Τα βασικά στοιχεία του θεάτρου από το αρχαίο ελληνικό μέχρι και το σύγχρονο θέατρο

1. ΘΕΑΤΡΟ
Δ
ARTS AND CULTURE 2015
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

2. ΘΕΑΤΡΟ – ΔΡΑΜΑ
Θέατρο είναι…
 Το σύνολο των θεατών
 Ο χώρος του θεάματος
 Η παράσταση
 (θέατρο<θεώμαι=βλέπω,
κοιτώ

3. Δράμα είναι…
 Το έργο, η μια ιστορία που
προορίζεται για παράσταση·
 αναπαριστάνει, δηλαδή, και
ζωντανεύει ένα γεγονός που
εξελίσσεται μπροστά στους
θεατές,
 όπως δηλώνει και το όνομά του
(δρᾶμα < δράω -ῶ = πράττω).
Δράμα είναι…
Αυτό που διαβάζουμε
Το γραπτό κείμενο
που προορίζεται για
αναπαράσταση
ΘΕΑΤΡΟ – ΔΡΑΜΑ

4. Πώς γεννήθηκε το δράμα
 Το δράμα προέκυψε ως
σύνθεση του έπους και της
λυρικής ποίησης
 (δρᾶμα < δράω -ῶ = πράττω).
Το δράμα αναπαριστά, και
ζωντανεύει ένα γεγονός που
εξελίσσεται μπροστά στους
θεατές,
 Τα πρώτα δραματικά έργα
γράφηκαν τον 6ο αι πΧ).
 Ο Θέσπις έκανε την πρώτη
επίσημη διδασκαλία
(παράσταση) τραγωδίας στα
Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια
το 534 πΧ
ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

5. ΔΙΟΝΥΣΟΣ
 Αγαπητός θεός των αρχαίων Ελλήνων,
γιος του Δία και της θνητής Σεμέλης
 θεός της βλάστησης, του αμπελιού, του
κρασιού, της μέθης και της διασκέδασης
 Η λατρεία του, που αργότερα
ενσωμάτωσε οργιαστικά στοιχεία
ανατολικής προέλευσης, είχε
μυστηριακό και εκστατικό χαρακτήρα·
 ξεκίνησε από τη Θράκη, πήρε
πανελλήνιο χαρακτήρα και οι γιορτές
προς τιμήν του ήταν πολυάριθμες
(Μεγάλα και Μικρά Διονύσια, Λήναια,
Ανθεστήρια κ.ά.).
 Ως θεός της μανίας είχε την επωνυμία
Βάκχος.
 Συνοδοί του θεού ήταν ο Σ(ε)ιληνός, οι
Σάτυροι και οι Μαινάδες ή Βάκχες.
 Κυριότερα εμβλήματά του: ο τράγος, το
αμπέλι, ο κισσός και ο θύρσος (ξύλο
τυλιγμένο με φύλλα κισσού).
ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

6. ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
 Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια:
παράσταση νέων τραγωδιών και διαγωνισμός
ποιητών
 Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια:
επαναλήψεις έργων
 Λήναια: τραγικοί και κωμικοί αγώνες
 Ανθεστήρια: στην αρχή χωρίς αγώνες, μετά
προστέθηκαν στο πρόγραμμα
Οι δραματικοί αγώνες ήταν υπόθεση της πόλης-
κράτους, γίνονταν με κρατική φροντίδα και
επίβλεψη από τον επώνυμο άρχοντα (χορηγό)
Παρουσιάσεις δραματικών
έργων στις μεγάλες
θρησκευτικές γιορτές
«αι Διδασκαλείαι»

7. Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ
Στην κλασσική ελληνική τραγωδία βρίσκουμε:
 Θέματα από τους μύθους, αλλά και
ανθρωπολογικά προβλήματα του πολέμου
και της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της
φιλοπατρίας το σωστό και το λάθος, η
δικαιοσύνη και η αδικία της ζωής και ο
θάνατος
 Τίθενται τα όρια του ανθρώπου ενάντια στις
μεγαλύτερες δυνάμεις του πεπρωμένου
 Εξυμνείται ο ηρωικός άνθρωπος που
συγκρούεται με τη Μοίρα, την Ανάγκη, τη
Θεία Δικαιοσύνη
 Το ηθικό υπόβαθρο της τραγωδίας είναι :
ὓβρις→ἂτη=νέμεσις→τίσις=Θεία Δίκη*
*ὕβρις = υπεροπτική συμπεριφορά, που πηγάζει από τη συναίσθηση της υπερβολικής δύναμης· ἄτη = θεϊκή
δύναμη του ολέθρου που τυφλώνει τους ανθρώπους και τους παρασύρει στην καταστροφή· δίκη = θεία δικαιοσύνη

