Voices of Panchayat Presidents - Newsletter - Issue No.29

cŸsh£á murh§f¥ ãuâÃâfË‹ Fuš - 29 - 2014
cŸsh£á murh§f¥
ãuâÃâfË‹ Fuš

FOCUS
uyh‰W¢ áw¥ò Ä¡f 73tJ k‰W« 74tJ
muáaš rhrd r£l¤ âU¤j§fŸ eh£o‹tmid¤J khÃy§fËY« gŠrha¤Juh{
m i k ¥ ò f S ¡ f h d n j ® j š e i l b g W t i j
f£lhakh¡»aJ. ïªâa muáaÈš xU K¡»a
mik¥ò ßâahd Ó®âU¤j« Jt§»aJ. j‰nghJ,
gŠrha¤J uh{mik¥òfŸ ehL KGtJ« muáaš
rhrd¤â‹ mo¥gilÆš cUth¡f¥g£LŸsd.
ï¤jifa mik¥òfis cUth¡Ftj‰fhd
Ú © l f h y K a ‰ á f S ¡ F ¥ ã w F ï i t
cUth»íŸsd.
mâfkhd mâfhu§fŸ muál« FÉ¡f¥g£L,
m l ¡ F K i w f S « R u © l š f S «
bgU»¡bfh©oU¡F« ã‹dÂÆš murik¥ò
rhrd¤J¡fhd 73, 74-tJ âU¤j§fŸ k¡fS¡F
m â f h u « t H § F t â Y « m o k £ l ¤ â š
#dehaf¤ij¡ f£LtâY« r£ltu«òfS¡F
c£g£l xU K¡»a m°âthukhf mikªJŸsd.
ïit c©ik el¥òfshf khwnt©Lkhdhš,
bjhl®¢áahd nk«ghL, g§nf‰ò #dehaf«
ï u © L « x ‹ ¿ È U ª J x ‹ W ã Ç ¡ f
KoahjitahF«, ntWgL¤j KoahjitahF«.
mok£l¤âš #dehaf¤ij gy¥gL¤JtJ,
T£lh£á v‹gij kWtiuaiw brŒtJ M»ait
mâfhu§fis¥ gutyh¡Ftjhf k£Lkšyhkš,
ciH¡F« t®¡f¤ijí« ViH k¡fË‹ ïju
ãÇÉdiuí« mÂâu£o mâfhu« tH§Ftjhfî«
ïU¡f nt©L«. ïJ murik¥ò rhrd¤â‹ xU
K¡»akhd ïy¡fhF«; ca®ªj j‹dhSik, r_f
Úâ, rk¤Jt« M»at‰iw neh¡»a gaz¤njhL
ïizªjjhF«. j‰rh®ò k‰W« ca® j‹dhSik
cÇik v‹w ïy¡if miltj‰fhf, k¡fŸ j§fŸ
r_f milahs¤ij cWâ¥gL¤â¡ bfhŸsî«,
j§fsJ mo¥gil¤ njitfis Ãiwî brŒJ
bfhŸsî«, Ru©lY¡F vâuhf¥ nghuhlî«,
r k ¤ J t k ‰ w m l ¡ F K i w r h ® ª j m â f h u
cwîfS¡F vâuhf¥ nghuhlî«, kÅj cÇikfis
nk«gL¤jî«, r_f cilikfis¥ ghJfh¡fî«
gŠrha¤JfŸ, efuh£áfŸ M»ait òâa â£l¤â‹
ÑœÄfK¡»akhd mik¥òfsh»íŸsd.
m n j n e u ¤ â š , ï ª j m u r i k ¥ ò r h r d «
mo¥gilÆyhd â£l« KGikahdJ v‹W
brhštj‰»šiy. cŸsh£á mik¥òfŸ bjhl®ghf
k h Ã y m u R f Ÿ b f h © L t U « r £ l § f Ÿ
mâfhu§fis¥ gutyh¡F« murik¥ò rhrd¤
â£l¤ij khÃy§fËš fwhuhf mkyh¡f¢ brŒa
it¥gâš g‰wh¡Fiwahfnt cŸsJ. mâfhu§fis
k¤âa¥ g£oaš, khÃy¥ g£oaš, bghJ¥g£oaš vd
g§ÑL brŒtJ bjhl®ghf murik¥ò rhrd¤â‹ 1,2,3
M»a g£oašfËš tiuaW¡f¥g£LŸsJ. Mdhš,
cŸsh£á mik¥òfS¡F mâfhu§fis¥ g§ÑL
brŒtj‰fhd 4-tJ g£oaiy¢ brašgL¤âahf
nt©L« v‹w f£lha« ïšiy. ïij¤ bjËthf
tiuaW¡f¤ jt¿ÆU¥gJ, gy khÃy muR vªj
msî¡F mâfhu§fis¥ gutyh¡»dhš nghJ«
v‹W fUJ»wnjh, vªj msî¡F mJ jd¡F¥
ghJfh¥ghdJ v‹W Ãid¡»wnjh mªj msî¡F
k£L« elto¡iffŸ vL¤jhš nghJ« v‹w
Ãiyikia gy khÃy§fËš V‰gL¤âíŸsJ.
jÄœeh£oš, 73tJ r£l¤âU¤j¤âš cŸs 29
mâfhu§fS« 74tJ r£l¤âU¤j¤âš cŸs 18
mâfhu§fS« 1994« M©o‹ jÄHf gŠrha¤J¢
r £ l ¤ â š â U ¤ j « b r Œ t j ‹ t h Æ y h f ¡
c Ÿ s h £ á f S ¡ F t H § f ¥ g l É š i y .
j h œ ¤ j ¥ g £ n l h ® , g H § F o Æ d ® , b g © f Ÿ
M»nahU¡fhd ïl xJ¡ÑLfŸ, khÃy Ãâ
Miza« mik¤jš, khÃy nj®jš Miza«
mik¤jš ngh‹w f£lhakhf¢ brŒjhf nt©oa
V ‰ g h L f Ÿ b r Œ a ¥ g £ L Ÿ s d . M d h š ,
cŸsh£áfS¡F¤ nj®ªbjL¡f¥gL« ãuâÃâfŸ
m â f h u k ‰ w t ® f s h f , g š n t W â £ l § f Ÿ
m k y h ¡ f ¥ g L t â Y « b g h J ¥ g Â f Ë Y «
mâfhÇfS¡F cjî»wt®fŸ v‹gjhf k£Lnk,
m›t¥nghJ murhizfŸ k£L« btËÆLtj‹
_y« mâfhu¥ gutš v‹gij¢ RU¡»íŸsJ jÄHf
muR. ï‹W tiuÆš mâfhu§fnsh, Ãânah, khÃy
muR¥ gÂahs® V‰ghLfnsh gutyh¡f¥glÉšiy.
2
muáaš rhrd r£l¤ âU¤j« gFâ IX k‰W« IX-A (Éâ 243G&W) k‰W«
7tJ m£ltizÆš g£oaš IV (4) (cŸsh£á cUth¡Ftj‰fhd
âU¤j« murh§f¥ g£oaš)
cŸsh£á murh§f¥ ãuâÃâfË‹ Fuš - 29
cŸsh£á murh§f¤ijí« nj®ªbjL¡f¥g£l jÈ¤ k‰W« bg©
ãuâÃâfisí« tY¥gL¤Jtj‰fhd njáa fyªJiuahlš
11 kh®¢ 2014, òJâšÈ

3
mit k¡fshš nj®ªbjL¡f¥g£l mik¥ã‹
MŒî¡F c£g£litahf M¡f¥glÉšiy.
murik¥ò¢ r£l¤âš cŸs M£á Ã®thf¤J¡fhd
4-tJ g£oaiy¢ nr®¡f¤jt¿aj‹ Éisthf
cŸsh£á mik¥òfŸ j‰rh®ò, jhth¡fS¡F¤ Ô®î
ngh‹w K¡»akhd r£l elto¡iffis
nk‰bfhŸtj‰fhd mâfhuk‰w mik¥òfshfnt
cŸsd.
ïªj¥ ã‹dÂÆš 2014 kh®¢ 11« njâ, cŸsh£á
murh§f¤ijí« nj®ªbjL¡f¥g£l jÈ¤ k‰W«
bg© ãuâÃâfisí« tY¥gL¤Jtj‰fhd njáa
fyªJiuahlš òJâšÈÆš eilbg‰wJ. ïâš
ïªâah KGtâÈUªJ Rkh® 40¡F« nk‰g£nlh®
fyªJbfh©ld®. Ñœf©l neh¡f§fS¡fnshL
ïªj fyªJiuahlš V‰ghL brŒa¥g£lJ.
- muáaš rhrd r£l¤â‹ 7tJ m£ltizÆš
4tJ g£oaiy ïiz¥gJ k‰W« gFâ IX, IX-
AÉš âU¤j§fŸ bfh©L tUtj‹ _y«
cŸsh£á murh§f¤ij tY¥gL¤JtJ
-· cŸsh£á murh§f¤âš nj®ªbjL¡f¥g£l
jÈ¤ k‰W« bg© ãuâÃâfŸ rªâ¡F« rhâa
ßâahd ghFghL k‰W« t‹Kiwfis
vâ®bfhŸtJ
-· njáa msÉyhd ãu¢rhu¤ij cUth¡FtJ,
muáaš rhrd âU¤j§fŸ _y« cŸsh£á
m u r h § f ¤ i j t Y ¥ g L ¤ J t j ‰ f h d
tÊKiwfis f©l¿tJ ïªj¥ ãu¢rhu¤ij
bt›ntW f£l§fËš K‹bdL¤J¢
brštj‰fhd âw‹fis cUth¡FtJ
Jt¡f ÃfœÉš fyªJbfh©l âUÄF. njt»
b # Æ ‹ 1 2 t J I ª j h © L â £ l ¤ â š
nk‰bfhŸs¥g£l xU MŒÉš xU mik¢rf« Tl
c Ÿ s h £ á m u R f S ¡ F m â f h u § f i s
tH§fÉšiy v‹gJ bjËth»aJ. k¤âa, khÃy
muRfŸ cŸsh£á murh§f¤ij â£l§fis
eilKiw¥gL¤J« mYty®fŸ nghy¤jh‹ el¤j
ÉU«ò»‹wd, ïªj Ãiy khw ï¤jifa xU njáa
msÉyhd ãu¢rhu« mtáa« v‹wh®. nkY«, ïJ
nj®jš neu« v‹gjhš x›bthU muáaš
f £ á f i s í « r ª â ¤ J m t ® f s J n j ® j š
nfhÇ¡ifÆš ïªj nfhÇ¡ifiaí« ïiz¡FkhW
nf£L¡bfhŸtJ mtáa« v‹W« tÈíW¤âdh®.
âU.#h®{nkŒô, Ã®thf ïa¡Fe®, I.v°.v°. ngR«
bghGJ muáaš cWâ¥ghL ïšiy v‹whš,
ïªâahÉš vJî« el¡fhJ. ÑÊ¿ªJ mâfhu¥
gutY¡fhd nfhÇ¡ifahf tu¤âdhšjh‹ 73tJ
muáaš âU¤j« Ãiwnt‰w¥g£lJ. k¡fS¡F
mâfhu« mË¡fhkš ehL K‹nd‰w KoahJ
v‹gJ c©ik. k¤âa khÃy muRfŸ j§fsJ
M£á KiwÆš #dehaf« njit v‹W Fuš
bfhL¡»‹wd®. Mdhš, kht£l« k‰W« mj‰F«
Ñ œ k £ l m s É š , m u R m â f h Ç f Ë ‹
f£L¥gh£onyna ïa§f it¡»‹wd®. 73tJ
âU¤j« tªJ 20 M©LfS¡F¥ ãwF j‰nghJ
M£áa® k‰W« t£lhu ts®¢á mYtyÇ‹
uh{Íakhf Cuh£á murh§f« cŸsJ. ïªj Ãiy
khw ï¤jifaãu¢rhu« njit v‹W T¿dh®.
fhZÛiu¢ nr®ªj m¥Jš fÅ fh‹ ngR«nghJ,
“flªj 20 M©Lfshf fhZÛÇš Cuh£á murh§f
eilKiw ïšiy. ghuhSk‹w mâfhu¤ij g»®ªJ
bfhŸs ÉU«òtâšiy. mjdhš, cŸsh£áfS¡F
mâfhu¥ g»®î ïšiy. j‰nghJ cŸsh£á
murh§f« eilKiw¡F tªj ã‹d®, gy
jiyt®fŸ bfhšy¥gL»‹wd®. bg© jiyt®fŸ
jiyt® eh‰fhÈÆš mku mDkâ¡f¥gLtâšiy”
v‹wh®.
Jt¡f Ãfœit jiyikna‰W tÊel¤âa âU. Má
bg®zh‹l°, cŸsh£á murh§f§fS¡F vd xU
g£oaš (g£oaš IV) cUthfÉšiy v‹whš,
c © i k a h d m o j £ L # d e h a f « v ‹ w
th®¤ij¡nf m®¤j« ïšyhkš nghF« v‹wh®.
e h ‹ f h t J g £ o a È š ï l « b g w n t © o a
Fiwªjg£r m«r§fis¥ g‰¿ eh« Éthâ¡f
nt©oaJ mtáa« v‹wh®. ïJ jÉu, ãAh®,
ïkh¢ry¥ ãunjr«, uh#°jh‹, jÄœehL,
c¤âu¥ãunjr«, cŸË£l gy khÃy§fËÈUªJ
ãuâÃâfŸ fyªJbfh©L mªjªj khÃy¤âš
cŸsh£á murh§f¤â‹ Ãiy F¿¤J«, bg©
k‰W« jÈ¤ jiyt®fŸ Ãiy F¿¤J« g»®ªJ
bfh©ld®.
ïWâÆš Ñœf©l KoîfŸ vL¡f¥g£ld
-· ïªj¥ ãu¢rhu« g‰¿a áW F¿¥ò x‹iw ïWâ
brŒJ mid¤J muáaš f£áfS¡F«
mD¥òtJ
-· Cuh£á¤ jiyt®fŸ, j‹dh®t bjh©L
ÃWtd§fŸ, #dehaf mik¥òfŸ M»a
gšntW mik¥òfis ïªj¥ ãu¢rhu¤â‰FŸ
bfh©L tUtJ
-· #]‹ mšyJ #]iy khj¤âš, bgÇa
msÉyhd khehL x‹iw el¤JtJ
-· tiuî âU¤j§fSl‹ xU bfhŸif¡
F¿¥ig jahÇ¤J mo¤j£L #deha¤ij
tY¥gL¤j gÂ brŒí« gšntW FG¡fS¡F
mD¥ã it¤JïWâbrŒtJ.
- kÅj cÇik nk«ghL k‰W« MuhŒ¢á
mik¥ò (HRF)

áa czî ghJfh¥ò r£l K‹tiuî
(v‹.v~¥.v°.ã.) 2013 br¥l«g®
bjhl¡f¤âš ehlhSk‹w¤â‹ ïU
m i t f Ë Y « F u š t h ¡ b f L ¥ ò _ y «
Ãiwnt‰w¥g£lJ. mij¤ bjhl®ªJ ï¥nghJ mJ
njáa czî ghJfh¥ò r£lkhf (v‹.v~¥.v°.V.)
kh¿íŸsJ. ehlhSk‹w¤âš elªj Éthj¤âš
g§nf‰w x›bthUtU«, ehlhSk‹w¤â‰F btËna
mtuJ flªj fhy ÃiyghL mšyJ m¿¡iffŸ
v¥go ïUªâUªj nghâY«, czî cÇik¡F
M j u t h f t h j h o d ® , V i H f S ¡ F «
gá¤âU¥gt®fS¡F« cztË¡f nt©oaJ
muá‹ flik vd tÈíW¤âd®. gšntW f£áfŸ
rh®ãš 300¡F« nk‰g£l âU¤j§fŸ bgU«ghyhd
âU¤j§fŸ midtU¡Fkhd bghJ ÉÃnahf Kiw,
g a W f Ÿ - v © b z Œ - c ¥ ò n g h ‹ w t ‰ i w í «
cŸsl¡Fjš M»at‰¿‹ _y« r£l¤â‹
thŒ¥òfis ÉÇîgL¤Jtj‰F Mjuthf ïUªjd.
r_f rikaš Tl§fŸ, ifÉl¥g£nlhU¡fhd
czî¤ â£l§fŸ ngh‹wt‰iwí« ïiz¡f
nt©L« vd thjhod®. r£l« ï‹D« ÉÇthf¥
g y d Ë ¥ g j h f ï U ¡ f n t © L « v ‹ W
ehlhSk‹w¤âš k¡fË‹ ãuâÃâfŸ cu¡f
thâ£L¡bfh©oUªjnghJ, ãujhd Clf§fŸ mªj
r £ l « Ã i w n t ‰ w ¥ g L t J F ¿ ¤ J f t i y
b j Ç É ¤ J ¡ b f h © o U ª j d . ï ª â a ¥
bghUshjhu¤âš V‰g£LŸs jtWfŸ mid¤â‰F«
- ts®¢á É»j« åœ¢áailªjJ Kjš %ghŒ kâ¥ò
rÇtilªjJ tiuÆš - ïJjh‹ fhuz« v‹W
brhšÈ¡bfh©oUªjd. r£lK‹tiuî¡fhd ïªj
vâ®Éid, tskhf ïU¡»w xU áyU¡F«, czî,
Rfhjhu«, fšÉ, ntiy M»ait rh®ªj mo¥gil
trâfS¡nf ï¥nghJ« nghuho¡bfh©oU¡»w
bgU«gFâ k¡fS¡F« ïilna bjhl®g‰W¥
nghÆU¥gij¡ fh£L»wJ.
r£l¤â‰F vâuhd thj§fËš, mj‰F v›tsî
bryî Mf¡TL« v‹gJ g‰¿a Äif¥gL¤j¥g£l
f z ¡ F f Ÿ f h £ l ¥ g L » ‹ w d . r £ l ¤ i j
brašgL¤J«nghJ mj‰F brythf¤jh‹ brŒí«
v ‹ g J c © i k . M d h š , m J e h £ o ‹
vâ®fhy¤â‰fhf brŒa¥gL»w Kjälh mšyJ
åzhd bryth v‹gJjh‹ nfŸÉ. ïªj¢ r£l«
mâf bryîão¡f¡ToaJ v‹gj‰F Mjhukhf
K ‹ i t ¡ f ¥ g L « g š n t W k â ¥ Õ L f Ÿ
Ä i f ¥ g L ¤ j ¥ g £ l i t a h f , v â ® t h j ¤ â ‰ F
cÇaitahf cŸsd. gy rªj®¥g§fËš ï¤jifa
kâ¥ÕLfŸ e«g Koahj Clf§fË‹ mo¥gilÆY«
jtwhd jftšfË‹ mo¥gilÆYnk cŸsd.
ga‹gL¤J« òŸËÉtu§fis¥ bghW¤jtiuÆš
mit K‰¿Y« btË¥gil¤ j‹iknahL
ïU¥gâšiy. c©ikÆnyna v›tsî brythF«
v‹gij fhy«jh‹ fh£l nt©L«. Mdhš, ïªj¡
f£LiuÆ‹ neh¡f« mªj kâ¥ÕLfËš cŸs áy
j t W f i s R £ o ¡ f h £ L t J j h ‹ . r £ l ¤ â ‹
K¡»a¤Jt¤ij Fiw¥gj‰F«, mj‹ ÉâfËš
ïUªJ ftd¤ij¤ âir âU¥òtj‰Fnk ïªj
kâ¥ÕLfŸ ga‹gL¤j¥gL»‹wd. Mfnt, ïªj
kâ¥ÕLfŸ v¥nghJnk â£lt£lkhd mo¥gilfËš
brŒa¥gLtâšiy v‹gij òÇªJbfhŸtJ
mtáa«. kh‰W kâ¥ÕLfŸ vijí« K‹it¥gj‰F
ï¡f£LiuÆš Ka‰á brŒa¥glÉšiy. Vbd‹whš,
Ãâ¢ bryîfŸ F¿¤j mâfhu¥ó®t kâ¥ÕLfŸ
V‰bfdnt bghJ¤ js¤âš »il¡»‹wd. vªj xU
Koî¡F« tUtj‰F K‹ghf bghJ ÉÃnahf¤ Jiw
bjhl®ghd áy jftšfŸ ï§F ju¥g£LŸsd. áy
r®¢ir¡FÇa ãu¢ridfŸ F¿¤J bjËîgL¤Jtnj
mj‹ neh¡f«.
k¤âa czî¤ Jiw mik¢r® nf.É. jhk°
ehlhSk‹w¤âš Ãfœ¤âa ciuÆY«, gšntW
ng£ofËY«, ïªj¢ r£l¤â‹ Éisthf czî
4cŸsh£á murh§f¥ ãuâÃâfË‹ Fuš - 29
njáa czî ghJfh¥ò¢ r£l¤ij brašgL¤Jtj‰fhd bryî
- Ôgh á‹Ah
j‰nghJ r£lkh»íŸs, njáa czî ghJfh¥ò¢ r£l K‹tiuit
brašgL¤Jtj‰fhd bryî F¿¤J Vuhskhd jÅ¥g£l kâ¥ÕLfŸ
brŒa¥g£LŸsd. MÆD«, mªj kâ¥ÕLfŸ mid¤J« jtwhd fÂ¥òfË‹
mo¥gilÆš mšyJ bghJ btË¡F tuhj òŸËÉtu§fË‹ mo¥gilÆš
brŒa¥g£LŸsd. mªj kâ¥ÕLfËš xU Éõa« bghJthf g»®ªJ
bfhŸs¥g£oU¡»wJ - mjhtJ ïj‰fhd bryî f£L¥goahfhjjhf ïU¡F«
v‹gnj mªjÉõa«.

