Μια παρουσίαση για τους προστατευτικούς διατροφικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόληψη και τη θεραπεία της άνοιας. A presentation for diet and dementia: how foods can protect us against dementia.

1. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ
Προστατευτικοί παράγοντες του εγκεφάλου
Φωτεινή Ραζάκου, Msc
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής
τ. Ε. Συνεργάτης τμ. Διατροφής και Διαιτολογίας, ΑΤΕΙΘ

2. Ορισμoί
 Με τον όρο άνοια εννοούµε την προοδευτική απώλεια των πνευµατικών λειτουργιών,
που είναι ανεξάρτητη από εκείνη που συνοδεύει τη γήρανση του εγκεφάλου. Τα άτοµα
που προσβάλλονται από τη νόσο εµφανίζουν απώλεια µνήµης, µειωµένη ικανότητα
σκέψης και λογικής αιτιολόγησης, δυσκολίες στην επικοινωνία µε άλλα άτοµα, ακόµα
και ανικανότητα στην επιτέλεση απλών καθηµερινών δραστηριοτήτων
 Η νόσος Alzheimer είναι η πιο διαδεδοµένη µορφή άνοιας, µία ετερογενής
νευροεκφυλιστική διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται κλινικά από τα προοδευτικά και
µη αναστρέψιµα γνωστικά ελλείμματα και τις δυσλειτουργίες που επηρεάζουν τη
µνήµη, την ικανότητα µάθησης, τις καθηµερινές δραστηριότητες και την ποιότητα ζωής,
από το αρχικό στάδιο της νόσου.

3. Υπολογίζεται ότι
παγκοσμίως
πάσχουν από άνοια
πάνω από 58
εκατομμύρια
άνθρωποι, ενώ
προστίθενται
περισσότερες από 7
εκατομμύρια νέες
περιπτώσεις ετησίως,
δηλαδή περίπου 1
ασθενής κάθε 4
δευτερόλεπτα.
Η άνοια σε αριθμούς
Στην Ευρώπη
ο επιπολασµός
της νόσου σε
ανθρώπους
άνω των 65
ετών είναι 6,4%
για την άνοια
και 4,4% για το
Alzheimer.

4. Η άνοια σε αριθμούς
Η συχνότητα της
άνοιας εξαρτάται
σημαντικά από
την ηλικία·
υπολογίζεται ότι
στην ηλικία των
65 ετών 1-2%
του πληθυσμού
πάσχει από
άνοια, ενώ στην
ηλικία των 85
ετών 3 στους
10! Συνολικά, σε
όλο τον
πληθυσμό άνω
των 60 ετών το
ποσοστό που
πάσχει από
άνοια είναι 5-8%.
Λόγω αύξησης
των περιπτώσεων
κυρίως στις
φτωχότερες χώρες,
υπολογίζεται ότι ο
αριθμός των
πασχόντων θα
ανέλθει σε 82
εκατομμύρια το
2030 και θα
τριπλασιαστεί
σχεδόν με 152
εκατομμύρια
ασθενείς το 2050!
Επισκόπηση 95
διεθνών ερευνών
καταλήγει στην
διαπίστωση ότι
σχεδόν 4
εκατομμύρια
άνθρωποι
παγκοσμίως
παρουσιάζουν
πρώιμη
έναρξη άνοιας
που εκδηλώνεται
μεταξύ των
ηλικιών 30-64.

5. Η άνοια σε αριθμούς

6. Προσθέστε τίτλο διαφάνειας - 3

11. Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου
Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
 Η µεγάλη κατανάλωση αλκοόλ ( > 2 ποτά), παράλληλα µε βαρύ κάπνισμα και
την παρουσία του APOE ε4 συνδέθηκε µε πολύ πρώιμη εμφάνιση της νόσου
Alzheimer. Οι επιπτώσεις του αλκοόλ στη νόσο μπορεί να είναι διαφορετικές
ανάλογα µε το τύπο του αλκοόλ που καταναλώνεται.
 Η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ (>14 μονάδες ποτών/εβδομάδα) σίγουρα
συνδέεται με αύξηση του κινδύνου άνοιας, μεταθανάτια μείωση του όγκου
του εγκεφάλου και σημεία εγκεφαλικής βλάβης στη μαγνητική τομογραφία
μέσω πιθανώς πολλαπλών οδών.
Harwood DG, Kalechstein A, Barker WW, et al. The effect of alcohol and tobacco consumption, and apolipoprotein
E genotype, on the age of onset in alzheimer’s disease. Int J Geriatr Psychiatry. 2010;25 (5):511–518.
Wiegmann, C. et al., Alcohol and Dementia – What is the Link? A Systematic Review, Neuropsychiatric Disease and
Treatment 2020:16.

12. Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου
Παχυσαρκία
 Τα άτομα που είναι παχύσαρκα στη μέση ηλικία έχουν περισσότερες
πιθανότητες να εμφανίσουν άνοια στην τρίτη ηλικία ανεξάρτητα από τα
κοινωνικοδηµογραφικά τους χαρακτηριστικά και άλλα κοινά σύνοδα
νοσήματα. Παρατηρήθηκε σε µία μελέτη ότι τα παχύσαρκα άτομα µε δείκτη
μάζας σώµατος: >30kg/m2 έχουν 74% πιο αυξημένο κίνδυνο να εµφανίσουν
άνοια στη µετέπειτα ζωή τους, ενώ τα υπέρβαρα άτοµα µε δείκτη µάζας
σώµατος: 25-29,9kg/m2 έχουν 35% πιο αυξημένο κίνδυνο, πάντα σε
σύγκριση µε άτοµα φυσιολογικού σωµατικού βάρους
Whitmer R.A., Gunderson E.P., Barrett-Connor E., Quesenberry Jr C.P. and Yaffe K. (2005). Obesity in middle age
and future risk of dementia: a 27 year longitudinal population based study. BMJ. 330:1360.
Anjum I, Fayyaz M, Wajid A, et al. (May 21, 2018) Does Obesity Increase the Risk of Dementia: A Literature
Review . Cureus 10(5):

13. Υπέρταση
 Πιστεύεται ότι η υπέρταση οδηγεί σε καρδιαγγειακή νόσο, η οποία οδηγεί στη
νόσο Alzheimer.
 Πιστεύεται ότι η υπέρταση προκαλεί αγγειακές αλλοιώσεις και στη συνέχεια
οδηγεί σε φλοιώδη έµφρακτα και λευκοαραίωση και τελικά σε γνωστική
εξασθένηση.
 Η υπέρταση μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των νευρώνων,
να συμβάλει στην αύξηση της παραγωγής Αβ και μπορεί ως εκ τούτου να
οδηγήσει στη δυσλειτουργία των νευρώνων, των συνάψεων, στην απώλεια των
νευρώνων και στην άνοια.
Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου
Youda Tourana et al, Hypertension and Dementia: A comprehensive review from the HOPE Asia Network, J Clin Hypertens. 2019;21:1091–1098

14. Σακχαρώδης Διαβήτης
 Μελέτες έχουν δείξει ότι οι επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη, όπως η υπέρταση, η
υπερλιπιδαιµία, η στεφανιαία νόσος, το εγκεφαλικό επεισόδιο και η νεφρική νόσος,
έχουν συσχετιστεί µε την εξασθένηση της νοητικής λειτουργίας και την νόσο Alzheimer.
Ο σακχαρώδης διαβήτης οδηγεί σε αύξηση του ιξώδους του αίµατος λόγω της
υπεργλυκαιµίας, του οξειδωτικού στρες που προκαλείται από τη δυσλειτουργία του
ενδοθηλίου και συνοδεύεται από την απώλεια του µονοξειδίου του αζώτου και από
αλλαγές στον αιµατοεγκεφαλικό φραγµό. Αυτές οι ανωµαλίες οδηγούν σε διαταραχές
στην αιµάτωση του εγκεφάλου και ως εκ τούτου σε νοητική εξασθένηση.
Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου
De la Monte S.M. and Wands J.R., (2008). Alzheimer’s disease is Type 3 diabetes evidence reviewed. Journal of
Diabetes Science and Technology. 2(6):1101-1113.
Selman A et al, The Role of Obesity and Diabetes in Dementia, Int. J. Mol. Sci. 2022, 23(16), 9267

