Izaki bizidunen laburpena

1. IZAKI BIZIDUNAK
Izaki bizidun guztiak zelula izeneko egitura mikroskopio batzuez osotuta
dagoz. Zelulek hiru bizi funtzino egiteko gaitasuna daukie,nutrizinoa,erlazinoa
eta ugalketa funtzinoaK.
Nutrizinoaren bidez bizitzeko behar dabezan ura eta elikagaiak lortzen dabez
ingurutik eta hondakinak kanporatzen dabez.
Erlazino funtzinoaren bidez, inguruan gertatzen diran aldaketei antzematen
deutsie eta horren arabera erantzuten dabe.
Ugalketearen bidez, zatitu egiten dira, eta zelula amen ezaugarri berberak
daukiezan zelula umeak
Mota askotako zelulak dagozan arren, hainbat elementu komun daukiez
gehienak: mintza, Nukleoa, Organuluak eta Zitoplasmea.
Mintza zelulea inguratzen dauan geruza da; zelulea ingurutik babesten dau,
eta elikagaiak sortzea ta hondakinak urtetea ahalegintzen da.

2. Nukleoa: zelularen garuna da.
Organuluak era askotakoak izan daitekez, batzuk eleikagaiak digeritzen
dabez, eta beste batzuk hondakinak botatzen dabez.
Zitoplasmea: mintzaren eta nukleoaren artean dagoan substantzia da.
Lurreko izaki bizidun guztiak oinarrizko osagai berbera daukagu: zelulea.
Zelula bakarrez osatutako organismoei zelulabakar deitzen jake, eta modu
antolatuan behar egiten dabe zelula bik edo gehiagok osotutakoak, berriz,
zelulaniztun daukie izena.
Organismo zelulabakarrak izaki bakunenak dira, eta mikroskopio bidez baino
ezin daitekez ikusi. Hainbat formatakoak izan daitekez: luzangak edo
biribilak;hainbat ingurutan bizi daitekez: uretan edo lehorrean; eta batzuk
mogidu egiten dira, flagelo izeneko egitura luzanga batzuen bidez.
Organismo zelulaniztunak zelula batez baino gehiagoz osotuta dagoz.
Organismoak bizi funtzinoa bete daizan batu eta modu koordinatuan behar
egiten dabe. Hainbat organismo zelulaniztun begi hutsez ikusezinak dira eta
mikroskopioak edo lupak erabili behar doguz.

3. Bost talde edo erreinu handitan sailkatzen dira:animalien erreinua, landaren
erreinua, onddoen erreinua,protistoen erreinua eta moneroen erreinua.
Zelulaniztunak dira, beste izaki bizidun batzuez elikatzen diranak, lekuz
aladatzeko ahalmena daukie.
·Animalia ornodunek barruko eskeletoa eta bizkarazurra daukiez,euren
gorputzari formea emoteko eta barruko organoak babesteko.Bost taldetan
banatzen dira:Hegaztiak,ugaztunak,narrastiak,anfibioak eta arrainak.
·Animalia ornobakoak ez daukie ez eskeletorik ez bizkarazurrik.
dago,ezagunenak:artropodoak,moluskuak,ekinodermatuak,anelidoak,knidario
ak eta poriferoak.
Landarak izaki bizidun zelulaniztuank dira,euren elikagaia sortzeko ahalmena
daukie,eta,mogitzeko ahalmena ere badaukien arren,ezinezkoa daukie jakez
lekuz aldatzea.

4. ·Lorak daukiezan landarak edo landarak fanerogamoak hazien bidez ugaltzen
dira.
·Lorarik ez daukien landarek edo landara kriptogamoek ez daukie ez lorarik
ez hazirik.
Onddoak izaki bizidun zelulaniztunak nahiz zelulabakarrak dira,beste izaki

5. bizidunen hondakinez elikatzen dira eta,mogitzeko ahalmena badaukien
arren,ezinezkoa jake lekuz aldatzea,lurzoruari lotuta bizi diralako.
·Onddo zelulabakarrak dira,adibidez,legamiak.
·Onddo zelulaniztunak dira,adibidez,perretxikoak osotzen dabezanak.
Protistoen erreinua izaki zelulabakarrez nahiz zelulaniztunez osotuta dago
eta bakarrik nahiz koloniatan batuta bizi daitekez.
·Algek elikagaia sortzeko ahalmena daukie,eta gehienak uretan bizi dira.

6. ·Protozooak beste izaki bizidun batzuez elikatzen dira,eta batzuk parasitoak
dira beste organismo baten barruan edo berari itsatsita bizi dira,eta
organismo haren elikagaiz elikatzen dira.
Moneroak izaki bizidun dira eta Lurreko ia inguru guztietan bizi dira.

7. ·Protozooak beste izaki bizidun batzuez elikatzen dira,eta batzuk parasitoak
dira beste organismo baten barruan edo berari itsatsita bizi dira,eta
organismo haren elikagaiz elikatzen dira.
Moneroak izaki bizidun dira eta Lurreko ia inguru guztietan bizi dira.