การเคลื่อนที่ของสิ่งมีชีวิต ของมนุษย์และสัตว์

1. การเคลื่อนที่ของสิ่งมีชีวิต
การเคลื่อนไหวแบบอะมีบา (Amoeboid Movement) เกิดจากการแปรสภาพกลับไปมาของเอ็กโท-
พลาซึม (Ectoplasm) ซึ่งมีลักษณะขนหนืดกับเอนโดพลาซึม (Endoplasm) ซึ่งมีลักษณะเหลวและไหลได โดย
การหดและคลายตัวของเสนใยโปรตีนในไซโทพลาซึม คือ ไมโครฟลาเมนต (Microfilament) ซึ่งประกอบดวย
แอกทิน (Actin) และไมโอซิน (Myosin) ทําใหเกิด เทาเทียม (Pseudopodium) ยื่นออกมา พบในโพรติสตหลาย
ชนิด เชน อะมีบา (Amoeba) อารเซลลา (Arcella) ดิฟฟลูเกีย (Difflugia) ฟอรามินิเฟอรา (Foraminifera) นอก
จากนี้ยังพบในราเมือก (Slime Mold) เซลลอะมีโบไซต (Amoebocyte) ของฟองน้ํา เซลลเม็ดเลือดขาวของมนุษย
เปนตน
การเคลื่อนไหวโดยใชแฟลเจลลัม (Flagellum) พบในพวกยูกลีนา (Euglena) เซอราเทียม (Ceratium)
วอลวอกซ (Volvox) คลามิโดโมแนส (Chlamydomonas) ทริปพาโนโซมา (Trypanosoma) ฯลฯ
แฟลเจลลัมโบกพัดจากโคนไปสูปลาย ทําใหแฟลเจลลัมเคลื่อนไหวแบบลูกคลื่นและเกิดแรงผลักให
โพรทิสตเคลื่อนที่ไปยังทิศตางๆ ได
โครงสรางภายในประกอบดวย ไมโครทิวบูล (Microtubule) เรียงตัวแบบ 9 + 2 (อยูตรงแกนกลาง
2 หลอด ลอมรอบดวยไมโครทิวบูลที่อยูกันเปนคูเรียงโดยรอบ 9 คู)
การเคลื่อนไหวโดยใชซิเลีย (Cilia) พบในพวกพารามีเซียม (Paramecium) วอรติเซลลา (Vorticella)
ดิดิเนียม (Didinium) ฯลฯ
การโบกพัดกลับไปมาของซิเลียคลายกรรเชียงเรือ ทําใหโพรทิสตเคลื่อนที่ไดทุกทิศทาง
โครงสรางภายในประกอบดวยไมโครทิวบูลเรียงตัวแบบ 9 + 2 เชนเดียวกับแฟลเจลลัม
การเคลื่อนไหวของสัตวไมมีกระดูกสันหลัง มีรูปแบบแตกตางกันดังนี้
แมงกะพรุน (Jelly Fish) เคลื่อนที่โดยการหดตัวของเนื้อเยื่อบริเวณของกระดิ่งและผนังลําตัว ทําให
เกิดการพนน้ําออกจากลําตัว เกิดแรงดันใหเคลื่อนที่ในทิศทางตรงขามกับทิศทางที่น้ําพนออกมา
พลานาเรีย (Planaria) เคลื่อนที่โดยอาศัยการหดและคลายตัวสลับกันของกลามเนื้อวงกลม
(Circular muscle) และกลามเนื้อตามยาว (Longitudinal Muscle) และมีกลามเนื้อยืดระหวางสวนบนกับสวน
ลางของลําตัว (Dorsoventral Muscle) ชวยทําใหลําตัวแบบพลิ้วไปในน้ํา
ไสเดือนดิน (Earth Worm) เคลื่อนที่โดยการหดและคลายตัวสลับกันแบบแอนตาโกนิซึม
(Antagonism) ของกลามเนื้อวงกลม ซึ่งอยูชั้นนอก และกลามเนื้อตามยาวซึ่งอยูชั้นในโดยแตละปลองมีเดือย
(Setae) ชวยยึดพื้น ทําใหการเคลื่อนที่มีทิศทางแนนอน
หอยฝาเดียว (Gastropods) เคลื่อนที่โดยใชเทา (Foot) ซึ่งเปนกลามเนื้อหนาและแบนอยูดานทอง
สวนหอยสองฝา (Bivalves) นอกจากเคลื่อนที่โดยใชเทาซึ่งเปนกลามเนื้อยื่นออกมาเพื่อคืบคลานแลว ยังวายน้ํา
โดยการปดเปดฝาสลับกันอีกดวย
หมึก (Squid) เคลื่อนที่โดยการหดตัวของกลามเนื้อรอบทอพนน้ํา ซึ่งเรียกวา “ไซฟอน (Siphon)”
ทําใหน้ําถูกพนออกมาเกิดแรงดันใหหมึกเคลื่อนที่ไปในทิศตรงกันขาม
สรุปเนื้อหาเตรียมสอบ วิชาชีววิทยา รหัสวิชา วสรุปเนื้อหาเตรียมสอบ วิชาชีววิทยา รหัสวิชา ว3024330243
ชั้นมัธยมศึกษาปที่ชั้นมัธยมศึกษาปที่ 55
บทที่บทที่ 77 การการเคลื่อนที่ของสิ่งมีชีวิตเคลื่อนที่ของสิ่งมีชีวิต

