2. UGALKETA FUNTZINOA
BIZITZAREN ETAPAK
Bizitzan, etapa asko bizitzen doguz. Etapa
bakoitzak,ezaugarri batzuk daukaz.
Haurtzaroa, jaioten garanean hasi eta
gutxi gorabehera, 12 urte daukagunean
bukatzen da. Neska- mutikoak, etapa honetan,
asko hasten dira eta gaitasun asko hartzen dabe,
gero eta independentzia gehiago izateko.
Nerabezaroa, haurtzaroaren eta helduaroaren
arteko aldia da. 12 urtetik, gutxi gorabehera
19 urte izan arte irauten dau. Pubertade
izeneko aldian, nerabeek hainbat aldaketa izaten
dabe psikologiko eta fisiko eta batzutan gatza
izaten da problemak gainditzea, baina helduen
laguntzarekin ahal dira gainditu.
Helduaroa, hiru etapatan banatzen da:
Gaztaroa, 25 urterañoko etapa da.
Etapa honetan, nortasuna garatzen da,
nerabezaroko aldaketak onartzen dira,
trebetasuna hartzen dabe beharrean hasteko
eta euren erabakiak hartzen ikasten dabe.
Helduaroa, etaparik luzeena da eta
60 urteraño heltzen da.Aldi honetan,
ez da aldaketarik egoten, garapena burutzen
dabe, familia bat osotu eta beharrean hasi.
Zahartzaroa, bizitzako azkenengo etapa da.
Bertan, zahartzearen sintomak agertzen dira
eta behar egiteari usten deutsoe, bizitzaz gehiago
gozatzeko. Gainera, hainbat esperientzia daukate
ahal dabenak besteekin banatu.
3. KARAKTERE SEXUALAK
Karaktere sexualak, gizonen eta emakumeen gorputzak desberdintzen dabezan
ezaugarri fisikoak dira. Mota bikoak izan daitekez:
Karaktere sexual primarioak, jaioten garanetik
daukagun ezaugarriak dira, hau da, sexu
organoak.
Karaktere sexuak sekundarioak,
gorputzako aldaketak dira.
Gizonezkoen eta emakumezkoen gorputzak
bereizten laguntzen deuskue. Gainera,
ezaugarri honeek ez dira ugalketa aparatuaren parte,
pubertaroan garatzen diran ezaugarriak baizik.
KARAKTERE SEXUAL SEKUNDARIOAK
EMAKUMEAK GIZONAK
Bularrak hasten dira. Ahotsa baxuagoa bihurtzen da.
Aldakak zabaltzen dira. Sorbaldak zabaltzen dira.
Besapeetan eta pubisean ulea hasten
da.
Aurpegian, pubisan, toraxean, besapeetan,
eta gorputz adarretan ulea hasten da eta
muskulaturea sendotzen da.
4. UGALKETA APARATUA
Ugalketarekin, izaki barriak sortzen doguz gure espezieak haurrera jarraitzeko
eta ez desagertzeko. Ugalketa aparatua da,emakumeen eta gizonezkoen
gorputzeko aparatu bakarra desberdintzen dena.
5. EMAKUMEEN UGALKETA APARATUA
Emakumeen ugalketa aparatua, gorputzaren barruan kokatzen da.
Obulutegiak, arbendol formako organo bi dira. Bertan, sexu zelula femeninoak
sortzen dira; hau da, obuluak. Obuluak pubertaroan heldu egiten dira.
Falopioaren tronpak, obulutegiak eta umetokia
lotzen dabezan hodiak dira.
Umetokia, buruz berako madari baten itxura
duen organo huts bat da. Bertan,
haurdunaldian, umeak garatzen dira.
Baginea, umetokia kanpoaldeagaz lotzen dau.
Bulbea, emakumeen ugalketa aparatuaren
kanpoaldeko organoa da. Baginaren sarrera babesten daben tolestura biz osotuta
dago, ezpain izenekoak.
HILEKOA
Hilekoa, hilean behin gertatzen da. Obulu bat obulutegitik urten eta umetokira
doa, baina haurdunaldirik ez badago, obulua odolarekin eta azal zatiekin
kanporatzen da.
Hilekoa, nesketan gertatzen da pubertaroan hasita obuluak bukatu arte. Honek
esan nahi du, emakumea fisikoki prest dagoala umea ekartzeko, baina ez du esan
nahi psikologikoki dagoenik.
SEXU ZELULAK EDO GAMETOAK
Gameto femeninoak, hau da, obuluak borobilak dira eta hiru atal daukie: nukleoa,
zitoplasma eta mintza. Ezin dira euren kabuz mugitu.
6. GIZONEN UGALKETA APARATUA
Gizonen ugalketa aparatuko organo batzuk gorputz barruan dagoz eta beste
batzuk kanpoan.
Testikuluak edo barrabilak, arrautza formako organo bi dira gorputzaren
kanpoaldean dagozanak. Pubertaroan bertan sortzen hasten dira
espermatozoideak. Gainera, eskroto izeneko azal
babesle bat daukie.
Hodi deferenteek, testikuluak eta
uretra lotzen dabe eta gorputzaren barruan
dagoz.
Semen besikulak eta prostateak, semen jariakina
ekoizten dabe eta gorputzaren barruan dagoz.
Zakila gorputzaren kanpoaldeko organoa da eta bere barrotik uretra doa. Bere
muturra zabalagoa da eta glande deitzen da. Glandea prepuzio izeneko azal batez
babestuta dago.