5
khÅa¤â‰fhd tUlhªâu bryî 1.3 y£r« nfho
%ghŒ msÉ‰F mâfÇ¡F« v‹W T¿íŸsh®. ïªj
kâ¥Õ£o‰fhd Étu§fŸ »il¡fÉšiy v‹whY«,
ã‹tU« fz¡FfŸ ïj‰fhd mo¥gilia
És¡f¡Toajhf cŸsd: r£l¤â‹ 4tJ
m£ltiz¥go ïªj¢ r£l¤â‹ Ñœ bghJ ÉÃnahf
Kiw¡F xJ¡f¥gl nt©oa bkh¤j jhÅa« 54.9
ÄšÈa‹ l‹ MF«. nkY« 6.5 ÄšÈa‹ l‹ jhÅa«
ï¥nghJ ntW neh¡f§fS¡fhf xJ¡f¥gL»wJ.
xU »nyh jhÅa¤â‰F %.21.5 khÅakhf
tH§f¥gLtjhf it¤J¡bfh©lhš 61.4 ÄšÈa‹
l‹ jhÅa¤â‰F Xuh©oš %.1.32 y£r« nfho
bryth»wJ mšyJ j‰nghija rªij Éiy
Ãytu¥go bkh¤j cŸeh£L c‰g¤âÆš (Í.o.ã.) Rkh®
1.3.rjåj«xJ¡f¥gL»wJ.
bryî F¿¤J murh§f« v‹d brhš»wJ v‹gJ
x U ò w « ï U ¡ f n t W 3 k â ¥ Õ L f S «
K‹it¡f¥gL»‹wd. ïªj¢ r£l¤ij Xuh©L¡F
3 y£r« nfho %ghŒ¡F nkš brythF« mšyJ
bkh¤j cŸeh£L c‰g¤âÆš 3 rjåj« brythF«
v‹W gšyh thâL»wh® (2013).
É t r h a b r y î f Ÿ k ‰ W « É i y f S ¡ f h d
Miza¤â‹ (á.V.á.ã.) m¿¡ifÆš mnrh¡ Fsh£o
k ‰ W « m t u J r f h ¡ f Ÿ , ï ª j ¢ r £ l ¤ i j
Ãiwnt‰Wtjhš murh§f¤â‰F _‹W M©LfËš
Rkh® 6.8 y£r« nfho %ghŒ (Xuh©L Rkh® 2.3 y£r«
nfho %ghŒ) TLjš Rik V‰gL« v‹W
thâ£LŸsd® (2012). k¤âa Ãâ mik¢rf¤ij¢
nr®ªj ãuh¢á ÄZuh m©ikÆš vGâa xU
f £ L i u Æ š r £ l ¤ i j ¢ b r a š g L ¤ J t â š
V‰gl¡Toa tUlhªâu bryî %.44,411 nfho¡F«
%.76,486 nfho¡F« ïilna ïU¡f¡TL« v‹W
T¿íŸsh®. ïªj kâ¥ÕLfËš cŸs áy
mo¥gilahd FiwghLfŸ mL¤J tU« g¤âfËš
R£o¡fh£l¥gL»‹wd.
fáîfŸ:
gšyhÉ‹ kâ¥ÕLfËš áy jtwhd fz¡FfŸ
cŸsd v‹W V‰bfdnt kW¥ò bjÇÉ¡f¥g£LŸsJ
(nfh£thš 2013, á‹Ah 2013), x£Lbkh¤j k¡fŸ
bjhif¡Fkhd bghJ ÉÃnahf Kiw jhÅa
E f ® É ‹ r u h r Ç m s i t ¤ j h ‹ f z ¡ » š
v L ¤ J ¡ b f h Ÿ s n t © L n k a ‹ ¿ b g h J
ÉÃnahf¤Jiw _y« gy‹ bgWgt®fis k£L«
fz¡»š vL¤J¡bfhŸs¡TlhJ v‹gJ ngh‹w
ãu¢ridfËš, gšyhÉ‹ thj¤âš cŸs
K¡»akhd FiwghL v‹dbt‹whš, mt® jdJ
kâ¥ÕLfËš bghJ ÉÃnahf KiwÆš Ñœ jÅ eg®
Ef®it fz¡»š vL¤J¡bfhŸS«nghJ mt®
j‰nghija fáî msití« ïiz¤J¡ bfhŸ»wh®.
ïJ v¥go murh§f¤â‹ c©ikahd brythf khW«
v‹W mt® És¡fkË¡fÉšiy. MÆD«, 40 rjåj
fáÉ‰F¥ ãwF xU gadhË c©ikÆnyna jd¡F
r£l¥go cÇik cŸs czî msit bgW»wh®
v‹gij cWâ¥gL¤Jtj‰F murh§f« TLjš
jhÅa¤ij xJ¡ÑL brŒí« v‹W k£Lnk mt® xU
Cf¤â‰F tU»wh®. Mfnt, xU egU¡F xU
khj¤âš 5 »nyh tH§Ftj‰fhf murh§f«
c©ikÆš xU egU¡F xU khj¤âš 8.3 »nyh
msÉ‰F tH§F« v‹»wh®. ïªj TLjš
bryî¡fhf vd murh§f« tH§F»w khÅa«jh‹
c©ikahd brythf ïU¡F« v‹W« mt®
TW»wh®. ïJ xU mg¤jkhd Cf« v‹W És¡f
nt©oa mtáaÄšiy. muR¡ bfhŸiffËš
mDgtKŸs vtU¡F«, ïªj mo¥gilÆš
g£b#£LfŸ jahÇ¡f¥gLtâšiy v‹gJ bjÇí«.
bghJ ÉÃnahf KiwÆš V‰gL»w fáî v‹gJ xU
fLikahd ãu¢rid, MHkhd jiypLfŸ
njit¥gL»w ãu¢rid.
fáîfŸ ãu¢ridia Ó®âU¤j§fŸ _ykhfnt
rÇgL¤j nt©Lnka‹¿ TLjš bryîfŸ _ykhf
mšy. m›thW TLjš bryîfŸ brŒ»wnghJ,
mâY« xU gFâ fáa¡TL«. Ã®thf«, f©fhÂ¥ò,
kâ¥ÕL ngh‹wt‰¿š TLjš Ãâ xJ¡ÑL brŒa¥gl
n t © L « . M d h š , g £ b # £ k â ¥ Õ L f i s
jahÇ¡F«nghJ ïªj Étu§fis, CHš r«gªj¥g£l
fáîfnshL nr®¤J FH¥ã¡bfhŸs¡TlhJ.
Étrha c‰g¤â¢ bryîfŸ:
gšyhÉ‹ kâ¥ÕLfËš cŸs FiwghLfis
k‰wt®fŸ tYthd KiwÆš R£o¡fh£o kW¥ò¤
bjÇÉ¤JŸsd®. mnj neu¤âš Fyh£oí« mtuJ
rfh¡fS« brŒJŸs MŒî bjhl®ghf TLjš
ftd« brY¤j nt©oíŸsJ. F¿¥ghf mªj MŒî,
eh£o‹ czî Ã®thf mik¥ã‹ xU m§fkhf cŸs
ÃWtd¤âlÄUªJ tªJŸsJ v‹gjhš TLjš
ftd¤â‰F cÇajh»wJ. á.V.á.ã. kâ¥Õ£o‹go
_‹W M©LfËš 6.8 y£r« nfho %ghŒ
bryth»wJ. ïJ czî¡fhd neuo khÅa¤â‰F
m¥gh‰g£lJ. ïâš “Étrha c‰g¤â nk«gh£L
bryîfŸ” v‹w xU c£TW nr®¡f¥gL»wJ.
r£l¤ij Ãiwnt‰Wtj‰F Étrha c‰g¤â 25
ÄšÈa‹ l‹ tiuÆš mâfÇ¡f nt©oíŸsJ v‹W
á.V.á.ã. m¿¡if TW»wJ. nfhJik, mÇá
c‰g¤âÆš 30 rjåj msÉ‰F bfhŸKjš msî

6
guhkÇ¡f¥gl nt©L« v‹w Cf¤â‹ mo¥gilÆš
ïªj¥ òŸË Étu« ju¥g£LŸsJ. Kjyhtjhf,
V‰bfdnt ekJ bfhŸKjš msî 30 rjåj¤â‰F
nkš ïU¡»wJ v‹»wnghJ, TLjš bfhŸKjiy
Fiwªj rjåj« msÉ‰F ca®¤âdhš nghjhjh
v ‹ g J F ¿ ¤ J b j Ë î g L ¤ j ¥ g l É š i y .
ïu©lhtjhf ïªj¡ fz¡»š r£l¤ij Ãiwnt‰w
75 ÄšÈa‹ l‹ jhÅa« njit¥gL« v‹W
Tw¥g£LŸsJ. Mdhš, c©ikÆš njit¥gLtJ
62 ÄšÈa‹ l‹ k£Lnk. _‹whtjhf Étrha
c‰g¤âÆš V‰g£LŸs mâfÇ¥ò F¿¤j Étu§fŸ
fz¡»š vL¤J¡bfhŸs¥glÉšiy. czî c‰g¤â
msî m¥gona (190 ÄšÈa‹ l‹) Úo¡F« v‹W
vL¤J¡bfhŸs¥g£LŸsJ. eh‹fhtjhf, nfhJik,
mÇá M»at‰¿‹ c‰g¤â k£Lnk fz¡»š
vL¤J¡bfhŸs¥g£lJ. ïju jhÅa§fŸ c‰g¤â
fz¡»šá.V.á.ã.kâ¥Õ£oš nr®¡f¥glÉšiy.
v›thwhdhY«, Étrha¤âš muR KjäLfis
fhuz« fh£LtJ Ãahakšy. ïªj r£l¤â‰F muR
KjäL njit mšyJ K‰¿Ykhf muR KjäLfns
njit¥gL«. 1990fËÈUªnj Étrha¤âš muR
KjäL nj¡fkilªJÉ£lJ. ïjdhš, Étrha¥
bghUshjhuK« nj¡fkilªJÉ£lJ. »uhk¥
gFâfŸ thG« bgU«gh‹ikahd k¡fË‹
thœití« thœthjhu¤ijí« ghJfh¡f ïªj
Ãiyik rÇ brŒa¥g£lhf nt©L«. czit¥
bghW¤jtiuÆš j‹ÅiwnthL eh« ãwªjhf
nt©L«. 1960fËš elªjJ nghy ïj‰F eh‹
ïw¡Fkâfis rh®ªâU¡f¡TlhJ. njáa czî
ghJfh¥ò¢ r£l« v‹gJ ïUªjhY« ïšyhÉ£lhY«
Étrha c‰g¤â¤ âwidí« c‰g¤âiaí«
nk«gL¤JtJ v‹gnj jÅ¥g£l y£áa§fŸjh‹.
brhšy¥ nghdhš gaWfŸ, v©bzŒ, ehL KGtJ«
mâfhu¥ gutYl‹ Toa bfhŸKjš (mJ
ngh¡Ftu¤J¢ bryîfis Fiw¡fî« cjî«)
M»at‰iw cŸsl¡»a xU ÉÇthd, Ó®âU¤j«
brŒa¥g£l bghJ ÉÃnahf Kiw Étrha¤â‰F kW
C¡fkË¥gj‰F ï£L¢brštjhf ïU¡F«.
â£l¢ bryîfŸ g‰¿a vjh®¤jk‰w kâ¥ÕLfis
brŒJbfh©oU¥gj‰F gâyhf MŒths®fŸ j§fŸ
M‰wšfis, ghu«gÇakhf jhÅa bfhŸKjš
eilbgwhj khÃy§fËÈUªJ brŒa¥gL«
bfhŸKjšfis mâfÇ¥gj‰fhd tÊfŸ g‰¿
Muhayh«. mj‹ _y« Koªj tiuÆš x›bthU
khÃy¤âY« ÉÃnah»¡f¥gL« jhÅa§fŸ mnj
khÃy¤âÈUªJ mšyJ m©il khÃy§fËÈUªJ
bfhŸKjš brŒa¥g£ljhf ïU¡F«. ïjid
á.V.á.ã. m¿¡if Tl F¿¥ã£LŸsJ. ïjdhš
bryîfŸ Fiwí« v‹W áVáã T¿íŸsJ. òâa
k h Ã y § f Ÿ j § f S i l a b f h Ÿ K j i y
mâfÇ¤J¡bfh©oU¡F« ÃiyÆš (cjhuzkhf
k¤âa ãunjr«, nk‰F t§f«) ïJ Ã¢rakhf
rh¤âakhdnjahF«.
áw¥ò¥ ãÇÉdU¡fhd òâa â£l§fŸ ngh‹w ntW
á y â £ l § f S ¡ f h d b r y î f Ÿ ï Å í «
bghU¤jk‰witahF«. VbdÅš, ïWâahd r£l
K‹tiuÉš ïªj m«r§fŸ vL¡f¥g£LÉ£ld.
mâfÇ¡F« bryîfŸ
ãuh¢á Ä°uh brŒJŸs kâ¥ÕLfS« Tl njáa
czî¥ ghJfh¥ò r£l¤ij brašgL¤Jtj‰F
v›tsî brythF« v‹gij ntbwhU toÉš
brhštjhfnt ïU¡»wJ. mtuJ f£LiuÆY«
fÂ¥òfŸ g‰¿ bjËthf¡ F¿¥ãl¥glÉšiy.
ga‹gL¤j¥g£LŸs òŸË Étu§fS¡fhd
Mjhu§fS« bjÇÉ¡f¥glÉšiy. msî, Éiy
mšyJ gadhËfŸ M»a m«r§fËš khÃy
msÉyhd bghJ ÉÃnahf KiwÆš V‰g£LŸs
Ä f ¥ b g Ç a k h W g h L f Ÿ f z ¡ » š
vL¤J¡bfhŸs¥glÉšiy. k¤âa czî mik¢rf«
TLjš bryîfshf %.24,000 nfho V‰gL« v‹W
T¿íŸsJ. mâš ntW gy bryîfis nr®¡»w
ntiyia¤jh‹ ãuh¢á Ä°uh brŒJŸsh®.
K j y h t j h f t U t J É â É y ¡ F f S ¡ f h d
bryîfshF«. mjhtJ, vtbuhUtU¡F« j‰nghJ
» i l ¤ J ¡ b f h © o U ¡ F « c z î m s î
FiwªJÉl¡TlhJ v‹W fUj¡Toa khÃy
muRfŸ ÉU«òkhdhš, mit TLjyhf %.20,474
nfho bryÉl nt©oÆU¡F« v‹W ãuh¢á
Ä°uhÉ‹ m¿¡ifÆš Tw¥g£LŸsJ. ïu©L
Cf§fË‹ mo¥gilÆš ï›thW Tw¥g£LŸsJ: (1)
j‰nghJ x›bthU FL«g¤â‰F« khj« 35 »nyh
jhÅa« (mšyJ x›bthU jÅegU¡F« Rkh® khj« 7
»nyh) »il¤J tU»wJ. ïªj r£l¤â‹ _y« ïÅ,
tWik¡ nfh£o‰F ÑnH (Õãvš) thG« FL«g§fis¢
nr®ªnjh® x›bthUtU« j§fsJ khjhªâu
xJ¡Ñ£oÈUªJ ïu©L »nyh msÉ‰F ïH¡f
neÇL«. Mdhš, ï›thW fz¡»Ltâš, gy
khÃy§fŸ ï¥nghnj tWik¡nfh£o‰F ÑnH thG«
F L « g § f S ¡ F 3 5 » n y h j h Å a «
tH§»¡bfh©Ljh‹ ïU¡»‹wd v‹gJ fU¤âš
bfhŸs¥glÉšiy. Mªâuh, Õfh®, f®ehlf«, xorh,
k¤âa ãunjr«, F#uh¤, uh#°jh‹ M»a bgÇa
khÃy§fŸjh‹ ïªj¥ ãÇÉdU¡F khj« 35
» n y h É ‰ F ¡ F i w t h f j h Å a « t H § » ¡

7
bfh©oU¡»‹wd. (2) tWik¡ nfh£o‰F nkny
(Vãvš) cŸs Rkh® 18 nfho k¡fS¡F ïH¥ÕL brŒa
nt©oÆU¡F« v‹w xU thj¤ij Ä°uh
K‹it¡»wh®. ïªj thj¤â‰fhf mt® ïªj¥
ãÇÉdU¡F Vãvš ÉiyfËš x›bthUtU¡F« 3
» n y h j h Å a « t H § F t j ‰ f h d b r y i t
nr®¤J¡bfhŸ»wh®. ïªj kâ¥Õ£o‰F mt® v›thW
tU»wh® v‹gJ bjËthf ïšiy. Vãvš ãÇit¢
nr®ªnjhU¡F xU áy khÃy§fËš k£Lnk jhÅa«
tH§f¥gL»wJ v‹gJ bjÇªj Éõank. tH§f¥gL«
msî« ïªj áy khÃy§fËš khWgL»wJ.
c¤juãunjr«, AÇahdh, xorh M»a khÃy§fËš
khj« 10 »nyhî«, mrh« khÃy¤âš 25 »nyhî«
t H § f ¥ g L » ‹ w d . ï ¤ J l ‹ j t w h d
tif¥ghLfS¡fhd brythf %.11,000 nfho
nr®¡f¥g£LŸsJ. Õãvš tif¥gh£oš Rkh® 25
r j å j j Å e g ® f Ÿ j t w h d K i w Æ š
nr®¡f¥g£LŸsd®, c©ikÆš mt®fŸ nk«g£l
ÃiyÆšïU¥gt®fns v‹W Tw¥g£LŸsJ.
ïªj Cf¤â‰F« mo¥gil vJî« ïšiy. Ä°uh
jdJ kâ¥Õ£oš khÃy msÉY« kht£l msÉY«
cŸs Fiw Ô®¥ò V‰ghLfŸ, ngWfhy cÇikfŸ,
khÃy§fS¡»ilnaahd ngh¡Ftu¤J M»ait
rh®ªj bryåd§fisí« nr®¤JŸsh®. ïit
x›bth‹¿Y« k¤âa – khÃy muRfS¡»ilna
b r y î g § Ñ £ L V ‰ g h L f Ÿ v ‹ d v ‹ g J
b j Ë î g L ¤ j ¥ g l É š i y . ï ª j b r y î f Ÿ
nr®¡f¥glnt©oaitjh‹ v‹whY«, k¤âa muá‹
bryî¢ Rik v‹d v‹gij JšÈakhf fÂ¤JÉl
KoahJ.
mâfÇ¡F« bryîfis rÇahd KiwÆš x¥ãl
nt©L« v‹whš, F¿¥ghf neuo czî khÅa«
mšyhj ïju m«r§fŸ bjhl®ghd bryîfŸ
fz¡»š vL¤J¡bfhŸs¥gL« ÃiyÆš, bghJ
ÉÃnahf Kiw k‰W« mJ bjhl®ghd ïju
elto¡iffS¡F khÃy muRfŸ j‰nghJ brŒJ
tU« bryîfS«, ïªj r£l¤â‰F¥ ãªija NHÈš
k h Ã y m u R f Ë ‹ n r Ä ¥ ò f S « f z ¡ » š
vL¤J¡bfhŸs¥gl nt©L«. 2012 - 2013š “czî
jhÅa nrfÇ¥ò k‰W« guhkÇ¥ò” njitfS¡fhf
mid¤J khÃy muRfshY« %.5,648 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£ljhf ïªâa Çr®› t§» khÃy Ãâ
Ã i y i k f Ÿ F ¿ ¤ J j d J m ¿ ¡ i f Æ š
bjÇÉ¤JŸsJ. nk‰bfh©L %.8,305 nfho tiuÆš
Foik¥ bghUŸfŸ tH§fš _y« xJ¡ÑL
brŒa¥g£ljhfî« Çr®› t§» TW»wJ. ïJ v¥go
ïªj r£l¤â‰F ãªija ÃiyikÆš kh‰w¤ij
V‰gL¤J« v‹gJ bjËîgL¤j¥glÉšiy.
“C£l¢r¤J” neh¡f¤â‰fhf khÃy muRfshš 19,000
nfho %ghŒ¡F nkyhf xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
k¤âa Õãvš xJ¡ÑLfS¡F m¥ghš, khÃy
muRfË‹ ïªj xJ¡ÑLfËÈUªJ Xusî¡F
TLjš eg®fS¡F gy‹ »il¡F« v‹»w msÉš,
khÃy muRfŸ Xusî¡F gz¤ij nrÄ¤J¡bfŸs
Koí«. VbdÅš, khÃy§fS¡F ï¥nghJ k¤âa
muálÄUªJ Fi‰ej ÉiyÆš TLjyhf
jhÅa§fŸ »il¡F«. khÃy§fŸ nrÄ¡f¡Toa
bjhif v›tsî, TLjyhf bryÉl¡Toa bjhif
v›tsî v‹gJ g‰¿a rÇahd kâ¥ÕLfS¡F
tUtj‰F khÃy thÇahd MŒîfŸ ÄFªj
ftd¤Jl‹ nk‰bfhŸs¥gl nt©L«. m¤jifa
Ka‰á vJîÄšyhkš, khÃy muRfË‹ nrÄ¥òfis
fz¡»š bfhŸshkš mâfÇ¡F« bryîfŸ F¿¤J
k£L« kâ¥ãLtJv‹gJ jtwhdjh»ÉL«.
bghJ ÉÃnahf«, bfhŸKjš bjhl®ghd
rÛg¤âa Étu§fŸ
r£l¤â‹ bryî fz¡FfŸ k£LÄ‹¿ ïªj
r£l¤jhš eh£o‹ bghUshjhu¤â‰F Ô§F V‰gL«
v ‹ w m ¢ r § f S « » s ¥ ã É l ¥ g L » ‹ w d .
vL¤J¡fh£lhf, njit¥gL« czî jhÅa§fË‹
msî k‰W« ÉtrhÆfËlK« c‰g¤âÆY«
bfhŸKjÈY« mjdhš V‰gl¡Toa jh¡f«
bjhl®ghf m¢r« bjÇÉ¡f¥gL»wJ. V‰bfdnt
T¿ago, ïªj r£l¤â‰fhf bfhŸKjiy
cWâ¥gL¤JtJ ãu¢ridfis V‰gL¤j¡TL«
v‹W áVáã kâ¥Õ£oš Tl Tw¥g£LŸsJ.
ï¤Jl‹ ïiz¡f¥g£LŸs m£ltizÆš, 2000
- 01 Kjš jhÅa§fŸ c‰g¤â k‰W« bfhŸKjš
x £ L b k h ¤ j ¤ â š m â f Ç ¤ J t ª â U ¥ g J
R£o¡fh£l¥g£LŸsJ. (ïªj r£l¤â‹ Ñœ ïju
tif jhÅa§fS« tH§f¥gL« v‹W tH§f¥gl
nt©L«.
j‰nghJ mªj jhÅa§fŸ Äf¡ Fiwªj
msÉnyna c‰g¤â brŒa¥gL»‹wd. MÆD«
mití« ïªj kâ¥Õ£oš nr®¡f¥g£LŸsd).
r £ l ¤ i j b r a š g L ¤ J t j ‰ F j ‰ n g h J
eilKiwÆš cŸs, bkh¤j c‰g¤âÆš 30 rjåj
bfhŸKjš v‹gnj nghJkhdjhF«. ïju
jhÅa§fis nr®¡fhkny Tl, njit¥gl¡Toa
bfhŸKjš c‰g¤âÆš 32 rjåj¤â‰F nkš
nghŒÉlhJ.

8
ïu©lhtJ m¢rkhf, Äf mâf msÉš fáîfS«,
jhÅa§fŸ ntW neh¡f§fS¡F kh‰w¥gLtJ«
ïU¡F« v‹gjhš, bghJ ÉÃnahf KiwÆš Ãiwa
åzhf¡TL« v‹gjhš ïJ “ÉHY¡F ïiw¤j
Úuh»ÉL«” v‹W Tw¥gL»wJ. bghJ ÉÃnahf
K i w Æ š V ‰ g l ¡ T o a f á î f Ë ‹ m s î
ftiy¡FÇaJjh‹. Mdhš, mij¤ jL¡f vJînk
brŒa KoahJ v‹w Koî¡F tUtJ rÇašy. bghJ
ÉÃnahf KiwÆš 2004-05M« M©oš 54
rjåjkhf ïUªj fáî, 2007-08« M©oš 44
rjåjkhfî«, 2011-12« M©oš 35 rjåjkhfî«
FiwªJÉ£lij njáa khâÇ MŒî ÃWtd
Étu§fŸ bjÇÉ¡»‹wd. 35 rjåj« fáî
V‰gL»wJ v‹gJ ftiy¡FÇaJjh‹ v‹whY«
T l , m J F i w ª J t U » w J v ‹ g J
C¡fkË¥gjhfnt ïU¡»wJ. nkY«, khÃy
thÇahf xU§»iz¡f¥glhj òŸËÉtukhfnt
ïJ ïU¡»wJ. jhÅa§fŸ ntW neh¡f§fS¡F
âU¥ãÉl¥gLtJ v‹gJ áy khÃy§fËš
b t F t h f ¡ F i w ª â U ¡ » w J . n t W á y
khÃy§fËš ïªj¥ ãu¢rid bjhl®»wJ. bghJ
ÉÃnahf Kiw br‹wil»w k¡fË‹ v©Â¡if
ÉÇîgL¤j¥g£LŸs, ÉiyfŸ Fiw¡f¥g£LŸs
k‰W« / mšyJ jÅah® kakh¡fš ifÉl¥g£LŸs,
k ¡ f S ¡ n f b r ‹ W É Ã n a h » ¥ g J v ‹ g J
V ‰ g L ¤ j ¥ g £ L Ÿ s f Â Å g â î K i w
bfh©Ltu¥g£LŸs gaDŸs KiwÆš FiwÔ®¥ò
V‰ghLfŸ brašgL¤j¥gL»w khÃy§fŸjh‹
bgUksî¡F áw¥ghf brašgL»‹wd v‹gij
xU MŒî fh£L»wJ (Ïkh‹õ& 2013; nfuh 2011).
Mfnt, ïªj r£l« brašgL¤j¥gLtj‹
Éisthf fáî msî nkY« Fiwí« vd
vâ®gh®¥gJÃahank.
jhÅa§fŸ nrjkiljš, åzhFjš M»a
ãu¢ridfËY« flªj áy M©LfËš xU
K‹nd‰w« V‰g£oU¡»wJ. 2002 - 03« M©oš
ïªâa czî fHf¤âš jhÅa§fŸ åzh»¥
nghd msî 1.35 y£r« l‹ MF«. 2012-13«
M©oš (ã¥utÇ tiuÆš) ïJ 1,454 l‹ v‹»w
msÉ‰F FiwªJÉ£lJ. rjåj¡ fz¡»š
gh®¤jhš 2007-08š ïnj 0.1 rjåjkhf ïUªjJ,
2012 - 13š 0.004 rjåjkhf FiwªJÉ£lJ
(Mjhu«: czî k‰W« bghJ ÉÃnahf¤ Jiw,
tUlhªâu m¿¡if 2012-13).
M©L c‰g¤â c‰g¤â jhÅa§fŸ
(mÇá, nfhJik) (mÇá, nfhJik, bfhŸKjš (ïju c‰g¤âÆš
ïju jhÅa§fŸ jhÅa§fŸ cŸgl) (ïju jhÅa§fŸ
cŸgl)
2000-01 154.7 185.7 35.9 19.3
2001-02 166.1 199.5 43.0 21.6
2002-03 137.6 163.7 35.5 21.7
2003-04 160.7 198.3 39.3 19.8
2004-05 151.8 185.2 42.3 22.8
2005-06 161.1 195.2 43.5 22.3
2006-07 169.2 203.1 34.3 16.9
2007-08 175.3 216.0 40.1 18.5
2008-09 179.9 219.9 58.2 26.5
2009-10 169.9 203.4 57.8 28.4
2010-11 182.9 226.3 56.9 25.1
2011-12 200.2 242.2 63.4 26.2
2012-13 197.8 237.4 70.6 29.8
bkh¤j jhÅa
m£ltiz: jhÅa§fŸ c‰g¤âí« bfhŸKjY« (2000-13, ÄšÈa‹ l‹ msîfËš)
Mjhu«: Étrha òŸË Étu§fŸ, k¤âa ntsh© mik¢rf«

9
K‹dhš cŸs tÊ
j‰nghJ r£l K‹tiuî Ãiwnt‰w¥g£LŸs
ÃiyÆš, r£lK« mj‹ â£l§fS« R_fkhf
brašgLtj‰F, áy gyådkhd m«r§fS¡F
Ô ® î f h z ¥ g l n t © L « . b r y î g ‰ ¿ a
Éthj§fS¡F gâyhf brayh¡f« F¿¤j
Éthj§fËš ftd« brY¤j¥gl nt©L«. 67
rjåj k¡fS¡F gy‹ »il¡F« v‹W r£l¤âš
brhšy¥g£LŸsit v‹whY« Tl gadhËfŸ
vªj mo¥gilÆš nj®î brŒa¥gLth®fŸ
v‹gj‰fhd tiuaiwfŸ vJî« ïšiy. ïij
v›thW brŒtJ v‹gj‰F r_f¥ bghUshjhu
k‰W« rhâthÇ fz¡bfL¥ò (v°.ï.á.á.)
cjÉfukhf ïU¡f¡TL«. Mdhš, mªj¡
f z ¡ b f L ¥ ò ï ‹ D « r Ç g h ® ¡ f ¥ g £ L
btËÆl¥glÉšiy. ViHfŸ ahbu‹W milahs«
fh©gj‰F gâyhf gz¡fhu®fis Éy¡» it¤J
k‰wt®fS¡F gaid mË¥gJ v‹gJ áw¥ghf
brašgl Koí« v‹gij mDgt§fS« MŒîfS«
fh£L»‹wd. gadhËfis ÉÇîgL¤Jtj‹
_y«, F¿¥ghf »uhk¥ gFâfËš ÉÇîgL¤Jtj‹
_y« ïjid vËjhf¢ brŒa Koí«. r¤Ô°f®
czî ghJfh¥ò r£l« ïj‰fhd 4 tif¥ghLfis
bfh©oU¡»wJ. tUkhd tÇ brY¤J»wt®fŸ,
efu¥ gFâfËš 1000 rJu mo¡F nk‰g£l jiu¥
gFâ bfh©l brhªj åL cŸst®fŸ, g£oaš
gFâ mšyhj ïl§fËš 4 bA¡nlU¡F nk‰g£l
ghrd Ãy« mšyJ 8 bA¡nlU¡F nk‰g£l ghrd
trâ bgwhj Ãy« M»at‰iw cilikahf¡
b f h © L Ÿ s t ® f Ÿ v d r Ô ° f ® r £ l «
tif¥gL»wJ. ï¤jifa vËikahd, neuoahd
Éy¡fš eilKiwfŸ x›bthU khÃy¤â‰F«
V‰wtifÆšcUth¡f¥glKoí«.
áy t¿a khÃy§fËš ïªj r£l¤jhš bghJ
ÉÃnahf Kiw bgUksî¡F ÉÇtila¡TL«.
mrh«, Õfh®, #h®¡f©£ M»a khÃy§fË‹ »uhk¥
gFâfËš cŸs k¡fËš Rkh® 85 rjåj« ng® ïªj
r£l¤jhš ga‹ bgWth®fŸ. c¤ju¥ ãunjr«, xorh,
k¤âa ãunjr« M»a khÃy§fŸ 80-82 rjåj
k¡fŸ ga‹ bgWth®fŸ. ït‰¿š gy khÃy§fËš
bghJ ÉÃnahf Kiw Ó®âU¤j« v‹gJ ï‹D«
n k ‰ b f h Ÿ s ¥ g l É š i y . f á î m s i t ¡
Fiw¥gj‰F«, k¡fŸ j§fsJ cÇikfis
cWâ¥gL¤â¡bfhŸtj‰F« V‰w tifÆš jhÅa
nrfÇ¥ò, ÉÃnahf«, flik¥ bghW¥ò, f©fhÂ¥ò
M»a V‰ghLfŸ brŒa¥gl nt©L«. ïªj
r £ l ¤ â ‹ Ñ œ b g h J É Ã n a h f K i w i a
ÉÇîgL¤JtJ, F¿¥ghf nk‰T¿a khÃy§fËš
ÉÇîgL¤JtJ, bghJ ÉÃnahf Kiwia
Ó®âU¤jî« g£oÅia xÊ¡fî« tÊtF¡F«. gy
khÃy muRfŸ bghJ ÉÃnahf¤â‰fhd Ãâia
ÉÇîgL¤Jtj‰fhf V‰bfdnt Vuhskhd TLjš
Ãâia bryÉ£L¡bfh©oU¡»‹wd. k¤âa
muálÄUªJ mªj khÃy§fS¡F TLjš Mjuî
»il¡fhJ v‹gjhš, Äfî« ã‹j§»íŸs
kht£l§fËyhtJ Óuhd bghJ ÉÃnahf Kiwia
bfh©L tUjš, gaWfŸ, v©bzŒ KjÈa k‰w
bghUŸfisí« tH§Fjš, jhÅa§fis mâf
m s É š t H § F j š , F i w ª j b r y É š
C£l¢r¤JŸs czit jahÇ¤J tH§f¡Toa
r_f czî¡Tl§fis mik¤jš M»a
elto¡iffiskhÃymuRfŸgÇáä¡fyh«.
gutyhd bfhŸKjY¡fhd F¿¥ghd ÉâfŸ
vJî« r£l¤âš ïšiy. MÆD«, ïJ ftd¤âš
bfhŸs¥gl nt©oa xU gÂahF«. bfhŸKjš
tiyaik¥ã‰FŸ òâa khÃy§fŸ bfh©Ltu¥gl
nt©L«. ïju tif jhÅa§fË‹ bfhŸKjš
mâfÇ¡f¥gl nt©L«. ï¤jifa bfhŸKjY¡F
V‰w tifÆš Ó®âU¤j§fis nk‰bfhŸtJ
F¿¤J Muha¥gl nt©L«. nkY«, kht£l msÉš
mšyJ t£lhu msÉš ïU¡f¡Toa cŸq®
K‹khâÇ mik¥òfis ts®¡F« tifÆY«,
x U § » i z ¤ j š , c z î j h Å a § f i s
ÉÃnah»¤jš M»a gÂfËš ïªâa czî
fHf¤â‹ g§fË¥ò ftd¤âš bfhŸs¥gl
nt©L«.
ïªj r£l¤â‹ Ñœ midtU¡Fkhd ngWfhy
cÇikfis tH§Ftj‰fhd gÂfŸ ïnj nghš
nk‰bfhŸs¥gl nt©L«. jFâ tiuaiwfŸ,
ÉÃnahf V‰ghLfŸ k‰W« flik¥ bghW¥ò¡fhd
e i l K i w f Ÿ c U t h ¡ f ¥ g l n t © L « .
j‰nghij¡F k¤âa muá‹ rh®ãš Rkh® 50
kht£l§fËš bjhl§f¥g£LŸs K‹khâÇ¤
â£l§fŸ, jÄœehL, xorh ngh‹w M»a
khÃy§fË‹ â£l§fŸ M»at‰iw¤ jÉu, ÉÇªj
msÉš ngWfhy cÇikfis brašgL¤JtJ
bjhl®ghd mDgt§fŸ ïšiy. ïªj â£l§fŸ
mDgt§fŸ ÉÇthf Muha¥gl nt©L«. jhŒghš
tH§Fjš, jhŒkh®fS¡F XŒî mË¤jš,
C£l¢r¤J »il¡f¢ brŒjš M»at‰¿š ïªj¤
â£l§fŸ vªj msÉ‰F gydË¤JŸsd v‹gJ«
Muha¥gl nt©L«. â£l§fŸ gaDŸs KiwÆš
miktj‰F v›Éjkhd ÃgªjidfnshL«
mt‰iw ïiz¡f¡TlhJ. mnj neu¤âš

10
jhŒ¥ghš F¿¤j Mnyhridfis tH§Fjš,
xU§»izªj FHªij nk«ghL nrit¤
â £ l § f Ë ‹ Ñ œ j h Œ k h ® f S ¡ F T L j š
C£l¢r¤J »il¡f¢ brŒjš ngh‹w V‰ghLfŸ
ïizªJ nk‰bfhŸs¥gl nt©L«. khÃy
muRfS¡F Ãâ¢ Rik mâfÇ¡fhj tifÆš
k¤âa - khÃy muRfS¡F ïilna bryîfis¥
g»®ªJbfhŸtj‰fhd V‰ghLfS« cUth¡f¥gl
nt©L«.
ehlhSk‹w¤âš r£l« Ãiwnt‰W¥g£LÉ£l
ÃiyÆš mJ tH§F»w r£l¥ó®t cÇikfŸ
k¡fis¢ br‹wiltij cWâ¥gL¤Jtj‰fhd
neu« ïJnt MF«. r£l« Ãiwnt‰w¥g£lJ F¿¤J
FiwTW»wt®fŸ, j‰nghJŸs bghJ ÉÃnahf
Kiwia nkY« rkkhd KiwÆš nkY«
vËikahd KiwÆš kW cUth¡f« brŒtj‹¿
ntW vijí« ïªj¢ r£l« brŒJÉl¥ nghtâšiy
v‹gij¥ òÇªJbfhŸs nt©L«. ïj‹ Éisthf,
bgUksî¡F cÇa k¡fŸ Éy¡» it¡f¥gL»w
jtW¡F ï£L¢ br‹w, tWik É»j¤Jl‹
ïiz¡f¥gLtJ v‹w eilKiwÆÈUªJ bghJ
ÉÃnahf« Éy»¢ bršY«. gy khÃy§fËš
V‰bfdnt ïªj kh‰w« ÃfœªJŸsJ. k‰w
khÃy§fS¡F« ï¥nghJ mªj thŒ¥ò »il¡»wJ.
TLjš bryî V‰gL»wJ v‹gijÉl, czî
c Ç i k i a ï J r £ l ¥ ó ® t k h f
f£lhakh¡f¥g£LŸs cÇikfS¡FŸ bfh©L
tU»wJ v‹gJ K¡»akhdjhF«. g£oÅ¡F Koî
f £ L t â š m u á ‹ f l i k ¥ b g h W ¥ i g
tÈíW¤Jtj‰fhd xU fUÉahf ïªj¢ r£l«
És§fKoí«.
xU tuyh‰W K¡»a¤Jt« thŒªj thŒ¥ò
KGikahf¥ ga‹gL¤â¡bfhŸs¥glÉšiy. ïªj
r£l¤â‹ f©nzh£l« ï¥nghJ« FW»ajhfnt
ïU¡»wJ v‹gJ xU tifÆš Vkh‰wkË¡f¤jh‹
brŒ»wJ. gutyh¡f¥g£l bfhŸKjš, nghJkhd
jhÅa§fŸ, gaWfŸ, v©bzŒ M»at‰iw
cŸsl¡»a midtU¡Fkhd bghJ ÉÃnahf«,
eÈî‰nwhU¡F« KânahU¡F« g£oÅÆš
»l¥nghU¡F« fLikahd msî¡F C£l¢r¤J
Fiwªj FHªijfS¡F« áw¥ò jiypLfŸ
ngh‹w nfhÇ¡iffŸ Ãiwnt‰w¥glÉšiy.
ït‰iwbašyh« ïiz¥gJ ïªj r£l¤â‰fhd
bryîfis mâfÇ¡F« v‹whY« eh« vG¥g
n t © o a n f Ÿ É g £ o Å i a í «
C£l¢r¤â‹ikiaí« vâ®¤J¥ nghuhLtâš
bray‰WïU¥gj‰fhdbryîv‹dv‹gJjh‹.
Mjhu«: Economic & Political Weekly, Sep. 28, 2013
gŠrha¤J jiyt® mâfhu« g¿¥ò
jÄHf muá‹ c¤juî¡F Infh®£ »is jil
kJium¡.12
»uhk gŠrha¤JfËš brayhsiu ÃaÄ¡f jiytU¡F mâfhu« »ilahJ vd muR ãw¥ã¤j
c¤juî¡FInfh®£»isïilfhyjilÉâ¤JŸsJ.
bešiykht£l«òJ¡FogŠrha¤Jjiyt®nfhãuh{,Infh®£»isÆšjh¡fšbrŒjkD:
gŠrha¤J brayhs®fis (cjÉahs®) ÃaÄ¡f, gŠrha¤J jiyt®fS¡F mâfhu« c©L.
mj‹go òJ¡Fo gŠrha¤J brayhsuhf fÅuh{v‹gtiu Ãakd« brŒnjh«. ïªj Ãakd¤ij
m§ÑfÇ¡fbešiyfby¡lÇ‹ne®KfcjÉahs®kW¤JÉ£lh®.
gŠrha¤J brayhsiu ÃaÄ¡f gŠrha¤J jiyt®fS¡F mâfhu« »ilahJ vd jÄHf »uhk
gŠrha¤J brayhs®, br¥.24š c¤juÉ£oU¥gjhfî«, vdnt, fÅuh{Ãakd¤ij m§ÑfÇ¡f
KoahJ v‹W bjÇÉ¡f¥g£lJ. jÄHf »uhk gŠrha¤J brayhsÇ‹ c¤juî r£lÉnuhjkhdJ.
gŠrha¤J jiyt®fË‹ mâfhu¤ij g¿¥gjhF«. vdnt, mªj c¤juit u¤J brŒa nt©L«.
jil Éâ¡f nt©L«. cjÉahsiu ÃaÄ¡f jiytU¡F mâfhu« tH§f c¤juÉl nt©L«.
ï›thWkDÉšTw¥g£oUªjJ.
kDitÚâgâehfK¤JÉrhÇ¤J,muá‹c¤juî¡Fïil¡fhyjilÉâ¤Jc¤juÉ£lh®.
Mjhu«: âdfu‹, m¡nlh® 2 2013

jh¡F¥ão¤J Ã‰gj‹ ãu¢rid
11
âUÄF. Fzóõd«
<¢áòö® Cuh£á, fhntÇgh¡f« x‹¿a«
ntÿ® kht£l«
ïu©L Kiw th®L cW¥ãduhfî« ïu©lhtJ
Kiw Cuh£á¤ jiytuhfî« flªj 18 tUl fhykhf
Cuh£áÆš brašg£L¡bfh©oU¡F« ït®,
mDgtKŸs jiytuhf ty« tU« ït®, k¡fË‹
eho¤ Jo¥ig¡ f©l¿ªJ brašgLgt®. ïtuJ bga®
Fzóõd«.
ït® ïu©L Kiw th®L cW¥ãduhf ïUªjhY«
Kj‹ Kiwahf 2006M« M©L Cuh£á¤
jiytU¡F¥ ngh£oÆ£lnghJ jÈ¤ v‹gjhY«
bg© v‹gjhY« gy rthšfis¢ rªâ¤J¡ bfh©nl
ïUªJŸsh®. nj®jÈš ngh£oÆLtj‰F jFâahd
bg©zhf ïUªjhY« Mâ¡f rhâÆd® ãoÆš
Cuh£á ïUªjgoahš ïtiu vâ®¤J 9 eg®fŸ
ngh£oÆ£ld®. ït®fis¥ ã‹dila it¤J
Fzóõd« bt‰¿ bg‰WŸsh®. m¥nghJ Jiz¤
jiytuhf Mâ¡f rhâahd ehíL r_f¤ij¢ nr®ªj
thRnjt‹ v‹gt® ïUªjgoahš Cuh£áÆš gy
rthšfis rªâ¤JŸs Fzóõd«, th®L
cW¥ãd®fŸ x¤JiH¥ò« ïšyhkš Cuh£á¥
gÂia rÇtu brašgL¤j Koahkš bghJ k¡fËl«
mt¥bga®th§fnt©oaNœÃiyÆšïUªJŸsh®.
ï¥goahd NœÃiyÆš 2011« M©L Cuh£á¤
nj®jÈš <¢áòö® Cuh£á MââuhÉl®,
gH§FoÆdU¡F xJ¡f¥g£ljhš Û©L« nj®jÈš
ngh£oÆ£L bt‰¿ bg‰WŸsh®. ïtuJ Cuh£á cŸs
fhntÇgh¡f« x‹¿a¤âš 55 Cuh£áfŸ cŸsd.
ïâš Cuh£á¤ jiyt®fË‹ T£lik¥ò¤ Jiz¤
jiytuhfî« ïU¡»wh® ït®. ïjdhš, ïªj
x‹¿a¤âš ïU¡F« Cuh£á¤ jiyt®fS¡F vªj
xU ãu¢rid ïUªjhY« T£lik¥ò¤ jiyt®fŸ
midtU« x‹W nr®ªJ X® ïl¤âš To
ïUju¥ãdiuí« tutiH¤J ãu¢rid¡fhd
MnyhridfŸ tH§» ïU ju¥ãdU« rkhjhdkhf
bršy Ô®î fh©gh®fŸ. ït®fŸ Mnyhridfis
V‰fhÉ£lhš k£Lnk t£lhu ts®¢á mYty®
(B.D.O), tUthŒ¤Jiw mYty® (R.D.O) , M£áaÇl«
KiwÆl nt©oa NœÃiy mikí«. mªj msî¡F
F z ó õ d « f h n t Ç g h ¡ f « x ‹ ¿ a ¤ â š
K¡»akhdtuhfcŸsh®.
ï›tifÆš áw¥ghf¢ brašgL« Fzóõd« áy
M¡»uÄ¥òfis mf‰Wtâš ã‹ th§F«
NœÃiyÆšjh‹ cŸsh®. k¡fË‹ vâ®¥ig rªâ¡f
nt©Lnkh v‹»‹w m¢rK« ïtiu¥ ã‹dila
it¡»wJ. mnjnghš 40 M©LfŸ mDgt¤âš
ïU¡F« M¡»uÄ¥ò Ãy§fis v¥go mf‰WtJ
v‹»‹w ja¡f¤âY« brašg£L¡ bfh©oU¡F«
ït® ïUs®fS¡fhf xU fhyÅ cUth¡» mâš
ïUs® k¡fis Foí« mk®¤â cŸsh®. ït®fS¡F
Ä‹rhu«, j©Ù® trâí« bg‰W¡ bfhL¤j ït®
g£lh th§»¡ bfhL¥gâš k£L« áuk« ïU¥gjhf¤
bjÇÉ¡»wh®.
ït® k¡fË‹ Mjuit bg‰WŸsh®. br‹w M£áÆš
fUzhÃâ Kjyik¢ruhf ïUªjnghJ fiyP® å£L
trâ¤ â£l« _y« 75 åLfŸ ïªj Cuh£á¡F
»il¡f¥ bg‰wJ. ïâš ghâ egU¡F åL f£o
Ko¤jh»É£l ÃiyÆš, khÃy¤âš M£á kh¿
mâKf M£á¡F tªjjhš ÛjKŸst®fS¡F
mâKf M£á¡F kh¿ajhš f£l ïUªj åLfŸ f£l
Koahj Ãiy V‰g£lJ. ïjdhš, Cuh£á k¡fŸ
t h ¡ F t h j ¤ â š < L g £ L m j d h š b g Ç a
ãu¢ridfis rªâ¤JŸs Fzóõd« gy
vâ®¥òfisí« rªâ¤JŸsh®. ïij k¡fS¡F òÇa
i t ¥ g j ‰ F F z ó õ d « Ã i w a á u k ¥ g £ L
x›bthÇlK« jÅ¤ jÅahf Étukhf vL¤Jiu¤J
rkhjhd«brŒJŸsh®.
Cuh£áÆš ïU¡F« bjhl¡f¥ gŸËÆš mªj Ciu¢
nr®ªj âU. ïuhkjh° bu£oah® v‹gtÇ‹ Ãidthf
mtÇ‹ kfÅl« Ãâ bg‰W cztiw x‹W
f£oíŸsh®. ïªj Cuh£áÆš MRF f«bgÅ,
lh‹gh°nfh gŸË, uh#uhn#°tÇ fšÿÇ,
fšÉ¡nfh£il gŸË, b#ah fiy k‰W« m¿Éaš
fšÿÇ cŸsJ. f«bgÅfŸ tÇf£LtJ k£L«
mšyhkš f«bgÅfËl« Ãâ tNš brŒJ, mij¥
gŸË khzt khzÉaU¡F ÓUil, neh£ ò¡, eh‰fhÈ
nki# k‰W« ït®fS¡F njitahd áy bghU£fŸ
th§» bfhL¡»wh®. ï§F go¡F« FHªijfŸ
gŸËia Rikahf Ãid¡fhkš ïU¥gj‰fhf áy
trâfisbrŒJbfhL¤JŸsh®.
2011 Cuh£á¤ nj®jY¡F¥ ãwF Cuh£áÆš gRik
åL â£l« _y« 2011-2012š 55 åL« 2012 – 2013
ïªâuh FoÆU¥ò¤ â£l« _y« 26 åLfS« 2013 –
2014š gRik åLfŸ 36« bg‰W ïU¡F« ït®
ï › t h W » i l ¤ j å L f i s M â â u h É l ® ,
nj®ªbjL¡f¥g£l bg© Cuh£á¤ jiytÇ‹ c©ik¡ fij

gH§FoÆd®, ïju rhâÆd® midtU¡F« g»®ªJ
bfhL¤JŸsh® k‰W« ïªj Cuh£áÆš m§f‹tho
x‹W FHªijfS¡F òâjhf¡ f£o¡ bfhL¤J ïj‹
cŸns j©Ù® nl§¡, fÊtiwí« f£o¡
bfhL¤JŸsh®. gŸËÆš CdK‰w FHªijfS¡F
jÅahf¡fÊtiwí«f£o¡bfhL¤JŸsh®.
ï§F 3 nuõ‹fil cŸsJ. bkh¤j« 1480 fh®L
c Ÿ s J . x › b t h U f i l ¡ F « b r ‹ W
f©fhÂ¡»wh®. nrhyh® És¡F 25 òâjhf
mik¤JŸsh®. kfh¤kh fhªâ Cuf ntiy _y« 1800
fh®LfŸ mË¡f¥g£L ntiy bfhL¡f¥g£LŸsJ.
1500 bjU És¡F« V‰gL¤â bfhL¤JŸsh®.
j©Ù® FHhŒ 2000 eg®fS¡F« 12 bgÇa j©Ù®
bjh£oí«, ML 108 eg®fS¡F« vÇnkil 21«
Cuh£áÆš 2 üyfK« m§f‹tho 6«, _‹W
bjhl¡f¥ gŸËí« (ïâš x‹wh« tF¥ò Kjš 8M«
tF¥ò tiu) cŸsJ. <¢áòö® Mu«g¥ gŸËÆš 118
FHªijfŸ go¡»‹wd®. rhiy trâ, Ä‹
g ‰ w h ¡ F i w i a Ã t ® ¤ â b r Œ a x U Ä ‹
fl¤âia(Transformer) ÃWÉíŸsh®.
Cuh£áÆš 47 V¡f® nkŒ¢rš òw«ngh¡F Ãy«
cŸsJ. ïªj Ãy¤ij Fokidahf¤ nj®î brŒJ
FoÆU¥ò ïšyhkš ïU¡F« k¡fS¡F¡
b f h L ¥ g j ‰ f h f k h t £ l M £ á a Ç l « k D
bfhL¤âU¡»wh®. Cuh£áÆš brašgL¤J«
â£l§fŸ g‰¿ »uhkrgh T£l¤âš go¤J x¥òjš
bg‰W mkšgL¤â tU« ït®, khjhªâu« T£l¥gL«
Ra cjÉ¡ FG T£l¤âY« Cuh£á¡F v‹bd‹d
â£l§fŸ tªâU¥gJ v‹gijí« mij v¥go
brašgL¤jyh« v‹»‹w Éthj¤ij cUth¡»
bg©fËl« nf£L áy Mnyhridí« bjÇÉ¤J
Cuh£áÆ‹nk«gh£o‰fhdgÂia¢brŒ»wh®.
8« tF¥ò tiu go¤JŸsh®. _‹W ãŸisfŸ 2 M©,
1 bg©. bg©Q¡F âUkz« M»É£lJ. ïtuJ
fzt® ÉtrhÆ. Fzóõd¤âDila FL«g«
ïtÇ‹ Cuh£á¥ gÂfŸ všyht‰W¡F« cjÉahf
ïU¡»wJ. ïtuJ FL«g« T£L¡ FL«g«.
FHªijfŸ go¥ò¡fhf âU¤jÂÆš ï¥bghGJ
FoÆU¡»wh®. 4 V¡f® Ãy« cŸsJ. ïtuJ fzt®
ïâš Étrha« brŒJ bfh©L Cuh£á¥ gÂÆš áy
cjÉfisbrŒ»wh®.
ï¥bghGJ k¡fS¡F xU âUkz k©lg« f£l
nt©L« v‹»‹w Ka‰áÆš ïU¡»wh®. j‰nghJ
âUkz k©lg¤â‰F g¡f¤J CÇš mâfkhf
thlif tNÈ¥gjhš rhjhuz k¡fŸ j‹ kfS¡nfh
kfD¡nfh âUkz« k‰W« áy FL«g Énrõ§fŸ
brŒtJ Äfî« fodkhf cŸsJ. ïjdhš, »uhk
k¡fŸ Äfî« mtâ¡F cŸshtjhš jdJ CÇnyna
xU âUkz k©lg« f£Ltj‰F jFªj rka¤ij
vâ® gh®¤J¡bfh©oU¡»wh®. ï§F k¡fŸ bjhif
5400. ï§F tá¥gt®fŸ MââuhÉl®, gH§FoÆd®,
bu£oah®, br£oah®, Fwt®, ehíL, M¢rhÇ,
ghsa¡fhu®, ahjt® MF«. th¡fhsuhf jFâ bg‰W
4000 eg®fŸ cŸsd®. 21 »uhk« ïªj Cuh£áÆš
cŸsJ. mit Kiwna <¢á òö®, <¢áòö® fhyÅ,
<¢á òö® nk£L¤ bjU, mUªjâa® fhyÅ, MRF
âUef®, br¡ ngh°£ v‹»‹w bu£il Fs«,
KÅa¥g ehíL f©oif, á‹d nkh£^®, mÛ®ng£il,
ïstu r©oif, Úy f©lòu«, ïUs® fhyÅ, á‹d
všyhòu« jhÿ® f©oif, Ia¥gªjh§fš f©oif,
Ia¥g‹jh§fš fhyÅ, Ia¥g‹jh§fš C®, bgÇa
ï°yhòu« fhyÅ, bgÇa ï°yhòu«, ïUs® fhyÅ,
m«ng¤f® ef®, m«ng¤fh® nk£L¤ bjU MF«. 2011«
M©L Cuh£á¤ nj®jÈš Fzóõd¤ij vâ®¤J
ãuåzh, jhuh, °blšyh, ïªâuh, uhjh M»a 5
eg®fŸ ngh£oÆ£lh®fŸ . 4000 th¡F¥ gâÉš
ngh£oÆ£lt®fisÉl ït® 77 X£L mâf« bg‰W
bt‰¿ milªJŸsh®. Cuh£áÆš ïu©lhtJ
Kiwahf Cuh£á¤ jiyÉahf gjÉ V‰w ã‹
Rfhjhu ika Kfh«, f© á»¢ir Kfh«, fhšeil
Kfh«el¤âíŸsh®.
ït® el¤J« »uhk rig¡ T£l§fËš 350ÈUªJ 400
eg®fŸ tiu fyªJbfhŸ»wh®fŸ 100 eh£fŸ ntiy
brŒí«nghJ mªj ïl¤â‰F¢ br‹W f©fhÂ¥gJ
k£L« mšyhkš k¡fË‹ Fiwfisí« nf£L¤
bjÇªJ bfhŸ»wh®. ïªj »uhk¤âš go¤jt® 70
rjåj k¡fŸ. ït®fŸ muR¥ gÂfËY« áy
f«bgÅfËY« gÂòÇ»wh®fŸ. ó¢bro Étrha«
mâfkhdjhf ïU¡»wJ. m¤Jl‹ nt®fliy, fU«ò
Étrha ntiyí« eilbgW»wJ. ï§FŸs MRF
f«bgÅÆš bgUksî eg®fŸ go¤jt®fŸ
go¡fhjt®fŸ midtU« gÂòÇ»‹wd®. òâjhf
å£L¡F xU fÊ¥ãl« f£Ltj‰fhd V‰ghL brŒJ
tU»wh®. k¡fŸ bgUksî nk«ghL milªj
»uhkkhf ïªj Cuh£á ïU¡»wJ. mJk£L«
mšyhkš Cuh£á¥ gŸË¡F jÅahf Cuh£á ÃâÆš
6 0 0 0 % g h Œ b f h L ¤ J x U M á Ç a i u í «
mik¤JŸsh®.
ï›tsî âwikfS« bg‰w ït®, tU§fhy§fËš
r£lk‹w cW¥ãd® (v«.vš.V.) nj®jÈš ngh£oÆL«
â£l¤âš ïU¡»wh®. 20 tUl Cuh£áÆš
brašg£lj‰fhd m§Ñfhu« »il¤jhš k£L«
nghjhkš bg©fŸ K‹ndWtj‰fhd m§ÑfhuK«
»il¡fQ«v‹gnjïtuJMir,v©z«MF«.
- kÅj cÇik nk«ghL k‰W« MuhŒ¢á mik¥ò
(HRF)

ghuhSk‹w¤ nj®jš 2014
13
Ãy«
Ãy« ifaf¥gL¤jÈš Ãahakhd ïH¥ÕL,
btË¥gil¤ j‹ik, kWthœî k‰W« kWFoak®î
r£l«, 2013 ViH k¡fË‹ ey‹fS¡F vâuhf
cŸsjhš âU«g¥ bgw¥gl nt©L«. flnyhu k¡fŸ
cŸË£l mid¤J ViH k¡fŸ m¥òw¥gL¤j¥gLtJ
ÃW¤j¥gl nt©L«. bghJ ts§fŸ Ûjhd muá‹
cÇikia Û¿a k¡fË‹ cÇik k‰W« k¡fSila
ghu«gÇa thœÉl§fŸ Ûjhd cÇik m§ÑfÇ¡f¥gl
nt©L«.bjhÊš â£l§fS¡fhf Étrha Éis
Ãy§fis ifaf¥gL¤j¡ TlhJ. Éis Ãy§fŸ
É‰f¥glyh«. Mdhš, m§F Étrha« k£Lnk
eilbgw nt©L«. å£L kidfS¡nfh, gŸË,
fšÿÇ f£ol§fS¡nfh, bjhÊÈš rh®ªj
f£ol§fS¡nfh Étrha Éis Ãy§fŸ É‰f¥gl¡
TlhJ. Ãy T£Lwî r§f« »uhk§fËš V‰gL¤â
cgÇ Ãy« g»®ªjË¡f¥gl nt©L«. áw¥ò c£TW
â£l ÃâÆ‹ _y« jÈ¤ k¡fS¡F ghrd trâíl‹
Toa Ãy« tH§f¥gl nt©L«. muR Ãy§fËš
FoÆU¡F« k¡fis mf‰W«nghJ mt®fË‹
t h œ t h j h u c Ç i k i a g h J f h ¥ g j ‰ f h f
mUfhikÆnyna Fona‰w nt©L«. áw¥ò¥
bghUshjhu k©ly§fS¡fhf Étrha Ãy§fis
muR ïÅnkš ifaf¥gL¤j¡ TlhJ. m‹Åa
g‹dh£L ÃWtd§fS¡fhf ekJ Ãy§fis muR
ifaf¥gL¤Jjš TlhJ. òâa bghUshjhu¤ij
cŸsl¡»a bjhÊš efu§fS¡F kh‹a«, rYif
tH§fšfis ÃW¤â cŸq® ÉtrhÆfS¡F mit
tH§f¥glnt©L«.
g£oaš gH§FoÆd® k‰W« ãw ghu«gÇa tdthœ
(td cÇik m§ÑfÇ¥ò) r£l« 2006 Kiwahf
mkšgL¤j¥gl nt©L«. ïªj r£l¤â‹go
t d § f Ë š c Ÿ s g š n t W v ° n l £ f S «
td§fËÈUªJ btËna‰w¥gl nt©L«. kiy,
td§fŸ k‰W« mij¢ R‰¿íŸs gFâfËš thG«
gH§Fo k¡fis ruzhya«, bjhÊš â£l« k‰W« ãw
fhuz§fS¡fhf btËna‰w¡ TlhJ. fhLfis
mÊ¥gij jL¡f nt©L«. gH§FoÆd k¡fË‹
Ãy§fËš ïUªJ ãw rhâ M¡»uÄ¥ghs®fis
cldoahfbtËna‰wnt©L«.
gŠrÄ Ãy§fŸ: kht£l msÉš “gŠrÄ Ãy§fis”
f©l¿ªJ Mtz¥gL¤j FG (committee ) mik¡f
nt©L«. jÄHf¤âš gŠrÄ Ãy¤ij Û£L cÇa
k¡fS¡F tH§f nt©L«. gŠrÄ Ãy Û£ã‰F jÅ
r£l«nt©L«.
flnyhu Ãy§fŸ: flnyhu Ãy§fŸ k‰W« Ûdt
k¡fŸ ga‹gh£oš cŸs Ãy§fËš v›Éj mÊî
ó®tkhd â£l§fŸ tUtij jil brŒa nt©L«.
flnyhu gFâÆš mÊîó®tkhd bjhÊš â£l§fis
V ‰ g L ¤ â f l n y h u k ¡ f i s b t Ë n a ‰ W «
Ãiy¥ghLfis muR jL¤J ÃW¤j nt©L«.
R‰WNHš r£l¤ij ga‹gL¤â Ãy§fis¥
ghJfh¡f nt©L«. r£l ÉâfS¡F¥ òw«ghf
brašgL« kzš FthÇfis jil brŒa nt©L«.
flnyhu¥ gFâfËš mdš, mQÄ‹ Ãiya§fŸ,
urhad¤ bjhÊ‰rhiyfŸ, tÂfßâahd R‰Wyh
v‹w bga®fËš thœÉl§fis mÊ¥gJ, g¿¥gJ,
btËna‰WtJ M»ait cldoahf ÃW¤j
nt©L«.
cŸsh£á Ãy§fŸ: Ãy« k‰W« fÅk ts§fŸ
b j h l ® g h d m i d ¤ J m â f h u § f i s í «
cŸsh£áfS¡F tH§f nt©L«. cŸsh£á¡F
x ¥ g i l ¡ f ¥ g £ L Ÿ s Ã y § f i s c Ÿ s h £ á
mDkâÆ‹¿ bjhÊš ÃWtd§fS¡F muR
ifaf¥gL¤Jjš TlhJ. »uhk§fË‹ FoÆU¥ò
â£l§fS¡F 5 ïy£r« Ãâ xJ¡f¥gl nt©L«.
bghJ ts§fis muR vL¤jhY« (m) jÅahU¡F
tH§Ftjhf ïUªjhY« gŠrha¤J (k) »uhk rigÆ‹
x¥òjnyhL brašgL¤j nt©L«. mDkâ
bg‰wnjhL k£LÄ‹¿ Éâfis Û¿ mDkâ bgwhj
ïl§fËY« ts§fis vL¡F« fhyf£l¤âš
cŸsh£ána mij jL¡F« KG mâfhu« tH§f¥gl
k¡fË‹ kh‰W muáaš nfhÇ¡if btËpL
tU« ghuhSk‹w¤ nj®jiybah£o k¡fË‹ kh‰W muáaš nfhÇ¡if
btËÆl¥gL»wJ. ïªj kh‰W muáaš bg©fŸ, jÈ¤ k¡fŸ, Mâthá k¡fŸ,
mo¤j£L #dehaf«, Ãy¢ Ó®âU¤j« k‰W« Ãy« ifaf¥gL¤Jjš, fšÉ
k‰W« FHªijfŸ, flnyhu k¡fË‹ thœthjhu«, fhtšJiw k‰W«
áiw¤JiwÆš njit¥gL« Ó®âU¤j§fŸ M»at‰¿‹ ey‹fis
cŸsl¡»ajhf ïU¡F«.

14
nt©L«. x›bthU cŸsh£á msÉY« bghJ
ts§fŸ (VÇ, Fs«, F£il, Ãy tiffŸ, fÅk
ts§fŸ (k) ãw thœthjhu ts§fŸ g‰¿a Étu«
jftšgyifÆšbtËÆLjšnt©L«.
fšÉÆ‹ neh¡fnk - xU #dehaf - rk¤Jt -
kj¢rh®g‰w kÅj r_f mik¥ig¡ f£o
vG¥òtj‰F¤ Jiz òÇtnj MF«. x›bthU jÅ
kÅjÇl¤âY« cŸs M‰wiy btË¡ bfhz®ªJ
mij btF k¡fË‹ eyD¡F«, ts®¢á¡F« ga‹
ju¡Toa tYthd fUÉjh‹ fšÉ. rk¤Jtkhd
r_f ts®¢á¡F«, r_f Úâ¡F« tÊaik¤J¤
jUtJ« fšÉ jh‹. btF k¡fË‹ ey¤â‰fhd
m¿th‰wiy cUth¡Ftâš, fšÉ K¡»a¥
g§fh‰W»wJ. yhgneh¡nfh, mL¤jt®fis
moik¥gL¤Jjnyh, mšyJ mâfhu ika§fis
cUth¡Ftnjh, fšÉÆ‹ mo¥gil neh¡fkšy.
Ã¢rakhf fšÉ, rªijÆš Éiy ngr¡ Toa xU
bghUnsh,mšyJt®¤jfnritnahmšy.
ekJ muáaš r£l¤â‹ mo¥gil cÇikÆš 21V
ãÇî midtU¡F« ïytrkhd jukhd fšÉia
cWâ brŒâUªjhY«, bgU«ghY« ekJ
FHªijfS¡F, mJ ï‹D« »£lhkny
ïU¡»wJ. midtU¡F« - rk¤Jtkhd gŸË,
fšÿÇ k‰W« bjhÊ‰ fšÉia tH§f nt©L«
v‹W muáaš r£l« tÈíW¤J« flikia
Ãiwnt‰whkš, gy M©Lfshfnt, muR j£o¡
fÊ¤J tU»wJ. fšÉ¡fhd thŒ¥òfis
tH§Ftâš ntWghLfŸ fh£l¥gL»‹wd.
r_f¤â‹ gšntW ãÇÉdU¡F - bt›ntW
ju¤âš fšÉ tH§f¥gL»wJ. fšÉ¡fhd
bfhŸif cUth¡f¤âY« - â£lÄlÈY« rªij
r¡âfŸ (jÅah® Jiw) EiHtj‰fhd fjîfŸ
âwªJ Él¥g£ld. muRjh‹, midtU¡F«
rkkhd V‰w¤ jhœîfs‰w fšÉia tH§fî«,
mj‰F¤ njitahd Ãâ xJ¡ÑL brŒaî«,
muáašr£lßâahf¡flik¥g£oU¡»wJ.
mUfhikÆÈUªJ gŸËÆš nrUtj‰F tU«
FHªijfis - K‹DÇik mo¥gilÆš vªj¤
nj®î KiwfS« ïšyhkš, gŸËfËš nr®¥gJ
x›bthU gŸËÆ‹ flikahF«. všyh
tF¥òfËš nrUtj‰F«, ïnj Kiwiana
ã‹g‰w nt©L«. cy»š - ï¥nghJ 60 ehLfËš
'bghJ¥ gŸË Kiw' mkÈš cŸsJ. ï‹W
ts®¢áailªJŸs ehLfŸ - ïªj¡ fšÉ
KiwÆdhš k£Lnk ts®¢áÆš ïªj Ãiyia
fšÉ k‰W« FHªijfŸ
v£l KoªjJ. mUfhikÆš cŸs gŸËfËš
nr®ªJ go¡f všyh FHªijfS¡F« thŒ¥gË¤J,
midtU¡F« bghJthd ghl¤ â£l«, xnu fšÉ
Ã®thf« - jÄœ tÊ¡ fšÉ, KGikahd muá‹
Ãâ xJ¡ÑL v‹w f£lik¥ig cUth¡FtJjh‹
-rk¢Ó®fšÉÆ‹mo¥gilahF«.
rk¢Ó® fšÉKiwÆš - rkur« brŒa¡
Tlhjit.
-· gŸË¡ FHªijfËš - fÂrkhdt®fŸ
go¥ig ghâÆš É£LÉL»wh®fŸ. mj‹ ãwF,
mt®fŸ - FHªij bjhÊyhs®fshf ntiy
th§f¥gL»wh®fŸ. ïªj¥ ngh¡F cldoahf
ÃW¤j¥gl nt©L«. fhuz« - ïytr -
jukhd - rk¤Jtkhd fšÉia midtU¡F«
rkkhd ju¤âš tH§f nt©L« v‹w
mo¥gil cÇik¡nf, ïJ vâuhdjhF«.
tWikÆÈUªJ ÉLgLtj‰F«, FHªij
ÃiyÆnyna ntiy¡F bršy nt©oa
ÃiyÆÈUªJ« ÉLgLtj‰F« - fšÉ,
ViHfS¡FÄfmtáakhdC‹WnfhyhF«.
-· gšntW fšÉ thÇa§fis xÊ¤J, xnu fšÉ
thÇa¤ij muR mik¡f nt©L«. mid¤J¥
gŸËfisí«, ïªj Ã®thf mik¥ã‹ Ñœ
bfh©L tªJ, FHªijfË‹ njit¡nf‰w
fšÉiatH§fnt©L«.
-· 12 M« tF¥ò tiu všyh FHªijfS¡F«
f£lhakhd ïytr¡ fšÉia (FHªijfS¡F
vªj¢ bryî« ïšyhkš) V‰w¤ jhœîfs‰w
bghJ¥ gŸË _y« tH§FtJ«, mj‰fhd Ãâ
xJ¡ÑL brŒtJ« muá‹ mo¥gilahd
flikahF«. m¤Jl‹, muR gŸËfŸ k‰W«
muR cjÉ bgW« gŸËfS¡»ilna áwªj
Ã®thf¤ âwik bfh©l xU§»iz¥ig
V‰gL¤j nt©L«; mj‹ tÊahf 6
t a J ¡ F £ g £ l F H ª i j f Ë ‹
guhkÇ¥òfisí«, mt®fS¡fhd fšÉiaí«
muR tH§f nt©L«, ïJ muá‹ mo¥gil¡
flikahF«.
-· fšÉ - jÅah® t®¤jf¤J¡F âwªJÉl¥gl
kh£lhJ v‹w Ãiyia - muR v›tsî
ÉiuªJ cUth¡f Koínkh, m›tsî
ÉiuªJ cUth¡f nt©L«. yhg« <£l¡Toa
t®¤jf ikakhf vªj¥ gŸËí« brašgl¡
TlhJ. mL¤j 3 M©LfS¡FŸ muR¥
gŸËfŸ k£Lnk ïa§f Koí« v‹w Ãiy
cUth¡f¥gl nt©L«. 12 M« tF¥ò tiu

m i d ¤ J j Å a h ® g Ÿ Ë f S «
jil¥gL¤j¥g£LÉ£ld v‹w Ãiy tu
nt©L«.
-· f‰gt® j§fS¡F ÉU¥gkhdt‰iw nj®î
brŒJ bfhŸS« tifÆš mid¤J¥
gŸËfËY« jÄœ mšyJ jhŒbkhÊna gÆ‰W
bkhÊahfnt©L«.
-· M§»y«, njitahd bkhÊ v‹w mo¥gilÆš
mid¤J¥ gŸËfËY«, nkY« áwªj
M‰wnyhLf‰ã¡fnt©L«.
-· j‰nghJŸs ïlxJ¡ÑL Kiw mid¤J¥
gŸËfËY«, f©o¥ghf¥ ã‹g‰w¥gl
nt©L«.
-· 18 taJ¡F£g£l midtU¡F«, bghJ¥ gŸË
m i k ¥ ò t Ê a h f r k ¢ Ó ® f š É i a
tH§Ftj‰fhd xU§fikªj fšÉ¢ r£l«
x‹iwmuRïa‰wnt©L«.
-· cÇa fšÉ¤ jFâíila MáÇa®fis
K i w a h d C â a ¤ n j h L , n g h J k h d
v©Â¡ifÆšÃaÄ¡fnt©L«.
-· MáÇa®fŸ fšÉ¥ gÂfis br«ikahf
M‰¿lî«, khzt®fS¡F ga‹glî«,
mt®fË‹ f‰wY¡F ö©oL« fUÉahf
flikah‰wî« nt©Lkhdhš, FiwªjJ xU
tF¥ò¡F xU MáÇauhtJ ÃaÄ¡f¥gl
nt©L«.
-· m u á a š r £ l « t È í W ¤ J t J n g h y ,
ghl¤â£l«, gŸË ÉâKiwfŸ, tF¥ò
e i l K i w f Ÿ n g h ‹ w i t f ‰ g t U ¡ F
k » œ ¢ á a Ë ¡ f ¡ T o a t i f Æ Y « ,
FHªijfË‹ ey‹ fUâ mt®fS¡F
v ª j É j j © l i d f i s í « t H § f h j
tifÆY«ïU¡fnt©L«.
-· fšÉahdJ, FHªijfË‹ nfŸÉ¤âw‹,
f‰gid¤ âw‹fis C¡FÉ¤J, mt®fis
mâfhuÄ¡ft®fshf kh‰Wtj‰nfahF«. muR
tF¤JŸs ÉâKiwfS¡nf‰g gŸËfË‹
f£lik¥òtrâfŸmik¤âU¤jšnt©L«.
- fšÉ cÇik¢ r£l« 2009 k‰W« jÄœehL
ÉâfŸ 2011‹ Ñœ KGikahd mkyh¡f«
g‰¿a xU m¿¡ifia muR rk®¥ã¡f
nt©L«. fšÉ cÇik¢ r£l« k‰W«
jÄœehL ÉâfŸ 2011š ïa‰w¥g£LŸs
m i d ¤ J ã Ç î f i s í « Ã i w n t ‰ w
nt©L«. F¿¥ghf 6ÈUªJ 14 taJ
tiuíŸs mid¤J¡ FHªijfS« mL¤j
fšÉah©o‰FŸ gŸËÆš ïU¥gij cWâ
brŒa nt©L«.
- F H ª i j f Ÿ g Ÿ Ë ï i l É y f h k š
ïU¥gijí« k‰W« vªj xU FHªijí«
gŸË¡F btËÆš ïšyhkš ïU¥gijí«
mjhtJ FHªij¤ bjhÊyhsuhf ïšyhkš
ï U ¥ g i j c W â b r Œ a n t © L « .
ït‰iwbašyh« btW« murhizfË‹
_ y « k £ L « b r Œ a h k š , ï i t
eilKiw¥gL¤j¥gLtij cWâ brŒa
nt©L«.
- jÄHf muR, yhg« r«ghâ¡f nfãnlõ‹
( j i y ) f £ l z « t N È ¡ f ¥ g l h k š
ï U ¥ g i j í « , v ª j x U M á Ç a U «
gŸËÆnyh mšyJ gŸË¡F btËÆnyh
áw¥ò tF¥òfŸ vL¡fhkš ïU¥gijí«,
m § Ñ f h u « ï š y h j g Ÿ Ë f Ÿ
_l¥gLtijí« cWâ brŒa nt©L«.
- mid¤J JiwfËY« 18 taJ tiu FHªij¤
bjhÊyhs®KiwxÊ¡f¥glnt©L«.
- mid¤J r£l§fËY« FHªijfË‹ taJ 18
v‹WÃ®za«brŒa¥glnt©L«.
- FHªijfË‹ ïytr f£lha fšÉ cÇik
r£l« 2009 Kiwahf mkšgL¤j¥gLtijí«,
mUfhik k‰W« bghJ¥ gŸË Kiwia
cWâ¥gL¤j nt©L«. ghÈaš t‹Kiw
cŸË£l mid¤J tifahd t‹KiwfŸ
k‰W« ghFghLfS« ÃW¤j¥gl nt©L«,
jt¿iH¥ngh® fLikahf j©o¡f¥gl
nt©L«.
- FHªij¥ ghÈd¤ij¤ bjÇî brŒtij jil
brŒtj‹ _y« FiwªJ tU« ghÈd É»j«
jL¡f¥glnt©L«.
fhtšJiw ï‹W xU ml¡FKiw mik¥ghf
g h ® ¡ f ¥ g L t J k £ L k ‹ ¿ m › t h W j h ‹
elªJbfhŸ»wJ. ïªj Ãiy khw nt©L«.
mid¤J¥ ãÇî k¡fS« muáaš rhrd¤â‹go
mt®fË‹ jÅ¤Jtkhd k‰W« T£L cÇikfis
KGikahf cz®ªJbfh©L mDgÉ¡F«
fhtšÚâ:

16
tifÆyhd xU NHiy cWâ¥gL¤Jtnj
fhtšJiwÆ‹ Kj‹ik neh¡fkhf ïU¡f
nt©L«. òâa fhtš r£l« (mšyJ fhtšJiw)
#dehaf¤â‹ c¢rg£r kâ¥ÕLfisí« Rjªâu¤â‹
msåLfisí« cÇikfisí« cz®ªJbfhŸS«
tifÆš ïU¡f nt©L«. vdnt, òâa fhtš r£l«,
r£l¤â‰F¡ f£L¥g£l, âwikahd, ghug£rk‰w xU
fhtš gil cUthFtj‰F tÊtF¡f nt©L«.
nkY«, m¤jifa fhtš gil muáaš rhrd
r£l¤â‹ kâ¥ÕLfŸ k‰W« m¿Éašó®tkhd
MŒîfŸ k‰W« r£l mkyh¡f« M»at‰iw
eilKiw¥gL¤J« tifÆš ïU¡f nt©L«.
Rjªâukhd mnj neu¤âš bghW¥òil¤ j‹iknahL
Toa xU fhtš gil cUthFtj‰fhd xU Ã®thf
mik¥òKiwïUªjhšk£LnkïJrh¤âa«.
nk‰F¿¥ã£LŸs f£lik¥ã‹go fhty®fŸ
b r a š g l n t © L « . m t ® f Ÿ r £ l ¤ i j
eilKiw¥gL¤Jgt®fshf k£L« brašglhkš
r£l¤ij nk«gL¤Jgt®fshf brašgl nt©L«.
m›thW brašglhj fhtšJiw bghJ k¡fË‹
e«ã¡ifk‰W«x¥òjiybgwKoahJ.
F‰wÉaš eilKiw¢ r£l¥ãÇî 197 (Crpc)
ÚâgâfŸ. F‰wÉaš eLt®fŸ k‰W« muR
mYty®fS¡F j©lidÆÈUªJ Éy¡fË¡»wJ.
mt®fŸ ÛJ elto¡if nk‰bfhŸs muá‹ mDkâ
bgw¥gl nt©L« vd¡ TW»wJ. muá‹ mDkâ
bg‰w ãwnf Úâ k‹w§fŸ ï¤jifa tH¡FfŸ ÛJ
elto¡if nk‰bfhŸs Koí«. ït®fŸ
bghJk¡fS¡F gâš brhšY« flikÆš ïUªJ
jt¿ ÉL»wh®fŸ. xL¡f¥g£l k¡fS¡F Úâ
k‹w§fŸ _y« Úâ »il¡f F‰wÉaš eilKiw¢
r£l¤â‹ ãÇî 197 (Crpc) cldoahf Ú¡f¥gl
nt©L«. (njáa kÅj cÇik MizaK« (NHRC)
j d J 1 9 9 5 - 9 6 M « M © o š b t Ë Æ £ l
M©l¿¡ifÆšïnjfU¤ijtÈíW¤âíŸsJ.)
F‰wÉaš eilKiw¢ r£l¤â‹ ãÇî 46 k‰W« 49 ‹
go ifJ brŒí« nghJ gy¥ãunahf« cgnah»¥gij¤
jÉ®¡fî« v‹W TW»wJ. m¤Jl‹ r®tnjr kÅj
cÇik¤ ju§fË‹ goí« nghäÞ gy¥ãunahf¤ij
nk‰bfhŸs¡TlhJ.
o.nf.ghR tH¡»š c¢rÚâ k‹w« vL¤J¡T¿a
tÊfh£o be¿ KiwfS¡nf‰g fhtš JiwÆd®
brašgLjš nt©L«. Érhuiz v‹w bgaÇš
fhtšÃiya¤J¡F miH¤J bršy¥g£lt® kha«
v‹W« nghärhÇ‹ á¤utij fhtšJiw mYty®fŸ
ÛJ cWâahd elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¤j¡fjhf
# d e h a f ¤ i j c Ÿ s l ¡ f k h f b f h © l j h f
kh‰¿aik¡fnt©L«.
j Ä œ e h £ o š , b g h J k ¡ f Ÿ b r h ¤ J ¡ f i s
NiwahLtJ, T£l¤ij ml¡Ftj‰F 6 mo
y ¤ â i a ¥ g a ‹ g L ¤ J t J , m i k â a h d
nghuh£l§fËš Míj§fis¥ ga‹gL¤JtJ, fhtš
Ãiya§fËš r£l¤â‰F¥ òw«ghf ifJ brŒtJ
k‰W« á¤utij brŒtJ, ifÉy§»LtJ,
Érhuiz¡ ifâfis r§»Èahš f£LtJ cŸË£l
eilKiwÆš ïU¡F« bfhLikahd fhtšJiw
elto¡iffŸjilbrŒa¥glnt©L«.
jÄœehL fhtš r£l« 2013 c¢rÚâk‹w¤â‹
M i z f i s c Ÿ s l ¡ » a j h f ï š i y .
c¢rÚâk‹w¤â‹ tÊfh£LjšfËš cŸs
fhtšJiwÆ‹ Rjªâu« k‰W« bghW¥òil¤
j‹ik¡fhd ghJfh¥ò elto¡iffŸ òâa r£l¤âš
òw¡fÂ¡f¥g£LŸsd. fhtšJiwÆš njita‰w
muáaš jiypLfis jL¥gj‰fhf cUth¡»a
khÃy ghJfh¥ò Miza« òâa r£l¤âš ÔÉukhf
rkur« brŒa¥g£LŸsJ. fhty®fË‹ gÂkh‰w«,
ïlkh‰w« cŸË£lit muáašthâfË‹ ifÆš
ïU¥gJ nghynt òâa r£l¤âš F¿¥ãl¥g£LŸsJ.
fhtšJiwÆš eilbgW« KiwnfL ngh‹wt‰iw
xL¡F« tifÆyhd âwikahd Rjªâukhd xU
mik¥ghf ïªj¥ òâa r£l¤âš fhtšJiw
cUth¡f¥glÉšiy. vâ®fhy fhtšJiwia
Ã®t»¡F« vªj xU òâa r£lK« Úâk‹w¤â‹
gÇªJiufisí« òJikahd fhtšJiw¡fhd
kâ¥ÕLfisí« fz¡»š vL¤J¡bfhŸs nt©L«.
nkY«, mâfhu« gil¤jt®fS¡F rhjfkhfnt
fhtšJiw brašgL« v‹w v©z¤ij kh‰W«
tifÆY« ïU¡f nt©L«. j‰nghija òâa r£l«
m›thW ïšiy. vdnt, ïJ âU«g¥ bgw¥gl
nt©L«.· ãufhZ á§ vâ® ïªâa muR tH¡»š
c¢rÚâk‹w« fhtšJiw Ó®âU¤j§fŸ F¿¤J
t H § » a 7 t Ê f h £ L j š f i s c Ÿ s l ¡ » a
âU¤j§fnshL Toa xU KGikahd jÄœehL
fhtšr£l«ïa‰w¥glnt©L«.
- ãufhZ á§ vâ® ïªâa muR tH¡»š
c¢rÚâk‹w« fhtšJiw Ó®âU¤j§fŸ
F ¿ ¤ J t H § » a 7 t Ê f h £ L j š f i s
cŸsl¡»a âU¤j§fnshL Toa xU
KGikahd jÄœehL fhtš r£l« ïa‰w¥gl
nt©L«.

17
- fhtš Ãiya§fŸ, áiw¢rhiyfËš ÃfG«
á¤utijfŸ k‰W« mid¤J Éjkhd bfh^u
j©lidfŸ jL¡f¥gl nt©L«. fhtš
Ãiya§fŸ, áiw¢rhiyfËš ÃfG« fhtš
Ãiya kuz§fŸ, nghÈ nkhjš bfhiyfŸ,
g h È a š t ‹ K i w f Ÿ k ‰ W « ã w
t‹KiwfS¡F« mªjªj mâfhÇfŸ
bghW¥gh¡f¥g£L mt®fŸ ÛJ bfhiy tH¡F¥
gâîbrŒJelto¡ifvL¡fnt©L«.
- kuzj©lidxÊ¡f¥glnt©L«.
gy y£r¡ fz¡fhd ïªâa bg©fŸ k‰W« bg©
FHªijfŸ jiyKiw jiyKiwahf rªâ¤J tU«
ml¡FKiw k‰W« t‹Kiw¡F Koî f£l ehL
KGtJ« k¡fŸ nfhÇ¡if ÉL¡»‹wd®.
kh‰w¤â‰fhd xU muáaš Ãiygh£ilí«
n j i t a h d Ã â M j h u § f i s í « m t ® f Ÿ
nf£»‹wd®. ïit, ïªâa bg©fŸ k‰W« bg©
F H ª i j f Ë ‹ R j ª â u « , g h J f h ¥ ò k ‰ W «
rk¤Jt¤â‰fhdnfhÇ¡iffŸ.
F‰wÉaš âU¤j¢ r£l« 2013 cŸË£l bg©fŸ
cÇikfS¡fhd r£l§fis mkšgL¤Jtj‹ _y«
bg©fS¡F vâuhd mid¤J tifahd
t‹KiwfS« ÃW¤j¥gl nt©L«. murh§f k‰W«
fhtšJiw mâfhÇfŸ cŸË£l jtW brŒgt®fŸ
j©o¡f¥glnt©L«.
rk¤Jt¤â‰fhd fšÉ: ghÈd mo¥gilÆš
ghFghL k‰W« t‹Kiw fyh¢rhu¤â‰F Koî f£L«
tifÆš, KGikahd, nghâa Ãâ Mjhu« k‰W«
bjhiyneh¡F gh®itnahL Toa bghJ fšÉ¡fhd
â£l§fŸ eilKiw¥gL¤j¥gl nt©L«. m¤jifa
â£l§fËš FWŠbrŒâ, thbdhÈ k‰W«
bjhiy¡fh£á M»a Clf§fË‹ _ykhd
ãu¢rhu«, gŸËfS¡fhd ghl¤â£l§fŸ,
MáÇa®fŸ, kU¤Jt®fŸ k‰W« tH¡f¿P®fŸ
ngh‹wt®fS¡fhd gÆ‰á¤ â£l§fŸ M»ait
ïl« bgw nt©L«. ï¤jifa â£l§fŸ ef®¥òw
k‰W« »uhk¥òw gFâfËš cŸs M©fŸ, bg©fŸ,
M© k‰W« bg© FHªijfis br‹wila
nt©L«.
r£l§fis mkšgL¤j nt©L«: bg©fS¡F
vâuhd t‹Kiwia Koî f£l njitahd
r£l§fis mkšgL¤j xU ÉÇthd eilKiw¤
â£l§fis nghâa Ãâ Mjhu¤njhL x›bthU
bg©fŸ
murh§f¤Jiwí« jahÇ¥gij cWâgL¤j nt©L«.
t‹Kiwahš ghâ¡f¥g£l bg©fS¡F KGikahd
cjÉfis khÃy muR brŒa nt©L«. JÇjkhd
ïH¥ÕL »il¡f¢ brŒa nt©L«. mt®fŸ x›bthU
fhtš kht£l§fËY« mt®fS¡fhd 24 kÂ neu
ghJfh¥ò k‰W« Mnyhrid ika§fis mik¡f
muR cjÉ brŒa nt©L«. »uhk§fŸ k‰W«
ef®¥òw§fËš FHªijfS¡bfâuhd ghÈaš
t‹bfhLikfis jL¥gj‰F, FHªijfS¡F
ghJfh¥ghd NHš cŸË£l xU xU§»izªj
â£l¤ij nghâa Ãâ cjÉnahL muR cUth¡f
nt©L«. nkY«, bg‰nwh®fŸ k‰W« FHªijfŸ
k¤âÆš njitahd ÉÊ¥òz®î ãu¢rhu§fis
nk‰bfhŸs nt©L«. khÃy murh§f§fŸ,
bg©fS¡bfâuhd t‹Kiw F‰w§fis ÉrhÇ¡f
bghW¥ghd k‰W« Ãahakhd Éiuî Úâk‹w§fis
V ‰ g L ¤ j n t © L « . n k Y « , Ú â g â f Ë ‹
v©Â¡ifia ca®¤j nt©L«. ï¤jifa
bg©fS¡F mË¡f¥gl nt©oa ïH¥ÕL, r£l
cjÉ M»ait Éiuthf mt®fS¡F »il¥gij
cWâ brŒa nt©L«. ghÈaš t‹Kiw tH¡FfËš
rh£áfis ghJfh¥gj‰fhd â£l§fis muRfŸ
nk‰bfhŸsnt©L«.
b g © f i s m â f h u ¤ J t ¥ g L ¤ J t J :
b g © f S ¡ f h d ï l x J ¡ Ñ L k n r h j h
ghuhSk‹w¤âš r£lkh¡f¥gl nt©L«. nkY«,
bfhŸif k‰W« eilKiw bjhl®ghd mid¤J¡
FG¡fŸ, fî‹ášfŸ M»at‰¿š bg©fŸ
ãuâÃâ¤Jt¥gL¤JtJ cWâ brŒa¥gl nt©L«.
ghÈd« rh®ªj t‹Kiw¡ F‰w§fËš <Lg£l nj®jš
nt£ghs®fis jFâ ïH¡f¢ brŒtj‰F«,
k¡fsitÆš bg©fis ïÊîgL¤J« fU¤JfŸ
k‰W« brašghLfS¡F Koî f£Ltj‰F« xU
el¤ij Éâ cUth¡f¥gl nt©L«. njáa k‰W«
khÃy bg©fŸ Miza§fŸ j‹dh£ánahL,
mDgtÄ¡f eg®fis¡ bfh©L, btË¥gil¤
j‹iknahLbrašgLtJtY¥gL¤j¥glnt©L«.
k¡fS¡fhd fhtšJiw: bg©fS¡F vâuhd
F‰w§fŸ Ûjhd elto¡if¡F xU KGikahd
braš â£l« cUth¡f¥g£L eilKiw¥gL¤j¥gl
nt©L«. â£l« F¿¤J bghJ k¡fS¡F
És«gu¥gL¤j nt©L«. fhtšJiwÆdÇ‹ gjÉ
ca®î k‰W« j©lidfŸ M»ait ghÈd
mo¥gilÆyhd mt®fË‹ eilKiwfË‹
mo¥gilÆš miktj‰fhd Éâfis cUth¡f
khÃy muRfŸ Ka‰á brŒa nt©L«. fhtšJiw
Ó®âU¤j§fis eilKiw¥gL¤j nt©L«. òâa

eilKiwfis ÛW« fhtšJiwÆd® Kiwahf
É r h Ç ¡ f ¥ g £ L m t ® f Ÿ Û J e l t o ¡ i f
vL¡f¥gLtij cWâ brŒa nt©L«. ghÈaš
tšYwî F‰w§fŸ elªjhš cldoahf brašgL«
FG¡fis (fhtšJiw) »uhk k‰W« ef®¥òw msÉš
cUth¡fnt©L«.
Éiuthd, Ã¢rakhd Úâ: bg©fS¡F« ghÈd
áWgh‹ikÆdU¡F« vâuhd t‹Kiwfisí«
ghFghLfisí« ts®¡F« tifÆš cŸs
r£l§fËš âU¤j« bfh©L tUtj‰F MjutË¡f
nt©L«; kj«, rhâ, ghÈd«, taJ, bghUshjhu Ãiy
mšyJ Cd« M»a mo¥gilfËš bg©fS¡F
vâuhd ghFghLfis neuoahf/kiwKfkhf
MjÇ¡F« r£l§fËš âU¤j« brŒtj‰F
MjutË¡f nt©L«. ãw¥ò¡F Kªija fUÉ‹
ghÈd« m¿í« nrhjidfS¡F jil Éâ¡F«
r £ l ¤ i j f w h u h f b r a š g L ¤ j n t © L « .
âUkzkh»É£l ÃiyÆš t‹òz®¢á¡F ïy¡F
mË¡F« tifÆš cŸs j‰nghija r£l§fËš
âU¤j« brŒa MjÇ¡f nt©L«. ïªâa j©lid¢
r£l« 377 Ú¡f¥gLtij MjÇ¡f nt©L«. vªj xU
egÇ‹ t‹òz®¢áí« F‰w¢ brašjh‹ v‹W
cWâ¥gL¤j nt©L«. 16, 17 taJfËš cŸs
j«gâa® x¤J¥ nghF« ÃiyÆš, t‹òz®¢á
bjhl®ghd r£l§fË‹go j©o¡f¥glhkš ïU¡F«
tifÆš r£l¤âš kh‰w« brŒa nt©L«. Míj
gilÆd® áw¥ò mâfhu r£l¤â‹Ñœ fhtš
t‹òz®¢áÆš <LgLnthU¡F ïy¡F mË¡F«
ãÇî Û£f¥gl nt©L«. nkhjš gFâfËš ghÈaš
F‰w§fis f©fhÂ¡fî« tH¡F bjhL¡fî«
jÈ¤ k‰W« Mâthá bg©fS¡F vâuhd
F‰w§fis¤ jL¡fî« áw¥ò Miza®fŸ
ÃaÄ¡f¥gl nt©L«. muR rh®ªjt®fisí« muR
rhuhjt®fisí« bghW¥gh¡F« tifÆš tF¥òthj
t‹KiwfS¡F vâuhf xU tYthd r£l« bfh©L
tUtj‰F cWâ V‰f nt©L«. tl»H¡F
khÃy§fËÈUªJ tU« bg©fS¡F vâuhd ïd«
rh®ªj ghFghL k‰W« t‹KiwfS¡F vâuhf
tYthd elto¡if vL¡f¥gLtJ«, fîut¡
F‰w§fis jL¥gj‰fhd xU áw¥ò¢ r£l«
Ãiwnt‰w¥gLtJ«, Ú©lfhykhf ÃYitÆš cŸs
tF¥òthj, rhâa gLbfhiy tH¡FfËY«
mnjnghš fhtš t‹òz®¢á tH¡FfËY«
Éiuthd Úâ »il¥gj‰fhd elto¡iffŸ
vL¡f¥gLtJ«,mtáa«.
bghUshjhu ts«: bg©fS¡F¥ ghJfh¥ghd,
fîutkhd nghâa tUkhd« mË¡f¡Toa ntiy
thŒ¥òfŸ cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«. mid¤J¤
JiwfËY« rk ntiy¡F rk Câa¤ij
c W â ¥ g L ¤ J t j ‰ f h d b r a š â £ l § f Ÿ
cUth¡f¥gl nt©L«. kfh¤kh fhªâ njáa Cuf
ntiy cWâ¢ r£l¤â‹ Ñœ tU« bjhÊyhs®fS¡F
FHªij fh¥gf§fŸ k‰W« ïju K¡»a MjuîfŸ
tH§f¥gl nt©L«. mik¥ò ßâahf¤ âu£l¥g£l
k ‰ W « â u £ l ¥ g l h j b g © b j h Ê y h s ® f Ÿ
midtU¡Fkhd cÇikfŸ, fîut« k‰W«
Fiwªjg£r Câa« cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«.
Kiw¥gL¤j¥glhj fîut Câa« tH§f¥gL»w
'j‹dh®t' â£l§fËš gÂòÇí« Mõh k‰W«
m§f‹tho bjhÊyhs®fS¡F muR CÊaU¡FÇa
mªj°J tH§f¥gl nt©L«. Kiwrhuh¤ Jiw
c£gl gÂ¤ jy§fËš Ãyî« gšntW Ãahak‰w
ghFghLfis Ú¡Ftj‰F r£l¤âš âU¤j« bfh©L
tu Ã®¥gªâ¡f nt©L«. ghÈaš J‹òW¤jš jL¥ò¢
r£l¤â‹ Ñœ k¤âa muá‹ Miz brašgL¤j¥gl
nt©L«: bg©fS¡F xnu Óuhd, mt®fŸ gz«
brY¤j¤ njitÆšyhj, Kânah® XŒñâa«
bfh©Ltu¥gl nt©L«; bg© FHªijfS¡F
jukhd fšÉ »il¡f¢ brŒtj‰fhd braš
â £ l § f Ÿ c U t h ¡ f ¥ g l n t © L « . ã w ª j
FL«g§fËš rkkhd brh¤J cÇikfS«, âUkz«
_y« Ãahakhd g§FfS« bg©fS¡F¡
» i l ¥ g i j c W â ¥ g L ¤ J « x U â £ l K «
bfh©Ltu¥gl nt©L«. bghJ¡ fÊ¥giwfŸ,
F¿¥ghf tWikÄ¡f gFâfËš, f£l¥gl nt©L«;
m i d ¤ J ¥ b g © f S ¡ F « b j h l ® ¢ á a h d ,
ghJfh¥ghd bghJ¥ ngh¡Ftu¤J trâ »il¡f
n t © L « . b g © f S ¡ F n k « g h £ L Ú â
cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«; ts Mjhu§fS¡fhd
r_f cÇikfŸ kâ¡f¥gl nt©L«. mid¤J braš
â £ l § f Ë š k ¤ â a Ã â M j u n t h L T o a
cŸf£Lkhd«, gÂahs® nj®î, gÆ‰á, f©fhÂ¥ò
k‰W«kâ¥ÕLM»aitcŸsl§»ÆU¡fnt©L«.
jÈ¤ k¡fË‹ ey‹fis¥ òw¡fÂ¤J Mâ¡f
rhâÆd® mâfhu¤â‰F ca®ªjJ v‹gJ« mj‹
Éisthf jÈ¤JfË‹ cÇikfS« thŒ¥òfS«
g¿¡f¥g£LŸsd v‹gJ« ï‹W ïªâahÉš xU
K¡»a Éthj¥ bghUsh»íŸsJ. â£lÄ£l KiwÆš
mt®fsJ ey‹fŸ mgfÇ¡f¥gL»‹wd. mt®fŸ
r_f k‰W« bghUshjhu Ru©lÈÈUªJ v›Éj
ghJfh¥òk‰wt®fshf xU mâfhuk‰w Ãiy¡F
R U ¡ f ¥ g L » w h ® f Ÿ . M Æ u ¡ f z ¡ f h d
M©LfS¡F¥ ãwF« ïªâahÉš jÈ¤JfŸ
jÈ¤JfŸ

ïlxJ¡ÑL ÉÇîgL¤j¥gl nt©L«. ï›thW
brŒa¥gL«nghJ rkkhd thŒ¥òfŸ k‰W«
ghFgh£ošyhj Ãiy M»at‰¿‰fhd r£lßâahd
ghJfh¥ig cŸsl¡»ajhf mika nt©L«. ïit
Kiwahf mkšgL¤j¥gLtij cWâ brŒa muR
n g h â a f © f h Â ¥ ò t Ê K i w f i s
eilKiw¥gL¤jnt©L«.
F‰wÉaš Úâ Ã®thf mik¥ig tY¥gL¤j
nt©L«: tH¡F Érhuiz gy M©LfS¡F
Ú£o¡f¥gL»wgoahš, 2014 kh®¢ 4 m‹W
Ãiwnt‰w¥g£l g£oaš tF¥ãd® k‰W« g£oaš
gH§FoÆd® (t‹bfhLik jL¥ò) âU¤j mtru¢
r£l« 2014‹ neh¡f« k‰W« ÔÉu¤ j‹ikia
fz¡»š vL¤J¡bfh©L áw¥ò Úâk‹w§fË‹
b r a š g h £ i l f © f h Â ¡ f n j i t a h d
eilKiwfis cUth¡f nt©L«. t‹bfhLik
jL¥ò¢ r£l« 1980‹ Ñœ gâî brŒa¥g£LŸs
tH¡FfËš Éiuthd Érhuiz¡fhf áw¥ò MŒî
mYty®fisí« áw¥ò muR tH¡f¿P®fis¡
bfh©l jÅ áw¥ò Úâk‹w§fisí« ÃaÄ¡f
nt©L«. jÈ¤ kÅj cÇik ghJfh¥ghs®fŸ,
ghâ¡f¥g£lt®fŸ k‰W« rh£áfË‹ cÇikfŸ
m›t¥nghJ Ûw¥gL»‹wd. vdnt, jÈ¤ kÅj
cÇik ghJfh¥ghs®fŸ, ghâ¡f¥g£lt®fŸ k‰W«
rh£áfË‹ ghJfh¥ig cWâ¥gL¤j nt©L«.
K¡»akhf, g£oaš tF¥ãd® k‰W« g£oaš
gH§FoÆd® (t‹bfhLik jL¥ò) âU¤j mtru¢
r£l«2014òâamurhšr£lkh¡f¥glnt©L«.
Ã y ¤ â ‰ f h d c Ç i k k ‰ W « f £ l h a
btËna‰w§fS¡F vâuhd ghJfh¥ò: 46 rjåj
jÈ¤ k¡fŸ Étrha bjhÊyhs®fshf fLikahf
ciH¤J¡bfh©oU¡»wh®fŸ. 15 rjåj jÈ¤
k¡fŸ gÆÇLgt®fshf ntiy brŒ»wh®fŸ
Mdhš, mt®fS¡F« Ãy« ïšiy. vdnt,
x›bthU FL«g¤â‰F« FiwªjJ 5 Kjš 10 V¡f®
Ãy« mË¥gj‰fhd, k¤âa msÉyhd Ãâ
cjÉnahL Toa â£l¤ij muR bjhl§f
nt©L«. ïj‰fhf, cgÇ Ãy§fis Ãy« ïšyhj
jÈ¤ bjhÊyhs®fS¡F jÈ¤ bg©fŸ bgaÇš
m š y J M © , b g © ï i z ª j b g a Ç š
t H § F t j ‰ f h d á w ¥ ò ¤ â £ l § f Ÿ
e i l K i w ¥ g L ¤ j ¥ g l n t © L « . j È ¤
F o Æ U ¥ ò ¡ f Ÿ c Ÿ s ï l § f Ë š f £ l h a
btËna‰w§fŸ eilbgwhjij cWâ¥gL¤j
nt©L«.
n g h J k h d F o Æ U ¥ ò ¡ f h d t h Œ ¥ ò :
rªijÆÈUªJ Ãy¤ij th§» FoÆU¥ò ïšyhj
ï ¥ n g h J « Ä f î « R u © l ¥ g L » w , Ä f î «
xL¡f¥gL»w r_fkhf ïU¡»wh®fŸ. ïUªj
n g h â Y « , j È ¤ J f Ÿ x U n g h J «
K¿ao¡f¥g£LÉlÉšiy mšyJ mt®fŸ xU
nghJ« jh§fŸ K¿ao¡f¥gl mDkâ¤jâšiy.
m t ® f Ÿ ï ¥ n g h J « r h â a r ¡ â f s h š
vâ®bfhŸs¥gl nt©oat®fshf ïU¡»wh®fŸ.
ïªj ajh®¤j Ãiyik¡F tuyhW rh£áahf
ïU¡»wJ. ïJ jÈ¤ milahs« k‰W« fîut¤â‹
xU T£L cWâ¥glhf, jÈ¤ r_f¤â‹ mâfhu«,
tÈik, Û£á M»at‰¿‹ xU T£L cWâ
Ã i y a h f , ï ª â a h É š j § f S i l a
cÇikfS¡fhfî« r£l¥ó®t V‰ghLfS¡fhfî«
KH§F»wxnuFuyhfî«ïU¡»wJ.
bghUshjhu r£l cÇikfS¡fhd thŒ¥ò: k¤âa
- k h Ã y k £ l § f Ë š Ó u h d K i w Æ š
totik¡f¥g£l mj‰bf‹nw m®¥gÂ¡f¥g£l
ÃWtd mik¥òfis cWâ¥gL¤âL« áw¥ò
c£TW â£l« r£lkh¡f¥gl nt©L«. mJ g£oaš
r_f§fË‹ ts®¢á¤ njitfis cÇa KiwÆš
fU¤âš bfh©ljhf mik¢rf§fŸ / JiwfS¡F
áw¥ò c£TW â£l Ãâfis xJ¡Ftjhf ïU¡f
nt©L«. mik¢rf§fŸ / JiwfŸ ï›thwhf jÈ¤
r_f§fSl‹ fyªjhnyhá¤J, xU jÅ Ãâ Ãiy
m¿¡if jiy¥ã‹ Ñœ g£oaš r_f§fË‹
Ãiyahd nk«gh£L¡fhd M¡f¥ó®tkhd òâa
â£l§fË‹bjhF¥igbfh©Ltunt©L«.
ghFghnl ïšyhj jukhd fšÉ¡fhd thŒ¥ò:
í.Í.á. ÉâKiwfŸ 2012 (ca®fšÉ ÃWtd§fËš
rk¤Jt¤ij nk«gL¤JtJ)-I mkšgL¤j
nt©L«. rhâ k‰W« ghÈd mo¥gilÆyhd
ghFghL k‰W« t‹Kiw¡ fyh¢rhu¤ij Koî¡F¡
b f h © L t u K G i k a h d f š É ¤ â £ l «
c W â ¥ g L ¤ j ¥ g l n t © L « . m t ® f Ë ‹
bghUshjhu¢ NHiy fU¤âš bfh©L jÈ¤
k h z t ® f Ÿ c a ® f š É g o ¥ g j ‰ f h d K G
f£lz¤ijí« áw¥ò c£TW â£l ÃâÆÈUªJ
mË¡f nt©L«. nkY«, mt®fŸ jÅah® fšÉ
ÃWtd§fËš bgh¿Æaš, kU¤Jt«, nkyh©ik
Ã®thf¡ fšÉ, brÉÈa® fšÉ, Ékhd«, f¥gš
bjhl®ghd fšÉ, r£l« cŸË£l JiwfËš
nrUtj‰fhdKGthŒ¥òmË¡f¥glnt©L«.
jÅah® Jiw ÃWtd§fËY« ïlxJ¡ÑL
tH§f¥gl nt©L«: jÅah® JiwÆš ntiy
thŒ¥ò, rªij jÅah® Kjä£L¢ rªij, jÅah®
fšÉ k‰W« FoÆU¥òfŸ, jÅah® nritfŸ,
Ef®î¥ bghU£fŸ cŸË£l gy KidfËš

»uhk¥òw ViHk¡fS¡F (bgU«gh‹ikahndh®
jÈ¤ k¡fŸ) K‹DÇik k‰W« mtru mo¥gilÆš 10
Kjš 15 br‹£ Ãy« mË¥gj‰fhd k¤âa Ãâ
cjÉnahL Toa â£l« bjhl§f¥gl nt©L«. åL
ïšyhj ef®¥òw jÈ¤ FL«g§fS¡F (bkh¤j
ef®¥òw bjhifÆš 12.6 rjåj«) 450 Kjš 500 rJu
Û£l® msÉš åL, vªj ghFghL« ïšyhkš nghâa
j©Ù®, fÊtiw, Ä‹rhu«, Rfhjhu trâfŸ k‰W«
ã w t h œ t h j h u n j i t f i s ó ® ¤ â b r Œ a
njit¥gLgitM»at‰nwhLtH§f¥glnt©L«.
k¡fË‹ vâ®gh®¥òfŸ vªj xU muR¡F«
K‹DÇikahf ïU¡f nt©L«: ehL ÉLjiy
bg‰W 60 M©LfS¡F nkš flªJÉ£l ãwF« Tl
ïªâahÉ‹ bkh¤j gH§Fo k¡fŸ v©Â¡ifÆš
10 rjåjkhf cŸs Mâthá FL«g§fËš
bgU«gh‹iknah® j§F« ïl«, FL«g m£il,
kU¤Jtkid, rhiyfŸ, ngh¡Ftu¤JfŸ, gŸËfŸ
M»a mo¥gil trâfS« ntW vªj mo¥gil
cÇikfS« rÇahd KiwÆš br‹wilahjt®f-
shfnt ïU¡»wh®fŸ. nk«ghL mšyJ ghJfh¥ò
v‹w bga®fËš ïªj k¡fŸ j§fsJ jhŒ
Ãy§fËÈUªJ btËna‰w¥gL»wh®fŸ. 1950 #dtÇ
26š ïªâah mË¤j th¡FWâia kW MŒî
brŒtj‰fhd neu« ïJ. ïªâah KGtJ« cŸs
Mâthá r_f§fŸ, muáaš f£áfS¡F«
bfhŸiffis cUth¡F»wt®fS¡F« j§fsJ
nj®jš m¿¡iffËš nr®¥gj‰F«, eh£o‹
Fok¡fS¡FÇa rk¤Jt¤ijí« fîut¤ijí«
cWâ¥gL¤âlî« ã‹tU« nfhÇ¡iffis
K‹it¡»wh®fŸ:
eh£o‹ gšntW gFâfËš thG« y£r¡fz¡fhd
gH§FofŸ k‰W« tdthœ k¡fË‹ cÇikfis¥
bghW¤jtiuÆš g£oaš gH§FoÆd® k‰W« ïju
ghu«gÇa tdthœ k¡fË‹ tdcÇikfŸ
m§Ñfhu¢ r£l« - 2006 (v~¥.M®.V.) Äfî«
K¡»a¤Jt« thŒªjjhF«; ïªj¢ r£l« Kiwahf¢
brašgL¤j¥gLkhdhš ViHfËY« ViHfshf
cŸs 10 nfho¡F« nk‰g£l Mâthá k¡fŸ gy‹
bgWth®fŸ. ïªj¢ r£l«, Ãy cÇikfisí«
td¤â‹ Ûjhd tH¡fkhd cÇikfisí«
m§ÑfÇ¡»wJ; ku« mšyhj td¥ bghUŸfS¡fhd
cÇikia m§ÑfÇ¡»wJ; 4 bA¡nl® (10 V¡f®)
t i u Æ š Ã y c i l i k ¡ f h d c Ç i k i a
m§ÑfÇ¡»wJ; R‰W¢NHš guhkÇ¥ò, nk«ghL, td
Éy§FfŸ ghJfh¥ò M»at‰¿š t£lhu k¡fË‹
Mâthá k¡fŸ
g§nf‰ig cWâ¥gL¤J»wJ. gšYÆ® ghJfh¥ãY«
tdthœ k¡fŸ k‰W« td ts§fË‹ Úo¤j
nk«gh£L¡fhd rkÃiy â£lÄLjÈY« mt®fis
<LgL¤J»wJ.
v~¥.M®.V. 2006 r£l« áy khÃy§fËš Xusî¡F
brašgL¤j¥g£oU¥gijí«, g£oaš gH§Fofis¢
nr®ªj áy jÅ kÅj®fŸ gydilªâU¥gijí«
flªj fhy mDgt§fŸ fh£L»‹wd. vÅD«,
g H § F o k ¡ f Ë ‹ g h u « g Ç a K « g © g h L «
vJbt‹whš r_f cilikí« r_f MjhaK«jh‹.
M d h š , ï J e h L K G t J « ï ª j ¢ r £ l «
brayh¡f¥gLtâš K‰¿Ykhf òw¡fÂ¡f¥g£L
tªJŸsJ.
r£l¤âš cWâaË¡f¥g£LŸsgo r_f cÇikfŸ
brayh¡f¥glÉšiy. Mfnt, ïÅí« jhkjÄ‹¿
r£l¤â‹ ïªj¥ ãÇî c©ikahd cz®nthL
Û©L« brayh¡f¥gl nt©L«. k¤âa - khÃy
mâfhÇfË‹ flik¥ bghW¥ò cWâ¥gL¤j¥gl
n t © L « . ï ª j ¢ r £ l ¤ â ‹ É â f i s ¢
brašgL¤Jtj‰fhd vd x›bthU kht£l¤âY«
flik¥ bghW¥òŸst®fË‹ brašghL F¿¤J
f©fhÂ¥gj‰F f©fhÂ¥ò¡ FG mik¡f¥gl
nt©L«. ïÅ tu ïU¡F« M©LfËš mid¤J
Mâthá gFâfËY« ïJ brayh¡f¥gLtij,
t h œ t h j h u § f S « Ã y c Ç i k f S «
ghJfh¡f¥gLtij, r£l¤â‹ Mjha§fËš
mid¤J gH§Fo FL«g§fS« c£gL¤j¥gLtij
eh«cWâ¥gL¤jnt©L«.
bfh¤joik ntiy Kiw (xÊ¥ò) r£l« - 1976
fwhuhf¢ brašgL¤j¥gLtj‹ _y« bfh¤joik
bjhÊyhs® Kiw xÊ¡f¥gl nt©L«;
f©fhÂ¥ò¡ FG¡fŸ brašgl¢ brŒa
nt©L«. khÅa trâfSl‹, ghrd trâ cŸs
rhFgo Ãy« _‹W V¡f® cŸgl ÉÇthd kWthœî
â£l¤â‰F«, áw¥ghd jL¥ò elto¡iffS¡F«
V‰g r£l¤âš njitahd âU¤j§fŸ brŒa¥gl
nt©L«.
ïªâa murik¥ò rhrd¤â‹ 23tJ r£l ciu, ã¢ir
vL¤jš, ghÈaš neh¡f¤â‰fhf fl¤j¥gLjš,
bfh¤joik ntiy Kiw M»at‰W¡F jil
Éâ¡»wJ. ïªâahÉš Rkh® 4 nfho ng®
bfh¤joik¤ bjhÊyhs®fshf cŸsd®. mt®fËš
Rkh® 90 rjåj« ng® v°.á./v°.o. k¡fsht®. ïªâa
muá‹ bfh¤joik¤ bjhÊyhs® Kiw (xÊ¥ò) r£l«
- 1976, nk«gh£oš ïUªJ« cÇikfËš ïUªJ«
Éy¡» it¡f¥g£lt®fŸ cŸgl midtU¡F«

21
rk¤Jt«, Rjªâu«, r_f Úâ, fîut« k‰W«
bghUshjhu ts®¢áia cWâ¥gL¤J»wJ. Mdhš,
ajh®¤j¤âš ïªj mo¥gil kÅj cÇikfŸ Äfî«
ÉË«ò Ãiy¡F¤ jŸs¥g£lt®fshd ghâ¥òfS¡F
c Ÿ s h f ¡ T o a r _ f § f s h » a g £ o a š
gH§FoÆdiuí«, »uhk¥òw ViHfisí« ïju
òy«bga®ªj k¡fisí« ïªj Mjha§fŸ
br‹wilaÉšiy. bfh¤joik bjhÊyhs® Kiw -
1976 FHªij¤ bjhÊyhs® Kiw k‰W« Kiw¥gL¤jš
r£l« - 1986 ngh‹w r£l§fŸ cŸsd v‹w nghâY«,
ViH k¡fshš ïªj cÇikfis¥ bgw KoaÉšiy.
bjhlU« ghFghLfŸ, Äj ÄŠáa tWik, m¿ahik
M»ait bgU« v©Â¡ifÆyhd gH§Fo
k¡fisí« »uhk¥òw ViHfisí« j§fsJ ghu«gÇa
t h œ É l § f Ë È U ª J ò y « b g a ® t j ‰ F « ,
c Æ ® ã i H ¤ â U ¥ g j ‰ f h f b f h ¤ j o i k ¤
b j h Ê y h s ® f s h f n t i y b r Œ t j ‰ F «
jŸËÉL»‹wd.
m i l a h s « f h z ¥ g £ L Ÿ s b f h ¤ j o i k ¤
bjhÊyhs®fËš 86 rjåj¤â‰F« nk‰g£nlh®
v°.á./v°.o. r_f§fËÈUªJ tªjt®fns v‹W
bjhÊyhs® Jiw mik¢rf« bjÇÉ¡»wJ.
Kiwrhuh bjhÊšfËš ntiy brŒí« ïªj
r_f§fŸ bjhl®ªJ, mâfhu gyKŸst®fshš
xL¡f¥gL»wh®fŸ. mj‹ Éisthf j§fSila
Rjªâu¤ijí« fîut¤ijí« thœtj‰fhd
cÇikiaí« ïH¡»wh®fŸ. ïªj fLikahd
ãu¢ridia Ô®¥gj‰fhd ïa¡f¤ij 30
M©LfS¡F K‹ m‹iwa ãujk® ïªâuhfhªâ
gu¥ãdh®. mj‰fhf bfh¤joik bjhÊyhs® Kiw
(xÊ¥ò) r£l« - 1976 bfh©L tªjh®. Mdhš, khÃy
muRfŸ ïªj¢ r£l¤ij, tU¤j¤â‰FÇa KiwÆš,
Äf¡ Fiwthfnt ga‹gL¤â cŸsd. bfh¤joik¤
bjhÊyhs® Kiw v‹gij khÃy muRfŸ xU
bjhÊyhs® ãu¢ridahf k£Lnk gh®¡»‹wd. mJ
xU F‰w« v‹nwh, MŸ fl¤jš Étfhu« v‹nwh
gh®¥gâšiy. ïj‹ fhuzkhf, bfh^ukhd kÅj
c Ç i k Û w š t H ¡ F f Ÿ k h Ã y m u R f s h š
f©LbfhŸs¥gLtâšiy. Mfnt, nghâa Ãâ Ãiy
m¿¡if xJ¡ÑLfSl‹ r£l« Kiwahf¢
brašgL¤j¥gl nt©L«. mJ eh£oÈUªJ
bfh¤joik¤ bjhÊyhs® Kiw K‰¿Ykhf
xÊ¡f¥gLtJ cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«. mj‰fhf
murh§f« Kiwahd jL¥ò V‰ghLfisí«, Û£ò
elto¡if V‰ghLfisí« bfh©Ltu nt©L«.
mªj elto¡iffŸ Úo¤j kWthœî â£l§fSl‹
ïizªjjhf, ïªj kÅj neak‰w bfh¤joik
Kiw¡FKoîf£LtjhfïU¡fnt©L«.
bfh¤joikfshf cŸs y£r¡fz¡fhd k¡fis
Û£gj‰F«, bfh¤joikfshf khw¡Toa ÃiyÆš
cŸs r_f§fis ghJfh¥gj‰F« bfh¤joik
bjhÊyhs® Kiw xÊ¥ò¢ r£l« - 1976. áwªj
KiwÆš brašgL¤j¥gLtij k¤âa muR
cWâ¥gL¤j nt©L«. bfh¤joik bjhÊyhs®
KiwfŸ K‰¿Ykhf xÊ¡f¥gLtj‰fhf k¤âa
khÃy muRfË‹ â£l§fŸ xU§»iz¡f¥gLtj‹
_y«kWthœîKa‰áfŸKL¡»Él¥glnt©L«.
njáa bjhl¡f Ãiy FHªij guhkÇ¥ò k‰W«
fšÉ¡ bfhŸif 2013 (ï.á.á.ï.) - I.K.T. muá‹
k‰bwhU K¡»a bfhŸifahF«. 0-6 taJ¥ ãÇit¢
nr®ªj ïªeh£o‹ FHªijfS¡F xU tYthd
mo¤js¤ij¡ f£Ltj‰fhd thŒ¥igí« Vuhskhd
e«ã¡ifiaí« ïªj¡ bfhŸif tH§F»wJ.
midtiuí« cŸsl¡»a, jukhd fšÉ tH§Ftâš
F¿¥ghf ftd« brY¤âa I.K.T. muá‹ bg©fŸ
k‰W« FHªij nk«gh£L mik¢rf¤ij eh§fŸ
ghuh£L»nwh«. ïªâahÉ‹ gH§FoÆd® gFâfËš
jhŒbkhÊ mo¥gilÆyhd g©bkhÊ fšÉ
(v«.o.v«.vš.ï.) Kiw¡F« ïªj¡ bfhŸif
tÊtF¡»wJ.
ï¡bfhŸifia¢ brašgL¤âl nghâa Ãâ
xJ¡f¥gLtJ, ï¡bfhŸifia¢ brašgL¤J-
tj‰fhd Kiwahd â£l§fŸ mkyh¡f¥gLtJ
M»at‰iw eh« cWâ¥gL¤âahf nt©L«. mj‹
_y« eh£L k¡fË‹ 15.5 rjåj¤âd® gy‹
bgWth®fŸ. FHªijfË‹ bjhl¡f f£l taâš
jhŒbkhÊ mo¥gilÆyhd g‹bkhÊ¡ fšÉ
ts®¡f¥gLtij x›bthU khÃyK« cWâ¥gL¤âl
nt©L«. mJ ïs« gUt¤âš áwªj kh©òfŸ,
g©ghL, bkhÊ, milahs«, áwªj mo¤js«
M»at‰W¡fhd mUikahd NHiy cUth¡F«.
Mfnt, mid¤J muR¤ JiwfS«, ïªâahÉ‹
ãufhrkhd áwªj vâ®fhy¤â‰fhf ïs«
FHªijfS¡fhd â£l§fËš KjäL brŒa
nt©L«. ïªâahÉ‹ Äf¢ áwªj vâ®fhy¤â‰fhf
ïs« FHªijfS¡F Äf¢ áwªj mo¤js¤ij
cUth¡»L« tifÆš gH§Fo r_f§fS¡F
jukhd fšÉ, áwªj thœthjhu« M»at‰iw eh«
ts®¤âlnt©L«.
ïªj¡ bfhŸif r£lkh¡f¥g£L brašâwndhL
mkyh¡f¥gLkhdhš gH§FoÆd® gFâfËY«
Cuf¥ gFâfËY« gŸËfËÈUªJ FHªijfË‹
ïil Ã‰wš v‹gJ ïU¡fhJ; mj‹_y« òy«
bga®jš v‹gJ«, khnthÆ°£LfË‹ bjhšiyí«
jL¡f¥gl Koí«. ï›thwhf eh« eh£o‹ mid¤J¡

22
Fok¡fS¡F« rk thŒ¥òl‹ murik¥ò rhrd
cÇikfisvL¤J¢brš»nwh«.
áw¥ò c£TW Ãâ r£l§fSl‹ v°.á./v°.o.
k¡fË‹ bghUshjhu Úâ ghJfh¥ò: v°.á./v°.o.
r_f§fË‹ r_f - bghUshjhu ey‹fis
nk«gL¤Jtj‰fhd elto¡iffis muR
nk‰bfhŸS« v‹W ïªâahÉ‹ murik¥ò rhrd
46tJ r£l ciu TW»wJ. eh£o‹ g£oaš tF¥ãd®
k‰W« g£oaš gH§FoÆdU¡F fîutkhd jukhd
thœ¡ifia nk«gL¤Jtj‰fhf bghUshjhu
cÇikfS¡fhd áw¥ò c£TW â£l« (v°.á.ã.)
k‰W« gH§FoÆd® Jiz¤ â£l« (o.v°.ã.)
M » a t ‰ i w b r a š g L ¤ â l n g h J k h d
elto¡iffis murh§f« nk‰bfhŸs nt©L«.
v°.á.ã.-o.v°.ã. r£l§fŸ Ãiwnt‰w¥gLtJ
mtáa«. v°.á./v°.o. k¡fS¡fhf x›bthU
M©L« nghJkhd, njitahd g£b#£ xJ¡ÑLfŸ
cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«. fšÉ, C£l¢r¤J,
eythœî, thœthjhu«, å£Ltrâ, FoÚ® k‰W«
J¥òuî trâfŸ ngh‹wt‰W¡fhd g£b#£
xJ¡ÑLfŸ ntW vªj neh¡f¤â‰fhfî«
kh‰w¥glhkš ïU¥gij, xUnghJ« m›thW
kh‰w¥glkh£lhJ v‹gij cWâ¥gL¤âl nt©L«.
ïªj eilKiwia k¤âa muR beU¡fkhf
f©fhÂ¡f nt©L«; mâš r«gªj¥g£l r_f§fŸ
<LgL¤j¥glnt©L«.
t d É y § F f Ÿ r u z h y a § f S «
btËna‰w¥gLjY« - gH§Fo k¡fË‹
cÇikfŸ: MâtháfŸ bjh‹ik thŒªj ó®åf¡
Fok¡fsht®. mt®fS¡F vd, t£lhu« rh®ªj
jÅ¤Jtkhd milahsK« g©ghL« cŸsd.
óÄnahL mj‹ FHªijfŸ ngh‹w xU ïz¡fkhd
xU§»izªj cwî mt®fS¡F c©L. m¿î, Ra
MSik, njáa ïd« M»a mik¥òfSl‹ Toa,
j§fS¡FŸ f£lik¡f¥g£l, rk¤Jtkhd r_f
mo¥gil c©L. ïJjh‹ MâtháfË‹ g©ghL
ï ª â a M â t h á f Ë ‹ k â ¥ ò f i s e h «
òÇªJbfh©lhf nt©L«. ï‹iwa NHÈš
Mâthá k¡fË‹ Mâthá k¡fË‹ thœ¡if xU
bgÇa nfŸÉ¡F¿ah» cŸsJ. â£lÄ£l tdÉy§F
ruzhya§fŸ, òÈfS¡fhd fhLfŸ ngh‹wit
cŸË£l gšntW fhuz§fshš, Mâthá k¡fŸ òy«
bga®ªJ j§fsJ thœÉl¤ij ïHªJ f£lha
ntiyfis¢ brŒa nt©oa ÃiyikfS¡F
jŸs¥g£LŸsd®. ïjdhš, ïªâahÉš Äfî«
ÉË«ò Ãiy¡F¤ jŸs¥g£l r_f§fshf
kh¿íŸsd®. mt®fŸ j§fSila ïl§fËÈUªJ
btËna‰w¥gL»wh®fŸ, mt®fsJ thœthjhu§fŸ
Ru©l¥gL»‹wd, ehnlhoahf âÇí« thœ¡ifÆš
fLikahd tWikÆš ÉGªJŸsd®. Mfnt, mªj
k¡fisí« cŸsl¡»a nk«gh£L¤ â£l§fis
murh§f« tF¡f nt©L«. gH§FoÆdÇ‹
g§nf‰òl‹ ïa‰if¥ ghJfh¥ò â£l§fis
cUth¡f nt©L«. gH§FoÆdÇ‹ thœÉl§fis
ghâ¡fhj tifÆš mªj¤ â£l§fis brašgL¤j
n t © L « . m i d ¤ J t i f f Ë Y « m t ® f Ÿ
btËna‰w¥gLtijÃW¤âahfnt©L«.
k¡fŸ rh®ªj mQFKiwÆ‹ mtáa«
(murik¥ò rhrd¤â‹ r£l ciu 338-A):
k¤âa - khÃy muRfË‹ nk«gh£L¤ â£l§fŸ,
r£l§fŸ k‰W« brašghLfŸ v¤jifa jh¡f§fis
V‰gL¤âíŸsd v‹gij f©fhÂ¥gj‰fhfî«
kâ¥ãLtj‰fhfî«, njáa g£oaš gH§FoÆd®
Miza« (NCST), njáa kÅj cÇikfŸ Miza«
(NCHR) M»a mik¥òfŸ khÃy / ôÅa‹ ãunjr
m u R f S l ‹ x U b j h l ® ¢ á a h d K i w Æ š
fyªJiuahl nt©L«. jiyik¢ bray®fŸ k‰W«
ïju _¤j mâfhÇfSl‹, gH§FoÆd® nk«ghL
F¿¤J ïªj Miza§fŸ MŒî brŒa nt©L«.
F¿¥ã£l fhy ïilbtËfËš fs§fS¡F br‹W
MŒî brŒa nt©L«. gH§Fo k¡fË‹ c©ikahd
ãu¢ridfS¡F Ô®îfhz nt©L«. k¡fŸ
fU¤j¿ªJ Ô®î elto¡iffS¡F¤ njitahd
K‹Ka‰áfis nk‰bfhŸs nt©L«. mj‰fhf
b g h U ¤ j k h d K i w Æ š k ¡ f Ÿ r h ® ª j
mQFKiwfis nk‰bfhŸs nt©L«. mt®fŸ
Rna¢irahf thG« Ãiyia V‰gL¤Jtj‰fhd
k¡fŸ rh®ªj mQFKiwfis filão¡f nt©L«.
eh£o‹ x›bthU _iy¡F« - F¿¥ghf mid¤J
gH§FoÆd® F¡»uhk§fS¡F«, murik¥ò rhrd
c¤juthj§fŸ br‹wiltj‰fhd k¡fŸ rh®ªj
eilKiw¤â£l§fŸnk‰bfhŸs¥glnt©L«.
njáa Cuf ntiy cWâ¢ r£l«, jftš m¿í«
â£l«, fšÉ cÇik¢ r£l«, tdcÇikfŸ r£l«, td
ghJfh¥ò¢ r£l«, t‹bfhLikfŸ jL¥ò¢ r£l«
ngh‹w, cÇikfŸ rh®ªj r£l§fisí«, mJ ngh‹w
mUikahd r£l¤ Ô®khd§fisí« Ãiwnt‰Wtj‹
_y« murik¥ò rhrd c¤juthj§fis eh«
cWâ¥gL¤j nt©oa mtáa« cŸsJ. Mfnt,
eh£o‹ Fok¡fŸ x›bthUtU« c©ikahd
Rjªâu«, rk¤Jt«, Úâ, fîut« M»at‰iw
mDgÉ¤âL« tifÆš mik¥ig MŒî¡F
c£gL¤j nt©L«. Kiw rh®ªj â£l¤Jl‹
nghJkhd Ãâ Mjhu§fSl‹ ïªj¢ r£l§fis

thœthjhu¤ijna m¢RW¤Jtjhf cŸsJ. bgÇa
bjhÊ‰â£l§fŸ, e£r¤âu czî ÉLâfŸ
(nAh£lš), R‰Wyh js§fŸ, JiwKf§fŸ k‰W«
vÇr¡â¤ â£l§fËdhš flš cÆ®¢NHš, flš
ts§fŸ k‰W« Ûdt k¡fË‹ thœthjhu§fŸ
ghâ¡f¥gLtJ k‰W« ïit fl‰fiu k©ly
xG§FKiw m¿É¥ghizfis ÛWtjhš
ït‰¿‰F mDkâ tH§f¡TlhJ.
ïy§if fl‰gilÆduhš Ûdt®fŸ ÛJ
el¤j¥gL« t‹Kiw¤ jh¡FjšfS¡F cldo
elto¡if njit: jÄHf Ûdt®fŸ ïy§if
fl‰gilÆduhš ão¤J¢ bršy¥g£L á¤utij
brŒa¥gLtJ bjhl® fijahf cŸsJ. Ûdt®fŸ
ão¡F« Û‹fis mgfÇ¥gJ«, tiyfis
mW¤bj¿tJ« elªJ tU»wJ. nkY«, ïy§if
fl‰gilÆduhš jÄHf Ûdt®fŸ J¥gh¡»ahš
Rl¥g£L bfhšy¥gL« bfhLikí« bjhl®ªJ
eilbg‰W tU»‹wJ. ïjid k¤âa, khÃy muRfŸ
jL¤J ÃW¤j nt©L«. jÄHf Ûdt®fË‹
thœthjhukhd Û‹ ão¡F« cÇikia¤ jÄHf
muR«, k¤âa muR« bg‰W¤ ju nt©L«.
ïªâahit¢ R‰¿íŸs flš gFâÆš Û‹ ão¡F«
cÇik ïªâah k‰W« ïy§if¡F bghJth¡f¥gl
nt©L«.mJjh‹ï¥ãu¢áid¡FxnuÔ®thF«.
c¢rÚâk‹w¤ Ô®¥ã‰F òw«ghf brašgL«
mid¤J ïwhš bjhÊ‰rhiyfisí« cldoahf
jil brŒa nt©L«: ïwhš bjhÊ‰rhiyfS¡F
mâfkhf Ãy¤jo Ú® njit¥gL»‹wJ. ïwhš
g©izfshš V‰gL« R‰W¥òw k‰W« Rfhjhu
nfLfŸ Vuhs«. ïjdhš FoÚ® ct® Úuhf khW»wJ,
flnyhu¥ gÆ®fis mÊ¡»wJ, c¢rÚâk‹w¤â‹
c¤juÉid Û¿ gHnt‰fhL VÇ gFâÆY«,
fl‰gLiffŸ, fÊKf§fŸ k‰W« fl‰fÊfËš
bjhl®ªJ brašg£L tU« ïwhš bjhÊ‰rhiyfŸ
cldoahfÃW¤j¥glnt©L«.
Ãy¡fÇia vÇbghUshf¡ bfh©L Ä‹ c‰g¤â
brŒí« mdš Ä‹ Ãiya¤ â£l§fis
cldoahf jil brŒa nt©L«: jÄHf¤â‹
bghUshjhu¤âY«, ïªâa¥ bghUshjhu¤âY«
K¡»a g§F t»¥gJ ntsh©ik Jiwí«,
Û ‹ J i w í k h F « . ï ª j Û ‹ J i w ¡ F « ,
ntsh©Jiw¡F« KJbfY«ghŒ ïU¥gt®fŸ
É t r h Æ f S « , Û d t ® f S « j h ‹ . ï ª j
r_f§fË‹ thœthjhu§fis mÊ¡F« tifÆš,
Ãy¡fÇ, f¢rh v©iz, eh¥jh ngh‹witfis
mo¥gil _y¥bghUshf it¤J Ä‹rhu«
c‰g¤â brŒa¡Toa mdš Ä‹ Ãiya§fS«,
brašgL¤Jtj‰F mtáakhd elto¡iffis
nk‰bfhŸsnt©L«.
g£oaš tF¥ãd® k‰W« g£oaš gH§FoÆd®
Ûjhd (t‹bfhLik jL¥ò) r£l« 1989 Kiwahf
mkšgL¤j¥gl nt©L«. g£oaš tF¥ãd® k‰W«
g£oaš gH§FoÆd® Ûjhd (t‹bfhLik jL¥ò)
âU¤j mtru¢ r£l«, 2014 cldoahf
r£lkh¡f¥glnt©L«.
g£oaš gH§FoÆd® k‰W« ãw ghu«gÇa tdthœ
k¡fŸ (tdcÇikfis m§ÑfÇ¡F«) r£l« 2006-I
Kiwahf mkšgL¤Jtj‹ _y« ghu«gÇa td
Ãy§fŸ k‰W« áW td kfNY¡fhd cÇik
cWâ¥gL¤j¥gl nt©L«. ts®¢á¤ â£l§fŸ v‹w
bgaÇš Mâthá k¡fŸ btËna‰w¥gLtJ
ÃW¤j¥glnt©L«.
bfh¤joik Kiw xÊ¡f¥gl nt©L« k‰W«
f©fhÂ¥ò FG¡fis brašgL¤Jtj‹ _y«
bfh¤joik¤ bjhÊyhs® Kiw (xÊ¥ò) r£l« 1976
eilKiw¥gL¤JtJ, jL¥gJ k‰W« KGikahd
kWthœî â£l¤â‰fhf¤ njit¥gL« r£l¤âU¤j«
bfh©Ltu¥gl nt©L«. _‹W V¡f® ghrd
trâíl‹ Toa Éis Ãy§fŸ »il¥gj‰F cjt
nt©L«.
flnyhu Kiw¥gL¤Jjš r£l« - 2011I thg°
b g ‰ W , f l ‰ f i u k © l y x G § F K i w
m¿É¥ghiz - 1991I mj‹ _y toÉš
mkšgL¤j nt©L«: flnyhu nky©ik
mik¥ã‹ brašghLfŸ k‰W« Koîfis
kWgÇÓyid brŒa nt©L«: ekJ flnyhu
x G § F K i w b f h Ÿ i f a h d J f l n y h u
brašghLfis Kiw¥gL¤Jtj‰F gâyhf flnyhu
k©ly§fËš V‰g£LŸs m¤JÛwšfis¢
r£ló®tkh¡F«elto¡ifahfcŸsJ.
fl‰fiuÆš cŸs mÊî¥ó®tkhd k‰W«
khRgL¤J« bjhÊ‰rhiyfŸ _l¥gl nt©L«.
nkY« ïÅnkš ït‰¿‰F mDkâ tH§f¡TlhJ:
fl‰NHiyí«, Û‹ts¤ijí« mÊ¤J tU«
flnyhu khRghL ï‹W e«K‹ cŸs Äf¥ bgÇa
rthyhF«. mdšÄ‹ Ãiya§fŸ, ïurhad¤
bjhÊš, ïwhš bjhÊ‰rhiyfŸ, fl‰fhšthŒ
M»at‰¿‹ _y« btËnaW« fÊîfŸ
R ¤ â f Ç ¡ f ¥ g l h k š f l È š n e u o a h f
bfh£l¥gLtjhš fl‰NHš, Ûdt k¡fË‹
Ûdt k¡fŸ

24
mt‰iw bfh©L tUtj‰F cjÉahf ïU¡F«
t i f Æ š f £ l ¥ g L « t Â f ß â Æ y h d
JiwKf§fS« F¿¥ãl¤j¡fit. ïit
ÉtrhÆfŸ k‰W« Ûdt®fË‹ thœthjhu
cÇikfis¥ g¿¥gnjhL, mªj gFâia¢
R‰¿íŸs fl‰fiu ts Mjhu¢ NHiyí«,
Étrha Ãy§fË‹ cÆ®¢NHiyí« mÊ¤J ÉL«
mghafukhd â£l§fshF«.
brŒôÇš mikaÉU¡F« 4000 bkfh th£ âw‹
bfh©l khbgU« mdš Ä‹ â£l«: fhŠáòu«
kht£l¤âš brŒô® »uhk¤âš 5000 nfho Kjä£oš
ÃWt¥glÉU¡F« 4000 bkfhth£ âw‹ bfh©l
khbgU« mdš Ä‹ â£lkhdJ mªj gFâÆš 3200
V¡f® Ãy¥gu¥ãš mika cŸsJ. ïªj Ãy¥gu¥ãš 60
rjÉ»j« Ú®ão¥ò gFâahF«. ïªj Ú®¥ão¥ò
gFâÆ‹ ts§fis e«ã 15000¡F« nk‰g£l
FL«g§fŸ thœ»‹wd®. ï¤â£l« ÃWt¥g£lhš
ïªj gFâÆš thG« mid¤J FL«g§fS«
thœthjhu¤ij ïHªJ btËna‰w¥gL« NHš
cUthF«. vdnt ï¤â£lkhdJ cldoahf
ifÉl¥glnt©L«.
flnyhu kzš FthÇfŸ: flnyhu¥ gFâÆš mÇa
tif kzš vL¡f¥gLtjhš, flnyhu cÆ®¢NHš
k‰W« Ûdt k¡fË‹ thœthjhu§fŸ K‰¿Y«
ghâ¡f¥gL»wJ. F¿¥ghf, ö¤J¡Fo, âUbešntÈ
k‰W« f‹Åah¡FkÇ kht£l§fËš cŸs flnyhu
»uhk§fËš r£l¤â‰F òw«ghf mÇa tif kzš
vL¡f¥gLtjhš flyÇ¥ò V‰g£L Ûdt »uhk§fŸ
mÊªJ tU»‹wJ. ïij jL¤J ÃW¤Jtj‰F
r£l¥go elto¡if vL¡f nt©L«. nkY« flnyhu
gFâfËY« M‰W¥gLiffËY« ïaªâu«
cgnah»¤J kzš vL¥gJ jL¡f¥gLtJl‹
R‰W¢NHš K¡»a¤Jt« thŒªj kzš nkLfŸ
mÊ¡f¥gLtJÃW¤j¥glnt©L«.
flnyhu r_f¤âdiu mt®fsJ ghu«gÇa
thœÉl¤âÈUªJ m¥òw¥gL¤JtJ ÃW¤j¥gl
nt©L«: ï‹W, flnyhu r_f¤âd® j§fŸ
thÊl¤âÈUªJ m¥òw¥gL¤j¥gL« mgha¤âš
cŸsd®. ïªj k¡fŸ mt®fË‹ thœthjhu¤â‰fhd
mo¥gil ntiy NHÈÈUªJ Ú©l öu¤âš
kWFoak®¤j¥gL»wh®fŸ. Ûdt k¡fË‹
v Ë i k a h d M d h š , g h J f h ¥ g h d å L f Ÿ
mÊ¡f¥gL»‹wd. Mdhš, åLfŸ, FoÆU¥òfŸ
f £ L t j ‰ f h d x ¥ g ª j « m u á a š f £ á
x¥gªj¡fhu®fS¡F tH§f¥gL»wJ. ïjdhš,
k¡fŸ mt®fË‹ Ãy«, ghu«gÇa flnyhu ïl§fŸ
k‰W« R‰W¢NHY¡fhd cÇikia ïH¡»‹wd®.
ï¤jifa cÇikfŸ Û‹ão¥gj‰F« flnyhu ViH
k ¡ f Ÿ / Û d t ® f Ë ‹ t h œ t h j h u c Ç i k
mÊ¡f¥glhkš ïU¥gj‰F mo¥gilahF«. ï‹iwa
ÃiyÆš fl‰fiu v‹gJ g‹dh£L k‰W« ïªâa
bgU KjyhË¤Jt â£l§fŸ bfhŸisao¥gj‰F
xUáwªjïlkhfmikªJŸsJ.
Ûdt¥ bg© bjhÊyhs®fË‹ cÇikfŸ
ghJfh¡f¥gl nt©L«. mt®fË‹ bjhÊš rh®ªj
cÇik¥ ãu¢áidfS¡F cldoahd elto¡if
nt©L«: Ûdt®fS¡F jÅ ey thÇa« mik¤j
jÄHf muR, mªj ey thÇa¤ij áw¥ghd KiwÆš
brašgL¤j elto¡iffŸ nk‰bfhŸs nt©L«.
ï â š Û d t ¥ b g © b j h Ê y h s ® f i s í «
cW¥ãd®fshf nr®¤J mt®fS¡F« mid¤J ey¤
â£l§fS« »il¡f tÊtif brŒa nt©L«. Û‹
Éahghu¤âš <Lgl¡Toa Ûdt¥ bg©fS¡F
V‰gL« Ég¤J k‰W« ïw¥ã‰fhd Ãthuz«
tH§f¥gl nt©L«. Ûdt¥ bg© bjhÊyhs®fis
bjhÊyhs®fŸ vd m§Ñf¤J ey¤â£l§fis
mKšgL¤j nt©L«. 55 taJ¡F« nk‰g£l Ûdt¤
bjhÊyhs®fS¡F XŒî Câa â£l¤ij
mkšgL¤â eilKiw¥gL¤j nt©L«.
nrJ rK¤âu¡ f¥gš fhšthŒ â£l¤ij
KGikahf ifÉl nt©L«: gšntW m¿Éaš
ó®tkhd jftšfŸ rk®¥ã¡f¥g£l NHÈš, nrJ
rK¤âu¡ f¥gš fhšthŒ¤ â£l¤ij muR ifÉl
nt©L«. ïJ Ûdt r_f¤â‹ ts§fisí«
mo¥gil thœthjhu§fisí« mÊ¥gnjhL ïa‰if
ghJfh¥ò mu©fisí« K‰¿Y« mÊ¤JÉL«. nrJ
rK¤âu¡ f¥gš fhšthŒ â£l¤ij 6tJ tÊÆš
bfh©L tu nt©L« k‰W« ãujhd á‹dkhf
m¿É¡f nt©L« v‹W TWtij cldoahf
ifÉlnt©L«.
flnyhu§fËš bgÇa cŸf£lik¥ò, R‰Wyh, bjhÊš
â£l§fŸ, mQ/mdš Ä‹ Ãiya§fŸ mik¥gJ
ÃW¤j¥gl nt©L«. Ûdt k¡fË‹ ghu«gÇa ïl«
k‰W« R‰W¢NHš Ûjhd cÇik ghJfh¡f¥gl
nt©L«.
mo¤j£L #dehaf¤ij tY¥gL¤j muáaš rhrd
r£l« gFâ IX k‰W« IX-AÉš (Éâ 243G k‰W« W)
â U ¤ j « b f h © L t u n t © L « , V H h t J
m £ l t i z Æ š g £ o a š I V ( c Ÿ s h £ á
murh§f¤â‰fhd g£oaš) x‹iw cUth¡f
nt©L«.
cŸsh£áfŸ

