Presentación empregada no obradoiro "O cinema dos 30 e 40" do Fórum Metropolitano.

1. Fitos do cinema no
mundo, 1934­1945

2. En España, o golpe de estado militar e a
conseguinte Guerra Civil tronzaron os
camiños abertos durante a República (e
os moitos que faltaban por abrir). A
ditadura non fixo precisamente fácil a
creación cultural, sempre baixo o férreo
control da censura.
O 23 de abril de 1941 unha orde
gobernamental impón a obrigatoriedade
da dobraxe ao español de calquera filme
realizado noutra lingua. Os obxectivos
son dous: forzar a preeminencia e
protección absoluta do idioma español,
mais tamén o control dos contidos dos
filmes. Así, a dobraxe permitirá alterar o
pasado de Rick en Casablanca loitando en
favor da II República.

3. No cinema español persisten as
formas máis populares, por
exemplo os filmes “de copla”,
con Imperio Argentina (1910­
2003) como estrela maiúscula
en Carmen la de Triana
(Florián Rey, 1938), producida
na Alemaña nazi.

4. Andando os anos, a maior fortaleza
industrial fomentará as producións de
coidada ambientación histórica e/ou
con base literaria. Tamén hai espazo
para a comedia, como a adaptación da
obra de Jardiel Poncela Eloísa está
debajo de un almendro que dirixe en
1943 Rafael Gil, con Rafael Durán e
Amparo Rivelles como cabezas de
cartel do (excéntrico) elenco.

5. Atención especial merece o dramaturgo e cineasta
madrileño Edgar Neville (1899­1967). Traballou
en Hollywood a comezos dos anos 30, na época
das versións múltiples; así, escribiu e dirixiu El
presidio (1930), versión en español de The Big
House (George W. Hill) que escribiu a oscarizada
Frances Marion. De volta a España, filma antes do
golpe de estado dúas adaptacións, El malvado
Carabel (1935, a partir de texto de Wenceslao
Fernández Flórez) e La señorita de Trévelez (1936,
obra de Carlos Arniches). Durante a Guerra Civil
fixo filmes de propaganda para o bando
franquista.

6. Rematada a guerra civil establécese
como un dos máis notábeis directores
españois daquel tempo: Correo de Indias
(1942), La torre de los siete jorobados
(1944), Domingo de Carnaval (1945), La
vida en un hilo (1945) ou as posteriores
Nada (1949), El último caballo (1950) e
El baile (1959).
A súa compañeira Conchita Montes
(1914­1994) brillou como actriz en case
todos estes filmes.

7. Os grandes centros de produción na
América Latina son, nese tempo,
Arxentina, México e Brasil. Predomina o
cinema comercial, con comedias,
musicais e melodramas de calidade a
miúdo moi limitada.
En México a comezos dos 40 debuta
Emilio “Indio” Fernández (1904­1986),
creador de melodramas ao mesmo tempo
novelescos e esteticistas, cun coidado
traballo das imaxes que se beneficia do
talento do director de fotografía Gabriel
Figueroa. Flor silvestre (1943) e sobre
María Candelaria (1944), Palma de Ouro
na primeira edición do Festival de
Cannes en 1946, asentan o seu prestixio
e popularidade. As dúas películas
comparten parella protagonista: Dolores
del Río e Pedro Armendariz.

8. En Portugal, a ditadura de Salazar impuxo o
mito do “bom povo português”, o país tranquilo
e neutral. O cinema recreou esa ficción a través
de celebracións da humilde vida campesiña
(Aldeia da roupa branca, Chianca de Garcia,
1939), comedias amábeis (O Pátio das Cantigas,
Francisco Ribeiro, 1942) e grandes relatos
históricos como Inês de Castro (1944) e Camões
(1946), os dous dirixidos por José Leitão de
Barros (1896­1967).

9. Despois de Douro, Faina Fluvial
(1931) Manoel de Oliveira (1908­
2015) fai diversos documentais ao
longo dos anos 30. O seu debut na
ficción prodúcese en 1942 con Aniki
Bobó, filme que en certo sentido
adianta o neorrealismo. Na altura
non foi ben recibido e iso motivou o
seu afastamento do cinema para
dedicarse aos negocios familiares:
non volveu a filmar até 1956 con O
pintor e a cidade.

10. No Xapón, a popularidade dos benshi, as
persoas que narraban na sala os filmes
silentes, fixo que aínda ben avanzados os
anos 30 seguisen producíndose películas
mudas, como Nacín, mais... (1932) e
Unha pousada en Toquio (1935) do
mestre Yasujiro Ozu (1903­1963) ou
Soños de cada día, dirixida en 1933 por
Mikio Naruse (1905­1969).
Pouco a pouco o son vaise convertendo
en norma tamén alí: O único fillo
(Yasujiro Ozu, 1936), Señor Grazas
(Hiroshi Shimizu, 1936) e as alfaias de
Kenji Mizoguchi (1898­1957): Elexía de
Osaka (1936), As irmás de Gion (1936)
ou A historia do último crisantemo
(1939).
As irmás de Gion (Kenji Mizoguchi, 1936)

11. Na Unión Soviética a figura máis
destacada é a de Sergei Mikhailovich
Eisenstein (1898­1948). Admirado en
todo o mundo polos seus filmes dos anos
20, en abril de 1930 é convidado pola
Paramount para facer unha película nos
EEUU, mais todas as propostas foron
rexeitadas pola produtora e en outubro
dese mesmo ano rachan o contrato.
Eisenstein emprende entón o proxecto de
facer un filme en México co apoio do
escritor Upton Sinclair, mais a cousa non
acabou precisamente ben entre eles polo
desencontro entre as ambicións e escasa
practicidade do cineasta e as necesidades
pragmáticas dos produtores. O que hoxe
entendemos por ¡Que viva México! é unha
reconstrución posíbel dun filme que, en
rigor, non existe.

12. De volta á URSS pon en marcha O prado
de Bezhin (1935), que volve a ter
inmensos problemas e fica inconcluso. A
pesar diso ten a oportunidade de filmar
Alexandr Nevsky (1938), con música de
Sergei Prokofiev e o grande actor
Nikolay Cherkasov (1903­1966) no rol
do personaxe do título.

13. Iván o Terríbel ía constar de tres
partes. A primeira foi exhibida con
éxito en 1944; a segunda, porén,
non foi do gusto das autoridades
soviéticas e quedou no caixón até
1958, cinco despois da morte de
Stalin (e dez despois da morte do
cineasta). A terceira parte prevista
xa non chegou a ser filmada. O
díptico que coñecemos, en todo
caso, é un enorme triunfo artístico.

14. Nos anos 30 e primeiros 40 Francia
vive un período de grande vitalidade
cinematográfica con autores como
Julien Duvivier (Un carnet de bal,
1937; Pépé le Moko, 1937) ou Marcel
Carné (Le quai des brumes, 1938; Hôtel
du Nord, 1938; Le jour se lève, 1939;
Les visiteurs du soir, 1942; Les enfants
du paradis, 1945).

15. Mais o nome por excelencia do cinema
francés dese tempo (e dos que virían) é
Jean Renoir (1894­1979). Partie de
campagne (1936), La Grande illusion
(1937) e La Règle du jeu (1939) dan
proba da súa mestría e humanidade, que
tamén reproduciu nos filmes que fixo en
Hollywood, This Land Is Mine (1943) ou
The Southerner (1945).
A súa filmografía posterior depararía
aínda outras obras mestras coma The
River (1951), Le Carrosse d'or (1953) ou
French Cancan (1954).