2. การเคลื่อนไหวของมนุษย ตองอาศัยการทํางานรวมกันของระบบอวัยวะดังตอไปนี้
ระบบโครงกระดูก กระดูกมนุษยมีทั้งหมด 206 ชิ้น แบงออกเปน
ระบบโครงกระดูก
1. กระดูกแกน (Axial Skeleton) เปนโครงกระดูกแกนกลางของรางกาย มี 80 ชิ้น ไดแก
กะโหลกศีรษะ (Skull) 29 ชิ้น
กระดูกสันหลัง (Vertebrae) 26 ชิ้น ประกอบดวย
- กระดูกสันหลังบริเวณคอ (Cervical Vertebrae) 7 ชิ้น
- กระดูกสันหลังหลังบริเวณอก (Thoracic Vertebrae) 12 ชิ้น
- กระดูกสันหลังบริเวณสะเอว (Lumbar Vertebrae) 5 ชิ้น
- กระดูกกระเบนเหน็บ (Sacrum) 1 ชิ้น
- กระดูกกนกบ (Coccyx) 1 ชิ้น
2. กระดูกรยางค (Appendicular Skeleton) เชื่อมตอกับกระดูกแกนมี 126 ชิ้น ไดแก
กระดูกแขน (2 ขาง รวม 60 ชิ้น) ประกอบดวย
- กระดูกตนแขน (Humerus) - กระดูกปลายแขนทอนนอก (Radius)
- กระดูกปลายแขนทอนใน (Ulna) - กระดูกขอมือ (Carpals)
- กระดูกฝามือ (Metacarpals) - กระดูกนิ้วมือ (Phalanges)
กระดูกขา (2 ขางรวม 60 ชิ้น) ประกอบดวย
- กระดูกโคนขา (Femur) - กระดูกสะบา (Patella)
- กระดูกหนาแขง (Tibia) - กระดูกนอง (Fibula)
- กระดูกขอเทา (Tarsals) - กระดูกฝาเทา (Metatarsals)
- กระดูกนิ้วเทา (Phalanges)
กระดูกไหปลารา (Clavicle) 2 ชิ้น
กระดูกสะบัก (Scapula) 2 ชิ้น
กระดูกเชิงกราน (Pelvic Girdle) 2 ชิ้น

3. ระบบกลามเนื้อ รางกายมนุษยประกอบดวยกลามเนื้อมากกวา 500 มัด แบงออกเปน 3 ประเภท คือ
1. กลามเนื้อเรียบ (Smooth Muscle)
เซลลมีรูปรางเรียว หัวทายแหลม มี 1 นิวเคลียส เห็นเดนชัด
อยูนอกอํานาจจิตใจ (Involuntary Muscle)
การหดและคลายตัวเกิดชาๆ พบในอวัยวะภายใน เชน ระบบยอยอาหาร ระบบขับถาย ระบบสืบพันธุ
และหลอดเลือด
2. กลามเนื้อหัวใจ (Cardiac Muscle)
เซลลมีหลายนิวเคลียส มักแยกเปน 2 แฉกเรียงติดตอกับแฉกของเซลลอื่นๆ ดูคลายรางแห เห็น
เปนลาย
อยูนอกอํานาจจิตใจ
ทํางานติดตอกันตลาดเวลา พบเฉพาะที่หัวใจเทานั้น
3. กลามเนื้อลาย (Striated Muscle)
เซลลมีหลายนิวเคลียส ลักษณะเปนเสนใยคลายทรงกระบอกยาว
อยูในอํานาจจิตใจ (Voluntary Muscle) สั่งงานได โดยการควบคุมของระบบประสาทสวนกลาง
พบมากที่สุดในรางกายโดยยึดเกาะกับกระดูก ทําใหเกิดการเคลื่อนไหวได
ระบบกลามเนื้อลาย

