1. กำรลำำเลียงสำร
ผ่ำนเซลล์
โดย
ครูเพียงจิต
ชำำนำญ

2. ทบทวนควำมรู้
โครงสร้ำงของเซลล์พืช

3. ทบทวนควำมรู้
โครงสร้ำงของเซลล์สัตว์

4. ทบทวนควำมรู้
ตัวอย่ำงของเซลล์ชนิดต่ำงๆ
ยูกลีนำ อะมีบำ พำรำมีเซียม
สิ่ง มีช ีว ิต
เซลล์เ ดีย ว

5. ทบทวนควำมรู้
ตัวอย่ำงของเซลล์ชนิดต่ำงๆ
ไฮดรำ สไปโรไจรำ
สิง มีช ว ิต หลำย
่ ี
เซลล์

6. ทบทวนควำมรู้
ตัวอย่ำงของเซลล์ชนิดต่ำงๆ

7. ทบทวนควำมรู้
ตัวอย่ำงของเซลล์ชนิดต่ำงๆ

8. เซลล์ผ ิว ใบว่ำ นกำบหอย
ผนัง เซลล์
เยื่อ หุ้ม เซลล์
ปำกใบ
ไซโทพลำซึม

9. กำรรักษำดุลยภำพ
ของสิ่งมีชีวต
ิ
ดุลยภำพ คืออะไร ?
ทำำไมสิ่งมีชีวตต้องรักษำดุลยภำพ
ิ
ของเซลล์ ?
เซลล์มีกำรรักษำดุลยภำพอย่ำงไร ?
ำคำำต อบกัน
เร ำมำห
เถอ ะ !!!

10. โครงสร้ำงของเซลล์ทเกี่ยวข้องกับ
ี่
กำรลำำเลียงสำร
เยื่อหุ้มเซลล์ (Cell Membrane)

11. 1. กำรแพร่ (diffusion)
 เป็นกำรเคลื่อนที่ของอนุภำค
ของสำรจำกบริเวณที่มีควำมเข้ม
ข้นของสำรสูงไปสู่บริเวณที่มี
ควำมเข้มข้นของสำรตำ่ำ จน
ควำมหนำแน่นของสำรในทุก
บริเวณเท่ำกัน สภำวะเช่นนี้ เรียก
ว่ำ สมดุล ของกำรแพร่
(dynamic equilibrium) ซึ่ง

14. สำรที่มีขนำดเล็กและละลำยในไขมันได้
ดีและไม่มีขั้ว จะเข้ำสู่เซลล์โดย
กระบวนกำรแพร่ผ่ำนเยือหุ้มเซลล์ได้ดี
่
และมีอัตรำกำรแพร่ผ่ำนเยือหุ้มเซลล์ได้
่
สูง เช่น ไนโตรเจน ออกซิเจน
อนุภำคของสำรบำงชนิดแพร่ผ่ำนเยือ ่
หุ้มเซลล์โดยตรงไม่ได้ จะใช้กำรแพร่
ผ่ำนรูหรือช่องของโปรตีนที่เยือหุ้มเซลล์
่
ไอออนขนำดเล็ก เช่น โพแทสเซียม
ไอออน โซเดียมไอออนหรือคลอไรด์

16. ปัจ จัย ที่ม ีผ ลต่อ กำรแพร่
1. ควำมเข้ม ข้น ของสำรที่จ ะแพร่
ถ้ำมีควำมเข้มข้นมำก ควำมสำมำรถในกำร
แพร่จะมำก
2. อุณ หภูม ิ
ถ้ำเพิ่มอุณหภูมิให้กับสำรที่จะแพร่ ควำม
สำมำรถในกำรแพร่จะ
เพิมขึ้นเนื่องจำกกำรเพิ่มอุณหภูมิเป็นกำรเพิ่ม
่
พลังงำนจลน์ของสำร
3. ควำมดัน
ควำมดันจะทำำให้โมเลกุลของสำรเคลื่อนที่

17. 4. สิง เจือ ปนและตัว กลำงในกำรแพร่
่
ถ้ำมีสำรอื่นที่ไม่ต้องกำรในกำรแพร่เข้ำมำ
ปะปนมำก
จะเป็นอุปสรรคในกำรแพร่ของสำรที่ต้องกำร
แพร่ ถ้ำสิงเจือปนมำกกำรแพร่จะช้ำลง หรือ
่
ตัวกลำง ในกำรแพร่มีโมเลกุลหนำแน่นมำก
กำรแพร่ก็ช้ำลง รวมถึงเนื้อเยื่อต่ำง ๆ ที่กั้น
ระหว่ำงกำรแพร่
5. กำรดูด ติด
ถ้ำโมเลกุลของสำรที่จะแพร่ถูกโมเลกุลหรือ
อนุภำคหรือองค์ประกอบของสำรอื่นในระบบ

