Bursa'da gerçekleştirilen 5. İGY Zirve'de konuşan Sağlık Bakanlığı Afetlerde Sağlık Hizmetleri UMKE İstanbul Şube Müdürü Uzm. Dr. Mustafa Ferudun Çelikmen'in 'Yüksekte Çalışanlarda Sağlık Şartları' konulu sunumu.

1. YÜKSEKTEYÜKSEKTE
ÇALIŞANLARDAÇALIŞANLARDA
SAĞLIK ŞARTLARISAĞLIK ŞARTLARI
Uzm.Dr.Mustafa Ferudun ÇelikmenUzm.Dr.Mustafa Ferudun Çelikmen
SB Afetlerde Acil Sağlık HizmetleriSB Afetlerde Acil Sağlık Hizmetleri
UMKE İstanbul Şube MüdürüUMKE İstanbul Şube Müdürü

2. YÜKSEKTE ÇALIŞMA ESNASINDAYÜKSEKTE ÇALIŞMA ESNASINDA
KARŞILAŞILAN TIBBİ SORUNLAR ,DÜŞMELERKARŞILAŞILAN TIBBİ SORUNLAR ,DÜŞMELER
VEVE ÇOKLU TRAVMALI HASTAYA YAKLAŞIM.ÇOKLU TRAVMALI HASTAYA YAKLAŞIM.
• İnsan ayağa kalktığından bu yana,yüksek de çalışmasıİnsan ayağa kalktığından bu yana,yüksek de çalışması
ya “elle tutulur” olmalı ya da bir şeyler insanıya “elle tutulur” olmalı ya da bir şeyler insanı
tutmalıdır.Yoksa düşmek kaçınılmazdır.tutmalıdır.Yoksa düşmek kaçınılmazdır.
M.F.ÇelikmenM.F.Çelikmen
• ““Düşe kalka öğrenmek” esnek bir yapıya sahipDüşe kalka öğrenmek” esnek bir yapıya sahip
emekleyen bebek için çoğu kere bedeli makul dersleremekleyen bebek için çoğu kere bedeli makul dersler
içerebilir.Ama kırılgan yapıya sahip erişkin insaniçerebilir.Ama kırılgan yapıya sahip erişkin insan
düşmelerin bedelini ömür boyu kalıcı sakatlıklarladüşmelerin bedelini ömür boyu kalıcı sakatlıklarla
yada daha kötüsü canıyla ödeyebilir ..yada daha kötüsü canıyla ödeyebilir ..
• Ayaklarımızın yerden kesildiği herAyaklarımızın yerden kesildiği her
durumda,bedenimizi “sağlam kazığa” bağlamalıyız..durumda,bedenimizi “sağlam kazığa” bağlamalıyız..

3. YÜKSEKTE ÇALIŞMA ESNASINDAYÜKSEKTE ÇALIŞMA ESNASINDA
KARŞILAŞILAN TIBBİ SORUNLAR ,DÜŞMELERKARŞILAŞILAN TIBBİ SORUNLAR ,DÜŞMELER
VEVE ÇOKLU TRAVMALI HASTAYA YAKLAŞIMÇOKLU TRAVMALI HASTAYA YAKLAŞIM
• Yüksekte çalışılan ortamlarda herkes ilkyardımYüksekte çalışılan ortamlarda herkes ilkyardım
bilmek zorundadır.Birisi yüksekten aşağıya hızlabilmek zorundadır.Birisi yüksekten aşağıya hızla
indiğinde ,yani “düştü” ğünde ilkyardımıindiğinde ,yani “düştü” ğünde ilkyardımı
erteleyemez,başkasına devredemezsiniz.erteleyemez,başkasına devredemezsiniz.
• Yaşamın, zamanla yarıştığı bu anlarda ,”krizYaşamın, zamanla yarıştığı bu anlarda ,”kriz
yönetimi”nde başarı,önceden ilk yardım kursuyönetimi”nde başarı,önceden ilk yardım kursu
bir başka ifade ile “temel yaşam desteği “eğitimibir başka ifade ile “temel yaşam desteği “eğitimi
alınması ile başlayan “risk yönetimi”ninalınması ile başlayan “risk yönetimi”nin
hazırlıklarına bağlıdır.hazırlıklarına bağlıdır.