8. ΚΩΜΩΔΙΑ
 Η κωμωδία προσφέρει
διασκέδαση .
 Η πλοκή συνήθως
επικεντρώνεται και εξελίσσεται
γύρω από μια ρομαντική
σύγκρουση.
 Οι κύριοι χαρακτήρες μπορεί
να είναι οποιοσδήποτε.
 Οι κωμικές σκηνές και
ανατροπές συμβαίνουν πάντα
πριν τη σύγκρουση και λύση .
 Το τέλος είναι ευτυχές

9. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) ,o Έλληνας
φιλόσοφος του οποίου οι ιδέες και τα γραπτά
εξακολουθούν να μας επηρεάζουν μέχρι
σήμερα, ήταν…
 Ο πρώτος που έδωσε τον ορισμό της
τραγωδίας
 ο πρώτος που έγραψε για τα βασικά
στοιχεία του δράματος περισσότερα από
2.300 χρόνια πριν.
 Ενώ οι ιδέες έχουν αλλάξει ελαφρώς με την
πάροδο των ετών, ακόμη αναφερόμαστε
στον Αριστοτέλη όταν μιλάμε για τα βασικά

10. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
 Πλοκή: τι συμβαίνει στο έργο .Η ιστορία και τα γεγονότα. Η πλοκή
αναφέρεται στη δράση μέσα στο έργο.
 Χαρακτήρες: τα πρόσωπα που παίζουν στο έργο. Οι χαρακτήρες
είναι ξεχωριστοί, με διαφορετική εμφάνιση, ιδέες, γλώσσα κλπ. και
δίνουν ώθηση στη δράση ,πλοκή και τέλος το ίδιο το έργο.
 Διάλογος: το ύφος της γλώσσας και τα λόγια που επιλέγει ο
θεατρικός συγραφέας για να δώσει στους χαρακτήρες του έργου. Ο
διάλογος βοηθά στην εξέλιξη της δράσης και πλοκής
 Θέμα: τι σημαίνει το έργο, ποια είναι η κεντρική ιδέα ή το μάθημα
που πρέπει να μάθουμε από αυτό. Το θέμα/κεντρική ιδέα είναι άλλοτε
προφανές και άλλοτε φορές προκύπτει από τα ζητήματα και τα
συναισθήματα που προκαλεί η δράση
 Μουσική / Ρυθμός: Η μουσική που πλαισιώνει το έργο αλλά και
ο ρυθμός της γλώσσας που χρησιμοποιούν οι ηθοποιοί που υποδύονται
τους διαφορετικούς χαρακτήρες.
 Θέαμα: Είναι το οπτικό μέρος της παράστασης. Όλα όσα βλέπει ο
θεατής: σκηνικά, κοστούμια, οπτικά εφέ κλπ.

11. Το συγχρονο θέατρο έχει
διατηρήσει τα
περισσότερα στοιχεία της
αριστοτελικής δομής
ωστόσο κάποια έχουν
αλλάξει.
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
 Η Πλοκή
 Οι Χαρακτήρες
 Ο διάλογος
 Το Θέμα
 Η σύμβαση/ το ύφος: Όλες οι τεχνικές και τα
στυλ που χρησιμοποιούν ο θεατρικός συγγραφέας και ο
σκηνοθέτης για να αποδώσουν το επιθυμητό αποτέλεσμα από
στιλιστική άποψη
 Το θεατρικό είδος: αναφέρεται στο είδος και ύφος
του έργου . Τα κύρια είδη είναι :τραγωδία, κωμωδία,
μελόδραμα και τραγιικωμωδία
 Το κοινό: Οι θεατές, αυτοί για τους οποίους προορίζεται
το έργο. Ενώ είναι δυνατόν να υπάρξει παράσταση χωρίς
συγκεκριμένη πλοκή , δεν είναι δυνατόν να υπάρξει παράσταση
χωρίς θεατές ( έστω και έναν)

12. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ
ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
ΔΡΑΜΑΤΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ
Το λογοτεχνικό έργο, αυτό
που διαβάζουμε
ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΊΑ
Το τελικό προϊόν, αυτό
που βλέπουμε, η
παράσταση
Πλοκή : τι συμβαίνει, η
ιστορία
Χαρακτήρας: Ποιος κάνει τι
Γλώσσα: τι λέγεται , πώς
λέγεται
Τόπος/χρόνος (setting):
που και πότε συμβαίνει
Το θέμα: η κεντρική ιδέα, το
μήνυμα
Hθοποιία: η αναπαράσταση
Σκηνικά: ο σχεδιασμός και
κατασκευή
Κοστούμια
Κινητά είδη
Φωτισμός
Ήχος-μουσική
Σκηνοθεσία
Θεατρική αρχιτεκτονική
Δραματουργία-κριτική

13. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ
ΘΕΑΤΡΟΥ
Στο σύγχρονο θέατρο τα βασικά στοιχεία (δραματικά και
θεατρικά) του θεάτρου χωρίζονται επίσης σε 3 κατηγορίες:
λογοτεχνικά στοιχεία
τεχνικά στοιχεία
στοιχεία παράστασης

14. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ
ΘΕΑΤΡΟΥ
Δραματικά –Λογοτεχνικά στοιχεία
Πλοκή: η σειρά των γεγονότων που λαμβάνουν χώρα .
Δομή της πλοκής: 3 στάδια:
 έκθεση ( expositio) ή «πρόταση»: μέσα από το διάλογο γνωρίζουμε πού
βρισκόμαστε, ποιοι είναι οι ήρωες και ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν, μαθαίνουμε τι έχει
προηγηθεί πριν ακόμη αρχίσει η δράση του έργου. ( περιλαμβάνει το προκαταρτικό γεγονός
και το σημείο εκκίνησης
 Αρχικό συμβάν ή σημείο εκκίνησης της δράσης: το σημείο από το οποίο
αρχίζει η δράση σε ανοδική πορεία
 Προκαταρτικό γεγονός : ό, τι συμβαίνει πριν από τη δράση στο έργο. Μπορεί να
είναι κάτι πού οι θεατές πληροφορούνται κατά την «έκθεση» (expositio)
 δέση: το κύριο σώμα του έργου , όπου οι σχέσεις των προσώπων περιπλέκονται οι
ανταγωνισμοί οξύνονται ( ανοδική δράση) και η ένταση κορυφώνεται ( δραματική κορύφωση)
 Ανοδική δράση : μια σειρά από γεγονότα μετά το αρχικό περιστατικό/σημείο
εκκίνησης το οποίο οδηγεί στην δραματική κορύφωση
 Κορύφωση: το σημείο καμπής ή κρίσιμο σημείο μιας ιστορίας, όταν τα γεγονότα
μπορούν να εξελιχθούν με διαφορετικούς τρόπους.
 Λύση ή Denouement : καθοδική τη σειρά των γεγονότων μετά την δραματική
κορύφωση οδηγεί στη σκηνή που δίνει όλες τις απαντήσεις, λήγει η σύγκρουση λύνεται το
μυστήριο

15. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
Δραματικά –Λογοτεχνικά στοιχεία
 Οργάνωση της πλοκής: η
σειρά των γεγονότων που λαμβάνουν
χώρα , ιστορία με αρχή , μέση και
τέλος.
 Χαρακτήρες: είναι διακριτοί, με
συγκεκριμένες συμπεριφορές, ιδέες
, ανάγκες και στόχους. Διαφορετικές
προσωπικότητες, ηλικία, εμφάνιση
κλπ
 Σύγκρουση: η εσωτερική και
εξωτερική πάλη μεταξύ ιδεών,
αντίπαλων δυνάμεων και
συμφερόντων .Δραματική τεχνική
για δημιουργία έντασης
 Αγωνία ( suspense) : αίσθημα
αβεβαιότητας ως προς το αποτέλεσμα
, αυξάνει το ενδιαφέρον και τον
ενθουσιασμό των θεατών
 Γλώσσα: συγκεκριμένη επιλογή
λέξεων και λεκτικής έκφρασης ,
διακρίνει τους χαρακτήρες, ο
διάλογος προωθεί τη δράση .ορίζει
το ύφος του έργου
 Ύφος: δημιουργεί το γενικό
ύφος του έργου με την επιλογή
συγκεκριμένων μέσων, ( γλώσσα,
σκηνικά, κοστούμια). Ο συγγραφέας
δηλώνει το επιθυμητό ύφος με την
επιλογή χαρακτήρων, γλώσσας,
χρονικού πλαισίου, συμβολισμών
κλπ
 Μονόλογος: α. ο ηθοποιός
μιλάει μόνος μπροστά σε άλλους
β. μιλάει δυνατά
εκφράζοντας τις σκέψεις του/της (
soliloquy)