15. Οξειδωτικό στρες και φλεγμονή
Η γήρανση αποτελεί ένα σηµαντικό παράγοντα κινδύνου για την εµφάνιση της νόσου και
επίσης η γήρανση σχετίζεται µε τις συσσωρευµένες επιθέσεις των ελεύθερων ριζών.
Οι νευρώνες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στις ελεύθερες ρίζες. Το αποτέλεσµα των ελεύθερων
ριζών είναι οι βλάβες που προκαλούν σε όλους τους νευρώνες οδηγώντας τους στο
θάνατο.
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι το οξειδωτικό στρες παίζει σηµαντικό ρόλο στην εµφάνιση και
εξέλιξη της νόσου. Οι κυτταρικές αλλαγές που έχουν παρατηρηθεί δείχνουν ότι το
οξειδωτικό στρες εµφανίζεται πριν την εµφάνιση των γεροντικών πλακών και των
νευροϊνιδιακών συσσωµατωµάτων.
Η νευροφλεγμονή είναι γνωστό ότι παίζει κρίσιμο ρόλο στην παθογένεση της χρόνιας
νευροεκφυλιστικής νόσου γενικά, και στην AD ειδικότερα. Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν
την παρουσία ενός αριθμού δεικτών φλεγμονής στον εγκέφαλο AD: αυξημένες
φλεγμονώδεις κυτοκίνες και χημειοκίνες και συσσώρευση ενεργοποιημένης μικρογλοίας
στις κατεστραμμένες περιοχές.
Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου
Christen Y. (2000). Oxidative stress and Alzheimer disease. American Journal of Clinical Nutrition. 71(suppl):621S–9S.
Young-Jung Lee et al., Inflammation and Alzheimer's disease, Arch Pharm Res 2010 Oct;33(10):1539-56.
Alyne Mendonça Marques Ton et al, Oxidative Stress and Dementia in Alzheimer’s Patients: Effects of Synbiotic Supplementation, Hindawi
Oxidative Medicine and Cellular Longevity Volume 2020

16. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΙ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

17. H διατροφή επηρεάζει τη συνολική υγεία του εγκεφάλου
Υπάρχουν πολλά ερευνητικά δεδομένα που αποδεικνύουν τη συμβολή τροφίμων και
θρεπτικών συστατικών ιδιαίτερα στην πρόληψη, αλλά και στη μείωση του κινδύνου
εμφάνισης της νόσου.
Η σημαντική συμβολή της διατροφής στη συντήρηση των νευρώνων, όχι μόνο ως
ενεργειακό υπόστρωμα, φαίνεται από τα αποτελέσματα πλήθους μελετών, που δείχνουν
ότι τα θρεπτικά συστατικά δε βοηθούν μόνο στην τόνωση της νευρικής πλαστικότητας,
αλλά και στη βελτίωση των νευροεκφυλιστικών διαδικασιών που βρίσκονται σε εξέλιξη,
όντας ικανά να μειώσουν το παθολογικό φορτίο στον εγκέφαλο.

18. ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ
Πώς επηρεάζουν τα διάφορα θρεπτικά συστατικά τη γνωστική λειτουργία

19. Πώς επηρεάζουν τα διάφορα θρεπτικά συστατικά τη γνωστική
λειτουργία;
Ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου (GBA)
αναφέρεται στη δυναμική αμφίδρομη
αλληλεπίδραση μεταξύ της μικροχλωρίδας
του εντέρου και του ΚΝΣ.
Ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου είναι ένας
παράγοντας που ανακαλύφθηκε πρόσφατα ως
μονοπάτι στην παθογένεση της AD.
Τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί
συμπεριλαμβανομένων βακτηρίων, μυκήτων και
ιών, αποκαλούν το ανθρώπινο γαστρεντερικό
σύστημα, σπίτι τους.
Chen HC, et al., Irritable Bowel Syndrome Is Associated with an Increased Risk of Dementia: A Nationwide Population-Based Study, PLOS ONE |
DOI:10.1371/journal.pone.0144589 January 5, 2016
Anand Α. et al, Food for the mind: The journey of probiotics from foods to anti-Alzheimer’s disease therapeutics, Food Bioscience 51 (2023)

20. Σχέση μεταξύ εντερικού μικροβιώματος και διατροφής

21. Προβιοτικά –Πρεβιοτικά
Τα προβιοτικά έχει αποδειχθεί ότι
αποκαθιστούν την ομοιόσταση της
μικροχλωρίδας του εντέρου και
καθυστερούν την εξέλιξη της AD,
ιδιαίτερα της φλεγμονώδους
αντίδρασης και του οξειδωτικού στρες,
ως εκ τούτου επιφέρουν βελτίωση της
νοητικής έκπτωσης.
Ruth Naomi et al, Probiotics for Alzheimer’s Disease: A Systematic Review, Nutrients 2022, 14, 20

22. Προβιοτικά-Πρεβιοτικά
Πλήθος in vivo ερευνών διαπιστώνουν ότι τα
προβιοτικά:
Βελτιώνουν τη χωρική μνήμη και μάθηση,
Μειώνουν τα επίπεδα των πλακών του
αμυλοειδούς,
Αποκαθιστούν την πλαστικότητα των
συνάψεων στον ιππόκαμπο,
Αυξάνουν τη συνολική αντιοξειδωτική
χωρητικότητα στο πλάσμα,
Αυξάνουν τη νοητική απόδοση,
Αυξάνουν την ενεργοποίηση του
παράγοντα BDNF* στον ιππόκαμπο.
Ruth Naomi et al, Probiotics for Alzheimer’s Disease: A Systematic Review, Nutrients 2022, 14, 20
*Ο εγκεφαλικός νευροτροφικός παράγοντας (BDNF) δρα σε ορισμένους νευρώνες του
κεντρικού νευρικού συστήματος και του περιφερικού νευρικού συστήματος, συμβάλλοντας στην
διατήρηση και επιβίωση των υφιστάμενων νευρώνων και ενισχύοντας την ανάπτυξη και τη
διαφοροποίηση νέων νευρώνων και συνάψεων. Ο BDNF στον εγκέφαλο, δραστηριοποιείται στον
ιππόκαμπο, στον φλοιό και στον πρόσθιο εγκέφαλο, περιοχές ζωτικής σημασίας για τη μάθηση,
τη μνήμη και την ανώτερη σκέψη ενώ η δράση του φαίνεται να είναι ιδιαίτερα σημαντική για
τη μακροχρόνια μνήμη.

23. Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα
Πολλές επιδημιολογικές μελέτες αναφέρουν ότι
μειωμένα επίπεδα ή μειωμένη πρόσληψη ωμέγα-3 ή
μειωμένη κατανάλωση ψαριών σχετίζεται με
αυξημένο κίνδυνο νοητικής έκπτωσης που σχετίζεται
με την άνοια και τη νόσο Alzheimer (AD).
Το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) φαίνεται να είναι
προστατευτικό έναντι πολλών παραγόντων κινδύνου
για άνοια όπως οι φλεγμονές, οι τραυματισμοί στο
κεφάλι, ο διαβήτης και οι καρδιαγγειακές παθήσεις.
Περιορίζει την παραγωγή και τη συσσώρευση του
αμυλοειδούς β που πιστεύεται ευρέως ότι οδηγεί την
ασθένεια.
Μειώνει το αραχιδονικό και τους μεταβολίτες του,
Αυξάνει την παραγωγή του BDNF
Αυξάνει την αντιοξειδωτική προστασία
Swanson et al, Omega-3 Fatty Acids EPA and DHA: Health Benefits Throughout Life, American Society for Nutrition. Adv. Nutr. 3: 1–7, 2012
Cole et al. Omega-3 fatty acids and dementia, Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2009 ; 81(0): 213–221.

24. Συμπληρώματα Ωμέγα-3
Τα ω-3 λιπαρά οξέα υπάρχουν σε μεγάλα ποσά στις κυτταρικές
μεμβράνες και εμπλέκονται στην καλή νευρική λειτουργία που παίζει
σημαντικό ρόλο στη νόσο AD.
Η διατροφή με συμπληρώματα ω-3 μπορεί να αυξήσει τις διανοητικές
ικανότητες των ενηλίκων.
Η συμπλήρωση του διαιτολογίου με DHA (που αποτελεί ένα από τα
κυριότερα συστατικά του ιχθυελαίου) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για
άνοια.
Η χορήγηση συμπληρωμάτων DHA, EPA και LNA μπορεί να μειώσει το
οξειδωτικό στρες και τη φλεγμονή.
Η τακτική λήψη συμπληρωμάτων ιχθυελαίου από ηλικιωμένους
συσχετίστηκε σημαντικά με χαμηλότερο κίνδυνο περιστατικής άνοιας κάθε
αιτίας, αγγειακής άνοιας, μετωποκροταφικής άνοιας και άλλης άνοιας, αλλά
όχι της νόσου του Αλτσχάιμερ. Αυτά τα ευρήματα υποστηρίζουν ότι η
συνήθης χρήση ιχθυελαίων μπορεί να είναι ευεργετική για την πρόληψη της
άνοιας στην κλινική πράξη.
Swanson et al, Omega-3 Fatty Acids EPA and DHA: Health Benefits Throughout Life, American Society for Nutrition. Adv. Nutr. 3: 1–7, 2012
Huang Y. et al., Associations of fish oil supplementation with incident dementia: Evidence from the UK Biobank cohort study, Sec.
Neuroenergetics and Brain Health Volume 16 - 2022

