2. GORPUTZAREN GARAPENA
Jaioten garanetik heldu harte, gure
gorputzak hainbat aldaketa izaten
dauz. Bizitzaren etapearen arabera,
aldaketa horreek nabarmenagoak edo
arinagoak izan daitekez.
BIZITZAREN ETAPAK
Bizitzan zehar, pertsonok hainbat etapa igaroten doguz;
HAURTZAROA:
Jaiotean hasi eta gitxi gorabehera 12 urtegaz
amaitzen da. Aldi horretan, neska-mutilok asko
hazten dira eta gaitasun hazko hartzen dabez,
adibidez: idaztekoa, irakurtekoa, berba
egiten...
NERABEZAROA:
Gitxi gorabehera 12 urtegaz hazi eta 19 urtera
arte da. Aldi honetan nerabeek aldaketa fisiko
eta psikologiko asko izaten dabez. Batzuetan
aldaketa horreek onartzea zaila izaten da.
GAZTAROA:
25 urte harteko aldia da, gitxi gorabehera.
Gazteek euren erabagiak hartzen ikasten
dabez eta behar egiteko prestatzen dira.

3. HELDUAROA:
Etaparik luzeena da. Gitxi gorabehera
gizakiak 60 urte betetzerakoan amaitzen
da. Ez dabe aldaketa fisiko azkorik
izaten. Tarte honetan askok, beharra
daukie eta familia baten bizi dira.
ZAHARTZAROA:
Bizitzako azken etapa da eta
zahartzaroaren lehenengo sintomak
agertzen dira. Behar egiteari izten
deutsie baina euren bizitzaz
gozatzeko denpora gehiago dute.
KARAKTERE SEXUALAK
Karaktere sexualak gizonezkoen eta emakumezkoen gorputzak bereizten
dabezan ezaugarri fisikoak dira.
KARAKTERE SEXUAL PRIMARIOAK:
Gizon eta emakumearen ugalketa
aparatuak osotzen daben sexu
organoak dira eta jaiotzetik
daukaguz.
KARAKTERE SEXUAL SEKUNDAROAK:
Gure gorputzan gertatzen diran aldaketak
dira. Gizonezkoen eta emakumezkoen
gorputzak kanpotik bereiztea
ahalbidetzen dabe. Aldaketa honeek,
pubertaroan gertatzen dira,
nerabezaroaren barruan.

4. EMAKUMEEI: bularrak hazten jakez, pubisean eta esapeetan ulea
hazten jake eta aldakak zabaltzen
jakez.
GIZONEZKOEI: Sorbaldak
zabaltzen jakez, muskulaturea
sendotzen jake, aurpegian,
besapeetan, toraxean, pubisean eta
gorputz adarretan ulea hazten jake eta ahotsa baxuagoa bihurtzen
jake.
UGALKETA APARATUA
Ugalketaren bidez izaki barriak sortzen dira eta, halan, esperientziak
iraunazoten dira.
EMAKUMEZKOEN UGALKETA APARATUA
Emakumezkoen ugalketa aparatua gehienbat emakumeen gorputz barruan
dagozan organoek osotzen dabe.
OBULUTEGIAK: arbendol formako organo txiki bi dira. Organo horreetan
obulu izeneko zelula femeninoak sortzen dira,
pubertaroan heldu egiten dira.
FALOPIOREN TRONPAK: obulutegiak eta
umetokia lotzen dabezan hodiak dira.
UMETOKIA: buruz beherako madari formako
organo hutsa eta gihartsua da. Haurdunaldian
umea umetokian egoten da 9 hilabetetan.
BAGINEA: umetokia kanpoaldeagaz lotzen
dauan hodi gihartsua da.
BULBEA: emakumezkoen ugalketa aparatuko
kanpoko organo bakarra da. Ezpain izeneko
tolestura batzuk daukaz azalean eta ezpainek bulbearen sarrera babesten
dabe.

5. GIZONEZKOEN UGALKETA APARATUA
Gizonezkoen ugalketa aparatuko organo batzuk kanpoaldean dagoz eta
beste batzuk barrualdean.
TESTIKULUAK: edo barrabilak arraultza itxurako organo bi dira.
Pubertaroan, espermatozoideak sortzen hasten dira. Gorputzaren
kanpoaldean dago eta inguratzen dauan
azalari eskroto deitzen jako.
HODI DEFERENTEAK: testikuluak eta
uretrea lotzen dabez. Gorputzaren
barrualdean dagoz.
SEMEN BESIKULUAK ETA
PROSTATEA: semen jariakina ekoizten
daben guruin bi dira. Biak barrualdean
dagoz.
ZAKILA: kanpoko organo gihartsua da
eta barruan urtrea dago. Zakilaren
mutuurra zabalagoa da eta glande dauka izena. Glandeari azal batek
estaltzen deutso eta azal horri prepuzio deitzen jako.
URETREA: gernua eta semena kanporatzen dauz.
GIZA UGALKETA
Giza ugalketa, sexuala da. Gizakiak bibiparoak gara, amaren haurdunaldian
egon eta gero amaren sabeletik irteten garelako. Ugaztunak ere gara, jaio
eta gero, amaren bularretatik esnea hartzen dogulako.
ESPERMATOZOIDEA
OBULOA

6. ERNALTZEA
Ernaltzea emakumeen gorputz barruan gertatzen da
ia beti falopioren tronpetan. Espermatozoide bat eta
obulu bat alkartzen diranean.
Espermatozoideek umetokian gora Falopioren
tronpetaraino aurrera egiten dabe eta, han,
espermatozoide bakarrak bat egiten dau obuluagaz.
Obulu ernaldua zigoto deitutakoa, zatitzen hasten da,
eta, umetokirantz jaisten da. Umetokian, umetokiaren
hormeari itsasten jako, eta haurdunaldia hasten da.
HAURDUNALDIA
Gizakiaren haurdunaldian bederatzi hilabeteko iraupena dauka eta honen
barruan fase batzuk izaten dauz.
• Lehenengo 3 hilabeteetan enbrio deitze zaio.
Oraganoak garatzen dira baina giza itzura eman
barik.
• Hirugarren hilabetetik aurrera umeki deitzen zaio;
organo guztiak garatzen zaizkio birikiak izan ezik.
Emakumezkoen gorputzak aldketak izaten dauz, adibidez:
• karena eta boltsa amniotikoa sortzen dira.
Karena eta izaki bizi barria zil
hesterarekin lotuta dagoz eta behar
duten mantenugaiak eta oxigeno emoten
deutso. Bolta amniotikoa likidoz beteta
dagoen eta umekia inguratu eta
tenperatura aldeketetatik babesten duen
boltsa bat da.

7. • Sabelaldea handitu egiten da.
• Haurdunadiaren amaieran, bularrak esnea
ekoizteko prestatzn dira, umea lehenengo
hilabeteetan elikatzeko.
ERDITZEA
Erditzea, karina eta umekia, baginatik kanporatzean oinarritzen da.
Prozesu honek, hiru etapa daukaz:
*boltza amniotikoa haustea: likido amniotikoa baginan behera
kanpora isurtzen da eta, horregaz batera, baginea
dilatatzen hasten da, umekiari bertatik urteten izteko.
*umekia kanporatzea
ahalbidetzen dabe umetokiaren
eta abdomeneko muskuluen
uzkurdurek. Umekia kanpoan
denean, zil hestea ebagiten da.
*Erditzearen azken fasea, zil hestea, karena eta boltza
amniotikoa kanporatzea da.
EGILEA: IRATI AGIRRE