Uretra, zakilaren barrutik doa eta gernua eta semena, hau da, semen jariakinak
eta espermatozoideak egiten dabe nahasturea kanporatzen dau.
SEXU ZELULAK EDO GAMETOAK
Gameto maskulinoak, espermatozoideak, burua, samea eta
flageloa daukie. Nukleoak burua okupatzen du, sameak
burua eta flageloa lotzen ditu eta flageloak,
espermatozoideari mugitzen laguntzen deutso. Gainera,
espermatozoideak obuluak baino txikiagoak dira.
7. GIZA UGALKETA
Gizakien ugalketa sexuala da,hau da, obulu bat eta espermatozoide bat alkartu
behar dirala derrigorrez. Gainera, gu bibiparoak gara, honek esan nahi du
amaren zabeletik ugaltzen garela. Hortik aparte gizakiak ugaztunak gara,
jaiotzean amaren esneaz elikatzen garalako.
ERNALTZEA
Ernaltzea, obulu bat eta espermatozoide bat alkartzea da. Emakumeen gorputzan
gertatzen da, falopioaren tronpetan.
Espermatozoidea, umetokian zehar doa
falopioaren tronpetara heldu arte, eta
bertan, obuluagaz bat egiten du. Alkartzean,
espermatozoideak substantzia bat jariatzen dau
beste espermatozoideak ez ernaltzeko obulu hori.
Obulu ernaldua, zigotoa, zatitzen hasten da eta
umetokian, bere horma batera itsasten da, eta
hardunaldia hasten da.
8. HAURDUNALDIA
Haurdunaldiak, bederatzi hilabete irauten ditu. Bertan, zigotoa garatu eta
enbrioi bihurtzen da eta gero umeki.
Lehenengo hiru hilabetetan, enbrioiak ez
dauka gizaki itxurarik eta bere organoak
garatzen hasten dira.
Hiru hilabetetatik aurrera enbrioia umeki bihurtzen da gutxi gorabehera gizaki
itsura duelako. Aldi horretan, organoak garatuta
daude birikiak izan ezik eta gero eta pertsona
itsura gehiago hartzen dau.
Haurdunaldian, emakumearen gorputzak aldaketak izaten dauz:
Karena eta umekia zil hestearen bitartez lotuta dagoz eta behar dauzan
mantenugaiak eta oxigenoa ematen deutso. Boltsa amniotikoan likidoz beterik
dago eta umekiari babesten deutso tenperatura aldaketez eta kolpeez.
Sabela handitu egiten da umekia gero eta handiagoa delako.
Hardunaldia bukatzean, umea lehenengo hilabeteetan elikatzeko prest dagoz
amaren bularrak esnea ekoizteko.
9. ERDITZEA
Erditzea, umekia eta karena baginatik ateratea da.
Boltsa amniotikoa hausteak esan nahi du umekia guztiz garatuta dagoala. Hori
gertatzean, likido amniotikoa baginatik irteten da eta horregaz batera, baginea
dilatatzen hasten da umekiak urten ahal izateko.
Umetokiaren eta abdomeneko muskuluaren uzkurdurak
umekia kanporatzea ahalbidetzen dabe. Kanpoan
dagoanean, zil hestea ebakitzen da eta zil orbana
geratzen jako.
Erditzearen azken zatia zil hestea, karena eta eta boltsa amniotikoa kanporatzea
da.
UGALKETA ETA AFEKTIBITATEA
Hartuemon afektiboek garrantzi handia daukie ugalketa funtzinoan. Ernaltzeko,
ez da garrantzitsua hartuemona ikuspuntu fisikoari bakarrik jagokonez.
Ernaltzeak bikotea aukeratzeko eta umea jagoteko erabakiak dakarz, baina
erabaki horreetan sentimenduak ere badagoz.
Gainera, oso gazte garanetik egon gara ugaltzeko prest baina oinarrizkoa da
heldutasun emozionala lortzea, gure hartuemonak azebete daitezan.
Gure lagunek ere presioa egiten badeuskue ere, geure kontura pentsatu behar
dogu eta gure irispide propioak errespetatu.
10. ERDITZEA
Erditzea, umekia eta karena baginatik ateratea da.
Boltsa amniotikoa hausteak esan nahi du umekia guztiz garatuta dagoala. Hori
gertatzean, likido amniotikoa baginatik irteten da eta horregaz batera, baginea
dilatatzen hasten da umekiak urten ahal izateko.
Umetokiaren eta abdomeneko muskuluaren uzkurdurak
umekia kanporatzea ahalbidetzen dabe. Kanpoan
dagoanean, zil hestea ebakitzen da eta zil orbana
geratzen jako.
Erditzearen azken zatia zil hestea, karena eta eta boltsa amniotikoa kanporatzea
da.
UGALKETA ETA AFEKTIBITATEA
Hartuemon afektiboek garrantzi handia daukie ugalketa funtzinoan. Ernaltzeko,
ez da garrantzitsua hartuemona ikuspuntu fisikoari bakarrik jagokonez.
Ernaltzeak bikotea aukeratzeko eta umea jagoteko erabakiak dakarz, baina
erabaki horreetan sentimenduak ere badagoz.
Gainera, oso gazte garanetik egon gara ugaltzeko prest baina oinarrizkoa da
heldutasun emozionala lortzea, gure hartuemonak azebete daitezan.
Gure lagunek ere presioa egiten badeuskue ere, geure kontura pentsatu behar
dogu eta gure irispide propioak errespetatu.
