cs. (2014), cắn methanol
(MeOH) từ lá của loài T. palmata có tác dụng giảm đau và hạ đường huyết
trên chuột nhắt gây tăng đường huyết thực nghiệm thông qua xét nghiệm
dung nạp glucose đường uống. Cắn dịch chiết loài T. palmata làm giảm liều
phụ thuộc vào lượng đường trong máu ở chuột thực nghiệm uống glucose. Ở
liều 100, 200 và 400 mg/kg cân nặng chuột thực nghiệm, mức đường huyết
giảm tương ứng 17,9, 28,1 và 47,4%, được so sánh với thuốc glibenclamid
liều 10 mg/kg cân nặng làm giảm lượng đường trong máu 47,4%. Trong thử
nghiệm giảm đau trên mô hình gây đau bằng tiêm acid acetic màng bụng
chuột thực nghiệm, ở các liều 50, 100, 200 và 400 mg//kg cân nặng làm giảm
số lượng các cơn co thắt bụng lần lượt là 33,3, 40,7, 48,1 và 55,6% so với

21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 51977
DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn
Hoặc : + ZALO: 0932091562