4. การเคลื่อนไหวของสัตว
แอนทาโกนิซึม (Antagonism) หมายถึง การทํางานรวมกันของกลามเนื้อ 2 ชุด แบบตรงกันขาม โดย
ถาชุดหนึ่งหดตัว (Contraction) อีกชุดหนึ่งจะคลายตัว (Relax) เชน การงอแขน หรือการงอขา เกิดจาก
กลามเนื้อเฟลกเซอร (Flexor) หดตัว กลามเนื้อเอกซเทนเซอร (Extensor) คลายตัว
ระบบกลามเนื้อ
A B
C
รูปที่ 1 A กลามเนื้อลายที่ยึดติดกับกระดูก กลามเนื้อ Biceps จะยึดติดกับกระดูก Scapula โดยมีเอ็น
(Tendon) ที่เปนกลามเนื้อเกี่ยวพัน
B ลักษณะของกลามเนื้อลาย ประกอบดวยเสนใยกลามเนื้อ (Muscle fiber) ที่มี Myofibril เล็กๆ ที่ยืด
หดได Myofibril ประกอบดวยไมโครฟลาเมนท
C การควบคุมการทํางานแบบ Antagonism

5. รูปที่ 2 ลักษณะของกลามเนื้อลายที่มีโปรตีนไมโอซินและแอกติน
ประเภทของกลามเนื้อ
สิ่งเปรียบเทียบ กลามเนื้อลาย กลามเนื้อเรียบ กลามเนื้อหัวใจ
1. รูปรางและลักษณะของ
เซลล
ทรงกระบอกกลมยาว มีลาย ยาวเรียว คลายกระสวย ทรงกระบอกสั้นและมีลาย
พาดขวางเปนระยะๆ
2. จํานวนนิวเคลียสตอ
เซลล และตําแหนง
มีมากกวา 1 และอยูดานขาง
เซลล
1 นิวเคลียส อยูกลางๆ เซลล
3. โปรตีนสําคัญที่เปน
องคประกอบ
แอกทินและไมโอซิน แตการจัดเรียงโครงสรางตางกัน
4. การควบคุมการทํางาน อยูใตอํานาจจิตใจ
(Voluntary)
อยูนอกอํานาจจิตใจ (Involuntary)
5. ปริมาณในรางกาย มากที่สุด รองลงมา นอยที่สุด
6. ตําแหนงที่พบ เกาะยึดกับกระดูก โคนขน และองคประกอบ
ของผนังอวัยวะภายใน
ผนังของหัวใจ
7. ลักษณะการทํางาน หดตัวไดแรงและคลายตัว
ไดเร็ว เหมาะตอการ
เคลื่อนไหวที่รวดเร็วและ
การใชกําลัง
หดตัวและคลายตัวชาๆ หดตัวและคลายตัวเปน
จังหวะตอเนื่องตลอดชีวิต
8. ความตองการพลังงาน
ในการทํางาน
มาก (หายใจแบบไมใช O2
ขณะทํางาน)
นอย
(เฉพาะการหายใจแบบใช O2)
สูงสุด
(มีไมโทคอนเดรียมากที่สุด)

6. โครงสรางและการทํางานของกลามเนื้อลาย
เซลลกลามเนื้อลายประกอบดวยนิวเคลียสมากกวา 1 อัน และอยูขางๆ เซลล ในสวนไซโทพลาซึม
ประกอบดวย ไมโอไฟบริล (Myofibril) โดยในแตละไมโอไฟบริลประกอบดวย Thick filament ซึ่งมี Microfilament
ที่เรียกวา Myosin และ Thin filament ซึ่งมี Microfilament ที่เรียกวา Actin ถาพิจารณาภาคตัดขวางจะพบวา
ไมโอซิน 1 ใย ลอมรอบดวยแอกทิน 6 ใย มีลักษณะเปนรูป 6 เหลี่ยม
ในไมโอไฟบริลนั้น ชวงความยาวจาก Z-disc หนึ่งไปยังอีก Z-disc หนึ่ง เรียกวา Sarcomere โดยในแตละ
Sarcomere จะมี A-band ซึ่งมีชวงเทากับความยาวของไมโอซิน ซึ่งใน A-band จะมีไมโอซินกับแอกทินซอนกัน
สวนบริเวณกลางๆ ของ A-band ที่มีเฉพาะไมโอซิน เรียก H-band สําหรับชวงที่มีเฉพาะแอกทินอยางเดียวเรียก
I-band
รูปที่ 3 (A) โครงสรางของ Sarcomere (โครงสรางที่ประกอบดวย Z line หนึ่งถึงอีก Z line หนึ่ง) เปน
โครงสรางที่จะมีการหดตัว ; (B) Thin filament (แอกทิน) อยูติดกับ Z line สวน Thick filament (ไมโอซิน) อยู
ระหวางแอกทิน I band ประกอบดวย filament และ Z line, A band ประกอบดวย Thin (บางสวน) และ
Thick filament, H zone ประกอบดวย Thick filament เทานั้น โดยยึดติดกับ M line ; (C) เปนสวนของ
Sarcomere ที่หดตัวได โดยการเลื่อนตัวของ Thin filament สูตรงกลาง I brand หายไปในที่สุด