4. TEMEL YAŞAMTEMEL YAŞAM
DESTEĞİDESTEĞİ
• Temel yaşam desteği hastayı sadeceTemel yaşam desteği hastayı sadece
hastaneye ulaştırıncaya dek veyahastaneye ulaştırıncaya dek veya
ileri yaşam desteği verinceye dekileri yaşam desteği verinceye dek
uygulanıruygulanır

5. ““Time is Life”Time is Life”
0-1 dakika0-1 dakika→→ prognoz iyi, kardiyak irritabiliteprognoz iyi, kardiyak irritabilite
olabilirolabilir
0-4 dakika0-4 dakika →→ Geri dönüşsüz beyin hasarıGeri dönüşsüz beyin hasarı
beklenmezbeklenmez
4-6 dakika4-6 dakika →→ Beyin hasarı görülebilirBeyin hasarı görülebilir
6-10 dakika6-10 dakika →→ Beyin hasarı olasılığı yüksekBeyin hasarı olasılığı yüksek
10 dakika10 dakika↑↑ →→ İrreversible beyin hasarıİrreversible beyin hasarı

6. ““phone first, phone fast”phone first, phone fast”
Önce Ara (Phone first)Önce Ara (Phone first)
– Erişkin arrest hastalarıErişkin arrest hastaları
Hızlı Ara (Phone fast)Hızlı Ara (Phone fast)
– Çocuk ve bebek arrest hastalarıÇocuk ve bebek arrest hastaları
– Travmaya bağlı tüm arrestlerTravmaya bağlı tüm arrestler
– Suda boğulmalara bağlı tüm arrestlerSuda boğulmalara bağlı tüm arrestler
– Aşırı ilaç alımına bağlı tüm arrestlerAşırı ilaç alımına bağlı tüm arrestler

7. •Çoğul travma birden fazla büyük organ sistemini ilgilendirenÇoğul travma birden fazla büyük organ sistemini ilgilendiren kalkalııccıı
sakatlanma vesakatlanma ve ööllüüm riski olan yaralanmalardm riski olan yaralanmalardıır.r.
•1-44 yaş arası sağlıklı erişkinlerdeki ölümlerin en sık sebebidir.1-44 yaş arası sağlıklı erişkinlerdeki ölümlerin en sık sebebidir.
•En sık nedenler: Trafik kazaları, yüksekten düşmeler, ateşli-delici-En sık nedenler: Trafik kazaları, yüksekten düşmeler, ateşli-delici-
kesici silah yaralanmalarıdır.kesici silah yaralanmalarıdır.

8. •Türkiye'deTürkiye'de (1/10) ölüm, (1/4) yaralı(1/10) ölüm, (1/4) yaralı
**1998; 440,149 kaza1998; 440,149 kaza 4,935 ölü 114,5524,935 ölü 114,552 yaralyaralıı
**1999;1999; 441,693 kaza 4,606 ölü 113,656 yaral441,693 kaza 4,606 ölü 113,656 yaralıı
*2011; 643,780 kaza 6,563 ölü 165,310 yaralı*2011; 643,780 kaza 6,563 ölü 165,310 yaralı
•ABD’de (1/25) ölümABD’de (1/25) ölüm
*3.6 milyon hastaneye getirilen yaralı, 145.000 ölü*3.6 milyon hastaneye getirilen yaralı, 145.000 ölü

9. Travmaya Bağlı Ölümler Üç Zaman Aralığında ArtarTravmaya Bağlı Ölümler Üç Zaman Aralığında Artar

10. •Ölümlerin %50’si ilk saniyeler veya dakikalar içinde olur.Ölümlerin %50’si ilk saniyeler veya dakikalar içinde olur.
*Kalp laserasyonları
*Büyük damar laserasyonları
*Beyin laserasyonları
*Spinal kordun yüksek seviyelerinde olan laserasyonlar
•Bu hastaların çok azı hangi sistem olursa olsun yaşama şansınaBu hastaların çok azı hangi sistem olursa olsun yaşama şansına
sahiptir.sahiptir.
•En iyi tedavi önlemedir.En iyi tedavi önlemedir.

11. •Ölümlerin %30’u yaralanmadan sonraki ilk birkaç saat içinde olur.Ölümlerin %30’u yaralanmadan sonraki ilk birkaç saat içinde olur.
*Subdural veya epidural hematom*Subdural veya epidural hematom
*Hemo veya pnömotoraks*Hemo veya pnömotoraks
*Karaciğer veya dalak rüptürü*Karaciğer veya dalak rüptürü
*Pelvik kırıklar*Pelvik kırıklar
*Kan kaybına yol açan diğer yaralanmalar*Kan kaybına yol açan diğer yaralanmalar
•İyi bir acil bakımla bu guruptaki hastalar kurtarılabilir.İyi bir acil bakımla bu guruptaki hastalar kurtarılabilir.

12. •Ölümlerin %20’si yaralanmadan sonraki günler - haftalar içinde olur.Ölümlerin %20’si yaralanmadan sonraki günler - haftalar içinde olur.
**Ciddi kafa travmalarıCiddi kafa travmaları
*Sepsis*Sepsis
*Çoğul organ yetmezliği sendromu*Çoğul organ yetmezliği sendromu
•Erken uygun bakım bu ölümlerin bir kısmını önleyebilir.Erken uygun bakım bu ölümlerin bir kısmını önleyebilir.

