Սուրբ զատիկ տոնի մասին

1. ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ ՏՈՆԻ ՄԱՍԻՆ
Զատիկ կամ Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Հարության,
քրիստոնյա եկեղեցիների, այդ թվում նաև Հայ Առաքելական
Եկեղեցու հնագույն և գլխավոր տոնը, հինգ տաղավար
տոներից մեկը։ Սկիզբ է առնում հրեաների կողմից այսօր
նշվող Պասեք տոնից, որի ժամանակ ըստ քրիստոնեական
դավանանքի 1-ին դարում Երուսաղեմում խաչվել և
հարություն է առել Հիսուս Քրիստոսը: Պասեքը հրեաների
կողմից ինչպես նախկինում այնպես էլ այսօր տոնվում է ի
նշան եգիպտական գերությունից ազատագրման և
մասնավորապես Հին Կտակարանում նկարագրվող այն
դրվագի, երբ Աստվածը նոխազի արյան միջոցով զատեց իր
ժողովրդին եգիպտացիների վրա ուղարկված աղետից՝
անդրանիկ զավակների կոտորածից։

2. ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ ՏՈՆԻ ՄԱՍԻՆ
Համաձայն քրիստոնեական ուսմունքի՝ այդ
իրադարձությունը նախանշան էր Հիսուս Քրիստոսի
կամովին մահվան ընդունման և իր արյան հեղման՝
հանուն մարդկության փրկության։ Քրիստոնեական
եկեղեցիները Հիսուս Քրիստոսի հարությունը
տոնում է որպես զատիկ, որովհետև ըստ
քրիստոնեական ուսմունքի Քրիստոսն է
հավիտենական այն զոհը կամ պատարագը, որի
միջոցով մարդն ստանում է մեղքերի թողություն,
ապա՝ կյանք և հարություն։ Պողոս առաքյալը
Հիսուսին այդպես էլ կոչում է՝ զատիկ, «...քանզի
Քրիստոս՝ մեր զատիկը, մորթվեց...»:

3. ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ ՏՈՆԻ ՄԱՍԻՆ
Զատիկը շարժական տոն է, այսինքն յուրաքանչյուր տարի նրա
նշման օրը փոխվում է։ Հայ առաքելական եկեղեցին այն նշում
է գարնան գիշերհավասարին հաջորդող լուսնի լրման
առաջին կիրակի օրը, որն ընկնում է մարտի 22-ից հետո
մինչև ապրիլի 26-ը 35 օր ժամանակահատվածի վրա։
Զատկին նախորդում է Ավագ շաբաթը։ Զատկի հետ առնչվող
գլխավոր արարողությունները սկսվում են Ավագ շաբաթվա
շաբաթ օրը և ավարտվում երկուշաբթի։ Շաբաթ երեկոյան
մատուցվում է Քրիստոսի հարության ճրագալույցի կամ
ճրագալույսի պատարագ, որով վերջանում է Զատկին
նախորդած յոթ շաբաթ տևած Մեծ Պասի շրջանը։ Պատարագի
ավարտին հավատացյալները միմյանց ողջունում են
«Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց» ավետիսով և ստանում
«Օրհնյալ է հարությունը Քրիստոսի» պատասխանը։

4. ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ ՏՈՆԻ ՄԱՍԻՆ ԱՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Հայկական ավանդույթում, սույն հավկիթներով հավկթախաղ է
տեղի ունենում երկու հոգու միջև՝ մեկը պահում է հավկիթի
մի ծայրը, և մյուսը համապատասխան ծայրով զարնում նրան։
Հետո շրջում են հավկիթները և նույնը փորձում մյուս կողմով՝
այս անգամ երկրորդը պահելով ծայրը և մյուսը զարնելով։
Կոտրող հավկիթը հաղթող է ճանաչվում և ուտում են
կոտրված հավկիթը։ Նաև ավանդույթ է Զատկվա հավկիթներն
ուտել թարխունով, աղով և լավաշով։ Արևմտյան երկրների
ավանդույթում, հավկիթները թաքցվում են խոտերի կամ
կանաչների միջև և երեխաները փորձում են դրանք գտնել։ Այն
կոչվում է «Զատվա հավկթաորս»։

5. ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ ՏՈՆԻ ՄԱՍԻՆ ԱՎԱՆԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
Հայ հեթանոսական նոր տարում և պարսկական Նորուզ տոնին,
որոնք սկսվում են գարնան գիշերհավասարին, ևս ներկվում
են հավկիթներ։ Հայ հեթանոսական նոր տարում ևս ներկված
հավկիթներն ուտում են թարխունով, աղով և լավաշով։
Զատիկը տոնվում է ներկված հավկիթներով, և շատ արևելյան
ուղղափառ քրիստոնեության հետևորդների մոտ՝պասկայով։
Հայերի մոտ տեղի են ունենում նաև հավկթախաղեր։