18. 2. ออสโมซิส
(osmosis)
 กำรแพร่ของนำ้ำจะแพร่ผ่ำน
เยื่อหุ้มเซลล์จำกด้ำนที่มควำม
ี
เข้มข้นของสำรละลำยตำ่ำ
( นำ้ำมำก ) ไปยังด้ำนที่มี
ควำมเข้มข้นของสำรละลำยสูง
กว่ำ ( นำ้ำน้อย )

20. แรงดัน ออสโมติก
แรงดันออสโมติกของสำรละลำยแต่ละชนิด
จะแตกต่ำงกัน
นำ้ำบริสุทธิมีแรงดันออสโมติกตำ่ำสุด
์
สำรละลำยที่เจือจำงจะมีแรงดันออสโมติกตำ่ำ
สำรละลำยที่เข้มข้นมำกจะมีแรงดันออสโมติก
สูง

21. 3.กำรแพร่แ บบฟำซิล ิเ ทต
(facilitated diffusion)
กำรเคลื่อนที่ของโมเลกุลของ
สำรผ่ำนเยื่อเลือกผ่ำนจำก
บริเวณที่มีควำมเข้มข้น
ของสำรสูงไปยังบริเวณที่มี
ควำมเข้มข้นของสำรตำ่ำ โดย
อำศัยโมเลกุลของโปรตีน
ที่เป็นองค์ประกอบของเยื่อหุ้ม

22. •ตัวพำจะจับกับสำรทีถูก่
ลำำเลียงแล้วพำผ่ำนเยื่อหุ้ม
เซลล์ เมือผ่ำนไปแล้วจึง
่
สลำยตัวปล่อยสำรทีลำำเลียง
่
ไว้ แล้วตัวพำก็กลับมำทำำ
หน้ำที่ลำำเลียงสำรใหม่

23. • อัตรำกำรแพร่ของสำรจะ
เร็วกว่ำกำรแพร่แบบ
ธรรมดำ
• พบที่เซลล์เยื่อบุผิว
ลำำไส้เล็ก
เซลล์ตับ เป็นต้น
•สำรที่ลำำเลียงเข้ำสู่เซลล์
ได้แก่ สำรที่มีโมเลกุลใหญ่
ที่ละลำยนำ้ำได้ หรือสำรที่มี
ประจุจำำพวกไอออนต่ำง
เช่น กลูโคส กรดอะมิโน

25. ทรำนสปอร์ต (active
transport)
เป็นกำรแพร่ของสำรโดยใช้
โปรตีนที่เป็นองค์ประกอบของเยื่อ
หุ้มเซลล์เป็นตัวพำ และใช้
พลังงำนจำก ATP (adenosine
triphosphate) ซึงสำมำรถทำำ
่
ให้อนุภำคของสำรจำกบริเวณที่มี
ควำมเข้มข้นของสำรน้อยแพร่

28. ตัว อย่ำ งกำรเคลื่อ นที่ข องสำรแบบ
แอกทีฟ ทรำนสปอร์ต
กำรเกิด โซเดีย ม - โพแทสเซีย มปั้ม
(Sodium Potassium Pump)
ที่เยื่อหุมเซลล์ประสำทและเซลล์กล้ำมเนือ
้ ้
กำรดูด ซึม อำหำร มีทั้งกำรแพร่แบบไม่ตองใช้
้
พลังงำนและกำรดูดซึมที่ตองใช้พลังงำนทำำให้เกิด
้
กำรดูดซึมสำรอำหำรจำกโพรงลำำไส้เข้ำสู่ร่ำงกำย
และต้องใช้พลังงำนเข้ำช่วย เช่น กำรดูดซึม
กลูโคส กรดอะมิโนและเกลือแร่
กำรดูด กลับ ของสำรที่ห ลอดไต สำรต่ำง ๆ ที่
ละลำยอยู่ในเลือดและถูกกรองที่ไตแล้ว จะมีสำร
พวกกลูโคส กรดอะมิโน โซเดียมไอออน และจะมี

30. กำรลำำเลียงสำรโดยไม่ผ่ำน
เยื่อหุมเซลล์
้
คือกำรลำำเลียงสำรโมเลกุล
ใหญ่เข้ำหรือออกจำกเซลล์
ซึงสำรโมเลกุลใหญ่นี้ไม่
่
สำมำรถผ่ำนเยือหุ้มเซลล์ หรือ
่
โปรตีนในเยื่อหุ้มเซลล์ได้
โดยตรง
 เซลล์สำมำรถลำำเลียงสำร

31. เยื่อหุ้มเซลล์มีสมบัติสำมำรถรวม
ตัวกับเยื่อหุ้มออร์แกเนลล์หรือ
แยกตัวออกเพื่อสร้ำงเวสิเคิล
ทำำให้เซลล์สำมำรถใช้เยื่อหุ้ม
เซลล์ล้อมรอบสำรโมเลกุลใหญ่
ได้
กำรลำำเลียงแบ่งได้เป็น 2 ชนิด
ตำมทิศทำงกำรลำำเลียงออกหรือ
เข้ำเซลล์ คือ

32. เวสิเคิล (vesicle)
กๆที่มีไว้เพื่อบรรจุสำรต่ำงๆ มีโครงสร้ำงเหมือนกับเยื่อหุ้มเ

33. 5. เอกโซไซโทซิส (exocytosis)
เป็นกำรลำำเลียงสำรทีมีโมเลกุล
่
ขนำดใหญ่ออกจำกเซลล์ เช่น สำร
พวกเอนไซม์หรือ ฮอร์โมน
กำรลำำเลียงสำรออกนอกเซลล์ พบ
ได้หลำยลักษณะ เช่น เยื่อบุผนัง
กระเพำะอำหำรและลำำไส้หลัง ่
เอนไซม์ ต่อมไร้ท่อต่ำง ๆ หลัง ่
ฮอร์โมน กำรกำำจัดของเสียทีย่อยไม่
่

34. เอกโซไซโทซิส (exocytosis)

36. 6. เอนโดไซโทซิส
( endocytosis )
เป็นกำรลำำเลียงสำรตรงกันข้ำมกับ
เอกโซไซโทซิส คือ เป็นกำร
ลำำเลียงสำรขนำดใหญ่ เข้ำสู่เซลล์
เอนโดไซโทซิสในสิ่งมีชีวิต มี 3
ประเภท ดังนี้
1) ฟำโกไซโทซิส
(phagocytosis)
2) พิโ นไซโทซิส (pinocytosis)

37. ฟำโกไซโทซิส (phagocytosis)
กำรลำำเลียงสำรเข้ำสู่เซลล์ทพบได้ในเซลล์จำำพวก
ี่
อะมีบำและเซลล์เม็ดเลือดขำว โดยเซลล์สำมำรถยื่น
ไซโทพลำซึม (Pseudopodium) ออกมำล้อม
อนุภ ำคของสำรทีม ข นำดใหญ่ท เ ป็น ของแข็ง
่ ี ี่
แล้วเกิดเป็นถุงหลุดเข้ำไปภำยในเซลล์ เช่น กำร
จับเชื้อโรคจำำพวกแบคทีเรียของเซลล์เม็ดเลือดขำว
กำรกินอำหำรของอะมีบำ
ฟำโกไซโทซิส เรียกอีกอย่ำงหนึ่งว่ำ กำรกิน ของ
เซลล์ (cell eating)

40. พิโ นไซโทซิส (pinocytosis)
กำรนำำสำรที่เป็นของเหลว หรือสำรละลำย
เข้ำสู่เซลล์ โดยกำรทำำให้เยื่อหุ้มเซลล์เว้ำ
เข้ำไปใน cytoplasm ทีละน้อยจนกลำยเป็น
ถุงเล็กๆและถุงนี้จะปิดสนิทแล้วหลุดเข้ำมำอยู่
ใน cytoplasm เช่น กำรนำำสำรเข้ำสูเซลล์ ่
หน่วยไต กำรนำำไขมันเข้ำสู่เซลล์เยื่อบุของ
ลำำไส้
พิโนไซโทซิส เรียกอีกอย่ำงหนึ่งว่ำ กำรดื่ม
ของเซลล์ (cell drinking)

42. กำรนำำ สำรเข้ำ สูเ ซลล์โ ดยอำศัย ตัว
่
รับ
(receptor-mediated endocytosis)
กำรลำำเลียงสำรเข้ำสูเซลล์ ที่เกิดขึ้นโดยมี
่
โปรตีนตัวรับบนเยื่อหุ้มเซลล์ สำรที่ถูกลำำเลียง
เข้ำสู่เซลล์ด้วยวิธีนี้จะต้องมีควำมจำำเพำะใน
กำรจับกับโปรตีนตัวรับ ที่อยู่บนเยื่อหุ้มเซลล์
จึงจะสำมำรถนำำเข้ำสู่เซลล์ได้ หลังจำกนั้น
เยื่อหุ้มเซลล์จึงเว้ำเป็นเวสิเคิลหลุดเข้ำสู่
ภำยในเซลล์