25
1. nk«ghL« k¡fŸ mâfhuK«: cŸsh£á
mâfhu« v‹gJ k¡fË‹ mâfhu¤ij
mo¥gilahf¡ bfh©ljhF« k¡fË‹
g§nf‰ò #dehaf¤J¡F¤ njit¥gLtjhF«.
mâfhu§fisí« brašKiwfisí«
Ãâiaí« gutyh¡FtJ v‹gJ, brštK«
mâfhuK« tUkhdK« xnu ïl¤âš
FÉtij¤ jL¥gnjhL« rk¤Jtk‰w
Ã i y i k f S ¡ F « Ô © l h i k ¡
bfhLikfS¡F« ghFghLfS¡F« vâuhd
nghuh£l¤njhL« ïizªjjhF«, mšyJ
mj‰FKdndhoahdjhF«.
mâfkhd mâfhu§fŸ muál« FÉ¡f¥g£L, ml¡F
KiwfS« Ru©lšfS« bgU»¡bfh©oU¡F«
ã‹dÂÆš murik¥ò rhrd¤J¡fhd 72, 73-tJ
âU¤j§fŸ k¡fS¡F mâfhu« tH§FtâY«
m o k £ l ¤ â š # d e h a f ¤ i j ¡ f £ L t â Y «
r£ltu«òfS¡F c£g£l xU K¡»a m°âthukhf
m ik ªJ Ÿsd. ïi t c ©i k el¥ òf s h f
khwnt©Lkhdhš, bjhl®¢áahd nk«ghL, g§nf‰ò
#dehaf« ïu©L« x‹¿ÈUªJ x‹W ãÇ¡f
KoahjitahF«, ntWgL¤j KoahjitahF«.
mok£l¤âš #dehaf¤ij gy¥gL¤JtJ, T£lh£á
v ‹ g i j k W t i u a i w b r Œ t J M » a i t
mâfhu§fis¥ gutyh¡Ftjhf k£Lkšyhkš,
ciH¡F« t®¡f¤ijí« ViH k¡fË‹ ïju
ãÇÉdiuí« mÂâu£o mâfhu« tH§Ftjhfî«
ïU¡f nt©L«. ïJ murik¥ò rhrd¤â‹ xU
K¡»akhd ïy¡fhF«; ca®ªj j‹dhSik, r_f
Úâ, rk¤Jt« M»at‰iw neh¡»a gaz¤njhL
ïizªjjhF«. j‰rh®ò k‰W« ca® j‹dhSik
cÇik v‹w ïy¡if miltj‰fhf, k¡fŸ j§fŸ
r_f milahs¤ij cWâ¥gL¤â¡ bfhŸsî«,
j§fsJ mo¥gil¤ njitfis Ãiwî brŒJ
bfhŸsî«, Ru©lY¡F vâuhf¥ nghuhlî«,
rk¤Jtk‰w ml¡FKiw rh®ªj mâfhu cwîfS¡F
vâuhf¥ nghuhlî«, kÅj cÇikfis nk«gL¤jî«,
r_f cilikfis¥ ghJfh¡fî« gŠrha¤JfŸ,
efuh£áfŸ M»ait òâa â£l¤â‹ Ñœ Äf
K¡»akhdmik¥òfsh»íŸsd.
bg©fŸ, jÈ¤ k‰W« MâtháfS¡fhd
ïlxJ¡ÑL: ïªâa muR 73tJ k‰W« 74tJ
muáayik¥ò âU¤j§fËš mâfhu¥gutyh¡f«
v‹w f©nzh£l¤ij mË¤âU¡»‹wJ. ïâš
K¡»akhf bg©fS¡F 33% ïl xJ¡ÑL
jÈ¤JfŸ k‰W« gH§Fo ïd k¡fS¡F«
xJ¡ÑL ngh‹wit cWâbrŒa¥g£LŸsJ. ïl
xJ¡Ñ£oš c‰rhfkË¡f¡Toa Éõa«
v‹dbt‹whš 33% xJ¡ÑL bg©fS¡F
brŒâUªjhY« 38% bg©fŸ cŸsh£á¤
nj®jšfËny bt‰¿bg‰WŸsh®fŸ. Mdhš
ï › É õ a « c © i k Æ n y n a b g © f i s
mâfhuKŸst®fsh¡fÉšiy. F¿¥ghf ÉË«ò
ÃiyÆš cŸs jÈ¤JfS«, gH§FoÆd k¡fS«
r k t h Œ ¥ ò f Ÿ b g w É š i y . b g © f S « ,
jÈ¤JfS« Ãiwa rthšfis m‹whl« rªâ¡f
nt©oa Ã®gªj« cŸsJ. mâfhu¤âdhš
mt®fŸ ga‹gL¤j¥gL»wh®fŸ. Ãiwa
nj®ªbjL¡f¥g£l bg©fŸ mt®fË‹ fzt®
ã‹dhnyh mšyJ mt®fŸ FL«g¤âdÇ‹
M©fŸ ã‹dhnyhjh‹ Ã®thf« brŒ»‹wh®fŸ.
M©fŸ ï¢NHšfËš Ã®thf¤ij ifÆš
v L ¤ J Ÿ s d ® . b g © j i y t ® f Ÿ Û J
g y r k a § f Ë š b f h ^ u k h d j h ¡ F j š f Ÿ
eilbg‰WŸsJ. gŠrha¤JfË‹ MŒths®fŸ
( k h t £ l M £ á a ® ) ü ‰ W ¡ f z ¡ f h d
nj®ªbjL¡f¥g£l jiyt®fis gjÉÚ¡f«
brŒJŸsh®fŸ. ïUªjhY« ü‰W¡fz¡fhd
bg©fŸ, òâjhf nj®ªbjL¡f¥g£oUªjhY«
Rjªâukhf brašgl nfhÇ¡if it¤JŸsh®fŸ.
M© gŠrha¤J cW¥ãd®fË‹ (rhâ, muáaš)
nfhÇ¡iffis, tÊel¤Jjšfis V‰fhj bg©
gŠrha¤J jiyt®fŸ gy rthšfis rªâ¡f
neÇL»wJ.
29 JiwfS¡fhd mâfhu§fŸ cŸsh£áfS¡F
tH§f¥gl nt©L«: khÃy muRfŸ Cuh£áfS¡F
g»®ªjË¡f nt©oa 29 JiwfS¡fhd mâfhu«
k‰W« bghW¥òfËš ghâ¡F nkš R‰W¢NHš
Ã®thf«, thœthjhu nk«ghL k‰W« tWik xÊ¥ò
rh®ªjitahF«. ïU¥ãD« ï‹Wtiu khÃy
muRfŸ, mâY« K¡»akhf jÄœehL muR,
mt®fËlKŸs mâfhu§fis Cuh£áfS¡F«
g»®ªjË¡fÉšiy. 29 JiwfËš cŸs
ïd§fË‹ Ñœ Kiwna tWik xÊ¥ò, bg©fŸ
k‰W« FHªijfŸ ey«, r_f ey« (CdK‰nwh®
k‰W« kdey« F‹¿nah® ey« cŸË£L)
eÈtilªj ãÇÉd® ey« F¿¥ghf jhœ¤j¥g£l
k‰W« gH§FoÆd® ey« M»at‰¿š Cuh£áfŸ
bghUshjhu nk«ghL k‰W« r_f Úâ¡fhf
â£l§fŸ jahÇ¡fî« mt‰iw brašgL¤jî«
Cuh£áfS¡F mâfhu« tH§f nt©L«.
jÄœehL Cuh£áfŸ r£l« 1994 k‰W« ïªâa
muáaš rhrd¢ r£l« M»at‰¿š r£lkh‰w«

26
bfh©L tªJ »uhkrigÆ‹ mâfhu§fis¥
gy¥gL¤j nt©L«: ïªâa muáaš rhrd¢
r£l¤âš 243A ãÇÉ‹go, »uhkrigahdJ »uhk
Cuh£áÆ‹ th¡fhs® g£oaÈš gâî bg‰¿U¡F«
eg®fis¡ bfh©l mik¥ghF«. khÃy¤âš
r£lk‹w¤â‰F bfhL¡f¥g£LŸs mâfhu§fË‹
Ñœ brašgLtJ nghš, »uhkrigí« »uhk msÉš
m¤jifa mâfhu§fis¢ brašgL¤jyh«
( j Ä œ e h L C u h £ á f Ÿ r £ l « 1 9 7 4 - ‹ Ñ œ
tF¡f¥g£LŸsÉâfŸ).
MÆD«, ï‹W tiuÆš, bgU«ghyhd ïl§fËš
mJ kht£l Ã®thf« TW»w Éõa§fis
nf£L¡bfhŸ»w mik¥ghf k£Lnk ïU¡»wJ.
m j ‰ F n k š j d J v š i y i a m j d h š
ÉÇîgL¤â¡bfhŸs KoaÉšiy. »uhk¤â‹
c © i k a h d t h œ t h j h u Ã i y i k f i s
Muha¡Toajhf, mj‰nf‰g jdJ mâfhu§fis
brašgL¤j¡Toajhf ïšiy. bg©fŸ, g£oaš
tF¥ãd®, g£oaš gH§FoÆd® k‰W« »uhk¤â‹
guk ViHfŸ cŸË£l th¡fhs®fŸ midtU«
g§nf‰gj‰F cÇik cŸs j§fsJ brhªj ey‹
b j h l ® g h d ã u ¢ r i d f i s v G ¥ g ¡ T o a
x£Lbkh¤j¤âš »uhk¤ij ghâ¡f¡Toa
ãu¢ridfŸ F¿¤J ngr¡Toa xnu mik¥ò »uhk
rigjh‹. mâfhu§fŸ gutyh¡f¥gl nt©oaj‹
mtáa¤ij »uhk rig cW¥ãd®fŸ ï‹D«
òÇªJbfhŸs nt©oÆU¡»wJ. KoîfŸ vL¡F«
e i l K i w Æ š K G i k a h f g § n f ‰ f
nt©oÆU¡»wJ.
xU »uhk¤âš VnjD« bjhÊ‰rhiy elto¡iffŸ
nk‰bfhŸs¥gLtjhf ïUªjhš »uhk rigÆ‹
x¥òjš bgw¥gl nt©L« v‹W r£l« brhš»wJ.
Mdhš, eilKiwÆš m¥go el¥gâšiy. áy
neu§fËš, ghâ¡f¥gLgt®fS¡F nghuh£l¤âš
<LgLgtj‹¿ ntW tÊ ïU¥gâšiy. R‰W¢NHš
MSik, Ãy« k‰W« ïa‰if ts Ã®thf«
Mfntjh‹ K¡»a ãu¢ridfshf cŸsd. ïit
F¿¤J r_f« bjÇªJ it¤âUªjhšjh‹, j‹id
mâš <LgL¤â¡bfh©lhšjh‹ cŸq® k¡fshš
Äfî« cWâahd KiwfËš ïa‰if ts§fis
Ã®t»¡f Koí«. v§bfšyh« cŸq® k¡fŸ j§fsJ
cÇikfS¡fhf vG»wh®fnsh j§fsJ thœthjhu¥
ãu¢ridfis vL¤J¡bfhŸ»wh®fnsh, j§fis
g h â ¡ f ¡ T o a K o î f Ÿ F ¿ ¤ J n f Ÿ É
vG¥ò»wh®fnsh m§bfšyh« gŠrha¤J M£á Kiw
brašgL»wJ. k¡fŸ j§fsJ Ra¢rh®òl‹ Toa
n k « g h £ i l ¤ â £ l Ä L t j ‰ f h f m t ® f i s
âu£Ltj‰fhd M‰wš Ä¡f nt®k£l¤âyhd
mik¥ghf, ehrfukhd nk«gh£L¤ â£l§fis
ÃW¤J« Koîfis vL¡f¡Toa mik¥ghf ïU¥gJ
»uhk rigna MF«. »uhk rigfS¡F mâfhu«
bfhL¥gj‰F muáaš rhrd âU¤j§fŸ
bfh©Ltunt©L«. »uhk rigfŸ mâfhu§fŸ
bfh©ljhf KobtL¡f¡Toa mik¥ghf,
kht£l M£áaÇ‹ jiypL ïšyhj mik¥ghf
khw nt©L«. »uhk rigfŸ ehlhSk‹w« nghy
brašgl nt©L«.
murik¥ò rhrd âU¤j¤âš âU¤j« brŒa¥gl
nt©oa mtáa«: khÃy g£oaÈY«, k¤âa¥
g£oaÈY«, bghJ¥ g£oaÈY« g£oaš I, II, III
M»at‰¿š F¿¥ãl¥g£LŸs mâfhu§fŸ
g » ® ª j Ë ¡ f ¥ g £ o U ¥ g J n g h y , c Ÿ q ®
murh§f¤â‰F ïizahd g£oaš IV-cl‹
ïizªj murik¥ò rhrd« rh®ªj â£l¤ij
tÈíW¤Jtj‰fhd f£lha« vJî« ïšiy. ïJ
bjËthf¡ F¿¥ãl¥glhjjhš, gšntW khÃy
muRfŸ MS« muR njitahdJ v‹W«
ghJfh¥ghdJ v‹W« fUJ»w msÉ‰F k£Lnk
mâfhu§fis g»®ªjË¥gj‰F ï£L¢ br‹WŸsJ.
murik¥ò rhrd¤â‹ 73tJ âU¤j¤âš cŸs
cz®îfS¡F V‰g cŸq® Ra Ã®thf«, nt®k£l
#dehaf¤âš bg©fŸ k‰W« xL¡f¥g£l k¡fis
tY¥gL¤Jtj‰F V‰g gŠrha¤J murh§f
mik¥ig K‰ngh¡fhd KiwÆš kW f£lik¥ò
brŒant©oamtáa«cŸsJ.
cŸsh£á¤ jiyt®fŸ ïÅí« khÃy muRfS¡F«
k¤âa muR¡F« brayh¡f Vb#‹Lfshf ïU¡f
K o a h J . m t ® f Ÿ ï Å n k Y « m â f h u
t®¡f¤âdU¡F bjh©L brŒ»wt®fshf
ïU¡f¡TlhJ. r£l¥ãÇî 243G, W, ghf« IX, IX-A
âU¤j¥gl nt©L« v‹W mt®fŸ nfhU»wh®fŸ.
VHhtJ m£ltizÆš (cŸsh£á murh§f g£oaš)
g£oaš IV cUth¡f¥gl nt©L« v‹W« mt®fŸ
nfhU»wh®fŸ. ïj‰fhf¡ Fuš bfhL¡f mid¤J
muáašf£áfS«cWâaË¡fnt©L«.
cŸsh£á murh§f¤âš muR mâfhu¤â‹
jiypL: kht£l M£áaÇ‹ všiya‰w mâfhu§fŸ
c l d o a h f Ú ¡ f ¥ g l n t © L « . C u h £ á ¤
jiyt®fis j‹Å¢irahf gjÉ Ú¡f« brŒí«
kht£l M£áaÇ‹ jÅ¥g£l mâfhu§fŸ Ú¡f¥gl
nt©L«. Cuh£á¤ â£l§fË‹ ÛJ muR
mâfhÇfË‹ jiyp£il Fiw¡f nt©L«, muR

27
mâfhÇfŸ Cuh£áfS¡F¥ bghW¥òilat®fshf
ï U ¡ f n t © L « . F ¿ ¥ g h f , C u h £ á Æ ‹
KoîfS¡F¡f£L¥glnt©L«.
Ãâ, gÂfŸ, gÂahs®fis mË¥gJ: ïªâa
muáaš rhrd¤âš F¿¥ã£LŸsgo Cuh£áfŸ
nj®ªj muáaš Ã®thf mik¥ghf brašgl,
j‹dh£á murh§f¤â‹ cŸq® ÃWtd§fshf
mt®fË‹ flikfŸ k‰W« gÂfis brŒtj‰F
V‰w tifÆš cŸsh£áfS¡F¡ TLjyhd Ãâ,
gÂfŸ, gÂahs®fŸ tH§f¥gl nt©L«. khÃy
muá‹ ÃâÆÈUªJ I«gJ rjåj« cŸsh£á
murh§f§fS¡FtH§f¥glnt©L«.
Cuh£áfS¡F Úâk‹w mâfhu§fŸ: cŸsh£á
murh§f¤âš jÈ¤, Mâthá k‰W« bg©fŸ
muáaš g§nf‰ig¤ jL¡F« tifÆyhd F‰w§fŸ
M»at‰iw cŸsl¡»a ãw F‰w§fË‹ ÛJ
elto¡if vL¥gj‰fhd Úâk‹w mâfhu§fŸ
cŸsh£áfS¡F tH§f¥gL« tifÆš cŸsh£áfŸ
r£l« âU¤j¥gl nt©L«. cŸsh£á murh§f
Ã®thf mik¥ã‰FŸnsna Úâk‹w mik¥ò Kiw
Rjªâukhf brašgL« tifÆš Kiwahd
tÊKiwfŸcUth¡f¥glnt©L«.
bg©fŸ, jÈ¤ k‰W« Mâthá¥ ãuâÃâfË‹
Rjªâukhd brašgh£il cWâ¥gL¤JtJ:
cŸsh£á¥ ãuâÃâfS¡F tH§f¥gL« mid¤J
gÆ‰áfËY« jÈ¤, Mâthá k‰W« bg©fS¡F
vâuhd ghFghL cŸË£l ãw cÇik Ûwš
ãu¢ridfis Ô®¥gj‰fhd tÊKiwfnshL ghÈd
k‰W« rhâ F¿¤j ÉÊ¥òz®î¥ gÆ‰áfŸ
cŸsl¡f¥gl nt©L«. ï¤jifa gÆ‰áfŸ
cŸsh£á Ã®thf¤âš bghW¥òil¤j‹ik,
btË¥gil¤j‹ik k‰W« ts®¢á fyh¢rhu¤ij
nk«gL¤Jtâš F¿¥ã£l ftd« brY¤j nt©L«.
mid¤J khÃy§fS« xnu khâÇahf _‹wL¡F
cŸsh£á mik¥òfËY« bg©fS¡F I«gJ rjåj
Ossie Fernandes
Coordinator, Coalition Former Convenor,CACL CoConvenor, TNCRPN Convenor, RTE Forum - TN
Dr. K. Krishnan Jesurethinam A. Gandhimathi P. Joseph Victor raj
Executive Director Convenor, CAN Advisor, TNWFWF Convenor, CACL
R.Murugappan K.Krishnaveni
Coordinator, NCSPA Advisor, TNFWPPG
S.Thomas Jayaraj V.Indira K.Murthy
Organised by:
Coalition of Civil Society Organisations – TamilNadu and Puducherry
C/o No.54, LDG Road, Little Mount, Saidapet, Chennai – 600 015, Ph: 22353503, Mob: 98410 53936
Campaign Against Child Labour
Coastal Action Network
Campaign for Custodial Justice and Abolition of Torture
National Adivasi Solidarity Network
Tamil Nadu Child Rights Protection Network
National Coalition for strengthening SC/ST (PoA) Act 1989
RTE Forum
Tamil Nadu Federation of Women Presidents of Panchayat Government
Women's Advocacy and Protection Forum
Campaign Against Sex Selective Abortion
Tamil Nadu Women Fish Workers Federation
Rna¢ir nt£ghs®fŸ cŸË£l mid¤J muáaš f£áfŸ k‰W« mt®fsJ
ãuâÃâfË‹ ftd¤â‰F ïªjkh‰Wmuáašâ£l¤ijK‹it¡»nwh«.

Voices of Panchayat Presidents - Newsletter - Issue No.29

Voices of Panchayat Presidents - Newsletter - Issue No.29

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (17)

Voices of Panchayat Presidents - Newsletter - Issue No.29