1. BIZITZAREN
ETAPAK
Jaiotzetik +/- 12 urtetara. Asko + azkar hazi. Gaitasun asko hartu: ibili, hitz egin, irakurri, idatzai…
Nerabezaroa
12 -19 urtetara. Aldaketa fisiko + psikologiko asko, sarritan onartzeko sailak. Lagungarria izan leike aro hori igaro duten helduekin (familia, eskola) hitz egitea
Gaztaroa
Helduaroa
Primarioak
KARAKTERE
SEXUALAK
19 - 25(+/-) urtetara. Nortasuna finkatu. Nerabezaroko aldaketak onartu. Lehenengo erabakiak hartu + lanean hasi
25 – 60 urtetara. Garapena burutu. Aldaketa fisikorik ez dira nabarmentzen. Lan egin + familia osatu
Zahartzaroa
Helduaroa
Azken etapa. Zahartzearen 1. sintoma ageri + esperientzia handia. Lanari utzi
Gizonen + emakumeen ugaltze aparatuaren organoak. Jaiotzetik ditugu
Sekundarioak
Nerabezaroko pubertatean gizonak /
emakumeak kanpotik bereizteko gure
gorputzean gertatzen diren aldaketak
UGALKETA APARATUA
Falopioren tronpak
Falopioren tronpak obulutegia + umetokia lotzeko hodiak
Umetokia
Udare alderantzizkatuaren formako organo hutsa eta gihartsua. Hemen garatzen da izaki berria
Bagina
Umetokia + kanpoaldea lotzen duen hodi gihartsua
Bulba
Kanpoaldeko organo bakarra. Azalaren tolestura batzuek, ezpainek, sarrera babesten dute
Hilerokoa/Menstruazioa
Obulu heldu 1 obulutegitik
umetokira iritsi + kanpora
egotzi (+ odola + uteroko zati
1) hilean behin (+/-).
Pubertaroko aldaketa, fisikoki
haurrak izateko prest dago
Testikuluak / barrabilak: Arrautza itxurako 2 organo. Azalezko poltsa 1ek babestuta (eskroto). Pubertaroan espermatozoideak sortzen hasi.
GIZONEZKOEN
UGALKETA
APARATUA
Hodi deferenteak
Testikuluak + uretra lotu. Barrualdean daude
Semen besikulak
2 guruin, semen jariakina ekoizten dute (prostatarekin batera). Barrualdean daude
Zakila
Kanpoko organo gihartsua. Bere mutur zabala (glandea) estaltzen duen azala prepuzioa da
Uretra
Gernua + semena (semen jariakinen espermatozoideen nahastura) kanporatzen dituen hodia
Obulua
Nukleoa +
zitoplasma.
Forma biribila.
Ezin da berez
lekualdatu
Espermatozoidea
Burua: nukleoa
Lepoa: burua +
flageloa lotu.
Flageloa: luze +
mehea, lekualdatzeko
Ugalketa ez da bakarrik ikuspuntu fisikotik hartu behar. Bikotea aukeratzea, haurrak izatea + zaintzea… funtsezkoa da nolabaiteko heldutasuna
Espermatozoideak umetokian aurrera joan eta Falopioren tronpetan azkarrenak obulu 1ekin elkartu. Ostean, obuluak substantzia 1 jariatzen du gainerako
Sexuala
espermatozoideek ez ernaltzeko. Ernaldutako obulu
Amaren sabeletik, beraren barruan haurdunaldia igaro ondoren, jaiotzen gara
Bibiparoak
UGALKETA + AFEKTIBITATEA
GIZA UGALKETA
EZAUGARRIAK
zerikusia duten
Ugalketa funtzioarekin
3. g.: UGALKETA FUNTZIOA
Gizonezkoenak: sorbaldak zabaldu, ahotsa baxuagoa, muskulatura sendotu. Aurpegi, toraxa, galtzarbeetan + pubisean ilea hazi
Arbendol formako 2 organo txiki. Hemen Obulu sexu zelula femeninoak sortu
Obulutegiak
EMAKUMEZKO
EN UGALKETA
APARATUA
Emakumezkoenak: bularrak hazi, aldakak zabaldu, galtzarbeetan + pubisean ilea hazi
Sexu zelulak (gametoak)
GARAPENAGORPUTZAREN
Haurtzaroa
Ugaztunak
ERNALTZEA
Erditzearen ostean, amaren esneaz elikatzen gara
Haurdunaldia, Zigotoa,obulua espermatozoidearekin ernaldua, Falopioren tronpetatik umetokirantz jaitsi eta umetokiaren paretan itsasten denean hasten da
Izaki berriaren (enbrioi) organoak garatzen dira, baina oraidik ez dauka giza itxurarik.
Lehenengo 3 hilabete
3. hilabetetik aurrera enbrioiari umeki deritzogu. Bere organo guztiak (birikiak ez) erabat osatuta daude. Gero eta haur itxura handiagoa
3. tik aurrera
dauka
HAURDUNKarenak umekiari lotzen dioen zilbor hestearen bidez behar dituen mantenugaiak ematen dizkio
ALDIA
Emakumezkoen
Karena + poltsa amniotikoa eratzen dira
aldaketatik
Poltsa amniotikoa likidoz beteta dagoenez, umekia inguratu +
babestu
gorputz
balizko kolpeetatik
aldaketak
Sabelaldea handitu: karena, poltsa amniotikoa eta (gero eta handiagoa den umekia barruan gordetzeko
1.- Poltsa amniotikoa hautsi
Umekia erabat garatuta, likido amniotikoa bagina behera kanpora isuri + bagina dilatatzen hasi, umekia irten ahal izateko.
ERDITZEA
2.- Umekia kanporatu
Umekia amaren gorputzetik kanporatu umetokiaren + abdomenaren muskuluak uzkurtuz. Ondoren, zilbor hestea moztu. Horren ondorioz, zilborra dauka
etapak
3.- Zilbor hestea, karena + poltsa amniotikoa kanporatu
Azken fasea
Emakumeena ohikoena. Garaiz antzemanez gero, gehienetan senda daiteke. Funtsezkoa: aldizkako
Bularretako minbizia
azterketak prebentzioa gauzatzeko
MINBIZIA
Emakumeei eragiten dien 2. minbizi mota ohikoena. Txerto batez saihets daiteke
Umetoki lepoko minbizia
Zelula kume gehiegi ekoiztuz gero, tumore (ehun masa)
Oso ohikoa + 50 urteko gizonengan. Detektatzeko aldizkako azterketak egin
Prostatako minbizia
sor daiteke. Txarra bada minbizia
Uretritisa
Bakterioek sortutako hantura. Gizonezkoei emakumezkoei baino eragiten die. Pixa egitean mina ematen du
INFEKZIOAK
Oinarrizkoa saihesteko: ugalketa organoen higienea
Baginitisa
Bakterioek, onddoek edo protozooek sortutakoa. Bagina estaltzen duen narritadura. Azkura + bulbaren hantura
Faseak
ANTZUTASUNA
Umeak izan ezin direnean.
Eragina izan dezaketen kausak
Inguruko substantzia kutsagarriak
Tabako, alkohola…
Gaixotasunak: tuberkulosia…
Gaur egun, badaude emakumearen
gorputzetik kanpo ernaltzea lortzeko
teknika batzuk
Bikotearen obulu +espermatozoideak erabiltzea, edo emaile
osasuntsuenak erabiltzea…
Zigotoa amaren umetokian ezartzen da, guztiz ohiko moduan