25. Βιταμίνη D
A. Menesgere, V. Giridhar, R. Bota et al, Role of Vitamin D on cognitive performance among healthy volunteers of SANSCOG cohort, Clinical
Nutrition Open Science 44 (2022) 1-8.
Η έκθεση σε βιταμίνης D συσχετίστηκε με 40%
χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης άνοιας από αυτούς
που δεν εκτέθηκαν.
Οι επιδράσεις της βιταμίνης D ήταν σημαντικά
μεγαλύτερες στις γυναίκες έναντι των ανδρών και στη
φυσιολογική νοητική λειτουργία έναντι της ήπιας
γνωστικής εξασθένησης.
Οι επιδράσεις της βιταμίνης D ήταν σημαντικά
μεγαλύτερες στους μη φορείς της ΑPOΕ ε4 έναντι των
φορέων.
Η βιταμίνη D έχει δυνατότητα πρόληψης της άνοιας,
ειδικά στις ομάδες υψηλού κινδύνου.

26. Αντιοξειδωτικά (βιταμίνες Ε και C, καροτένια)
 Τα αντιοξειδωτικά περιλαµβάνουν τη βιταµίνη Ε, τη βιταµίνη C και τα καροτένια.
 Αρκετές μελέτες παρατήρησης σε κυρίως υγιή, ηλικιωμένα άτομα έχουν δείξει ότι η βιταμίνη
C και Ε, κυρίως από τα τρόφιμα καθώς και ο συνδυασμός υψηλών δόσεων των ίδιων
βιταμινών, μπορεί να έχουν ευεργετική επίδραση στην ανάπτυξη άνοιας Alzheimer.
 Η βιταµίνη Ε μειώνει την Αβ, που προκαλείται από την υπεροξείδωση των λιπιδίων και το
οξειδωτικό στρες και καταστέλλει τη φλεγµονή.
 Η βιταµίνη C εµποδίζει τη δηµιουργία νιτροζαµινών, λόγω της µείωσης των νιτρωδών, αλλά
μπορεί επίσης να επηρεάσει τη σύνθεση των κατεχολαµίνων.
 Τα καροτένια επηρεάζουν την υπεροξείδωση των λιπιδίων.
Landmark Knud, Could intake of vitamins C and E inhibit development of Alzheimer dementia? Tidsskr Nor Laegeforen 2006 Jan 12;126(2):159-61.

27. Αντιοξειδωτικά (βιταμίνη Α και πολυφαινόλες)
Η βιταµίνη Α και το β- καροτένιο θα µπορούσαν να αποτελέσουν βασικά
µόρια στην πρόληψη και τη θεραπεία της νόσου, χάρη στην ικανότητά τους
να αναστέλλουν τον σχηματισμό της Αβ και των ινιδίων. Έχουν παρατηρηθεί
χαµηλές συγκεντρώσεις της βιταμίνης Α και του β- καροτένιου στο πλάσµα
ασθενών µε AD και οι υψηλές συγκεντρώσεις του β- καροτένιου
συσχετίστηκαν µε την καλύτερη απόδοση μνήµης.
Οι πολυφαινόλες αποτελούν φυσικά αντιοξειδωτικά µε σηµαντική
προστατευτική δράση στη νόσο Alzheimer, µέσω ποικίλων βιολογικών
δράσεων όπως: αλληλεπιδρούν µε μέταλλα µετάπτωσης, αδρανοποιούν τις
ελεύθερες ρίζες, αναστέλλουν τη φλεγμονή, διαφοροποιούν τη δραστηριότητα
ορισμένων ενζύµων, επιδρούν στη σηµατοδότηση των ενδοκυτταρικών
μονοπατιών και στην έκφραση των γονιδίων. Αρκετές µελέτες σε ζώα έχουν
δείξει ότι οι πολυφαινόλες δεν επιτρέπουν το σχηµατισµό της Αβ και την
επιδείνωση της νοητικής εξασθένησης.
Roman, G.C. et al, Mediterranean diet: The role of long-chain ω-3 fatty acids in fish; polyphenols in fruits, vegetables, cereals, coffee, tea, cacao and wine; probiotics and
vitamins in prevention of stroke, age-related cognitive decline, and Alzheimer disease Rev Neurol (Paris) 2019 Dec;175(10):724-741,Epub 2019 Sep 11.

28. Βιταμίνες της ομάδας Β
Έρευνες έδειξαν ότι οι βιταµίνες του συµπλέγµατος Β (κυρίως του φυλλικού οξέος
και της βιταμίνης Β6 και Β12 ) συμβάλλουν στη νόσο, λόγω του ότι αναστέλλουν το
οξειδωτικό στρες και ελαττώνουν τα επίπεδα της οµοκυστεΐνης, η οποία αυξάνει τον
κίνδυνο εµφάνισης της νόσου.
Νεότερες όμως έρευνες υποστηρίζουν ότι δεν βρέθηκαν στοιχεία για βραχυπρόθεσμο
όφελος από τα συμπληρώματα βιταμίνης Β6 στη διάθεση ή στις νοητικές λειτουργίες,
ειδικά μεταξύ ηλικιωμένων και ατόμων με άνοια.
Υπήρχε πιθανώς μικρή ή καθόλου επίδραση των βιταμινών Β που λήφθηκαν για έξι
έως 24 μήνες στην επεισοδιακή μνήμη, στην εκτελεστική λειτουργία, στην ταχύτητα
επεξεργασίας ή στην ποιότητα ζωής.
Frick B., Gruber B., Schroecksnadel K., Leblhuber F., Fuchs D. Homocysteine but not neopterin declines in demented patients on b
vitamins. J. Neural Transm. 2006;113:1815–1819.
Malouf R, Grimley Evans J. The effect of vitamin B6 on cognition. Cochrane Database Syst Rev. 2003;4:CD004393.
Rana P, et al, Prescribing vitamin B complex: Need for reassessment, Indian J Med Res, 2021 Dec; 154(6): 781–785

29. Βιταμίνες της ομάδας Β
Zhang C., Luo J., Yuan C., Ding D. Vitamin b12, b6, or folate and cognitive function in community-dwelling older adults: A systematic review and meta-analysis. J.
Alzheimers Dis. 2020;77:781–794.
Mc Cleery J, et al, Vitamin and mineral supplementation for preventing dementia or delaying cognitive decline in people with mild cognitive impairment, Cochrane
Database Syst Rev, 2018; 2018(11): CD011905.
Laouer A.A.et al., Mechanistic Link between Vitamin B12 and Alzheimer’s Disease, Biomolecules, 2022 Jan; 12(1): 129..
 Με βάση την αντιοξειδωτική ιδιότητα της βιταμίνης Β12, η ανεπάρκειά της μπορεί να οδηγήσει σε
οξείδωση λιπιδίων, πρωτεϊνών και νουκλεϊκών οξέων και μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη
ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, στις οποίες το οξειδωτικό στρες πιστεύεται ότι είναι
κύριος παράγοντας, συμπεριλαμβανομένης της AD, της Νόσου Πάρκινσον και του διαβήτη τύπου 2.
 Υψηλότερα επίπεδα συγκέντρωσης βιταμίνης Β12 συσχετίστηκαν με καλύτερη νοητική λειτουργία.
 Ο κίνδυνος άνοιας και AD είναι αυξημένος σε ασθενείς με πολλούς τύπους αυτοάνοσων
διαταραχών, όπως η κακοήθης αναιμία.
 Μια χαμηλή ή ανεπαρκής διατροφική πρόσληψη βιταμίνης Β12 από ζωικά τρόφιμα μπορεί να
είναι ένας λόγος για υποβιταμίνωση της βιταμίνης Β12. Με βάση αυτό, είναι σημαντικό και
συνιστάται να ενημερώνονται οι vegan και οι χορτοφάγοι να γνωρίζουν τον κίνδυνο των πιθανών
διατροφικών τους ελλειμμάτων.