16.  Έκθεση-expositio
 κορύφωση
 Λύση
Ποιος,τι, που, πότε
 Οργάνωση πλοκής
σύγκρουση--αγωνία
 Δέση
Μέση
 Χαρακτήρες
Αρχή Τέλος
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

17. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ
Αρχιτεκτονική του Κειμένου
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
 Αρχαία
τραγωδία:
 πρόλογος
 πάροδος
 επεισόδια
 στάσιμα
 Νεότερο θέατρο:
συνήθως διαιρείται σε 3
πράξεις . Κάθε πράξη
διαιρείται σε σκηνές
 Πράξη 1
 σκηνή 1, 2 κλπ
 πράξη 2
 σκηνή 1 , σκηνή
2 κλπ
 πράξη 3
 σκηνή 1 σκηνή
2 κλπ
 Κλασικό
ευρωπαϊκό
θέατρο: διαίρεση σε
5 πράξεις.
Κάθε πράξη διαιρείται
σε σκηνές
 Πράξη 1
 σκηνή 2 κλπ
 πράξη 2
 σκηνή 1 ,
σκηνή 2 κλπ
 πράξη 3
 σκηνή 1
σκηνή 2 κλπ

18.  Σκηνικά:
ο θεατρικός εξοπλισμός,
που χρησιμοποιείται για να
αποδώσει το περιβάλλον
 Κοστούμια:
είδη ένδυσης και αξεσουάρ
που φοριούνται ανάλογα με
τον χαρακτήρα και τη
χρονική περίοδο.
 Κινητά είδη
(props): κάθε
αντικείμενο, εκτός από
το κοστούμι ή το τοπίο,
που χρησιμοποιούνται
στην παράσταση
Θεατρικά - Τεχνικά στοιχεία
ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

19. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
Θεατρικός
συγγραφέας
 Συλλαμβάνει
την ιδέα,
 ‘χτίζει’ τους
χαρακτήρες
 γράφει τους
διαλόγους
 περιγράφει την
ατμόσφαιρα
Ηθοποιός
 Η ψυχή της
θεατρικής πράξης
 ερμηνεύει
 ενσαρκώνει
 παίζει
Οι θεατές
 Χωρίς θεατές δεν
μπορεί να υπάρξει
θεατρική
παράσταση
 Το κοινό
συμμετέχει,
αντιδρά,
επηρεάζει τους
ηθοποιούς και τη
θεατρική
παράστασηΣκηνοθέτης
 ερμηνεύει
 καθοδηγεί
τους
ηθοποιούς
 επεμβαίνει
 διαμεσολαβεί

20. Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
Ψυχαγωγική λειτουργία
 Μέσο ψυχαγωγίας, τέρψη
 διαχρονικό, αναντικατάστατο,
ανταποκρίνεται σε βαθειάν ανάγκη
 Ψυχοθεραπευτικό (αριστοτέλεια
κάθαρση)
 Η σκηνή είναι χώρος ιδεολογικών
συνειδητοποιήσεων.( Bertolt
Brecht)
Οι λειτουργίες του θεάτρου
Ψυχολογική λειτουργία
 Λειτουργεί συμπληρωματικά και
αναπληρωματικά
 εμπλουτίζει την εμπειρία μας
 Ψυχοθεραπευτικό (αριστοτέλεια
κάθαρση)
 Προσφέρει συμπληρωματικά
βιώματα
 Ενώνει τους θεατές
 Ενίοτε τους διχάζει
Πολιτική λειτουργία
 Πολιτική συνειδητοποίηση
 η σκηνή είναι χώρος πολιτικών
συνειδητοποιήσεων
 το θέατρο είναι καθρέφτης της
κοινωνίας αλλά και κριτής αυτής
 προκαλεί, αμφισβητεί και
υπονομεύει καθιερωμένες αξίες
και ηθική
Αισθητική λειτουργία
 Το θέατρο είναι τέχνη
 Είναι σύνθεση όλων των τεχνών
 Προσφέρει τη απόλαυση της
τέχνης
 Το σοκ που προσφέρει η
επαφή με την ομορφιά

21. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ
katerina katsara
πηγές::
ΠΕΡΙ ΘΕΑΤΡΟΥ , Νικηφόρος Παπανδρέου University Studio Press
pixabay.com
archive.freep.com
www.chicagotheatrereview.com
www.freeimages.com