13. 50% 30% 20%
•Subdural/EpiduralSubdural/Epidural
hematomhematom
•Hemo/pnHemo/pnömotoraksömotoraks
•Solid organSolid organ yaralanmasıyaralanması
•PelviPelvis kırığıs kırığı
•Kan kaybı yaratan çoğulKan kaybı yaratan çoğul
yaralanmalaryaralanmalar
Dakikalar Saatler Günler/Haftalar

14. •1970 yılları başlarında Almanlar 30 dakikada düzenlenebilen travma
merkezi programını yürürlüğe koymuş ve acil servislerin geliştirilmesi
ile travmaya bağlı ölümlerde %25 oranında azalma sağlamışlardır.
•1972 yılında Gertner ve arkadaşları trafik kazalarının 1/3'ünün
abdominal travma olduğunu yaptıkları geniş serili çalışmalarda
göstermiş ve bunların önlenebileceğini iddia etmişlerdir.
•1983 yılında Trunkey eğer travma merkezleri daha da geliştirilirse
bu tip kazalar sonrası görülebilecek ölüm sayısının azaltılabileceğini
ispat etmiştir.

15. Travma Hastalarının Bakım Şekli Diğer Hastalardan FarklıdırTravma Hastalarının Bakım Şekli Diğer Hastalardan Farklıdır
•Stabil hastalarda bakım:Stabil hastalarda bakım:
*Hastalıkla ilgili öykü ve özgeçmiş*Hastalıkla ilgili öykü ve özgeçmiş
*Fizik bakı*Fizik bakı
*Ayırıcı tanı*Ayırıcı tanı
*Yardımcı tanısal testlerin istenmesi*Yardımcı tanısal testlerin istenmesi
*Kesin tanı*Kesin tanı
•Travma hastalarında ölümleri engellemek için bu yaklaşım büyükTravma hastalarında ölümleri engellemek için bu yaklaşım büyük
oranda değiştirilmelidir.oranda değiştirilmelidir.

16. HedefHedef
• Dikkate alınması gereken birincil hedef “klinik olarakDikkate alınması gereken birincil hedef “klinik olarak
önemli beyin yaralanması”dır.önemli beyin yaralanması”dır.
• Hedef 2. Travmatik beyin hasarının saptanmasıHedef 2. Travmatik beyin hasarının saptanması
– birincil yaralanmabirincil yaralanma
– ikincil yaralanmaikincil yaralanma
• Kafatası kırıklarının saptanmasıKafatası kırıklarının saptanması

17. HerniasyonHerniasyon
1.1. SubfalcineSubfalcine
2.2. Transtentoryal (uncal)Transtentoryal (uncal)
3.3. TonsillerTonsiller
4.4. SerebellarSerebellar
5.5. SantralSantral

18. TEMEL PRENSİP OLARAK ; HER
TÜRLÜ ORTOPEDİK İNJÜRİLİ
HASTANIN TEDAVİSİ,
HASTANIN
YETERLİ STABİLİZASYONU
SAĞ-
LANDIKTAN SONRA
YAPILMALIDIR
LIFE BEFORE LIMB

19. ÖNEMLİ YANLIŞLARDAN BİRİ,
Multitravmalı hastada dramatik
görünümlü bir kırığa, hayatı
tehdit edici yaralanmalara göre
öncelik verilmesidir.

20. * Ekstremite travması
nadiren hayatı tehdit edici
bir özellik arz eder.

21. KEMiK-EKLEM iNJÜRiLERiNDENKEMiK-EKLEM iNJÜRiLERiNDEN
ÖNCE BAKIM GEREKTiRENÖNCE BAKIM GEREKTiREN
PROBLEMLERPROBLEMLER
• 1. Havayolu1. Havayolu
• 2. Solunum2. Solunum
• 3. Dolaşım3. Dolaşım
• 4. Şok4. Şok
• 5. Boyun ve spinal hasar5. Boyun ve spinal hasar
• 6. Açık göğüs yaralanması6. Açık göğüs yaralanması
• 7. Açık karın yaralanması7. Açık karın yaralanması
• 8. Ciddi yanıklar8. Ciddi yanıklar

22. ÖyküÖykü
• Travmanın mekanizmasıTravmanın mekanizması
• Bilinç kaybıBilinç kaybı
• Postravmatik amneziPostravmatik amnezi
• Multipl travmanın varlığıMultipl travmanın varlığı
• Spesifik semptomlarSpesifik semptomlar
– KusmaKusma
– Baş ağrısıBaş ağrısı
– BulantıBulantı
– Senkop (nöbet öncesi)Senkop (nöbet öncesi)