30. Κρασί – Ρεσβερατρόλη
Wiegmann C. et al., Alcohol and dementia What is ths Link? A systematic Review, Neuropsychiatr Dis Treat, 2020; 16: 87-99
Realle, M, et al., Relationship of Wine Consumption with Alzheimer’s Disease, Nutrients. 2020 Jan; 12(1): 206.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η μέτρια
κατανάλωση κρασιού επηρεάζει θετικά τα
όργανα και τα συστήματα.
Τα αποτελέσματα αρκετών μελετών
έδειξαν ότι η μέτρια πρόσληψη αλκοόλ
μπορεί να υποστηρίξει αντιφλεγμονώδεις
διεργασίες, που θα μπορούσαν να
οδηγήσουν στην καρδιοπροστασία.
Σε αρκετές μελέτες, τα αποτελέσματα
έδειξαν ότι όσοι πίνουν ελαφριά έως
μέτρια ποσότητα κρασιού εμφάνισαν
χαμηλότερο κίνδυνο για AD σε όλη τη
διάρκεια της ζωής τους σε σχέση με
εκείνους που απείχαν, και ότι τόσο όσοι
πίνουν όσο και όσοι απέχουν εμφάνισαν
μειωμένο κίνδυνο AD.

31. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ

32. MIND diet: Mediterranean-DASH Diet Intervention for Neurodegenerative Delay
Επίδραση των διαφόρων διατροφικών προτύπων

33. Ιαπωνική δίαιτα
Διάφορα ευεργετικά συστατικά περιέχονται στο ιαπωνικό διατροφικό πρότυπο όπως
λαχανικά, ψάρια, miso (φτιαγμένο από σόγια), φύκια, τουρσιά και πράσινο τσάι. Αυτές οι
μοναδικές τροφές μπορεί να έχουν βοηθήσει στη μείωση των κινδύνων θνησιμότητας,
αναπηρίας και άνοιας, καθώς έχει αναφερθεί ότι σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο
θνησιμότητας από κάθε αιτία και καρδιαγγειακή νόσο, καρδιαγγειακή νοσηρότητα,
περιστατική αναπηρία, νοητική έκπτωση και άνοια.
Ωστόσο, υπάρχει ανησυχία για την υψηλότερη ποσότητα νατρίου που περιέχεται στο
ιαπωνικό διατροφικό πρότυπο. Σχετικά με αυτό το ζήτημα, μια προηγούμενη μελέτη
ανέφερε ότι τα άτομα με μεγαλύτερη προσκόλληση στο ιαπωνικό διατροφικό πρότυπο
κατανάλωναν όχι μόνο νάτριο, αλλά και ωφέλιμα θρεπτικά συστατικά όπως πρωτεΐνες,
ασβέστιο, σίδηρος, μαγνήσιο, κάλιο, βιταμίνες A, C και E και φυτικές ίνες. Επομένως, στο
ιαπωνικό διατροφικό πρότυπο, οι δυσμενείς επιπτώσεις του νατρίου στην υγεία μπορεί
να εξουδετερωθούν από άλλα ευεργετικά θρεπτικά συστατικά.
Matsuyama S. et al., Japanese Diet and Mortality, Disability, and Dementia: Evidence from the Ohsaki Cohort Study, Nutrients, 2022 May; 14(10): 2034.

34. MIND diet: Mediterranean-DASH Diet Intervention for Neurodegenerative Delay
Επίδραση των διαφόρων διατροφικών προτύπων

35. DASH DIET

36. DASH DIET
 Η δίαιτα DASH έγινε δημοφιλής στο πλαίσιο της μείωσης των
ανωμαλιών της καρδιαγγειακής υγείας, ωστόσο υπάρχουν μόνο λίγες
μελέτες που έχουν διεξαχθεί για να δείξουν την ευεργετική υγεία στη
γνωστική νόσο AD.
 Παρά τα γνωστά οφέλη της δίαιτας DASH, η εφαρμογή της έχει
περιοριστεί στον γενικό πληθυσμό.
 Τα ελλιπή δεδομένα σχετικά με τη δίαιτα DASH κατέστησαν δύσκολο
να ληφθούν υπόψη τα συγκεκριμένα επίπεδα πρόσληψης για την καθεμιά
ομάδα τροφίμων σύμφωνα με τις ενεργειακές απαιτήσεις για τα άτομα
επειδή αυτά τα δεδομένα δεν ήταν διαθέσιμα.
 Οι συστάσεις για τα γαλακτοκομικά και τη χαμηλή πρόσληψη αλατιού
στη δίαιτα DASH δεν έχει ιδιαίτερη σημασία για την υγεία του εγκεφάλου.
Morris MC, et al., MIND Diet Associated with Reduced Incidence of Alzheimer’s Disease, Alzheimers Dement. 2015 September ; 11(9): 1007–1014.
Mediterranean and MIND Diets Containing Olive Biophenols Reduces the Prevalence of Alzheimer’s Disease

37. MIND diet: Mediterranean-DASH Diet Intervention for Neurodegenerative Delay
Επίδραση των διαφόρων διατροφικών προτύπων

38. Μεσογειακή Διατροφή
Είναι γνωστό ότι η μεσογειακή διατροφή βασίζεται κυρίως σε τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά
φυτικής προέλευσης και έχει συνδεθεί με πολλά οφέλη για την υγεία.

39. Μεσογειακή Διατροφή
Είναι γνωστό ότι η μεσογειακή διατροφή βασίζεται
κυρίως σε τρόφιμα πλούσια σε αντιοξειδωτικά
φυτικής προέλευσης
και έχει συνδεθεί με πολλά οφέλη για την υγεία.
Χαρακτηρίζεται από:
 υψηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών,
δημητριακών και οσπρίων,
 έξτρα παρθένου ελαιολάδου πλούσιου σε μονοακόρεστα
λιπαρά οξέα, αλλά χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών,
 μέτρια υψηλή πρόσληψη ψαριών,
 χαμηλή έως μέτρια πρόσληψη γαλακτοκομικών,
 χαμηλή πρόσληψη κρέατος και πουλερικών,
 μέτρια αλλά τακτική κατανάλωση αιθανόλης κυρίως με
την μορφή κρασιού, κατά τη διάρκεια των γευμάτων
Το πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο περιστατικού AD.

41. MIND diet: Mediterranean-DASH Diet Intervention for Neurodegenerative Delay
Επίδραση των διαφόρων διατροφικών προτύπων

42. MIND DIET
 Η δίαιτα MIND βασίστηκε στα διατροφικά συστατικά της Μεσογειακής Δίαιτας και της δίαιτας DASH,
συμπεριλαμβανομένης της έμφασης στην κατανάλωση φυσικών φυτικών τροφών και περιορισμένης
πρόσληψης ζωικών και τροφών πλούσιων σε κορεσμένα λιπαρά. Προτείνει την κατανάλωση μούρων και
πράσινων φυλλωδών λαχανικών
 Έρευνα διαπίστωσε μείωση 53% στο ποσοστό της AD και πρότεινε ότι η δίαιτα MIND επιβραδύνει
σημαντικά τη γνωστική έκπτωση με την ηλικία.
 Τα τρέχοντα επιστημονικά στοιχεία υποδηλώνουν ότι η υψηλότερη τήρηση της μεσογειακής δίαιτας, DASH
ή MIND σχετίζεται με χαμηλότερη γνωστική έκπτωση και χαμηλότερο κίνδυνο AD, όπου παρατηρούνται οι
ισχυρότερες συσχετίσεις για τη δίαιτα MIND.
 Σε 4 μελέτες, η δίαιτα MIND έχει συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο AD και καλύτερη γνωστική απόδοση
αλλά ασυνεπής με τη γνωστική έκπτωση.
Σε μια πρόσφατη μελέτη, το διατροφικό μοτίβο MIND συσχετίστηκε με καλύτερη γνωστική ικανότητα σε
ηλικιωμένα άτομα που ζουν σε χώρες μεσαίου έως χαμηλού εισοδήματος.
Annelien C van den Brink, et al., The Mediterranean, Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH), and Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay
(MIND) Diets Are Associated with Less Cognitive Decline and a Lower Risk of Alzheimer’s Disease—A Review , Adv Nutr 2019;10:1040–1065.
Martha Clare Morris et al, MIND diet slows cognitive decline with aging, Alzheimers Dement. 2015 September ; 11(9): 1015–1022.
Morris MC, et al., MIND Diet Associated with Reduced Incidence of Alzheimer’s Disease, Alzheimers Dement. 2015 September ; 11(9): 1007–1014.

43. Μεσογειακή διατροφή, κετογονική και MIND DIET
Devranis P et al, Mediterranean Diet, Ketogenic Diet or MIND Diet for Aging Populations with Cognitive Decline: A Systematic Review, Life (Basel). 2023 Jan; 13(1): 173.
 Και οι τρεις διατροφικές παρεμβάσεις έχει αποδειχθεί ότι επιβραδύνουν
τον ρυθμό γνωστικής έκπτωσης στις συμπεριλαμβανόμενες μελέτες.
 Η μεσογειακή δίαιτα αποδείχθηκε ευεργετική μετά από 10 εβδομάδες
τήρησής της.
 Η κετογονική δίαιτα είχε ευεργετική επίδραση σε ασθενείς με
σακχαρώδη διαβήτη και βελτίωσε τη λεκτική αναγνώριση.
 Η δίαιτα MIND έδειξε οφέλη σε παχύσαρκους ασθενείς, βελτίωση της
μνήμης εργασίας, τη λεκτική αναγνώριση, τη μνήμη και την προσοχή.

44. Διαλειμματική νηστεία
 Οι έρευνες που αφορούν τη διαλειμματική νηστεία σε ανθρώπους είναι
περιορισμένες.
 Έχει παρατηρηθεί βελτίωση στη λεκτική μνήμη μετά από θερμιδικό
περιορισμό για 3 μήνες σε υγιείς συμμετέχοντες 60 ετών.
 Γνωστικά οφέλη παρατηρήθηκαν μετά από μεγαλύτερη περίοδο θερμιδικού
περιορισμού για έως και 24 μήνες σε δείγμα 220 υγιών συμμετεχόντων (ηλικίας
21–50 ετών). Βελτίωση στη μνήμη εργασίας με θερμιδικό περιορισμό
τεκμηριώθηκε σε σύγκριση με κατά βούληση διατροφή.
Σε σύγκριση με τη σίτιση κατά βούληση, ο θερμιδικός περιορισμός στα ζώα
συσχετίστηκε με μείωση της συσσώρευσης β-αμυλοειδούς, που είναι ο βασικός
παθολογικός δείκτης της νόσου του Αλτσχάιμερ. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει
συναπτικές προσαρμογές στον ιππόκαμπο και βελτιωμένη γνωστική λειτουργία
μετά τη νηστεία. Επιπλέον, η αγγειακή δυσλειτουργία παίζει κρίσιμο ρόλο στην
παθολογία της νόσου του Alzheimer και η διαλειμματική νηστεία προάγει την
αγγειακή υγεία.
Elias, A. et al., Effects of intermittent fasting on cognitive health and Alzheimer’s disease , Nutr Rev . 2023 Aug 10;81(9):1225-1233..

45. ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ
Ποια να αποφεύγουμε;

46. ΑΠΟΦΥΓΗ κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων
ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ, ΖΑΧΑΡΗ Ή ΑΛΑΤΙ,
ΕΧΟΥΝ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΔΡΑΣΗ

47. ΑΠΟΦΥΓΗ επεξεργασμένων κρεάτων
ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ, ΑΛΑΤΙ

48. ΑΠΟΦΥΓΗ ζαχαρούχων τροφίμων
ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΗ ΖΑΧΑΡΗ

49. ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΘΕΡΜΙΔΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΗ ΖΑΧΑΡΗ
ΑΠΟΦΥΓΗ ζαχαρούχων ροφημάτων

50. ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΘΕΡΜΙΔΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΗ ΖΑΧΑΡΗ
ΑΠΟΦΥΓΗ ζαχαρούχων τροφίμων

51. Κορεσμένα λιπαρά - ζάχαρη
Barnard N. et al., Saturated and trans fats and dementia: a systematic review, Neurobiol Aging. 2014 Sep:35 Suppl 2:S65-73.
Ruan Y et al., Dietary Fat Intake and Risk of Alzheimer's Disease and Dementia: A Meta-Analysis of Cohort Studies, Nutrition 2021 Oct:90:111355.
 Η πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών συσχετίστηκε θετικά με τον κίνδυνο AD σε 3 από 4 μελέτες.
 Η πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών συσχετίστηκε επίσης θετικά με ολική άνοια σε 1 από 2 μελέτες,
με MCI σε 1 από 4 μελέτες και με νοητική έκπτωση σε 2 από 4 μελέτες.
 Η σχέση μεταξύ της πρόσληψης τρανς λιπαρών και της άνοιας εξετάστηκαν σε 3 αναφορές με
μικτά αποτελέσματα. Αρκετές, αν και όχι όλες, προοπτικές μελέτες δείχνουν σχέσεις μεταξύ της
πρόσληψης κορεσμένων και τρανς λιπαρών και του κινδύνου γνωστικών διαταραχών.
Η υψηλότερη κατανάλωση ζάχαρης σε ροφήματα σχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο άνοιας, AD και
εγκεφαλικού.
Miao H. et al., Sugar in Beverage and the Risk of Incident Dementia, Alzheimer’s disease and Stroke: A Prospective Cohort Study, The Journal of Prevention of Alzheimer's
Disease volume 8, pages188–193 (2021)

52. ΤΡΟΦΙΜΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ
Ποια να προτιμούμε;

53. Ελαιόλαδο
 Στα συστατικά του ελαιολάδου περιλαμβάνονται: το μονοακόρεστο ελαϊκό οξύ,
τοκοφερόλες (βιταμίνη Ε), φαινολικά οξέα, λιγνάνες, φλαβόνες, ελευρωπαϊνη, σκουαλένιο και
άλλα.
 Η ελευρωπαΐνη μειώνει την οξειδωτική βλάβη σε περιοχή του εγκεφάλου και προλαμβάνει
τη συσσώρευση των δύο πρωτεϊνών που εμπλέκονται στη νόσο AD (Αβ και Ταυ). Μια
πρόσφατη μελέτη υπέδειξε έναν μηχανισμό με τον οποίο η ελευρωπαΐνη μειώνει την
αρτηριακή πίεση. Διαπιστώθηκε ότι προστατεύει τον υποθάλαμο του εγκεφάλου από το
οξειδωτικό στρες βελτιώνοντας τη λειτουργία των μιτοχονδρίων.
Σε μια μακροχρόνια παρέμβαση σε 285 συμμετέχοντες με υψηλό αγγειακό κίνδυνο, με
διατροφή πλούσια σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και συμμόρφωση στο μεσογειακό πρότυπο
διατροφής παρατηρήθηκε ως αποτέλεσμα καλύτερη νοητική λειτουργία σε σύγκριση με μια
δίαιτα ελέγχου. Οι συμμετέχοντες που ακολουθούσαν, μια πλούσια σε έξτρα παρθένο
ελαιόλαδο διατροφή και είχαν πλήρη συμμόρφωση στο μεσογειακό πρότυπο διατροφής
παρουσίαζαν βελτίωση στη νοητική τους δυνατότητα.
Wenyan Sun et al., Oleuropein, unexpected benefits! Oncotarget, 2017, Vol. 8, (No. 11), pp: 17409-17409
Syed Haris Omar, Mediterranean and MIND Diets Containing Olive Biophenols Reduces the Prevalence of Alzheimer’s Disease, Int. J. Mol. Sci. 2019, 20, 2797

54. Ελαιόλαδο
 Στη μεγάλη ελληνική μελέτη* όπου έγινε παρέμβαση χρησιμοποιώντας ελληνικό έξτρα
παρθένο ελαιόλαδο, μαζί με την εφαρμογή της μεσογειακής δίαιτας παρατηρήθηκαν καλύτερες
νοητικές ικανότητες, ειδικά όσον αφορά τη γενική γνώση, την προσοχή και την ευχέρεια σε
εργασίες σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου μετά από 12 μήνες διατροφικής παρέμβασης σε
συμμετέχοντες ασθενείς με ήπια νοητική εξασθένηση.
Tsolaki M, et al., A Randomized Clinical Trial of Greek High Phenolic Early Harvest Extra Virgin Olive Oil in Mild Cognitive Impairment: The MICOIL Pilot Study,
Journal of Alzheimer’s Disease 78 (2020) 801–817
Roman GC. Et al., Extra-virgin olive oil for potential prevention of Alzheimer disease, Rev Neurol (Paris). 2019 Dec;175(10):705-723.
Martinez-Lapiscina EH, et al. Virgin olive oil supplementation and long-term cognition: the PREDIMED-NAVARRA randomized, trial J Nutr Health Aging. 2013;17(6):544-52.
*
 Μια άλλη μακροχρόνια παρέμβαση με μια πλούσια σε έξτρα
παρθένο ελαιόλαδο και μεσογειακή διατροφή οδήγησε σε καλύτερη
νοητική λειτουργία σε σύγκριση με μια δίαιτα ελέγχου. Οι συμμετέχοντες
υγιείς που ακολούθησαν μια πλούσια σε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και
μεσογειακή διατροφή είχαν χαμηλότερη «ήπια νοητική εξασθένηση» από
την ομάδα ελέγχου.

