2. Զատիկը շարժական տոն է, այսինքն
յուրաքանչյուր տարի նրա նշման օրը
փոխվում է։ Հայ առաքելական
Եկեղեցին այն նշում է գարնան
գիշերհավասարին հաջորդող լուսնի
լրման առաջին կիրակի օրը, որն
ընկնում է մարտի 22-ից հետո մինչև
ապրիլի 26-ը (35 օր)
ժամանակահատվածի վրա։
3. Զատկին նախորդում է Ավագ շաբաթը։ Զատկի
հետ առնչվող գլխավոր արարողությունները
սկսվում են Ավագ շաբաթվա շաբաթ օրը և
ավարտվում երկուշաբթի։ Շաբաթ երեկոյան
մատուցվում է Քրիստոսի հարության
ճրագալույցի կամ ճրագալույսի պատարագ,
որով վերջանում է Զատկին նախորդած յոթ
շաբաթ տևած Մեծ Պասի շրջանը։ Պատարագի
ավարտին հավատացյալները միմյանց
ողջունում են «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց»
ավետիսով և ստանում «Օրհնյալ է հարությունը
Քրիստոսի» պատասխանը։
4. Հայկական ավանդույթում, սույն հավկիթներով
հավկթախաղ է տեղի ունենում երկու հոգու միջև՝
մեկը պահում է հավկիթի մի ծայրը, և մյուսը
համապատասխան ծայրով զարնում նրան։ Հետո
շրջում են հավկիթները և նույնը փորձում մյուս
կողմով՝ այս անգամ երկրորդը պահելով ծայրը և
մյուսը զարնելով։ Կոտրող հավկիթը հաղթող է
ճանաչվում և ուտում են կոտրված հավկիթը։ Նաև
ավանդույթ է Զատկվա հավկիթներն ուտել
թարխունով, աղով և լավաշով։
5. Արևմտյան երկրների ավանդույթում, հավկիթները թաքցվում
են խոտերի կամ կանաչների միջև և երեխաները փորձում են
դրանք գտնել։ Այն կոչվում է «Զատվա հավկթաորս»։ Հայերի
մոտ տոնվել է ապրիլ ամսին՝ շատ ավելի վաղ, քան
քրիստոնեությունն է։ Այն զատիկ է կոչվել ձմեռվանից
գարունը զատվելու առթիվ։ Վարկածներ կան, որ սկզբնական
շրջանում այն եղել է անշարժ տոն և համընկել է մարտի 21-ի
գիշերահավասար օրվա հետ՝ գիշեր – ցերեկն իրարից
զատելու իմաստով։ Հետագայում, կապվելով լուսնային
օրացույցի հետ, դառնում է շարժական և տոնվում Վահագնի
ծնունդից հետո առաջին լիալուսնին հաջորդող օրը։
6. Այս տարի այն կտոնվի ապրիլի 16-ին։ Ըստ ավանդության՝ այդ
օրն արի հայերը հաղթեցին ստորերկրյա չար աստծուն և
փրկեցին Հազարան հավքին, որն այդուհետ բույն շինելով
Արարատի լեռներին՝ բազմագույն ձվեր ածեց, մարդկանց
պարգևելով հույս ու ուրախություն։ Արի հայերն այդ օրը սկսում
են իրենց գարնանային վար ու ցանքը ավելի զորանալով
Վահագնով, իսկ մանուկները գունավոր ձվերը ձեռներին
երգում-պարում են ու ձվախաղ անում։ Հայ հեթանոսական նոր
տարում և պարսկական Նորուզ տոնին, որոնք սկսվում են
գարնան գիշերհավասարին, ևս ներկվում են հավկիթներ։ Հայ
հեթանոսական նոր տարում ևս ներկված հավկիթներն ուտում
են թարխունով, աղով և լավաշով:
