3. İGY Zirve'de A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Erdinç Günay tarafından gerçekleştirilen 'Madenlerde Yüksekte Çalışma' konulu sunum.

1. Erdinç GÜNAY
A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

2. ILO Kaynaklarına göre her yıl 1,2 milyon kadın
ve erkek iş kazaları ve meslek hastalıkları
nedeniyle hayatını kaybederken, 250 milyon
insan iş kazalarına, 160 milyon insan ise meslek
hastalıklarına maruz kalmaktadır.
150 yıldan fazla üretim yapan Zonguldak kömür
havzasında, yeraltı maden işletmeciliğinde
yapılan hazırlık ve üretim çalışmalarında alınan
tüm iş güvenliği tedbirlerine rağmen, zaman
zaman; el, ayak, baş, gövde ve bel
kazalanmaları ile çarpma ve düşmeye bağlı iş
kazaları meydana gelebilirken, degaj, göçük, su
baskını, grizu ve/veya kömür tozu patlaması,
ocak yangınları vb. iş kazalarında, can ve milli
servet kayıpları meydana gelebilmektedir.

3. Taşkömürü havzasında iş güvenliği uygulamalarını
incelediğimizde, Osmanlı maden nizamnamelerine
rağmen, taşkömürü havzasına özgü iş güvenliğine
dair uygulamalar dikkat çekicidir. Bunlar;
 İş güvenliği ile ilgili yaptırımları içeren 8 Mayıs
1867 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi,
 Artan iş kazalarını engellemek amacıyla 1903
yılında yürürlüğe giren "Ocakların Kavaidi
Umumiyesi" (Ocakların Genel Kaideleri) adlı
uygulama,
 Cumhuriyet döneminin ilk iş güvenliği
uygulamasını içeren ve sadece Ereğli havzasında
çalışan işçilere uygulanmak üzere, çalışma
süresinin 8 saat/gün olarak öngörüldüğü, sağlık ve
güvenliğin sağlanmasına ilişkin maddelerin yer
aldığı TBMM'nin çıkardığı ilk yasalardan biri olan
10.09.1921 tarih ve 151 sayılı "Ereğli Havzai

4. 1. YERÜSTÜNDEKİ
YÜKSEKTE ÇALIŞMALAR
İster yeraltı maden
işletmeciliği, ister açık
işletme madenciliği olsun,
madencilik sektöründe
yüksekte çalışma her zaman
karşımıza çıkan faaliyetler
arasında yer almaktadır.
Açık işletmecilikte, yaygın
olarak kullanılan, teleferik,
ekskavatör, kepçe, bant,
silo, ambar, lavvar, kırıcılar,
iş makineleri vb ekipmanlar Elbistan Açık İşletmesi
yüksekte çalışma faaliyetleri

5. Yeraltı maden işletmeciliğinin
gerçekleşebilmesinde, kuyu, desandri
ve baca ağzı gibi yeryüzü bağlantı
yollarını sağlayan tesisler yüksekte
çalışma gereken iş yerleridir.
Yüzlerce metre yeraltına inebilmek ,
oradaki cevherin çıkartılması ve
yeraltının havalandırması, işçi nakli
vb faaliyetler için kuyu ihraç sistemi
tesis etmek gerekmektedir.

6. Kuyu Şövelmanı montaj çalışmaları
+13/-425 kotları arasında teçhiz edilmiş olan ve -595
kotuna kadar açık bulunan TTK Kozlu Müessesesi 1 Nolu
Ana İhraç Kuyusunun derinleştirme ve iyileştirme
çalışmaları, 2001-2002 yılları arasında Çin Codco firması
tarafından gerçekleştirilmiştir.

7. -425 kotunda inset bağlantısı bulunan 1 Nolu kuyu, –820
metreye kadar derinleştirilmiş ve -720 kotuna kadar
kayıtlar döşenerek, kuyu platformu hazırlanmıştır.

8. -720 katı, denge halatlarının dönme kotu olarak
belirlenirken, -560 kotundan kuyu dibi akrosajı ile bağlantı
yapılarak, kuyu hizmete açılmıştır.

9. 11.09.2002
42 metre yüksekliğindeki şövelmanıyla +55/-820 kotları
arası tesis edilen 1 nolu kuyunun derinleştirme
çalışmaları esnasında meydana gelen iki farklı kazada,
1'i ölümlü diğeri omurga kırıklı olmak üzere 2 Çinli işçi iş
kazasına maruz kalmıştır.

10. 04.12.2006 TTK KOZLU MÜESSESESİ KONFERANS
SALON AÇILIŞI AKUT KOCELİ BÖLGESİ GÖSTERİSİ

11. 2. YERALTI MADEN İŞLETMECİLİĞİNDE
YÜKSEKTE
ÇALIŞMALAR
2.1 MADEN İŞLETMECİLİĞİNDE KUYU İÇİ BAKIM
ÇALIŞMALARI
• Her vardiya başında işçi naklinden önce, kafes koşum
tertibatının kontrolü yapılır.
• Kuyu cidarlarında ki su toplama kanalları kontrol ve
temizliği yapılır.
• Kuyu cidarlarındaki betonlarda çatlama, oynama vb
olumsuzluklara karşı kontrolleri yapılarak gerektiğinde
daire bağı yapılarak önlem alınır.

12. • Kuyu içindeki tüm mekanik aksamın bakımı, 9,5 m.
boyundaki gidajların ve eskiyen cıvataların değişimi
yapılmaktadır.
• 300 mm lik borularla taşınan su ve basınçlı hava
şebekelerinin tamir bakım ve kontrolü, gerektiği
zamanlar boruların değişimi ve kaynak çalışmaları
yapılmaktadır.
• Kuyu dibinde denge halatı ve dönme makaralarının
kontrolleri yapılmaktadır.
• Kuyu dibi platformlarında su tulumbalarının kontrolü
ve
bakımı yapılır.
• Kuyu şövelmanında halat ve makaraların kontrolü
yapılır.

13. TTK Kozlu Müessesesi +13/-720 arası hizmet vermekte olan
1. Nolu Ana ihraç kuyu bakım ekiplerinin hazırlık çalışmaları

14. Kuyu bakım çalışmaları esnasında, kullanılan emniyet
kemerleri, ocak lambası ve ferdi kurtarıcısının takıldığı
madenci bel kemeriyle beraber kuşanılması
gerektiğinden, risk analizi ve iş güvenliği tedbirleri
bakımından madenciliğe özel tasarım ihtiyacı
doğmaktadır.

15. Ortalama 4 - 4,5 kg ağırlığında bulunan ferdi kurtarıcı
ve ocak lambalarının, lomber bölgede özellikle L4-L5
ve L5-S1 omurlarının bulunduğu kısımda
sabitlenmeden ve yükü vücuda transfer etmeden
değişken vaziyette taşınması, bel bölgesinde
kazalanma riskini artıracağı gibi, kuyu içindeki
çalışmalarda da sıkışma, çarpma ve takılma risklerini

16. Kuyu Bakım Ekiplerinin 1 Nolu Ana İhraç kuyusu
içinde yapmış olduğu çalışmalar

35. 2.2. YERALTI ÜRETİM ÇALIŞMALARI ESNASINDA
YÜKSEKTE ÇALIŞMALAR
Türkiye Taşkömürü Kurumu
yeraltı maden işletmeciliğindeki
üretim faaliyetleri halen +140/-
630 kotları arasında
sürdürülmektedir. Derin kotlarla
ana katlar arasında bağlantılar,
bür (kör kuyu), desandri ve
varageller ile sağlanırken; 10 0 –
90 0 arasındaki kömür
damarlarında üretim
yapılmaktadır. Özellikle dik
damarlar dediğimiz 45 0 – 90 0
arasındaki damar serilerinde,
pnömatik patlatma, kara tumba
(toplama baca ve dik kelebe)
metotları ile çalışılmaktadır.

36. Yeni panoların
hazırlanması ise, alt taban
yollarından ortalama 20 0 –
55 0 arasında sürülen baş
yukarılar ve bacalar ile
gerçekleşmekte; ana katlar
arasında tesis edilen
panolar meyilli desandri ve
baş yukarılar ile
irtibatlandırılarak,
havalandırma ve kömür
üretimi sağlanmaktadır. Bu
nedenle yeraltının derin
kotlarında 10 metre ile 120
metre arasında meyilli baş
yukarılar ile yüksekte
çalışma faaliyetleri
gerçekleşmektedir.

37. Yeraltında ana yollar haricinde, üretim yapılan birimlerde
aydınlatmanın madenci baş lambaları ile yapılması,
kesitin dar ve meyilli olması, zaman zaman yeraltı su
geliri, taban ve tavan taşı özellikleri nedeniyle, atım, fay,
ara kesme, tavan ve arın akıcılığı gibi olumsuz koşullarda
üretim ve hazırlık çalışmaları yapmak gerekebilmektedir.

38. Bu bakımdan, yeraltı
maden işletmeciliği
çalışmaları sırasında
tahkimat yapımı,
kömürün nakli ve
malzeme taşınması
esnasında alınan tüm iş
güvenliği tedbirlerine
rağmen düşme, arın
boşalması, tavan
kırılması veya ayak
arkasından gelebilecek
posta (kömür veya
kayaç) çarpması gibi
nedenlerle iş kazaları
meydana
gelebilmektedir.

39. TTK Kozlu Müessesesinde 2006 yılında Meydana
Gelen İş Kazalarını incelediğimizde,

40. Toplam 358 iş kazasının 66 tanesi düşerek kazalanma
olarak meydana gelirken, 87'si çarpma ve 124 tanesi de
kavlak, posta (kömür, kayaç) çarpması olarak
gerçekleşmiştir. Şekil 1'de görüldüğü üzere, pilot
çalışmamıza konu olan TTK Kozlu Müessesesi yeraltı
maden işletmeciliğinde 2006 yılında meydana gelen iş
kazalarının, % 18,4'ü düşmeye bağlı iş kazaları olarak
gerçekleşmiştir. Tablodaki düşme kazaları, genelde
kayma ve denge kaybetmeye bağlı olarak, bulunduğu
yerde veya baş yukarı ve vargellerde meydana gelen
düşmelerdir.

41. TTK Kozlu Müessesesinde 2007 yılında Meydana
Gelen İş Kazalarını incelediğimizde,

42. Toplam 414 iş kazasının 52 tanesi düşerek kazalanma
olarak gerçekleşirken, 126 iş kazası çarpma, 158 iş kazası
da posta ve kavlak çarpması şeklinde oluşmuştur.Şekil
2'de görüldüğü üzere, pilot çalışmamıza konu olan TTK
Kozlu Müessesesi yer altı maden işletmeciliğinde 2007
yılında meydana gelen iş kazalarının %12,5'i düşmeye
bağlı iş kazaları olarak gerçekleşmiştir.

43. Yeraltı maden işletmeciliğinde iş kazalarını
incelediğimizde; zehirleyici ve boğucu gazlar, göçük,
grizu ve/veya kömür tozu patlamaları ile yangınlar dan
daha çok, iş kazalarında dikkat çeken hususların, arın,
tavan veya ayak arkasından düşen posta, kavlak ve
kömür çarpmaları ile düşme ve malzeme taşımadan
kaynaklanan, kazalanmalar olduğu görülmektedir.

44. •Madenci bel kemerlerinin standardizasyonunun
belirlenmemesi ve henüz kişisel koruyucular
kapsamında yer almaması nedeniyle, gerek ülkemizde
gerekse başta Avrupa Birliği olmak üzere dünya yeraltı
maden işletmeciliğinde, madenci bel kemerlerinin
önemi henüz istenilen düzeye ulaşamamıştır. Bu
nedenle, ağır sanayide meydana gelen bel
kazalanmaları oranının toplam kazaların %15-20'i
arasında olması, çalışanların sağlığı yanı sıra çok
büyük iş gücü ve ekonomik kayıplara yol açmaktadır.

45. Yeraltı maden işletmeciliğinde kullanılan madenci bel
kemerleri ile Avrupa İSG Haftası 2007 kapsamında “Kas
İskelet Sistemi Rahatsızlıkları ve Önlenmesi ” konulu,
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından açılan yarışmada,
ulusal bazda “EN İYİ UYGULAMA ÖRNEĞİ ÖDÜLÜ”
kazanan ergonomik madenci bel kemerleri