55. Ελαιόλαδο
 Ένας μεγάλος αριθμός πληθυσμιακών μελετών και δοκιμών
παρέμβασης έχουν δείξει ότι η μεσογειακή διατροφή σχετίζεται με
χαμηλότερο επιπολασμό αγγειακών παθήσεων, παχυσαρκίας, αρθρίτιδας,
καρκίνου και γνωστικής έκπτωσης που σχετίζεται με την ηλικία.
 Πολλές από αυτές τις επιδράσεις είναι αποτέλεσμα της
κατανάλωσης φρούτων, σπόρων, οσπρίων και λαχανικών, αλλά το
ελαιόλαδο είναι το κύριο διατροφικό έλαιο στις μεσογειακές χώρες και
η κύρια πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων, καθώς και σημαντική
πηγή ωφέλιμων πολυφαινολών και άλλων αντιοξειδωτικών.
Roman GC. Et al., Extra-virgin olive oil for potential prevention of Alzheimer disease, Rev Neurol (Paris). 2019 Dec;175(10):705-723.

56. ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΒΙΤΑΜΙΝΗ Ε, ΠΡΕΒΙΟΤΙΚΑ ΚΑΙ ΦΑΙΝΟΛΙΚΑ &
ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ
Καθημερινή κατανάλωση ελαιολάδου και ελιάς

57. Ψάρια-χόρτα-καρύδια
Τα ψάρια, και ιδιαίτερα τα λιπαρά ψάρια, είναι πλούσια σε
πολυακόρεστα ωμέγα 3 λιπαρά οξέα, τα οποία συμβάλλουν στην
πρόληψη της στεφανιαίας νόσου και των αγγειακών εγκεφαλικών
επεισοδίων και πιθανώς στην πρόληψη άλλων χρόνιων νοσημάτων, όπως
η άνοια.
 Τα άτομα με υψηλή κατανάλωση ψαριών είχαν σημαντικά χαμηλότερο
κίνδυνο άνοιας σε σύγκριση με αυτά με χαμηλή κατανάλωση ψαριών.
Επιπλέον, η μετα-ανάλυση υποστήριξε επίσης την αντίστροφη συσχέτιση
η οποία έτεινε να είναι ισχυρότερη σε μελέτες που πραγματοποιήθηκαν
στην Ασία.
 Η πρόσληψη ω-3 PUFA συνδέθηκε με μειωμένο κίνδυνο για MCI.
 Απαιτείται περαιτέρω έρευνα σχετικά με την κατανάλωση
συγκεκριμένων τύπων ψαριών σε σχέση με τον κίνδυνο άνοιας για την
παροχή πιο ενημερωτικών συστάσεων στο κοινό.
Eunje Kim, Youjin Je, Fish consumption and the risk of dementia: Systematic review and meta-analysis of
prospective studies, Psychiatry Research Volume 317, November 2022, 114889
Zhu, R. et al, Dietary fatty acids and risk for Alzheimer's disease, dementia, and mild cognitive impairment:
A prospective cohort meta-analysis, Nutrition Volume 90, October 2021, 111355

58.  Η κατανάλωση περίπου μιας μερίδας
την ημέρα από πράσινα φυλλώδη
λαχανικά και τρόφιμα πλούσια σε
φυλλοκινόνη, λουτεΐνη, νιτρικά, φυλλικό
οξύ, α-τοκοφερόλη και καμπφερόλη
μπορεί να βοηθήσει στην επιβράδυνση
της νοητικής έκπτωσης με τη γήρανση.
Χόρτα
Morris MC., et al. Nutrients and bioactives in green leafy vegetables and cognitive decline, Neurology. 2018 Jan 16; 90(3): e214–e222.

59.  Πρόσφατες μελέτες σε ζώα και
ανθρώπους έχουν προτείνει ότι
μακροπρόθεσμα η πρόσληψη
καρυδιών μπορεί να μειώσει τον
κίνδυνο ή να καθυστερήσει την
έναρξη/εξέλιξη της ήπιας νοητικής
εξασθένισης ή της AD.
Καρύδια
Chauhan, A., et al. Beneficial Effects of Walnuts on Cognition and Brain Health, Nutrients 2020, 12, 550

60. ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΒΙΤΑΜΙΝΗ D ΚΑΙ ΩΜΕΓΑ-3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ
Κατανάλωση 2-3 μερίδων από ποικιλία ψαριών και θαλασσινών την εβδομάδα και
τουλάχιστον οι μισές μερίδες να είναι λιπαρά ψάρια (π.χ., σαρδέλα, γαύρος, τόνος,
σαφρίδι, κολιός, ζαργάνα), τα οποία έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ω-3 λιπαρά.

61. ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΒΙΤΑΜΙΝΗ Ε, ΦΥΛΛΙΚΟ ΚΑΙ ΩΜΕΓΑ-3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ
Κατανάλωση χόρτων και φυλλωδών λαχανικών (ρόκα, γλιστρίδα, σπανάκι, κλπ.)

62. Κατανάλωση 30-60gr καρυδιών ή/και πεκάν/ημέρα
ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ, ΒΙΤΑΜΙΝΗ Ε, ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ, ΣΕΛΗΝΙΟ
ΚΑΙ ΩΜΕΓΑ-3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ

63. Από τις καλύτερες πηγές προβιοτικών είναι:
 το γιαούρτι (ιδιαίτερα αν το προτιμήσουμε μαζί με την πέτσα του)
 το κεφίρ και το ξινόγαλο ή αριάνι
 διάφορα ώριμα (μαλακά κυρίως) τυριά ( όπως η φέτα, ο τελεμές, το
μανούρι, το κατίκι, η κοπανιστή), αλλά και η γραβιέρα μακράς ωρίμανσης
 ο ξινόχοντρος τραχανάς
 τα τουρσιά και οι ελιές σε άλμη
 το μηλόξυδο
 το κόκκινο κρασί
 η απαστερίωτη μπύρα
 η απαστερίωτη κομπούχα (που είναι ένα αναψυκτικό που προκύπτει
από τη ζύμωση ενός είδους τσαγιού).
Προβιοτικά – Πρεβιοτικά

64.  Για να τραφούν τα
φιλικά βακτήρια
(προβιοτικά)
χρειάζονται πρεβιοτικά.
 Τα πρεβιοτικά είναι μια
μορφή φυτικών ινών.
Προβιοτικά Διαιτητικές ίνες
Προβιοτικά - πρεβιοτικά

65. ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΠΡΟΒΙΟΤΙΚΩΝ, ΠΡΕΒΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΩΝ ΙΝΩΝ
Κατανάλωση κεφίρ, γιαουρτιού, τουρσιών, μαλακών τυριών καθώς και δημητριακών
ολικής αλέσεως και οσπρίων

66. Καλύτερες πηγές πρεβιοτικών είναι:
- τα κρεμμύδια και τα σκόρδα,
- η αγκινάρα, το πράσο, το σπαράγγι, τα ραδίκια, οι πικραλίδες,
- τα μήλα και οι μπανάνες,
- η βρώμη, ο λιναρόσπορος, το κακάο

67.  Η έρευνα υποδεικνύει ότι οι
αντιοξειδωτικές ιδιότητες του ροδιού
λόγω των πολυφαινολών που περιέχει
προκαλούν αυξημένη εγκεφαλική ροή
αίματος, η οποία με τη σειρά της
διευκολύνει τη μνήμη.
Τα ευρήματα προτείνουν ότι η
πρόσληψη μούρων προστατεύει από
μελλοντική νοητική έκπτωση σε
ευάλωτα άτομα και έχει
νευρογνωστικό όφελος σε μεσήλικες
με αντίσταση στην ινσουλίνη και
αυξημένο κίνδυνο για μελλοντική
άνοια.
Φρούτα (Ρόδια, Μούρα)
Bookheimer, S., et al. Pomegranate Juice Augments Memory and fMRI Activity in Middle-Aged and Older Adults with Mild Memory Complaints, Evidence-Based
Complementary and Alternative Medicine Volume 2013, Article ID 946298, 14 pages
Krikorian, R, et al., Blueberry Supplementation in Midlife for Dementia Risk Reduction, Nutrients 2022, 14, 1619

68. ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ, ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ C, A, E, ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΕΣ
Κατανάλωση φρέσκων φρούτων, μούρων αλλά και ροδιών
1 ποτήρι χυμού ροδιού καθημερινά.

