2. DIGESTIOA
Hartzen doguzan elikagaiak
deskonposatu
eta gure organismoarentzat
beharrezkoak diran mantenugai
bihurtzeko aldaketa multzoa da.
*Ahoan hortz-haginen bidez elikagaiak
mastekatzen doguz eta txu gurinagaz
nahasten dogu, horri elikadura boloa deitzen
jako.
*Elikadura boloa, faringetik eta heste gorritik
igarotzen da urdaileraino.
*Urdaian urin gastrikoagaz nahasten da eta
kimoa sortzen da.
*Gero heste mearrera doa eta heste urinagaz,
pankre urinagaz eta behazunagaz nahasten da,
kiloa sortzen da. Odolak elikagaiak hartu eta
zelula guztietara eroaten dauz.
3. *Heste lodiak, gure gorputzak aprobetzatu ez
dauzan substantziak batu eta gorozki bihurtzen
dauz. Gorozkia uzkiaren bidez egozten da.
ARNAS APARATUA
*Arnasbideak aireak zirkulatzen dauan gorputzeko hodiak dira.
*SUDUR HOBIAK: airea gorputzean sartu
eta irtetea egiten dau. Horren eginkizuna,
sartzen dan airea berotzea, hezotzea eta
garbitzea da.
*FARINGEA: digestino aparatua eta arnas
aparatuaren osogaia da. Airea eroaten
dau sudur hobietatik birikietara.
*LARINGEA: Faringea eta trakea lotzen
dauzan hodia da. Barruan ahots kordak
daukaz, ahotsa sortzen dabenak.
*TRAKEA: Bronkio izeneko hodi bitan
banandutako hodia da.
4. *BRONKIOAK: Birikietara heltzen diran
hodi bi dira.
*BIRIKIAK: Biriki bakoitzaren barruan
bronkioloen muturrean biriki albeologoak
dagoz.
ARNASKETA PROZEZUA
*ARNASKETA MOGIMENDUA:
Arnas gora eta arnas bera, gure
birikietan airea sartzeko eta
urteteko mogimenduak dira.
*GASEN TRUKEA: Biriki
albeologoen bidez hartzen
doguzan airearen oxigenoa
odolera doa, eta odolak daroan karbono dioxidoa kanporatzen da.
5. ZIRKULAZINO APARATUA
Zirkulazino aparatua mantenugaiak eta
oxigenoa gorputzeko zelula guztietara
eramateko eta karbono dioxidoa eta
hondakinak kanporatzeko da. Hiru
elementuz osotuta dago.
*Bihotza: toraxen ezkerraldean dagoeta ponpa bat balitz bezela
odola gorptz guztira bultzatzen dau. Goiko aldeak aurikuluak
dira, bheko aldeak bentrikuluak, eskumaldeko erdigunea balbula
mitrala da eta ezkerraldeko erdigunea balbula trikuspidea.
*Odol basoak: era askotako lodiera
daukien hodiak dira, eta odolak zirkulatzen dauan
zirkuitu itxi bat
osatzen dabe. Hiru motatakoak dagoz:
benak, arteriak eta kapilarrak.
*Odola: bihotzak bultzatuata, odol basoetan zehar dauan likidoa
da. Plsmea likido horixka bat da eta
bere artean odol zeluak dagoz
flotatzen, onek dira odol zelula: globulu
gorria; oxigenoa eta karbono dioxidoa
garraiatzen dabe, globulu zuria;
gorputzeko gaisotasunetatik babesten
gaitue eta plaketak; zauriak izten
dabez.
6. ODOL ZIRKULAZINOA
Birikietatik, biriki benak bihotzera eramaten dau oxigenoa.
Bihotzean ezkerraldeko aurikulatik
pasatzen da, gero babula mitraletik
eta ostean bentrikulutik pastzen da,
orrarte zirkulazio txikia da. Gero
aorta arteriatik irteten da eta
gorputzko zelula guztietara eramaten
dau oxigenoa, alderantziz zlulek
karbono dioxidoa izten dabe.
Karbono dioxidoz betetako odola,
kaba benatik bihotzera zartzen da.
Karbono dioxidozko odola ekumaldeko
aurikulatik, balbula trikuspidetik eta
bentrikulutik igarotzen da. Jarraian biriki arteiatik irteten a eta
berriro birikietara doa. Oni zirkulazino nagusia edo orokorra
deitzen jako.
IRAITZ APARATUA
Iraitz aparatua gernu sistemaz eta izerdi gurinez
osotuta dago.
PROZEZUA: Odolak kuntzurrunetan ondakinak izten
dauz eta hortik ureterretatik maskuriara pasatzen
da. Maskurian dena batzen da eta uretretik
kanportzen dogu dena, hau da txisaren bidez.
7. IZERDI GURINAK
Nerbio amaierez eta odol basoez aparte, azalean izerdi gurinak
dagoz. Honek dira atalak: izerdi gurinak, poroa, ulea, goiko
azalaren zatia epidermisa eta beheko zatia dermisa. Funtzino bi
betetzen abez:
*Izerdi gurinen bidez,
horretatik hur dagozan
kapilarretako substantzia
txikoak ezabatzen dira.
Horretarako izerdia
sortzen dabe.
*izerdi gurinei ezker,
gorputzaren tenperatura
kontrolatzen da, izerdia
lurrundu egiten dalak
azalaren beroa erabilita
eta halan azala
freskatzen daualako.
Horregaitik ariketa
fisikoa, beldurra, urduri edo beroa daukagunean izerdia botaten
dogu.
EGILEA: IRATI AGIRRE