23. Klinik – Kafa BakısıKlinik – Kafa Bakısı
Fizik muayeneFizik muayene
– Saçlı deriSaçlı deri
• Basamaklanma (Basamaklanma (step-offstep-off))
– GözlerGözler
• Işık refleksi ve diğerIşık refleksi ve diğer
okulamotor reflekslerokulamotor refleksler
• PupillerPupiller
– KulaklarKulaklar
• HematimpanumHematimpanum
• OtoreOtore
– BurunBurun
• RinoreRinore
• Kafa tası kırık bulgularıKafa tası kırık bulguları
– Kafatası kırıklarKafatası kırıklar
• BasamaklanmaBasamaklanma
– Kafatası taban kırıklarıKafatası taban kırıkları
• Rinore - OtoreRinore - Otore
• HemotimpanumHemotimpanum
• Battle belirtisiBattle belirtisi
• Rakun gözüRakun gözü
• VII. KS felci (Bells Palsi)VII. KS felci (Bells Palsi)
• Kafa içi yaralanma bulgularıKafa içi yaralanma bulguları
– FokalFokal
• Epidural kanamaEpidural kanama
• Subdural kanamaSubdural kanama
• Intraserebral kanamaIntraserebral kanama
– YaygınYaygın
• Hafif KonkuzyonHafif Konkuzyon
• Klasik KonküzyonKlasik Konküzyon
• Yaygın Aksonal HasarYaygın Aksonal Hasar

24. TEDAVİ YARALANMADANTEDAVİ YARALANMADAN
HEMEN SONRA BAŞLARHEMEN SONRA BAŞLAR
• İLKYARDIMİLKYARDIM
• TRANSFERTRANSFER

25. Acil yaklaşımAcil yaklaşım
• 1. H1. Hıızlzlıı primer deprimer değğerlendirme,erlendirme,
• 2. Vital fonksiyonlar2. Vital fonksiyonlarıın restorasyonu,n restorasyonu,
• 3. Detayl3. Detaylıı sekonder desekonder değğerlendirme,erlendirme,
• 4. Esas tedavi.4. Esas tedavi.

26. ReviRevizze Trae Travvma Sma Skkororuu
GlasgowGlasgow kkoma Soma Skkororuu
– Göz hareketleriGöz hareketleri
– VerbalVerbal cevapcevap
– MotorMotor cevapcevap
SSiistolistolikk kan basıncıkan basıncı
Solunum dakika sayısıSolunum dakika sayısı

27. 11 Hastanın birden çok yaralanması veya problemi varsa, öncelikleHastanın birden çok yaralanması veya problemi varsa, öncelikle
yaşamı en çok tehdit eden problem tedavi edilmelidir.yaşamı en çok tehdit eden problem tedavi edilmelidir.
22 Tanı henüz konmamış bile olsa gerekli tedavilerin başlamasıTanı henüz konmamış bile olsa gerekli tedavilerin başlaması
gecikmemelidir.gecikmemelidir.
33 Yaralı bir hastada tedavi değerlendirmeye başlamak için ayrıntılıYaralı bir hastada tedavi değerlendirmeye başlamak için ayrıntılı
bir öykü gerekli değildir.bir öykü gerekli değildir.
Acil Travma Bakımının Üç İlkesiAcil Travma Bakımının Üç İlkesi

28. Epidural kanamaEpidural kanama

29. Subdural – AkutSubdural – Akut

30. İntraserebral kanamaİntraserebral kanama

31. Subaraknoid kanamaSubaraknoid kanama

32. • Ekstremite kEkstremite kıırrığıığı ile baile başşvuran bir hastadavuran bir hastada hekimhekim
sadece travmayasadece travmaya uuğğradradığıığı aaşşikar olan bölgeyeikar olan bölgeye
fikse olmamalfikse olmamalıı, mutlaka hastan, mutlaka hastanıın sistemikn sistemik
dedeğğerlendirmesini yapmalerlendirmesini yapmalııddıır. Normal olanr. Normal olan
bölgelerin muayenesinin debölgelerin muayenesinin de yapyapııldldığıığı kaykayııtlardatlarda
ayrayrııntntııllıı olarak belirtilmelidir.olarak belirtilmelidir.

33. KIRIK BAKIMINDAKIRIK BAKIMINDA
ÖNCELiK SIRASIÖNCELiK SIRASI
• 1. Omurga kırıkları1. Omurga kırıkları
(servikal öncelikli)(servikal öncelikli)
• 2. Kafa, göğüs kafesi ve2. Kafa, göğüs kafesi ve
pelvis kırıklarıpelvis kırıkları
• 3. Ekstremite kırıkları3. Ekstremite kırıkları

34. EKSTREMiTEEKSTREMiTE
KIRIKLARINDA ÖNCELiKKIRIKLARINDA ÖNCELiK
• 1. Alt ekstremiteler üste göre önce,1. Alt ekstremiteler üste göre önce,
• 2. Femur2. Femur
• 3. Eklem çevresi kırıkları3. Eklem çevresi kırıkları
• 4. Diğer uzun kemikler4. Diğer uzun kemikler

35. Kırık, Çıkık, Burkulma gibi olaylarda elde
mevcut malzeme ile ekstremitenin tespit
edilmesi işlemine “Atelleme” , tespit için
kullandığımız her türlü malzemeye de “Atel”
adını veriyoruz.