46. 2006 Yılı TTK Geneli Ölümlü İş Kazaları Tablosu
S Kaza Tarihi Kaza Müessese Adı Soyadı Doğum Kaza Yeri Açıklama
. Saati Tarihi
N
o
1 27.04.2006 20.15 Üzülmez Mües. Hüseyin UZUN 01.01.196 1. Ocak –160/- Kavlak
Asma İşletme 4 200 Hacımemiş Düşmesi
Ayak
2 14.06.2006 02.30 Üzülmez Mües. Hayri AYHAN 10.02.196 1. Ocak 33505 Göçük
Asma İşletme 2 lağımı –198/-194
Sulu Baca
3 17.07.2006 14.30 Karadon Mües. Savaş 29.07.197 2. Ocak + 0 / - Göçük
Kilimli İşletme ÇELİKTÜRK 4 83 Unudulmuş
Ayak
4 09.10.2006 Üzülmez Mües. Dursun ŞIMAR Transfer Bandı İskeleden
(Özel Firma) Düşme

47. 2007 Yılı TTK Geneli Ölümlü İş Kazaları
Tablosu
S Kaza Tarihi Kaza Müessese Adı Soyadı Doğum Tarihi Kaza Yeri Açıklama
No Saati
1 25.06.2007 15.00 Karadon Dursun 14.02.1976 -260/-360 Batı Gazdan
Mües. AKTOP Taban Çay Ayak İçi Boğulma
İşletme Baca
2 08.09.2007 03.00 Üzülmez Esat 03.06.1978 -130/-156 4. Kuzey Göçük
Mües. Asma ÜSTÜNSOY Sulu Ayak
İşletme
3 05.10.2007 03.30 Kozlu Mües. Kadir 13.03.1964 -425 Kuyu Dibi Kalp Krizi
İşletme TEFENLİ
4 12.11.2007 15.00 Karadon Sebahattin 01.12.1974 41228 / 41230 Gazdan
Mües. ACAR lağımı Boğulma
İşletme
5 26.12.2007 20.30 Kozlu Mües. Recep 10.10.1969 -485/ 211005 Düşme
işletme ALCANLI -560/111056310
kömür ambarı

48. 26.12.2007 tarihinde TTK Kozlu Müessesesi –
485/211005, -560/111056310 kömür ambarıında,
6045017 Sicil no ile çalışmakta olan, Recep ALCANLI
kömür ambarında sıkışan kömür postasını boşaltma
çalışması sırasında siloya düşerek hayatını
kaybetmiştir.

50. SONU
Ç
Yüksekte çalışmaya bağlı iş kazaları diğer sektörlerde
olduğu gibi maden işletmeciliğinde de büyük önem arz
etmektedir. Ölümlü kazaların %20-25’inin, yaralanmalı
kazalanmaların ise % 12-18’inin düşmeye bağlı iş
kazalarından meydana gelmesi, madencilikte kişisel
koruyucuların ve yüksekten çalışmanın önemini ortaya
koymaktadır.
2006 yılında toplam 1673 ve 2007 yılında 2068
yaralanmalı iş kazasının meydana gelmesi, yeraltında
kişisel koruyucu olarak kullanılan, eldiven, çizme ve/veya
bot, ocak elbisesi, gözlük, dizlik vb malzemelerin, iş
kazalarının önlenmesinde ki önemini ortaya koymaktadır.

51. Avrupa İSG Haftası 2007 kapsamında “Kas İskelet
Sistemi Rahatsızlıkları ve Önlenmesi ” konulu, T.C.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve
Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından açılan yarışmada,
ulusal bazda “EN İYİ UYGULAMA ÖRNEĞİ ÖDÜLÜ”
kazanan ergonomik madenci bel kemerleri, sadece
lamba ve maske taşıma görevi dışında, lomber bölgede
L4-L5 ve L5-S1 omurların bulunduğu kısımları da
sarması nedeniyle, dıştan gelebilecek çarpma, darbe ve
düşmelere karşı ayrıca önemli bir kişisel koruyucu
olarak yeraltı maden işletmeciliğinde yer alabilecek
niteliktedir.
Yeraltı maden işletmeciliğinde, kuyu, kömür ambarı, silo
vb yerlerde kullanılmakta olan emniyet kemerleri, aynı
zamanda ocak lamba ve ferdi kurtarıcısı takılan
madenci bel kemeriyle uyumlu yapıda özel olarak dizayn
edilmeleri risk analizi bakımından önem arz etmektedir.