69.  Στην έρευνα μελετήθηκαν 2 είδη
σιδερίτη σε ποντίκια και ήταν
αποτελεσματικά σε χαμηλές δόσεις
πριν την έναρξη της νόσου και σε
υψηλές δόσεις μετά την έναρξη χωρίς
εμφανείς παρενέργειες.
 Και τα δύο είδη έχουν ευοίωνες
δυνατότητες βελτίωσης της μνήμης
και σε υγιείς ενήλικες αλλά και σε
ασθενείς με άνοια.
Τσάι Ολύμπου - Σιδερίτης
Hofrichter, J., et al. Sideritis spp. Extracts Enhance Memory and Learning in Alzheimer’s -Amyloidosis Mouse Models and Aged C57Bl/6 Mice, Journal of Alzheimer’s
Disease 53 (2016) 967–980

70. Φασκόμηλο
 Ανάμεσα σε πολλά εκχυλίσματα βοτάνων,
είναι γνωστά τα είδη Salvia για τις
ευεργετικές επιδράσεις σε διαταραχές
μνήμης, κατάθλιψη και εγκεφαλική ισχαιμία.
Το S. officinalis (κοινό φασκόμηλο), το
Salvia lavandulaefolia (ισπανικό φασκόμηλο)
και το Salvia miltiorrhiza (κινεζικό
φασκόμηλο) έχουν χρησιμοποιηθεί για
αιώνες ως επανορθωτικά χαμένων ή
παρακμασμένων νοητικών λειτουργιών
όπως στη νόσο του Alzheimer.
Μια μελέτη δείχνει ότι το S. officinalis
βελτιώνει τη μνήμη και γνώση και με την
αύξηση της δόσης, αυξάνεται η διάθεση
καθώς αυξάνονται η εγρήγορση, η ηρεμία
και η ικανοποίηση.
Hamidpour, M., et al., Chemistry, Pharmacology, and Medicinal Property of Sage (Salvia) to Prevent and Cure Illnesses such as Obesity, Diabetes, Depression, Dementia,
Lupus, Autism, Heart Disease, and Cancer, Journal of Traditional and Complementary Medicine Vo1. 4, No. 2, pp. 82-88 2014

71. Φασκόμηλο
Οι αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις
ιδιότητες του S. officinalis ή του S.
lavandulaefolia μπορεί να προσφέρουν
μακροπρόθεσμη προστασία από την άνοια.
Το ροσμαρινικό οξύ ως συστατικό του
φασκόμηλου έχει δείξει νευροπροστατευτική
αντιοξειδωτική δράση κατά της τοξικότητας της
Αβ, και αυτό θα μπορούσε να συμβάλει,
τουλάχιστον εν μέρει, στη νευροπροστατευτική
επίδραση του φασκόμηλου.
Ως εκ τούτου, είναι πιθανό ότι το ροσμαρινικό
οξύ, που είναι πολύ χαμηλής τοξικότητας φυσική
ένωση, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως
θεραπευτικός παράγοντας στη θεραπεία της AD
(έχει αποδειχθεί ότι αναστέλλει κατά 46% τη
δραστηριότητα της AChE).
Hamidpour, M., et al., Chemistry, Pharmacology, and Medicinal Property of Sage (Salvia) to Prevent and Cure Illnesses such as Obesity, Diabetes, Depression, Dementia,
Lupus, Autism, Heart Disease, and Cancer, Journal of Traditional and Complementary Medicine Vo1. 4, No. 2, pp. 82-88 2014

72. Μελισσόχορτο
Αυτή η μελέτη έδειξε ότι οι ασθενείς με
ήπια έως μέτρια νόσο AD που έλαβε
εκχύλισμα Melissa officinalis παρουσίασε
σημαντικά οφέλη στη γνωστική
λειτουργία μετά από 16 εβδομάδες
θεραπείας.
Tα αποτελέσματα της μελέτης
υποδηλώνουν ότι το εκχύλισμα Melissa
officinalis είναι αποτελεσματικό στη
διαχείριση των ασθενών με ήπια έως
μέτρια ασθένεια AD.
 Έχει επίσης ευεργετική επίδραση στη
διέγερση που βιώνουν οι ασθενείς με
αυτή την ασθένεια, και μπορεί κάλλιστα
να αποδειχθεί ως νέα φυσική θεραπεία.
Akhondzadeh S, et al., Melissa officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease: a double blind, randomised, placebo controlled trial,
J Neurol Neurosurg Psychiatry 2003;74:863–866,
Noguchi-Shinohara M, et al., Safety and efficacy of Melissa officinalis extract containing rosmarinic acid in the prevention of Alzheimer's disease progression Scientifc
Reports | (2020) 10:18627

73. ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ, ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΕΣ
Καθημερινή κατανάλωση ροφήματος τσαγιού, φασκόμηλου ή και μελισσόχορτου.

74. Κρεμμύδια και σκόρδα
Ο προστατευτικός ρόλος του εκχυλίσματος ρίζας
κρεμμυδιού έναντι της AD μπορεί να οφείλεται
στην περιεκτικότητά του στα φλαβονοειδή,
ενώσεις που βελτιώνουν την αντιοξειδωτική
ικανότητα.
Η ικανότητα των εκχυλισμάτων κρεμμυδιού και
ρίζας σκόρδου να παρουσιάζουν
αντιβακτηριακές και αντιμυκητιασικές ιδιότητες.
Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για τα
εκχυλίσματα σκόρδου και κρεμμυδιού για
καλύτερη κατανόηση του μηχανισμού των
συγκεκριμένων βιοδραστικών ενώσεων που
υπάρχουν σε αυτά τα εκχυλίσματα.
Hegazy M, et al., Neuroprotective effects of onion and garlic root extracts against Alzheimer's disease in rats: antimicrobial, histopathological, and molecular studies,
BioTechnologia vol. 103 (2) C pp. 153–167 C 2022 Journal of Biotechnology, Computational Biology and Bionanotechnology

75. Κρόκος Κοζάνης
 Ο κρόκος (Crocus sativus), είναι ένα
μπαχαρικό που διαθέτει και
θεραπευτικές ικανότητες ως
παράγοντας ενίσχυσης της μνήμης.
 Μια σειρά από μελέτες έχουν
διερευνήσει τη θεραπευτική δράση
του κρόκου.
Κλινικές μελέτες ανέφεραν ότι ο
κρόκος έχει αποτελεσματικές,
αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και
αντιαμυλογενετικές ικανότητες.
Adalier, N.; Parker, H. Vitamin E, Turmeric and Saffron in Treatment of Alzheimer’s Disease. Antioxidants 2016, 5, 40.

76. Κουρκουμάς
Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο
UCLA διαπίστωσε ότι η κουρκουμίνη
μπορεί να βοηθήσει τα μακροφάγα να
καθαρίσουν τις αμυλοειδείς πλάκες που
δημιουργούνται στη νόσο Αλτσχάιμερ.
Τα κουρκουμινοειδή είναι αποδεδειγμένα
ισχυρά αντιοξειδωτικά που αναστέλουν το
σχηματισμό και τη διάδοση ελεύθερων
ριζών. Μειώνουν την οξείδωση
λιποπρωτεϊνών και τις ελεύθερες ρίζες
που προκαλούν την επιδείνωση των
νευρώνων, όχι μόνο στην AD αλλά και σε
άλλες νευροεκφυλιστικές διαταραχές
όπως η νόσος Huntington και Parkinson.
Shrikant Mishra, Kalpana Palanivelu, The effect of curcumin (turmeric) on Alzheimer’s disease: An overview, Ann Indian Acad Neurol 2008;11:13-9
Fusar Poli L., et al., Curcumin for depression: a meta-analysis Crit Rev Food Sci Nutr 2020;60(15):2643-2653.

77. Σοκολάτα και κακάο
«Δεν υπάρχει άλλος καρπός στη Φύση που να
έχει συγκεντρώσει σε τόσο μικρό χώρο τόσο
πλούτο πολύτιμων θρεπτικών συστατικών όσο
στον κόκκο του κακάο»
Έρευνες έχουν συσχετίσει ισχυρά αντίστροφα
την κατανάλωση σοκολάτας με τη θνησιμότητα
από AD.
Η κατανάλωση σοκολάτας συσχετίστηκε με
χαμηλότερο κίνδυνο για AD.
Η πρόσληψη των πολυφαινολών του κακάο
σχετιζόταν με επιβράδυνση της γνωστικής
επιδείνωσης.
Zeli C., et al, Chocolate and Cocoa-Derived Biomolecules for Brain Cognition during Ageing, Antioxidants 2022, 11, 1353.

78. ΕΙΝΑΙ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΠΡΕΒΙΟΤΙΚΑ, ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ, ΠΟΛΥΦΑΙΝΟΛΕΣ
Χρησιμοποίηση κρεμμυδιού και σκόρδου αλλά και μπαχαρικών όπως ο κρόκος και
ο κουρκουμάς ως αρτύματα στη μαγειρική.
Κατανάλωση σοκολάτας με μεγάλη περιεκτικότητα κακάο.

79. ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ

80. Προσθέστε τίτλο διαφάνειας - 3

81. Προσθέστε τίτλο διαφάνειας - 3

82. Άσκηση και άνοια
Η σωματική αδράνεια-υποκινητικότητα είναι ένας
τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου για
καρδιαγγειακή ασθένεια και μια διευρυμένη
ποικιλία άλλων χρόνιων ασθενειών,
συμπεριλαμβανομένου του σακχαρώδη διαβήτη,
του καρκίνου (παχέος εντέρου και μαστού), της
παχυσαρκίας, της υπέρτασης, των παθήσεων
των οστών και των αρθρώσεων (οστεοπόρωση
και οστεοαρθρίτιδα) και της κατάθλιψης.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι η αύξηση της σωματικής
δραστηριότητας μπορεί να βελτιώσει τη
σωματική και γνωστική ικανότητα υγιών ατόμων
αλλά και ασθενών με άνοια, να προλάβει την
κατάθλιψη και να συμβάλει στην ποιότητα ζωής
τους.
Van Alphen JH et al, Barriers, motivators, and facilitators of physical activity in dementia patients: A systematic review, Antioxidants 2022, 11, 1353, Archives of
Gerontology and Geriatrics 66 (2016) 109–118.

83. Άσκηση και άνοια
Έρευνα αποκάλυψε ότι η τακτική σωματική
δραστηριότητα (δαπάνη ενέργειας > 2000 kcal
την εβδομάδα) συνδέθηκε με αύξηση του
προσδόκιμου ζωής από 1 έως 2 χρόνια μέχρι
την ηλικία των 80 ετών και ότι τα οφέλη ακόμη
και σε χαμηλότερα επίπεδα ενεργειακής
δαπάνης ήταν να βελτιωθεί η σωματική και
γνωστική ικανότητα υγιών ατόμων αλλά και
ασθενών με άνοια, να προληφθεί η κατάθλιψη
και να συμβάλει στην ποιότητα ζωής τους.
Μεταγενέστερες μελέτες έδειξαν ότι ένας μέσος
όρος δαπάνης ενέργειας περίπου 1000 kcal την
εβδομάδα σχετίζεται με μείωση 20%-30% της
θνησιμότητας από όλες τις αιτίες.
Warbarton D et al, Health benefits of physical activity: the evidence, CMAJ • March 14, 2006 • 174(6)

84. Άσκηση και άνοια
 Υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις που υποδεικνύουν ότι
μεγαλύτερη συμμετοχή στη ΣΔ συνδέεται με μειωμένο
κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοια,
συμπεριλαμβανομένης της AD.
 Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το μηχανισμό δράσης με
τον οποίο η ΣΔ επηρεάζει τον εγκέφαλο:
 σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο: η ΣΔ επηρεάζει άμεσα
την έκφραση των νευροδιαβιβαστών και των
νευροτροφικών παραγόντων (BDNF) που με τη σειρά τους
επηρεάζουν την πλαστικότητα των συνάψεων και τον
πολλαπλασιασμό και την επιβίωση των κυττάρων.
 Η ΣΔ μπορεί επίσης να επηρεάσει τη γνωστική και
εγκεφαλική υγεία με τροποποίηση της σηματοδότησης
ινσουλίνης/γλυκόζης,
 οξειδωτικό στρες και φλεγμονώδεις οδούς,
 ορμονική ρύθμιση ή εγκεφαλική αγγείωση.
Erickson, K. et al, Physical Activity, Cognition, and Brain Outcomes: A Review of the 2018 Physical Activity Guidelines Med Sci Sports Exerc. Author manuscript; available
in PMC 2020 June 01.

85. ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ…

86. Συμπερασματικά
 Η άνοια και η νόσος AD αποτελούν μια αυξανόμενη ανησυχία για τη γήρανση του
πληθυσμού παγκοσμίως. Χωρίς διαθέσιμες τρέχουσες αξιόπιστες θεραπείες για την
AD, η πρόληψη είναι ένας σημαντικός και αναπτυσσόμενος τομέας έρευνας.
 Η διατροφική φροντίδα και υποστήριξη πρέπει να είναι αναπόσπαστο μέρος της
διαχείρισης της άνοιας. Σε όλα τα στάδια της νόσου, η απόφαση υπέρ ή κατά των
διατροφικών παρεμβάσεων θα πρέπει να λαμβάνεται σε ατομική βάση, αφού
εξισορροπηθεί προσεκτικά το αναμενόμενο όφελος και η πιθανή επιβάρυνση,
λαμβάνοντας υπόψη την (υποτιθέμενη) βούληση του ασθενούς και τη γενική
πρόγνωση.
Volkert D, et al., ESPEN guidelines on nutrition in dementia, Clinical Nutrition 34 (2015) 1052e1073

87. Συμπερασματικά
 Είναι σημαντικό για τα άτομα να :
διατηρούν υγιές σωματικό βάρος,
αποφεύγουν το κάπνισμα και τη χρήση ουσιών,
κοιμούνται επαρκώς,
διατηρούν υψηλό επίπεδο τακτικής σωματικής
δραστηριότητας
αποφεύγουν τροφές επεξεργασμένες πλούσιες σε κορεσμένα
λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη.

88. Συμπερασματικά
 τηρούν τη Μεσογειακή Διατροφή με έμφαση
στην πρόσληψη:
 έξτρα παρθένου ελαιολάδου καθημερινά,
 2-3 μερίδων ψαριών την εβδομάδα,
 30γρ. καρυδιών /ημέρα,
 φρούτων και λαχανικών κυρίως ροδιού, μούρων
χόρτων και άλλων φυλλωδών λαχανικών,
 ολικής άλεσης δημητριακών και οσπρίων,
 ροφημάτων βοτάνων κυρίως φασκόμηλου,
 σοκολάτας υγείας με μέτρο,
 κρασιού σε μικρές έως μέτριες ποσότητες.
 και χρήση μπαχαρικών όπως ο κρόκος Κοζάνης,
ο κουρκουμάς, τα κρεμμύδια και τα σκόρδα.

89. Εν κατακλείδι…
 Τρία κύρια γεύματα και δύο τουλάχιστον
μικρογεύματα (snacks) την ημέρα οργανωμένα
σε τριάδες ή δυάδες:
 α. ένα πρωτεϊνούχο τρόφιμο
 β. ένα υδατανθρακούχο τρόφιμο και
 γ. ένα φρέσκο τρόφιμο (φρούτο ή λαχανικό)
καθώς επίσης, και κάποια υγιεινή λιπαρή ύλη
(ελαιόλαδο, ελιές, αβοκάντο, ξηρούς καρπούς).

90. Εν κατακλείδι…
 Ενδεικτικά για το πρωινό:
γραβιέρα μακράς ωρίμανσης (πρωτεϊνούχο)
παξιμάδι χαρουπιού (υδατανθρακούχο) και
ντοματίνια ή καρότα και ελιές (φρέσκο)
 Ενδεικτικά για το μεσημεριανό:
σαρδέλες ψητές(πρωτεϊνούχο)
ψωμί πολύσπορο ολικής (υδατανθρακούχο)
σαλάτα ρόκα με ρόδια και λάδι ελιάς (φρέσκο)
κρασί (1 ποτήρι)

91. Εν κατακλείδι…
 Ενδεικτικά για το δείπνο:
γιαούρτι κατσικίσιο (πρωτεϊνούχο)
παξιμάδι κριθαριού (υδατανθρακούχο) και
σαλάτα με σπανάκι, κρεμμυδάκι και λάδι ελιάς και
λεμόνι (φρέσκο)
 Για τα ενδιάμεσα :
ρόφημα φασκόμηλου ή τσαγιού
Κουλουράκι βρώμης με σπόρους
μήλο και καρύδια

92. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ

93. Διατροφογενετική & Διατροφογενωμική
Το μέλλον της επιστήμης της διατροφής είναι η
εξατομικευμένη διατροφή σύμφωνα με τον γονότυπο του
κάθε ατόμου.
Συμπληρώματα, τρόφιμα για ειδικούς σκοπούς ή και
διατροφοφάρμακα μπορούν να λαμβάνονται μετά από
έλεγχο και αξιολόγηση του γενετικού προφίλ του ατόμου.
Samieri C et al, Personalized nutrition for dementia prevention, Alzheimer’s Dementia. 2022 Jul;18(7):1424-1437.

94. ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ
Φωτεινή Ραζάκου, Msc
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής
τ. Ε. Συνεργάτης τμ. Διατροφής και Διαιτολογίας, ΑΤΕΙΘ