40. ATELLEME İLE
1.Daha fazla yum. d. hasarı önlenir,
2.NV yapıların hasarı önlenir,
3.Hastanın ağrısı giderilir,
4.Kanama azaltılır,
5.Yağ embolisi riski azalır,
6.Şok insidensi azalır,

41. Multipl travmalı hastalarda
erken atelleme ile mortalite
oranlarının düştüğü bildiril-
mektedir.

42. ATELLEME ESNASINDA DİKKAT EDİLMESİ
GEREKLİ NOKTALAR
ATELLEME ESNASINDA DİKKAT EDİLMESİ
GEREKLİ NOKTALAR
. Yaralı için özel bir durum
oksa yaralı oynatılmamalıdır,
. İnjüri distalinde nabız,duyu,motor fonk-
iyonlar ve kapiller doluş kontrol edilmelidir,
. Ekstremite açık yaralar,deformite,şişlik
e ekimoz açısından değerlendirimelidir,
. Tüm yaralar atel uygulanmadan önce steril
larak kapatılmalıdır,
. Uygun ebadta atel seçilmelidir,

43. 6. Atelin geniş kısmı proksimale gelmelidir,
7. Atel uygulanırken kırık az oynatılmaya
çalışılmalıdır. Ayrıca atel uygulanırken,
ekstremite yaralanmanın proksimal ve dista-
linden desteklenmelidir.
8. Stabilizasyon amacı ile traksiyon uygula-
nabilir.
9. Atel, ne dolaşımı bozacak kadar sıkı ne de
kırığın oynamasına izin verecek kadar gevşek
sarılmalıdır.
10. Atel yapıldıktan sonra NV muayene
tekrarlanmalıdır.
11. Atel yapılmasını takiben ekstremite eleve
edilir ve uygulama saati kaydedilmelidir.

44. TEORİK OLARAK ,
Atel, yaralanmanın olduğu
bölgenin bir alt ve bir üst
eklemini kapsayacak şekilde
uygulanmalıdır.

45. Açılanmış bir kırıkta, distalde
nabız alınamıyorsa, yine redüksiyonun
denenmesi faydalı olacaktır

47. ÖZET OLARAK
Açık Kırıklarda
1.Önce temel yaşam desteği sağlanmalı
2.Kanama varsa durdurulmalı
3.Yara steril olarak kapatılmalı
4.Kırık tespit edilmeli
5.Hasta mümkün olan en kısa
sürede opere edilmelidir

48. Hastane Öncesi Tedavi ve OrganizasyonuHastane Öncesi Tedavi ve Organizasyonu
Hastane öncesi tıbbi bakımHastane öncesi tıbbi bakım
‘‘stay & play’ ve ‘scoop & run’stay & play’ ve ‘scoop & run’
Franco-German ve Anglo-AmericanFranco-German ve Anglo-American

49. Hastanın Transportu Anında İstenilen Bilgiler
1. Ambulans olay yerine vardığında hastanın genel görünümü nasıldır?
2. Vital bulguları nasıldır ne tedavi verdiniz?
3. Hasta bu zaman süresi içinde nasıl bir değişiklik göstermiştir?
4. Hastanın bilinci açık ise neresinden şikayet etmektedir?
5.Yaralanmanın mekanizması nedir olay nasıl oluşmuştur?
6. Eğer hasta yüksekten düştü ise bu yükseklik yaklaşık ne kadardır?
7. Eğer trafik kazası söz konusu ise:
-Aracın yaklaşık hızı ne kadardır?
-Hasta emniyet kemeri takmış mıdır?
-Kurban araç içinde mi yoksa araç dışında mı bulunmuştur?
-Diğer kazazedelerin durumu nasıldır?
8. Penetran travma söz konusu ise hangi tip silah kullanılmıştır?

50. MARYLAND TRANSPORT KRİTERLERİ
*Anormal vital bulgular
*Çoğul sistem travma
*Boyuna, kafaya veya sırta penetre travma
*Dirsek veya dizin proksimalinde olan ateşli silah yaralanması
*Nörovasküler yaralanma
*SSS hasarlanması
*Şüpheli pelvik fraktür
*Araç içinden dışarıya fırlamış olan kurban
*Hasta boyundan 3 kat yüksekten düşme
*Aynı alanda ölüm olması
*Aracın takla atması
*Alanda patlama veya benzeri olay olması

51. Hazırlık
•Uygun acil servis personelini toplaUygun acil servis personelini topla
•Hasta için temiz bir yatak veya oda ayarlaHasta için temiz bir yatak veya oda ayarla
•Temin et ve düzenle: Hava yolu ekipmanı, IV sıvı torbaları veTemin et ve düzenle: Hava yolu ekipmanı, IV sıvı torbaları ve
setleri, bandajlar, göğüs tüpü, O Rh (-) kansetleri, bandajlar, göğüs tüpü, O Rh (-) kan
•Yardımcı personeli uyar: Röntgen, laboratuvar, solunumYardımcı personeli uyar: Röntgen, laboratuvar, solunum
terapisti,terapisti, güvenlikgüvenlik

52. Triaj; hastaların tedavi ihtiyacına ve tedavi sağlamak için
mevcut kaynaklara bağlı olarak önceliklerine göre ayrılmasıdır.
Tedavi
A (havayolu ve boyun güvenliği),
B (solunum),
C (dolaşım) ın önceliğine göre belirlenir.
Triaj

53. Triaj
Kabaca 2 tip triaj vardır;
1. Hasta sayısı ve yaralanmaların ciddiyetinin mevcut kişi
ve kaynakları aşmadığı durumlarda, hayati tehlikesi olan ve çoğul
sistem yaralanması olanlar önce müdahale edilir.
2. Olay mevcut kişi ve eldeki kaynakları aştığı durumlarda
hayatta kalma şansı daha fazla olana müdahale edilir.

54. Triaj
•Abbreviated injury skala (AIS) ise güvenli otomotiv ve tıbbi görüş
komitesi tarafından geliştirilmiştir.
•Baker buna istinaden injury severity skalayı (ISS) geliştirmiştir.
•ISS-AIS'in en fazla puan alan yaralı 3 anatomik bölgenin kareleri
toplamı olduğunu iddia etmiş ve ISS'nin daha sonra sağ kalımda
etkili olduğunu göstermiştir.
Bull 1038 hastada yaptığı ISS çalışmasında ISS skorunun yaşla
ilgili olabileceğini, ölümcül sayının 40-(15-44 yaş), 29-(45-64 yaş),
20-(65 ve üstü) için olduğu belirtilmiştir.

55. •İlk değerlendirme: Hızlı ilk bakı,
•Resüsitasyon,
•Ayrıntılı ikincil bakı,
•Tanı amaçlı yapılan girişimler,
•Hastanın belirli aralıklarla tekrar tekrar kontrolü,
•Hastanın kalıcı tedavi/ taburculuğu hakkında karar.
Travma HastasınınTravma Hastasının
Uygun Bakım SırasıUygun Bakım Sırası

56. Travma Hastasında Yaşamı Tehdit Eden Büyük Tehlikelerin TanınmasıTravma Hastasında Yaşamı Tehdit Eden Büyük Tehlikelerin Tanınması
1.1. Hava yolunun kaybı-En hızlı öldürür:Hava yolunun kaybı-En hızlı öldürür:
*Baş pozisyonu, kan, kusmuk, yabancı cisim, dışardan bası*Baş pozisyonu, kan, kusmuk, yabancı cisim, dışardan bası
2.2. Solunum kaybı-En hızlı 2. öldürür.Solunum kaybı-En hızlı 2. öldürür.
** Pnömotoraks, hemotoraks, akciğer yaralanmasıPnömotoraks, hemotoraks, akciğer yaralanması
3.3. Dolaşım kaybıDolaşım kaybı
** Kanama, aritmi, kardiyak yaralanmaKanama, aritmi, kardiyak yaralanma
4.4. Genişleyen kafa içi yer kaplayan oluşumGenişleyen kafa içi yer kaplayan oluşum

57. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
AA-Airway: Hava yolu ve servikal koruma-Airway: Hava yolu ve servikal koruma
BB-Breathing: Solunum ve ventilasyon-Breathing: Solunum ve ventilasyon
CC-Circulation: Dolaşım ve kanama kontrolü-Circulation: Dolaşım ve kanama kontrolü
DD-Disability: Kısa nörolojik değerlendirme-Disability: Kısa nörolojik değerlendirme
EE-Exposure: Hastanın tamamen soyulması-Exposure: Hastanın tamamen soyulması

58. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
A-AirwayA-Airway
•Öncelikle hastanının başını iki elle tutun ve “iyimisin” diye sorun.
•Mantıklı konuşan hastanın hava yolu açık solunum ve beyin perfüzyonu
yeterli demektir.
•Kaba ve gürültülü ses çıkartıyor ise kısmi tıkanıklık var demektir.
•Böyle durumda ağız içi temizlenir ve sekresyonlar aspire edilir ve oksijen
başlanır. Bu şekilde hastanın rahat nefes alması sağlanır.
•Yanıt verme girişiminde bulunmayan hastanın bilinci kapalı olduğu
düşünülür.
•“Bak, Dinle, Hisset” tekniği ile solunumun olup olmadığı kontrol edilir.
•Hastanın nefes almadığı tespit edilirse ve ağız içi temiz ise dilin hava
yolunu tıkadığı düşünülür.
•Böyle bir durumda çene itme veya çene kaldırma manevrası kullanılır.

59. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
A-AirwayA-Airway

60. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
Eğer solunum yetersiz ise:
*BVM maskeyle solutmaya çalışın.
*Heimlich manevrasını aklınıza getirin.
*Eğer BVM maske yeterli olmuyorsa endotrakeal
entübasyon düşünün.
A-AirwayA-Airway

61. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
A-AirwayA-Airway
Kalıcı Havayolu EndikasyonlarıKalıcı Havayolu Endikasyonları
•Solunumu olmayan hastalarSolunumu olmayan hastalar
•Havayolu açıklığını koruyamayan hastalarHavayolu açıklığını koruyamayan hastalar
•Yutma refleksi olmayan, sekresyonlarını kontrol edemeyen, aspirasyonYutma refleksi olmayan, sekresyonlarını kontrol edemeyen, aspirasyon
riski olanlarriski olanlar
•Hava yolu tıkanıklığı gelişme riski olanlarHava yolu tıkanıklığı gelişme riski olanlar
•GKS < 8GKS < 8
•Normoventilasyon ve oksijenizasyon gerektiren, kapalı travmatik beyinNormoventilasyon ve oksijenizasyon gerektiren, kapalı travmatik beyin
yaralanması olanlaryaralanması olanlar
•%100 oksijen tedavisine rağmen satürasyon < %90%100 oksijen tedavisine rağmen satürasyon < %90

62. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
B-BreathingB-Breathing
•Solunum için akciğerlerin, göğüs duvarının ve diyaframın
işlevlerinin görülebilmesi gerekir.
•Solunum hızı, derinliği, düzeni değerlendirilir.
•Penetran yaralanmalara bakılır. Cilt altı amfizem araştırılır ve
akciğer sesleri dinlenir.

63. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
B-BreathingB-Breathing
Birincil bakıda solunumu etkileyen ve saptanıp tedavi edilmesi
gereken 4 (5) acil durum vardır:
•Tansiyon pnömotoraks
•Açık göğüs yarası
•Masif hemotoraks
•Yelken göğüs

68. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
C-CirculationC-Circulation
•Hemorajik şok yaralanma sonrası ölümün en yaygın sebebidir.
•Hipotansif bir travma hastası aksi ispat edilene kadar hemorajik şok
olarak düşünülmelidir.
•Kan hacmi ve kardiyak atım hacmi değerlendirilir.
•Ciddi dış kanamalar kontrol edilir.
•Bilinç durumu, deri rengi, nabızları kontrol edilir.

69. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
C-Circulation
•En az 2 tane büyük damar yolu açın.
•2 litre ılıtılmış %0.9 NaCl veya RL ile hızlı sıvı resüsitasyonu yapın.
•Eğer devam eden kanama ve ciddi hipotansiyon varsa 2 Ü O Rh (-)
kan transfüzyonu düşünülmelidir.

70. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
C-Circulation
Sınıf ISınıf I Sınıf IISınıf II Sınıf IIISınıf III Sınıf IVSınıf IV
Kan KaybıKan Kaybı
(ml)(ml)
≤≤750750 750-1500750-1500 1500-20001500-2000 >2000>2000
Kan Kaybı(%)Kan Kaybı(%) ≤≤%15%15 %15-30%15-30 %30-40%30-40 >%40>%40
Nabız HızıNabız Hızı ≤≤100100 100-200100-200 120-140120-140 >140>140
Kan BasıncıKan Basıncı NN NN ↓↓ ↓↓
Nb BasıncıNb Basıncı N veyaN veya ↑↑ ↓↓ ↓↓ ↓↓
Hastanın Başlangıçtaki Durumuna Göre Tahmini Sıvı veya Kan Kaybı

71. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
C-Circulation
•Solunum ve kalp seslerinin dinlenmesi, boyun venlerinin
inspeksiyonu kontrol edilmelidir.
•Çünkü çok az kan kaybına rağmen hipotansiyona neden olan 2
durum vardır.
1. Kardiyak tamponad
2. Tansiyon pnömotoraks

72. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
C-CirculationC-Circulation
Damar yolu açılınca hastadan şu örnekler için kan alınız:
*Kan grubu ve çapraz karşılaştırma (en önemlisi)
*Hemogram, amilaz, glikoz, elektrolitler, PT, PTT
* BUN, kreatinin, CPK, ilaç seviyeleri,
*Gebelik testi
*İlaçlar (özellikle alkol) veya çeşitli toksinler

73. İlk değerlendirme: Hızlı İlk Bakı
•Hastanın tüm elbiselerini çıkartın
•Hipotermiden korumak için bir örtü ile örtün
•Vital bulguları tekrar kontrol edin
E-Exposure

74. İkincil Bakıya Geçmeden Önce…..
•Hikayenin netleştirilmesi
S – Sign&Symptoms / Bulgu ve semptomlar
A – Allergies / Allerjileri
P – Past Medical History / Tıbbi özgeçmiş
M – Medications / Kullandığı ilaçlar
L – Last meal (time) / En son yemek saati
E – Events / Neden olan olay...
•Mekanizmanın netleştirilmesi
•Diğer durumların araştırılması
Hipoglisemi, toksine maruziyet, duman inhalasyonu vs...

75. Birincil Bakı Sonu Radyoloji

76. İkincil bakı: Baştan Ayağa Bakı
•Bilinç durumunun değerlendirilmesi, GKS tayini
•Saçlı derinin palpasyonu
•Timpanik membranın değerlendirilmesi
•Nazal pasajların değerlendirilmesi
•Ağız içine bakılması
•Yüzün ve mandibulanın palpasyonu
•Pupil ışık reaksiyonları ve ekstraoküler hareketler…..
•Göz dibi bakısı…

77. İkincil Bakı: Boyun ve Göğüs
•Hastanın başını ve boynunu sabitledikten sonra boyunluğu çıkarın ve:
-Boynun ön kısmı
-Trakea pozisyonunu
-Boynun arkasını değerlendirin ve boyunluğu tekrar takın.
•Göğüs duvarı ve klavikulaları değerlendirin.
•Akciğerleri dinleyin.
•Kalbi dinleyin
•Sırtın üst kısımlarını palpe edin.

78. İkincil Bakı: Karın, Perine ve Sırt
•Batının tam olarak değerlendirilmesi
•Pelvisin palpasyonu
•Genital organların değerlendirilmesi
-Perinede kelebek tarzı ekimoz, ekternal üretral meatusta kan
•Vajinal bakı
•Rektal bakı
-Yukarı yerleşimli prostat
-Gaitada kan
•Hastanın kütük gibi çevrilip sırtının değerlendirilmesi
-Kostavertebral açılar, spinöz proçesler, paraspinal kaslar

79. •Hastanın Glaskow Koma Skala skorunun değerlendirilmesi
•Bilinç durumu/ oriyantasyon (kişi, yer, zaman, durum)
•Kraniyal sinirlerin değerlendirilmesi
•Dört ekstremitenin motor, duyu, refleks,koordinasyon kontrolü
İkincil Bakı: Nörolojik Bakı

80. •Dört ekstremiteyi de tam olarak palpasyonu
•Eklemlerin aktif hareket sınırlarının değerlendirilmesi
•Nabızların ve kapiller dolumun bakısı
•Tendon fonksiyonlarının kontrolü
•Yaralanmaları sabitlemek için atel ve bandajlama
•Derin gömülmüş objeleri yerinde bırakın.
•Uzun kemiklerde kırık varsa 4 ünite kan hazırlatın.
İkincil Bakı: Ekstremitelerin Bakısı

81. İkincil Bakı: Ekstremitelerin Bakısı
Acil durumlar: (ameliyathaneye gider…)
1. Dirsek veya diz proksimalinde damar yaralanması
2. Sinir yaralanması ile kırık
3. Açık kırık
4. Kompartman sendromu.
5. Ampütasyon

82. İkincil Bakı: Önemli Noktalar
•Bulunan yaralanma ve deformitelerin hızla atellenmesi
•Kirli yaraların temizlenmesi
•Nazogastrik ve foley sonda yerleştirilmesi
•Batmış olan kesici-delici aletlerin yerinde bırakılması
•EKG - AKG
•Ek radyografilerin çekilmesi
•Özel tanısal testlere gereksinim var mı?
-BT
-USG
-Peritoneal Lavaj
-Anjiografi

83. Nazogastrik ve Foley Sonda Kontrendikasyonları
Nazogastrik
•Burun kırıkları
•Orta yüz kırıkları
•Koagülopatiler
Foley
•Şüpheli üretra yaralanması
•Eksternal meatusta kan olması
•Yükseğe çıkmış veya palpe edilemeyen prostat
•Perinede kelebek tarzında hematom

84. İkincil Bakı Bitiminden Sonra
•Hastanın diğer bir merkeze gönderilme gereksinimi var mı?
•Hastanın yakınlarına saptanan bulgu ve sorunlar konusunda
bilgi verin.
•Bakı bittiğinde analjezi kullanımını düşünün.
•Sizinle birlikte kaldığı dönemde sık sık vital ve bakı bulgularını
gözden geçirin.
•İdrar çıkışını takip edin.
•Eğer hasta stabil değil ise yalnız bırakmayın

85. •Adli personeli haberdar edin
•Tüm sonuçları ve eşyaları muhafaza edin
•Kurşun ve bıçak delikleri olan eşyaları bu deliklerin etrafından
olacak şekilde kesin
•Suçlularla, kurbanları birbirinden uzaklaştırın
İkincil Bakı: Adli Olay

86. UNUTMAYIN
YAZILMAMIŞSA YAPILMAMIŞTIR!!!

87. TRAVMA BİR EKİP İŞİDİR